Book Title: Gunsthan Kramaroh
Author(s): Bhavyasundarvijay
Publisher: Jingun Aradhak Trust
Catalog link: https://jainqq.org/explore/022194/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4/4/iibhaay'aaele saa:| Up 6: Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zrIzarkhezvarapArzvanAthAya namaH // // tassa bhuvaNekkaguruNo Namo anegaMtavAyassa // // tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH // ||eN namaH // zrIratnazekharasUriviracitasvopajJavRttisametaH 'guNatIrtha' - AkhyasuramyagurjaravivecanasamalaGkRtaH // zrIguNasthAnakramArohaH // pravRttizudinA suMra mAjato... pariNAtizuddhinA agocara udhADa dvArA... varamagati tarapha bhavya prasthAna.. * 25-bhArgaEOS * hAmAhAnezvarI 5.pU.bhA.ma.zrI. vi.sutnasUrIzva27 ma.sA. 5.pU.bhA.ma.zrI. vi.2zmiratnasUrIzva27 ma.sA. * USIS * jinaguNa ArAdhaka TrasTa Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K cha kRti 7 raciyatA 7 viSaya OM vRtti cha guNatIrtha jI chAyAsanmitra 7 divyAzIrvAda OM zubhAzIrvAda (c) preraka-mArgadarzaka 7 saMzodhaka OM sahAyaka cha vivecaka OM prakAzaka chu prakAzanavarSa jI AvRtti (c) prinTIMga+DijhAInIMga chu TAIpaseTiMga narma *** paricayapathapatrikA : zrIguNasthAnakramAroha 7 bhASA-zailI : saMskRta-padya : pa.pU.A. zrI ratnazekharasUrIzvarajI mahArAjA che gAthA pramANa : 136 : 14 guNaThANAonuM talasparzI nirUpaNa ... : svopajJa (aneka adbhuta rahasyoATana tathA rocakazailImAM padArthonuM suMdara Alekhana) : zlokArtha-vivecanamaya khUba ja suMdara gujarAtI vivaraNa : vRttigata prAkRtapAThonI saMskRtachAyA... (saMskRtamAM rUpAMtara...) : 5.pU. karmasAhityaniSNAta A.bha.zrI vi. premasUrIzvarajI mahArAjA pa.pU. nyAyavizArada A.bha.zrI vi. bhuvanabhAnusUrIzvarajI mahArAjA 5.pU. mevADadezoddhAraka A.bha.zrI vi. jitendrasUrIzvarajI mahArAjA -K : suvizAlagacchAdhipati pa.pU.A.bha.zrI vi. jayaghoSasUrIzvarajI mahArAjA : dIkSAdAnezvarI pa.pU.A.bha.zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA pravacanaprabhAvaka pa.pU.A.bha.zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA : zAsanaprabhAvaka pa.pU.A.bha.zrI vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.nA ziSyapravara vidvadvareNya pa.pU.mu.zrI bhavyasuMdaravijayajI ma. sA. : virya pa.pU.mu.zrI saumyAMgaratnavijayajI ma. sA. tathA pa.pU.mu.zrI tIrtharatnavijayajI ma. sA. : munizrI yazaratnavijayajI ma.sA. : jinaguNa ArAdhaka TrasTa : vi.saM. 2071, vIra saM. 2541, I. saM. 2015 : prathama cha mUlya H 350/ navaraMga prinTarsa, apUrva zAha, mo. 9428500401 - amadAvAda. : rAjendra jI. . paTela, mo. 9824895034 - amadAvAda. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - A sAda2 samarpaNam . guNasthAnakonA anukrame paramagati tarapha prasthAna karanArA pavitratama pariNatinI parAkASThAe pahoMcanArA sarve kSepaka mahAtmAone.... jemaNe potAnuM AMtara-sauMdarya sarvocca samRddhithI tarabatara banAvI dIdhuM che.. kSapaka mahAtman ! ApanI zuddhinA zikharane anaMta anaMta vaMdana... Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *K (1) zAha bAbulAla saremalajI AMtarika guNono vikAsa e sAdhanAnI suMdara yAtrA che, e tarapha digdarzana karAvatI A aNamola kRtinuM prakAzana karatAM romeromamAM AnaMdanI lAgaNI sarjI jAya che. gurubhagavaMtanI satpreraNAthI ane munizrInA satprayatnathI saMpAdana pAmanArA A graMthanA prinTIMga-DIjhAInIMganuM kArya apUrvabhAI zAhe ane kampojhIMga-seTIMganuM kArya rAjendrabhAI paTele khUba ja kuzalatAthI pAra pADyuM che. 4 ma prakAzakIyam A graMthanA manana-parizIlana dvArA sahu bhavyAtmAo potAnuM jIvana suMdara banAvavA prayatnazIla bane e ja abhyarthanA sAthe.... amadAvAda-380001. (mo.) : 94265 85904 *** C/o. siddhAcala, senTa ensa skUla sAme, hIrAjaina sosAyaTI, sAbaramatI, (3) hemaMtabhAI Ara. gAMdhI sUcanA : A graMthanuM prakAzana jJAnanidhinA sarvyayathI thayuM hovAthI gRhasthoe tenI mAlikI karavI nahIM. jJAnabhaMDAra tathA sAdhu-sAdhvIjI bhagavaMtone bheTa... * prAptisthAna C/o. 603, 25-B, zivakRpA sosA., bhivaMDI, ji. ThANA-421302. (mahArASTra) phona : (rahe.) 02522-246126 Ng jinaguNa ArAdhaka TrasTanA TrasTIgaNa (2) jinaguNa ArAdhaka TrasTa C/o. sintheTiksa, 1/5, rAjadA cAla, azokanagara, junA hanumAna krosalena, bIjo mALa, rUma naM. 11, muMbaI-01 (mo.) : 98204 51073, 98905 82220 (4) bhaMvarabhAI cunIlAlajI C/o. bhairava korporezana, S-55, vaibhavalakSmI komplekSa, ghIkAMTA roDa, amadAvAda-380001. (mo.) : : 94277 11733 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - AzIrvacanAma che *YYYYYYYYYYYYYYY pragatinuM parama sAdhana che AMtara guNono vikAsa....! AtmAnA AMtarika guNo ughaDatA jAya.... karmo khapatA jAya. siddhigati samIpamAM AvIne ja rahe. parvatanA pagathiyA para caDanAra vyakti zikhare pahoMcI jAya che, tema guNonA kramika sopAna para ArUDha thanAra vyakti siddhigatinA sarvocca sukhane sparzI jAya che. AtmAnA guNasthAnako para thatAM kramika vikAsane ja bhavya rIte raju karato A "guNasthAnakramAroha graMtha 5.pU.A.zrI ratnazekharasUri ma.sA.nI adbhuta kRti che. muni yazaratnavijayajI mahArAje A graMthanuM aneka hastapratonA AdhAre zuddhIkaraNa karI ane tenA para saraLa ane suMdara gurjara-anuvAdanuM sarjana karI abhyAsuvargane sugamatA karI ApI che. adhyetAvarga graMthanuM manana-parizIlana karI temano puruSArtha saphaLa banAve. munizrIne preraNA che ke AvAM aMtarmukha kAryomAM potAnuM jIvana layalIna banAvI Atmazreyane sAdhe e ja aMtaranA AzIrvAda A.vi. guNaratnasUri ma.sA. Avi. razmiratnasUri ma.sA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ +0 - ||je aNannadassI sse aNannArAme // 89898989898989898989898989898989888888888 prabha | tamArA * pagale pagale SM8n8888888888888888888888888888888888 (prastAvanA) are chagana tuM? keTalA varSe maLyo ! kema che tuM? zuM kare che? nokarI. kaI nokarI ? bahu jabaradasta nokarI che. Ama pagAra nAno, paNa adhikAra bahu moTo eTale ? game tevA nAnA mANasane ya eka miniTamAM upara lAvI dauM ne game tevA moTA mANasane ya eka miniTamAM sAva nIce karI dauM. zuM vAta kare che? evI te kaI nokarI che ? liphTamena chuM. Yes, we will laugh. kAraNa ke ApaNane khabara che, ke AvA utAra-caDAvano koI artha nathI. kAraNa ke AvA utAra-caDAva tAttvika nathI. e nAno mANasa paccIzamAM mALe pahoMcI jAya, to paNa e nAno mANasa ja rahe che, ne pelo moTo mANasa grAunDa phaloramAM AvI jAya to ya enI benka belensamAM koI pharaka paDato nathI. Now open your mind. ApaNane chagana para hasavuM Ave che, jJAnIone ApaNA para hasavuM Ave che. chagana eTalA mATe hAsyAspada che, ke makAna e koI caDatI-paDatIno grApha nathI. ApaNe eTalA mATe hAsyAspada chIe ke saMpatti, strI, sattA, saMtati vageremAMthI kaMI paNa ApaNA vikAsa ke patanano grApha nathI. samAdhitaMtra kahe che. deheSvAtmadhiyA jAtAH putradArAdikalpanAH / sampattimAtmanastAbhi-manyate hA hataM jagat // A saMyamInI apekSAe bhaktavarga mAna-pAna, nAmanA vagere paNa Atmika vikAsa ke patanano grApha nathI. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *K maiM 7 *** zarIrane ja 'huM' samajI levAthI putra-patnI vagerenI kalpanAo udbhavI che. gaNitanA dAkhalAmAM eka bhUla karyA pachI game teTalI uthala-pAthala karo to ya aMtima uttara bhUlabharelo ja hoya che. evo ghATa ahIM ghaDAyo che. bicAro AtmA, je potAnA vikAsano pratipakSI che, ene potAno vikAsa samajI beTho che. je hakIkatamAM nukazAna che, ene kamANI samajI beTho che. A ja che vizvano vinAza. jene trIjA vizvayuddhanI pratIkSA paNa nathI ane apekSA paNa nathI. *K We need a graph. ApaNo potAno grApha. je ApaNane ApaNA vikAsanuM ane ApaNA patananuM kharA arthamAM bhAna karAve. je ApaNane ApaNuM kharuM lakSya bAMdhI Ape. je ApaNane dunyavI caDatI-paDatIthI taddana alipta karI de. je ApaNane Atmika urghArohaNanI avirata preraNA Apato rahe. A che e grApha guNasthAnakramAroha. - cauda guNasthAnakonI A yAtrA che. mokSaprAsAdanA A cauda sopAno che. paramAnaMdano A vikAsakrama che. AtmAnI caDatI-paDatInuM A eka mAtra citra che. AtmArthI jIvoe A citrane aMtaramAM sajjaDa rIte aMkita karI devA jevuM che. karmastava nAmanA dvitIya karmagraMthamAM AtmAnA A vikAsakramanuM nirUpaNa che. paNa je rIte prastuta graMthamAM eka eka guNasthAnakanuM svarUpa, lakSaNa, kRtya, phaLa, sthiti vagerenuM yathAsaMbhava varNana che, je rIte upazamazreNi ane kSapakazreNinI prastuti che, je rIte Asana, dhyAna ane prANayAmanI sacoTa rUparekhA che ane je rIte samuddAta, zaileSIkaraNa ane siddhasvarUpa sudhInI yAtrAnuM Alekhana che, tevuM zorTa ane svITa rIte nirUpaNa karanAra koI svataMtra graMtha hoya, to te prAyaH A eka ja graMtha che. saMsArI ke saMyamI pratyeka mokSArthI mATe A eka atyaMta upAdeya AlaMbana che. * graMtha ane graMthakArazrI hakIkatamAM kRti e ja kartAno AtmA hoya che. graMtha e ja graMthakArazrInuM jIvanacitra ane caritra hoya che. 136 saMskRta zloko dvArA nibaddha A graMthamAM graMthakArazrIno pratibhAunmeSa, aucitya, saraLatA, bahuzrutatA vagere guNo pagale pagale jhaLakI rahyA che. parama pAvana Agama zrI anuyogadvAra sUtra kahe che. kavi ca egAi gAhAe kavinI parakha temaNe racelI mAtra eka ja gAthAthI thaI jAya che. prastutamAM A saMdarbhamAM pahelo ja zloka joIe. guNasthAnakramAroha - hatamohaM jinezvaram / namaskRtya guNasthAna - svarUpaM kiJciducyate // Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 - guNasthAnonA kramamAM ArohaNa karIne mohano nAza karanAra jinezvarane namaskAra karIne guNasthAnonuM kaMIka svarUpa kahevAya che. ahIM TUsthAnamoda - A padathI garbhita rIte graMthanuM nAma mukI dIdhuM che. graMthonA nAma be rIte paDatA hoya che. (1) Adya padathI... jema ke logassa sUtra, vaMditu sUtra vagere. (2) svarUpa | viSayathI... jema ke nAmastava sUtra, zrAddhapratikramaNa sUtra vagere. ahIM graMthakArazrIe kuzaLatApUrvaka A baMne rItono eka sAthe upayoga karyo che. graMthavizvamAM AvuM udAharaNa maLavuM durlabha che. hata moham - A pada garbhita rIte prayojana ane phaLano nirdeza karI de che. graMthano viSaya keTalo mahattvano che, AtmAnI kRtakRtyatA kaI rIte A graMthanA paThana-pAThana ane pariNati dvArA prApta thaI zake, A jIvanano sAra zuM che, A badhuM ja graMthakArazrIe A eka ja padathI jaNAvI dIdhuM che. ro-moda- A lATAnuprAsano prayoga che, nirAyAsa ane sahaja zabdAlaMkAranuM A suMdara udAharaNa che. jemAM graMthakArazrInI kavitvazaktino paricaya samAyelo che. jinezvaram - mohaghAtano A pariNAmanirdeza che. A prayojananuM paNa prayojana che. A iSTadevatAnI smRti che. AMtarazatruvijayano A garbhita upadeza che. nama - A bhAva maMgaLa che. jinezvaranA guNo pratyenI A upAdeyabuddhi che. te guNone meLavavA mATeno ADakataro manoratha che. padyabaMdhanI dRSTie zlokanA pUrvArdhamAM namaskaraNIyano upavAsa karIne + uttarArdhamAM bri-pratyayAta pada ane uttarakriyAne samAvIne graMthakArazrIe zlokane prAsAdika svarUpa arpaNa karyuM che. kriyA uttarArdhamAM gaI hovA chatAM zloka sahaja pratItiprada banI zake, tenuM A eka avvala udAharaNa che. mujasthAnasvarUpam - A abhidheyanirdeza che. jemAM "svarUpa' - padathI graMthakArazrIe graMthanI yathArthatA ane prAmANikatAno nirdeza karI Apela che. * vizit - A pada parama namratAnuM sUcaka che. kaMIka' "mArA jevo nAno mANasa vadhu to zuM kahevAno hato, mAruM jJAna alpa, mArI kSamatA paNa alpa, ne eTale ja mAruM vaktavya paNa alpa." graMthakArazrI to "alpa' karatAM paNa nIce UtaryA Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 - ~- - che - kaMIka. kharekhara adbhuta tU pa yunIvena vitavyam - ghAsanA taNakhalA karatAM ya nIce - sAva ja nIce thaIne rahevuM - AvI laghutAnuM graMthakArazrI suMdara dRSTAMta che. mArA jevo ahaMkArI AvuM na lakhI zake. huM to "aSTamucyate' AvI goMkti ja lakhI zakuM. * 3 - A kartutvazUnya kriyA che. kahevAya che' "huMnA bhAranI AmAM jarUra ja nathI. are, AmAM "huM"nI jagyA ja nathI. zata zata vaMdana. vi HITTa dvANa - mAtra eka ja zlokamAM jANe samasta graMthakArazrI samAI gayA che. emanuM nAma che : pa.pU.A. zrI ratnazekharasUrijI. temano saMkSipta paricaya A mujaba che. janma - vi.saM. 1372 dIkSA - vi.saM. 1385 guru - pa.pU. A. zrI hematilakasUrijI.. jeo vi.saM. 1371 mahA vada 7nA divase samarAzAhe karAvela zatruMjayanA uddhAramAM hAjara hatAM. jemaNe vi.saM. 1382mAM bhATI rAjA ane dulacIrAyane jaina banAvyA hatA. pUjyazrIe bhuvanadIpaka graMthanI TIkA racI che. dAdA guru - pa.pU.A. zrI vajasenasUrijI... prabhu vIranA 46mA paTTadhara. mahAvidvAna ane amogha upadeza labdhimAna. sAraMgarAjAe vi.saM. 1343mAM temane dezanA jaladhara - evuM birUda ApyuM. temanA yoganA camatkArothI khuza thaIne allAuddIna khIlajIe sihaDa rANA dvArA temane vividha pharamAno* ApyA hatAM. temaNe vi.saM. 1342mAM loDhA gotranA eka hajAra gharane jaina banAvyA hatAM. vi.saM. 1354mAM temane AcAryapada apAyuM. temaNe laghu triSaSTizalAkApuruSacaritra ane guruguNa patrizikA racyA che. vidyAguru - .pU.A. zrI jinaprabhasUrijI... biruda - mithyAtvakAra nabhomaNi AcAryapada - vi.saM. 1400 (bilADA gAma) racanA - sirivAla kahA (vi.saM.1428), siddhacakralekhanavidhi, dinazuddhidIpikA, chandoratnAvalI, padarzanasamuccaya, vIraMjaya kSetrasamAsa svopajJavRtti, * A pharamAno amArikavartana, tIrtharakSA, caityarakSA, saMgharakSA Adi saMbaMdhI hoya evuM saMbhave che. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja 20 ja +0-- guruguNaSatrizikA vRtti, saMbodhasittarIvRtti, guNasthAnakamAroha svopajJa vRtti (vi.saM. 1447) vagere. prabhAvanA - eka hajAra gharone jaina banAvyA. vi.saM. 1407mAM phirojazAha taghalakhane upadeza Apyo. bAdazAhe vi.saM. 1414mAM vividha pharamAno* ApyA hatA. ziSyo - pa.pU.A. zrI hemacandrasUrijI, pa.pU.pa. zrI somacandragaNi vagere. TIkA ane TIkAkArazrI grAma prastuta graMthanI TIkA svopajJa che. sva=graMthakArazrI svayaM upajJa=racita graMthakArazrIe pote ja potAnA graMthanI TIkA lakhI hoya, tene svopajJa TIkA kahevAya che. AvI TIkA spaSTapaNe mULakArazrInA ja Azayane anusare, te sahaja che. TIkAnI zailI hRdayaMgama che. AvazyakatAnusAra koI zlokanI TIkA vistRtapaNe ane koI zlokanI TIkA ati saMkSiptapaNe racIne pUjyazrIe mAvoI vothanama - nA aucityane sAkAra karela che. TIkAmAM Dagale ne pagale pIraselA sAkSIvacano bodhane daDha banAve che. khAsa karIne zloka-25 thI zloka 79 sudhI A TIkAmAM dhyAna saMbaMdhI vipula pramANamAM upayogI padArtho che. dhyAnayoganA sAdhakoe A aMzanuM vizeSathI parizIlana karavA yogya che. temAM paNa zloka 29 ane zloka 30nI TIkA to dhyAnamArgamAM praveza karatAM pahelA avazya jovA jevI che. vartamAna samayamAM uddabhava pAmelI vividha dhyAna prakriyAothI AkarSita thaIne ghaNA jIvo tattvamArgathI bhraSTa thaI rahyA che, tyAre jANe A jIvone ja uddezIne kahetA hoya, tevI rIte parama karuNAthI pUjayazrIe TIkAmAM mArmika hitazikSA pharamAvI che. A hitazikSAno aMtima sAkSI zloka to hRdayamAM kotarI rAkhavA jevo che. ye tu yogagrahagrastAH, sadAcAraparAGmukhAH / evaM teSAM na yogo'pi, na loko'pi jaDAtmanAm // yoganA kadAgrahathI jeo samyapha AcArothI parAmukha thAya che teo to yogamArga ane lokamArga e baMnethI bhraSTa thaI jAya che. teo bhale potAne vadhu zANA samaje, hakIkatamAM teo jaDa che. I request mokSanI prApti sarvajJakathita mArgathI ja thaI zake, Adhunika svamatikalpita mArgathI nahIM. ane sarvajJakathita mArgane enA mULasvarUpe samajavo hoya, to tene AvA pUrvAcAryonA graMthothI ja samajI zakAze. nakalI lagaDIne asalI samajI levAthI saMpattinuM nukazAna thAya che. nakalI dUdhane asalI samajI levAthI svAthyanuM nukazAna thAya che. nakalI mArgane asalI samajI levAthI AtmAnuM nukazAna thAya che. pahelA be nukazAno ochAvattA samayamAM bharapAI thaI zake che, trIjuM nukazAna kadAca bhavonA bhavo sudhI paNa bharapAI thaI zakatuM nathI. pUvAcAryonI aNamola prasAdI jevA AvA graMtho ApaNI potAnI bhASAmAM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K * ? **** -** rUpAMtara pAmIne sulabha banyA hoya. e ApaNA hoTha sudhI AvelI amRtanI pyAlI che. A sthitimAM paNa AkarSaka pekiMga joIne jheranI pAchaLa lAlAyita thavuM e eka prakAranI AtmahatyAthI vizeSa bIjuM kazuM ja nathI. PIs. don't be self-enemy. * vivecana ane vivecanakArazrI mULa graMthathI sarjana thayuM. TIkA graMthathI eno zaNagAra thayo ane vivecana graMthathI enuM svAgata thayuM che. jJAnapipAsuvizvamAM svAgata. varSo sudhI paThana-pAThana vinA ema ne ema paDI rahetA graMtho paNa anuvAda ke vivecana sAthe pragaTa thatAM jANe ke punarjIvana pAme che ane abhyAsuomAM dhabakatA thaI jAya che, e eka pratyakSasiddha vAstavikatA che. We can say, vivecana e eka prakArano oksijana che. graMthano A eka ucca prakArano jIrNoddhAra che. graMtho hovA - e zrutavArasAnuM jaghanya kakSAnuM jatana che. graMthonuM paThana-pAThana karavuM-karAvavuM ane karavAmAM sahAya karavI e zruta-vArasAnuM madhyama kakSAnuM jatana che. graMthone AcAramAM ane AtmapariNatimAM jIvaMta banAvavA e zrutavArasAnuM utkRSTa kakSAnuM jatana che. alabatta, AnA mATe paNa prathama be tabakkA jarUrI che ja. prastuta graMtha paranuM suMdara vivecana atyAre hasta-likhitasvarUpe mArI samakSa che, je phulasAIjhanA phulaskepomAM nAnA akSaromAM 109 pAnAmAM prasareluM che. anuvAdamAM mAtra bhASAMtara - bhASA-rUpAMtara karavAnuM hoya che. jyAre vivecanamAM padArtha uparAMta vAkyArtha, mahAvAkyArtha ane aidamparyArthanuM paNa udghATana karavAnuM hoya che. vivecanakArazrIe A javAbadArIne khUba sArI rIte nibhAvI che. Let's take one example - zloka-23nuM eka pada che. gurau samaoim - gurunI sadbhakti. vivecanakArazrI ahIM divya prakAza pAthare che. "sadguru sevA : guru bhagavaMta pratye jabaradasta AsthA ane zraddhA... emanI gocarIpANI vagerenA mAdhyame suMdara bhakti... ApaNA anukULa vyavahAro dvArA emane prasannatAnuM arpaNa... teozrI pAse Atmahita meLavavAno tIvra-talasATa.....teozrI je kahe tene sAMbhaLavAnI svIkAravAnI-sudhAravAnI pavitratama pAtratA - A badhuM guru bhagavaMtanI yathArtha bhaktirUpa che.'' kevuM adbhuta vivecana ! jANe AcArAMgajInA zrI sudharmAsvAmInA zabdonuM ahIM zabde zabde pratibiMba jhaLakI rahyuM che... taddikI tammuttI tarnnI taLuravAre... maulika udgAromAM zAstronA sUtro samAyelA hovA, e ja to bahuzrutanuM lakSaNa che. vivecanakArazrInA A pAMca ja vAkyo pUrNapaNe AtmasAt thaI jAya, to ya mokSa ApaNI hatheLImAM AvI jAya. to pachI saMpUrNa vivecananI to zuM vAta karavI ? kaThina padArthomAM vizeSa spaSTatA, suhRdbhAva ke mAtRbhAvanI smRti karAve evI nirUpaNa zailI, Thera Thera upayogI phuTanoTsa ane muddAsaranuM lakhANa e A vivecananI AMkhe uDIne Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 ja - - vaLage evI vizeSatAo che. vivecanakArazrIe karela karmasAhityanA sUkSma abhyAsa, saMzodhana ane saMpAdanano lAbha paNa A vivecanane maLela che. - have vivecanakArazrInI kSamA mAMgIne mArI abhISTa javAbadArIno lAbha uThAvI lauM. emanuM nAma che : pa.pU. munirAjazrI yazaratnavijayajI ma.sA. syAdvAdabhASAthI mAMDIne anekAntajayapatAkA sudhInA parAkASThAnA graMthonA anuvAdo, vivecano, saMzodhano tathA saMpAdano temaNe karela che. saMkhyAbaMdha saMyamI bhagavaMtone teozrI adbhuta kuzaLatAthI adhyApana karAvI rahyA che. bhaNAvavuM, pATha sAMbhaLavo, parIkSAo levI, protsAhana ane mArgadarzana pUruM pADavuM... A emanI sahaja zailI che. It self supreme. I don't say one man. university. AvA pUjyone yunivarsiTI kahevI, e AvA pUjyonuM avamUlyAMkana che. duniyAnI koI yunivarsiTImAM e kSamatA nathI, ke emanI tole UbhI rahI zake. munirAjazrImAM mAtra jJAna nathI, paNa jJAnanI pariNati paNa che. mATe ja mArA sahita anekAneka zramaNonA e eka Adarza che. varSonI aMtarmukha sAdhanA, sevA, samarpaNa, saMyama, mArgAnusArI kSayopazama, gurukRpA vagere aneka paribaLonA puSTa pIThabaLathI AvuM sarjana sAkAra thatuM hoya che. chatAM A sarjananA mukhya staMbho cAra che. (1) karmaThatA - varSonA varSo sudhI apramattabhAve karelI jJAnasAdhanA. (2) karuNA - bALa jIvo para upakAra karavAnI niHsvArtha bhAvanA. (3) kartavyaniSThatA - sarjanano sucArurUpe pAra pADavAno samyapha puruSArtha. (4) kRtajJatA - upakArIo pratyeno uchaLato bahumAna bhAva. We Can See. A vivecananuM nAma temaNe guNatIrtha rAkheluM che. "guNa'mAM temanA dAdA gurudevazrInuM nAma samAyeluM che. ane tIrthamAM temanA pitA munirAjazrInuM nAma samAyeluM che. gurukRpA e zuM che? ziSyanA hRdayamAM rahelo gurubahumAnabhAva e ja gurukRpA che. jo bahumAna UchaLI rahyuM che, to kRpA anarAdhAra varasI ja rahI che. dhanya muni... dhanya kRpA. ja haiyAnI vAta che pUrvAcAryo AvA adbhuta graMthonI prasAdI ApI gayA. ApaNA para parama karuNA karIne temaNe AvA graMthone TIkAthI vibhUSita karavAno prayAsa paNa karyo. vartamAnakAlIna AvA bhagavaMtoe analpa parizrama karIne saMzodhana-saMpAdana-sarjana karyuM. ane bhASAkIya aMtarane zUnya karI dIdhuM. sugama ane rasALa vivecano dvArA to zIrA jevuM ja nahIM, balTa jyusa jevuM karIne premathI ApaNane dharI dIdhuM. Ready to drink. zrIsaMghe tana-mana-dhanano bhoga ApIne prakAzana ane vitaraNanI vyavasthA karI. A sthitimAM paNa ApaNe jo pramAdamAM rahyA, zAstrAbhyAsanI ATaATalI anukULatA hovA chatAM jo ApaNe zAsetara vAMcana para kaLaza DhoLyo, to e A zAstronI avagaNanA nahIM kahevAya? pU. haribhadrasUri mahArAjA yAda Ave. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 2 **** avadhIrito hi samAcAro janmAntare'pi durlabhassyAt / je tAraka yoganI avagaNanA karAze, te yoga bhavAntaramAM paNa durlabha thaI jaze. A e rasto che, jyAM bhavobhava sudhI zAstro nahIM maLe. samakita nahIM maLe. ane cAritra to svapnanuM paNa svapna thaI jaze. AvA zAstronA ekAda vacananI tulanAmAM kohinUra hIro paNa dhULa samAna che. zAstrane jotAnI sAthe AMkho visphArita thaI jAya, hRdaya pulakita thaI jAya, vANI gadgad bane ane mana enA abhyAsa mATe lAlAyita thaI jAya e ApaNuM sahaja aucitya paNa che ane ApaNA sAnubaMdha hitano mArga paNa. ApaNe sahu A pAvana paMthe prasthAna karIe evI bhAvanA saha viramuM chuM. parama tAraka zrI jinAjJA viruddha lakhAyuM hoya, to micchAmi dukkaDam. prabhu ! tamArA pagale pagale * pA pA pagalI bharavI che. - priyam Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Bu * 14 ***** * vikAsapathaprasthAna : muNasthAnakamAroha ja bagalo sudIrgha kALa sudhI eka ja dhyeya para ekAgratA keLavI zake che, to zuM enAmAM dhyAnano vikAsa kahI zakAya ? AkhI rAta eka ja DALakhI para besI rahenAra pakSImAM sthirAsanano vikAsa kahI zakAya ? vAta A che - vikAsa mATe mAtra guNavattA ja paryApta nathI, paNa e guNavattA keLavavA pAchaLano Azaya zuM ? ane e guNavattA keLavyA pachInI phaLazruti zuM ? e tarapha paNa AtmapariNati ghaDAvavI jarUrI banI rahe che. abhavya jIva anaMtIvAra dravyasaMyama le, mAkhInI pAMkha paNa na dubhAya tevuM utkRSTa cAritra pALe... chatAM paNa enI e sAdhanA 'vikAsa' rUpa eTalA mATe na kahI zakAya, kAraNa ke e badhuM karavA pAchaLa enI abhiruci ane abhiSyaMga galata sthAne baMdhAyela che. gaTaramAM nAMkheluM attara potAnI sugaMdha prasarAvI zake nahIM, tema hRdayamAM tucchatA ane kSudratAnA bahiSkAra vinA, bahArathI game teTalI UMcI keLavAyelI guNavattA paNa, potAnI yathArtha phaLazrutine samarpita karavA asamartha puravAra thAya che. mAtra sAdhanAne lakSya na banAvatA, e sAdhanA zenA mATe karavAnI che ? e pariNAmane paNa lakSya banAvavuM joIe... ane sAdhanAne Atmahita mATe Avazyaka kartavyarUpa mAnI emAM apramAdabhAva keLavavo joIe. A rIte karavAthI ja vijJAna ane viratino vizuddha sparza thaI zake. Avo, vikAsano suMdara mArga suprata karavA vidvareNya pa.pU.A. zrI ratnazekharasUrIzvarajI mahArAjA ApaNI samakSa 'guNasthAnakramAroha' nAmanI adbhuta kRti laIne pathadarzaka tarIke upasthita thayA che.. emanA pratyeka zabdone jIvanasarvasva mAnI vadhAvIe. jIvana vikasvara banI raheze. A graMthamAM AdhyAtmika vikAsarUpa 14 guNaThANAonuM ekadama suMdara ane sacoTa nirUpaNa che. sAmAnyataH cauda guNaThANAonuM varNana anekatra jovA maLe che. paNa prastuta graMthanI vizeSatA e ke, te te guNaThANe avasthita jIvanA vyavahAro kevA hoya ? enuM paNa khUba ja suMdara nirUpaNa che, to baMdha-udaya-udIraNA vagere dravyAnuyoganA padArtho paNa sArI rIte AvarI levAyA che. pramANamAM nAnI; chatAM aneka padArthonA rahasyothI tarabatara banelI A kRti, jJAnavikAsa ane guNavikAsa mATe mahattvanuM nimitta banI rahe che. 'nAno paNa rAIno dANo' jevI ghaTanA ahIM sAkAra pAme che. Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ **** *K ahIM jIvanaghaDatara mATenA suMdara upAyo raju thayA che. AcAra-vyavahAra vagere kSetre khUba ja suMdara digdarzana che, to dhyAna vagere adhyAtmakSetre paNa paryApta mArgadarzana che... yukti-prayuktio dvArA viSayonI sacoTa sAbitI che, to udAharaNo dvArA viSayanI suMdara prastuti paNa ahIM che... AgavI chaNAvaTa, rocakazailIe padArthavarNana vagere rUpa A graMthanI AgavI vizeSatAo che. vadhu to zuM ? ekavAra A graMthamAM pravezI juo, ahobhAvasabhara thaI javAya e hade sajJAnanuM sauMdarya ane sadvicAronuM sauvihitya ahIM keLavAyuM che. A graMtha vizenI vizeSa vigato prastAvanAmAM khUba ja suMdara rIte AlekhAI che. eTale have e vizenA vadhu vistArathI saryuM. pUrvamudrita A graMthanuM sau prathama to 4-5 hastapratonA AdhAre zuddhIkaraNa thayuM... tyArabAda A graMthanI vivecanadhArAmAM vahevAno ane enA adbhuta padArthone mANavAno suMdara avasara mane prApta thayo. mArA baMne gurubhagavaMta, sahavartI tamAma mahAtmAo ane saMzodhakazrInI paramakRpAthI ja A badhu kArya nirvighne pAra pahoMcyuM che. e tamAmanA avismaraNIya upakAronuM smaraNa karatA huM dhanyatA anubhavuM che. A saMpAdanakAryamAM zrIjinazAsana ArAdhanA TrasTa, zrImahAvIra jaina ArAdhanAkendra kobA, zrIlAlabhAI dalapatabhAI vidyAmaMdira, zrI AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra vagere saMsthAoe hastaprata vagerenI sAmagrI pUrI pADavA dvArA suMdara sahayoga dAkhavyo che. e tamAma saMsthAonI zrutabhaktinI aMtarathI anumodanA. prAnta, A saMpAdanakAryamAM, mArA alpa kSayopazamAnusAre jinAjJAviruddha koIpaNa kSati rahI gaI hoya, to tenuM huM aMtaHkaraNapUrvaka micchAmi dukkaDam mAMgu chuM. vidvAno mane kSatinirdeza kare e ja abhyarthanA saha... prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendraguNaratna-razmiratnasUri ziSyANu muni yazaratna vi. pra.aSA. su. 9, vi.saM. 2071 godAvarI-amadAvAda. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 - kRtajJatA-abhivyakti kahI dIkSAdAnezvarI, trizatAdhika zramaNa-zramaNIgurumaiyA, 5.pU.A.bha.zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA... jemaNe suMdara mArgadarzana... saMsAranistAra... vAcanA-arpaNa... prAyazcittapradAna... jIvanazuddhi... vagere bejoDa upakAronA mAdhyame mArI pravRtti-pariNati nirmala banAvI... temanA ananya upakArone huM kyAreya bhUlI zakuM tema nathI. zITa pravacanaprabhAvaka, nikhAlasatAnIradhi pa.pU.A.bha.zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjA... jemaNe vivekapradAna, vAtsalyapradAna, vidyApradAnAdinA mAdhyame mArA vicAra-vyavahArane pavitratAsabhara banAvyA che... temanA pavitra caraNe jIvana arpaNa karatA huM dhanyatA anubhavuM chuM... thI zAsanaprabhAvaka pa.pU.A.bha.zrI vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya, kuzAgramaniSI pa.pU.mu.zrI bhavyasuMdaravijayajI mahArAjA... jemaNe khUba ja cIvaTapUrvaka prastutagraMthanuM saMpAdana sAMgopAMga tapAsI ApIne ananya upakAra karyo. zae kuzalapravaktA pa.pU.A.bha.zrI vi. kalyANabodhisUrIzvarajI mahArAjAnA ziSya vidvareNyabahuguNasaMpanna 5.pU.mu.zrI jinapremavijayajI mahArAjA... jemaNe prastutagraMthanI adbhuta prastAvanA lakhI ApIne suMdara kRpA varasAvI. I & vidyAguru-vidvarya pa.pU.mu.zrI saumyAMgaratnavijayajI mahArAjA... jemaNe keTalIka mahattvanI padArthazuddhi, prUphasaMzodhana vageremAM mane bejoDa sahAya karI che tathA pa.pU.mu.zrI tIrtharatnavijayajI (pitAjI) ma.sA.... jemaNe pUphasaMzodhanAdi aneka kAryomAM mane puSkaLa sahAya karI che... 96 sahavartI tamAma AtmIyamunivaronA bejoDa sahAyakabhAvane huM bhUlI zakuM tema nathI. IMda vAtsalyanidhi pa.pU. pravartinI sA.zrI puNyarekhAzrIjI ma.sA.nA suziSyA pa.pU.sA.zrI saumyarekhAzrIjInA ziSyA pa.pU.sA.zrI niruparekhAzrIjI (mAtA ma.sA.) ane pa.pU.sA.zrI dhanyarekhAzrIjI (bena ma.sA.) - A baMne sAdhvIbhagavaMtonI satata vahetI zubhakAmanAono huM AbhArI chuM. A tamAma upakArIonA upakArane kRtajJabhAve huM yAda karuM chuM ane harahaMmeza teozrInI paramakRpAnuM bhAjana banato rahuM evA AzIrvAdane jhaMkhuM chuM.. kRpAkAMkSI muni yazaratnavijaya Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 *** C saMpAdanazailI * saMpAdanamAM goThavaNano krama A pramANe che : (1) mULazloka, (2) svopannavyAkhyA, (3) gujarAtI vivecana, (4) chAyA, (5) phUTanoTa... OM guNatIrtha : bhavodadhitAraka pUjya gurumahArAja A.bha.zrIvi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjA ane pa.pU. upakArI zrI tIrtharatnavijayajI (pitAjI) ma.sA.nA upakAranI smRtie gujarAtI vivecananuM nAma 'guNatIrtha' evuM rAkhyuM che. * A graMthanA zuddhIkaraNa mATe zrImahAvIra jaina jJAnamaMdira kobA, zrIjinazAsana ArAdhanA TrasTa, AzApUraNa pArzvanAtha jaina jJAnabhaMDAra vagere vividha saMsthA temaja vyaktionA suMdara sahayoge prastuta graMthanI aneka hastaprato prApta thaI che. OM yathAkSayopazama ame zuddha ane saraLa saMpAdana karavAno prayAsa karyo che. chatAM, ajJAnatAvazAt mArAthI koIpaNa bhUla thaI hoya, tenuM huM aMtaHkaraNapUrvaka micchAmi dukkaDam mAMguM chuM. * saMpAdaka mu. yazaratnavi. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ je 28 -+0 zuM viSayAnukramaNikA che pRSTha viSaya pRSTha| viSaya vRttikAranuM maMgalAcaraNAdi.... ....... ... 2 | samyagdaSTinI lAkSaNikamudrA............35 - jinezvarone praNipAta : ... 2 ja samyagdaSTivALA jIvonI gati ...37 ja moha jAye savi jAya .... | samyakta pAmavAnI prakriyA ...............37 cauda guNasthAnako ............................ para traNa musApharonAM udAharaNe traNa karaNanI (1) mithyAtvaguNasthAnaka.............. yojanA...................... ... 40 (1) vyaktamithyAtva ... ja kIDIonAM udAharaNe traNa karaNanI yojanA 42 che (2) avyaktamithyAtva.. kSayopazamasamyaktaprAptikrama -43 ja mithyAtvano guNasthAnakavyavahAra 11 ja kSayopazamasamyakatvInI gati..........45 - mithyAtvathI avivekadazA . 13 kSAyikasamyaktI aMge vicAraNA ....46 ja mithyAtvano sthitikALa 14 na samyagdaSTinuM jIvanakRtya ..47 - mithyAtvaguNasthAnano sthitikALa .15 | ka avirataguNaThANe baMdha-udaya-sattA 49 (2) sAravAdana guNasthAna. ............. 16 (5) dezaviratiguNasthAnaka....... 50 ja mithyAtvaguNaThANe baMdha-udaya-sattA ...16 | trividha dezaviratinuM svarUpavarNana 51 upazamasamyakatvanuM svarUpavarNana 17 ja dezavirataguNaThANe dhyAnavicAra .............57 ke (1) aMtarakaraNa upazamasamyakatva.. .17 | - dezavirataguNaThANe baMdha-udaya-sattA . 61 - (2) zreNigata upazamasamyakta...........19 | (6) pramattasaMgataguNasthAnaka... sAsvAdananuM svarUpa ............ 21 | sAta guNaThANAno samAna kALa .......62 - sAsvAdana aMge guNasthAnakaviSayaka ja pramattasaMyatanuM svarUpavarNana....................... 62 zaMkAnuM nirAkaraNa. raNa....... | pramattaguNaThANe dhyAnavicAraNA.. 64 sAsvAdanaguNaThANe baMdha-udaya-sattA . 24 | chaTTa guNaThANe nirAlaMbanadhyAnano niSedha. 67 (3) mizraguNasthAnaka................ 25 pha nirAlaMbanadhyAnanI azakyatAe mizrapariNAma aMge udAharaNa 26 AvazyakakriyAno tyAga e - mizraguNasthAnanI vizeSatA................28 jinavacananI ajJatA 68 mizraguNasthAnastha jIvanuM maraNa ane gati.30 | (1) pUrvamaharSiono apUrva bhAvejoSa...71 - mizraguNaThANe baMdha-udaya-sattA.. | sa (2) zrI sUraprabhAcAryanI saMvedanA .........72 A badha-udaya-sattA. ..30 (4) aviratasamyatvaguNasthAnaka..... 31] . (3) pUjya hemacandrasUrimahArAjAno ja samyaktaprAptinuM svarUpavarNana . 32 | AMtarika talasATa ................... ...73 - aviratasamyagdaSTipaNAMnuM tAtparya . ... 33. (4) mahAmaMtrI vastupAlanI AMtara jyota .74 - caturthaguNasthAnakano kALa ................................34] (4) bhatRharinI bhavya bhAvadhArA. .75 2 * 23 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - viSaya - 0 | - viSaya ke nirAlaMbana dhyAnanI duSpApyatA .................. 76 | ja caramazarIrI upazamakanA patana aMge ja pramattasaMyate rahelA zramaNonuM kartavya 77. vicAraNA........... . 111 A pramattasaMvataguNaThANe baMdha-udaya-sattA ...78 | upazamazreNi pAmavAnI saMkhyA................ 112 | () apramattasaMgataguNasthAnaka . 09 upazamazreNinI sthApanA . 113 na dhyAna sapharanI prAraMbhika sAdhanA 81 kSapakazreNi....... ....... 115 ke traNa prakAranA sAdhaka yogIo ...84 | kSapakazreNinuM svarUpa, ............ 115 ja apramattaguNaThANe dhyAnavicAraNA ...85 apUrvakaraNa pUrve karmakSayanuM svarUpa..... 115 dharmadhyAnanA maiyAdi cAra prakAra ...86 | abhyAsanuM mahattva . 117 dharmadhyAnanA AjJAdi cAra prakAra ......88 | Hpakane zukladhyAnano prAraMbha . 119 - dharmadhyAnanA piMDasthAdi cAra prakAra.........88 dhyAna karanAranI svarUpasthiti. 119 apramatte dharma-zukladhyAna 90 | ( cittastharyanA nimittarUpa Asanasevanano - sAhajika zuddhino srota ...... ...91 upadeza ....... 122 apramatte parama zuddhino sparza.....................92 prANAyAmanuM svarUpavarNana. ... .... 126 - apramattaguNaThANe baMdha-udaya-sattA .94 | (1) pUrakaprANAyAmanuM svarUpa . 127 (8-12) apUrvakaraNathI kSINamoha ke (2) recakaprANAyAmanuM svarUpa . 130 guNasthAnaka ************ ka (3) kuMbhakaprANAyAmanuM svarUpa . 131 ja guNasthAnakapaMcakano sAmAnya nAmArtha...95 A pavanavijaya dvArA manovijayanI sAdhanA. 132 upazamazreNi .............. 98 Atmazuddhi mATe bhAvadhArAnuM prAdhAnya. 134 - zreNidrayanI zubha zarUAta 98 te prathama zukladhyAnano nAmollekha . 136 A upazamazreNi caDavAnI yogyatA 99 (1) vitarka, (2) vicAra, ane upazamazreNi caDelAnI gati ane karaNI...99 (3) pRthakvanuM svarUpa. 137 che kayA saMghayaNavALAne kayo devaloka? che (1) vitarkanuM svarUpa enuM yaMtra.......... ...................... 101 | | sa (2) vicAranuM svarUpa.. 139 A upazamakajIvanA kAryavyApAro 104 (3) pRthakvanuM svarUpa..... ............ 140 ja apUrvakaraNaguNaThANe baMdha-udaya-sattA. 105 | ke pahelA zukladhyAnathI zuddhino prakarSa . 141 ja anivRttikaraNaguNaThANe baMdha-udaya-sattA 106 | apUrvakaraNaguNaThANe baMdha-udaya-sattA. 142 nA sUkSmasaMparA guNaThANe baMdha-udaya-sattA. 107 te navame guNaThANe karmakSayanuM nirUpaNa . 143 ja upazAMtamoha guNaThANe baMdha-udaya-sattA. 107 | anivRttikaraNe baMdha-udaya-sattA . 146 upazAMtamoha guNaThANe samyaktAdi ....... 107] . pakajIvane sUmasaMparAyaguNasthAna. 147 upazAMtamohathI jIvanuM patana . 108 | na sUkSmasaMpAye baMdha-udaya-sattA ........... 147 ja upazamaka jIvono Aroha-avaroha.... 110| kSapakazreNimAM kSINamoha guNaThANe prayANa 148 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 - viSaya 154 viSaya pRSTha kSapakazreNimAM kSaya pAmatI prakRtiono # zarIrasvairya e ja kevaLIonuM dhyAna . 182 kramadarzaka koTho................... 149 | | yogAtIta tarapha jigamiSA .......... 183 che dvitIya zukladhyAnanuM AzrayaNa............... 149 | | sayogInA carama samayanAM kartavyo . 183 bIjA zukladhyAnano savizeSaNa (14) ayogIguNasthAna ............. 186 | nAmollekha.............. ..... 151 sayogIguNaThANe baMdha-udaya-sattA..... 186 - (1) apRthakvanuM vyakta svarUpa. ... 152 ja ayogaguNasthAnano sthitikALa 186 (2) avicAranuM svarUpa ............ 152 caudame cothuM zukladhyAna................ 187 na (3) vitarkanuM svarUpa ja cothA zukladhyAnanuM svarUpavarNana . 188 ( dvitIya zukladhyAna dvArA samarasadhArA.... 154 ja ayogIpaNA aMge ziSyakRta be prazna 188 ja kSaNamohanA dvicaramasamaye thanArI ghaTanA 155 ja be praznonuM samAdhAna ................ 189 ja kSaNamohanA caramasamaye thanArI ghaTanA. 156 | dhyAnanI nizcaya-vyavahArarUpatA...... 191 che kSINamohe baMdha-udaya-sattA ... .... 157 | caudame guNaThANe kicaramasamayanuM kRtya ... 193 (13) sacogIkevaLI guNasthAnaka ... 150 te 72 prakRtiono nAmollekha ....... 193 prakRtiono kramika kSayaH................ 158 ja caramasamayanuM kRtya + sanAtanaparyAyanI - 63 prakRtiono kSapaNAdarzaka koTho...... 159 nA sayogI guNaThANe bhAva-samyakta - ayogI guNaThANe baMdha-udaya-sattA ... 196 cAritranuM svarUpa mokSa avasthA............ ************190 kevaLajJAnanuM adbhuta sAmarthya......... nA siddhAtmAnAM Urdhvagamana aMge kAraNo. 197 na tIrthakara kevaLInuM vaizisya.. . - cAra kAraNo aMge cAra udAharaNo .... 198 - paramAtmAno ajoDa vaibhava .. ne anyatra agamananA tarko. * 201 nA jinanAmanI vedanaprakriyA.. siddhonI siddhazilA para avasthiti... 202 terame kevalajJAnIonI sthitikALa ..... - 8 vizeSaNothI siddhazilAnuM svarUpavarNana 203 che kevaLIsamughAtanI karaNI .. siddhAtmAnI avagAhanAno AkAra........ 205 te kevaLIsamughAtanuM svarUpa..... ........... A siddhonI virATu jJAnayAtrA kevaLIsamudyAtathI nivRtti ... 206 - kevaLIsamuThThAtamAM yoga ane ja siddhAtmAno guNavaibhava 208 anAhArIpaNuM ...... ja siddhAtmAnuM paramasukha . - samughAta karanArA kevaLIo ... 177 zi siddhone sArabhUta tattvonI saMprApti... ja yoganirodha tarapha pagaluM............... 178 - mokSanuM svarUpavaizadya ... 212 ja sUmakriyA-anivRttirUpa trIjuM zukladhyAna 179 - prAcIna zAstromAMthI prastuta prakaraNano ka yogastharya-prakriyA...... 180 samuddhAra........ 216 prApti ....................... 195 210 175 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadratnazekharasUrIzvaraviracitasvopajJavRttiyutaH 'guNatIrtha'-AkhyanavanirmitasuramyagurjaravivRttisamalaGkRtaH // zrIguNasthAnakramArohaH // aha~padaM hRdi dhyAtvA, guNasthAnavicAriNAm / anuSTubhAmiyaM vRtti-likhyate hyavacUrNivat // 1 // tatrA''dau maGgalArthamabhISTadevatAnamaskArasya sambandhAvirbhAvakamAdyapadyamAha - guNasthAnakramAroha-hatamohaM jinezvaram / namaskRtya guNasthAna-svarUpaM kiJciducyate ||1|| vyAkhyA-yatra yatra pUrvAprAptaguNavizeSAvirbhAvo bhavati tattadguNasthAnamityucyate, tAni guNasthAnAni, teSAM svarUpam, kiJcid-alpamAtramucyata iti sambandhaH, kiM kRtvA ? // zrIzaddhezvarapArzvanAthAya namaH // // tassa bhuvaNekkaguruNo namo anegaMtavAyassa // // tapAgacchAcArya-zrIprema-bhuvanabhAnu-jayaghoSa-jitendra-guNaratna-razmiratnasUrisadgurubhyo namaH // ||eN namaH // mms gutIrtha vRttikAranuM maMgalAcaraNAdi : ardha padanuM hRdayamAM dhyAna karIne, 14 guNasthAnakanAM svarUpa vize adbhuta vicArane raju karanArA je A "guNasthAnakakramAroha' graMthanA anuSTrapUchaMdavALA zloko che, tenA para avacUrNi jevI vRtti lakhAya che. (arthAt saMkSipta vRtti lakhAya che.) temAM sau prathama maMgaLa karavA, icchita devatAne namana karavAnA saMbaMdhane batAvanAruM paheluM gAthAsUtra kahe che - zlokAI guNasthAnako para kramazaH caDIne jemaNe mohanIyakarma haNI dIdhuM che, tevA jinezvara 52mAtmAne nm24||2 4zane. 14 gusthAnAnuM sva35 (=saMkSepathI) vAya che. (1) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *0 - [2] * zrIguNasthAnakramArohaH . (zno. 2) - 'namaskRtya' praNipatya 'jinezvaraM' zrIsarvajJam, kathambhUtam ? 'guNasthAnakramArohahatamohaM' guNasthAnAnAM kramo guNasthAnakramaH, guNasthAnakrameNA''rohaNaM guNasthAnakramArohaH, guNasthAnakramAroheNa-kSapakazreNyArohalakSaNena hato moho yena sa tathA taM guNasthAnakramArohahatamoham, kSapakazreNyArohakrameNaiva moho hanyate, yadAha vAcakamukhyaH - "pUrvaM karotyanantAnubandhinAmnAM kSayaM kaSAyANAm / mithyAtvamohagahanaM, kSapayati samyaktvamithyAtvam // 1 // --- guNatIrtha vivecana : guNasthAnanI vyAkhyA - pUrve na pAmelo evo vizeSaguNa je je avasthAmAM prApta thAya che, te te avasthAne "guNasthAna' evuM kahevAya che. AvAM guNasthAno aneka che... teonuM svarUpa graMthakArazrI ahIM kaMIka aMze alpamAtrAe kahe che. e pahelA vItarAga paramAtmAne namaskAra kare che - - jinezvarone praNipAta - TUsthAnamArohahatamodaK - guNasthAnono anukrama te "guNasthAnakrama' kahevAya che. e guNasthAno para kramapUrvaka caDavuM tene "guNasthAnakramAroha' kahevAya che. AvA guNasthAno para kSapakazreNinA krame caDavA dvArA jemaNe mohanIyakarmane pUrNapaNe haNI nAMkhyuM che, tevA... vinezvaram - jinezvara paramAtmAne=bhUta, bhaviSya, vartamAna traNe kALamAM rahenArI badhI vastuone badhA ja paryAyothI jANanAra evA sarvajJabhagavaMtane... namaskRtya namaskAra karIne=manathI ahobhAva dvArA, vacanathI asAdhAraNa guNonI stavanA dvArA ane kAyAthI jhUkavA dvArA praNipAta karIne... (guNasthAnonuM svarUpa kaMIka kahevAya che - ema saMbaMdha joDavo.) jIva kSapakazreNinA mAdhyame guNasthAno para caDe, to ja enA dvArA mohanIya karmano ghAta zakya che... bAkI e sivAya upazamazreNi ke bIjI koIpaNa prakriyAo dvArA mohanIya karmanuM pUrNapaNe hanana zakya nathI. A viSayamAM (=kSapakazreNi dvArA mohanana aMge) vAcakamukhya zrI umAsvAtimahArAje prazamaratiprakaraNamAM kahyuM che ke - "jIva pahelA (1) anaMtAnubaMdhI nAmanA cAra kaSAyono kSaya kare che, tyArabAda Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zno. 2) - gurnavivevanAvisativRtaH che [ 3] 0smyktvmohniiyN, kSapayatyaSTAvataH kaSAyAMzca / kSapayati tato napuMsaka-vedaM strIvedamatha tasmAt // 2 // hAsyAdi tataH SaTkaM, kSapayati tasmAcca puruSavedamapi / saMgvatanAnavi hRtvA, prAnotvatha vItarAtvim rUA" [prazamaratiH ra60-ra62] Aha - nanu hatamohamityatroktam, na hyekasyaiva mohasya ghAtena jinezvaratvamupapadyate, kintu jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAmapi ghAte jinezvaratvaM syAt tatkathamiti, atrocyate - aSTasvapi karmasu mohasyaiva prAdhAnyam, yataH - -- guNatIrtha - (2) gahana evAM mithyAtvamohanIyane khapAve che, tyArabAda (3) samyaktamithyAtvarUpa mizramohanIyane khapAve che. (1) tyArabAda (4) samyakvamohanIyane khapAve che, pachI (5) apratyAkhyAnAvaraNacatuSka ane pratyAkhyAnAvaraNacatuSka ema ATha kaSAyone khapAve che, tyArabAda (6) napuMsakavedane khapAve che, ane tyArabAda (7) strIvedane khapAve che... (2) tyArabAda (8) hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA - e hAsyaSakane khapAve che, (9) tyArabAda puruSavedane paNa khapAve che, pachI (10) saMjavalana cAra kaSAyone paNa haNIne, e jIva vItarAgapaNuM pAme che. (3)" [prazamarati-zlo. 260, 261, 262] - moha jAye savi jAya nA prazna : paramAtmAnAM vizeSaNa tarIke "hatamoha haNAyelA mohanIya karmavALA' evuM je vizeSaNa mULagAthAmAM mUkAyuM che, te aMge amAro prazna che ke mAtra eka mohanIyakarmano ghAta thAya eTalA mAtrathI jinezvarapaNuM zI rIte Ave ? enA mATe to cAreya ghAtakamano kSaya anivArya che... eTale mAtra mohanIyakarma nahIM, paNa e sivAyanA (1) jJAnAvaraNa, (2) darzanAvaraNa, ane (3) aMtarAya - e traNa ghAtI karmono paNa kSaya thAya, to ja jinezvarapaNuM saMgata thAya, anyathA nahIM. to pachI gAthAmAM mAtra mohanIyanA ja kSayano ullekha kema? uttara H A vize kahevAya che - jJAnAvaraNAdi ATheya kamamAM "mohanIyakarma e ja pradhAna che... e ja AtmAnA guNone DhAMkI devAmAM mahattvanuM paribaLa dharAve che, kAraNa ke zAstramAM kahyuM che ke - Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [4] * zrIguNasthAnakramArohaH * 44 *** 'akkhANa rasaNI kammANa mohaNI taha vayANa baMbhavayaM / nuttILa ya maLamuttI, caro TubveLa nivaMti zA" (1) (2) mohe hate zeSakarmANi sukhahatAnyeva, yadAgamaH "jaiha matthayasUIe, hayAe hammae talo / taha kammANi hammaMti, mohaNijje khayaM gae ||1|| tato mohaghAte zeSaghAtinAM ghAto'vazyaMbhAvyeveti na doSaH // 1 // - guNatIrtha (1) pAMca indriyomAM rasanendriya, (2) ATha karmomAM mohanIya karma, (3) pAMca mahAvratomAM brahmacarya mahAvrata, ane (4) traNa guptiomAM manogupti - A cAre du:khethI jItI zakAya tema che." (ro. 1) prastutamAM vAta eTalI ja che ke, mohanIya karmane haNavuM ja kaThina che. jo e haNAI jAya, to bAkInA karmo to sukhethI haNAyA ja samajo... Agama graMthamAM paNa jaNAvyuM che ke - "jema mastakasUci haNAtAM, tADavRkSa haNAya che ja... tema mohanIya karmano kSaya thatAM, bAkInA karmo paNa haNAya che ja...' K eTale mohanIya karmano ghAta thaye bAkInA jJAnAvaraNa-darzanAvaraNa-aMtarAyarUpa zeSa ghAtIkarmono ghAta paNa avazya thavAno ja... mATe 'hatamoha' kahyuM; enAthI 'hataghAticatuSTaya' evo artha samAI ja jAya che ane tethI jinezvarapaNuM paNa saMgata thaI ja jAya che... eTale have koI doSa na rahe. have graMthakArazrI cAra zloko dvArA cauda guNasthAnakono mAtra nAmollekha karavA jaNAve che chAyAsanmitram akSNAM rasanA karmaNAM mohanIyaM tathA vratAnAM brahmavratam / guptInAM ca manoguptiH, catvAri duHkhena jIyante // 1 // yathA mastakasUcyAM hatAyAM hanyate tAlaH / tathA karmANi hanyante, mohanIye kSayaM gate // 1 // (c) 'mastakasUci' eTale tADavRkSanA ekadama uparanA TocanA garbhabhAganI soya jevA AkAre ugela sUci; e nAza pAme to AkhuM tADavRkSa avazya nAza pAme. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -OK (zlo. 2-3-4-5) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [5] -* *atha caturdazasaGkhyAnAM guNasthAnakAnAM nAmAnyeva zlokacatuSTayenA''ha - caturdazaguNazreNi-sthAnakAni tadAdimam / mithyAtvAkhyaM dvitIyaM tu, sthAnaM sAsvAdanAbhidham ||2|| tRtIyaM mizrakaM turya, samyagdarzanamavatam / zrAddhatvaM paJcamaM SaSThaM, pramattazramaNAbhidham // 3 // saptamaM tvapramattaM cA-pUrvAtkaraNamaSTamam / navamaM cAnivRcyAkhyaM, dazamaM sUkSmalobhakam ||4|| ekAdazaM zAntamohaM, dvAdazaM kSINamohakam / trayodaza sayogyAkhyamayogyAkhyaM caturdazam // 5 // || caturbhiH kulakam // vyAkhyA-iha hi bhavyajIvAnAM siddhisaudhAdhirohaNArthaM guNazreNiriva niHzreNistasyAM ca padanyAsAspadasthAnIyAni yAni guNAd guNAntaraprAptirUpANi sthAnAni-vizrAmadhAmAni caturdazasaGkhyAni, teSAM nAmAni yathA - prathamaM mithyAtvaguNasthAnakam 1, dvitIyaM sAsvAdanaguNasthAnakam 2, tRtIyaM mizraguNasthAnakam 3, caturthamaviratasamyagdRSTiguNa - guhAtIrtha - cauda guNasthAnako ja ReoDArtha : guNinAM sthAna35 14 gusthAno cha... tebhA (1) 5 mithyAtva nAmarnu, ane (2) bIlu sAsvAina nAmarnu sthAna cha.... (3) trIlu mizra, (4) yo| sabhyarzana mAta, (5) pAMbhuM zrAddha5j, mane (6) 79 pramattazrama nAmanuM gusthAna cha... (7) sAtabhu apramatta, mane (8) 06, apUrva4293, (8) navabhuM mAnivRtti nAmanu, mane (10) samu~ sUkSmadona nAmarnu gusthAna che. (11) agyArabhuM 64zAMtamoDa, (12) pArabhuM kSImoDa, (13) te2 sayogANI nAmanu, bhane (14) yauha ayogIjI nAmamuM gusthAna che. (2, 3, 4, 5) vivecanaH mahela para caDavA mATe jema nisaraNImAM paga mUkavAnA sthAnarUpa pagathiyAM hoya che. tema bhavyajIvone siddhi mokSarUpI mahelamAM caDavA mATe, guNonI nisaraNImAM eka guNathI bIjA guNanI prAptirUpa je vizrAmasthAno (=guNanisaraNInAM pagathiyAM) che, te badhAne "guNasthAnaka' kahevAya che. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - [6] zrIgusthAnamAro che (jJo. 2-3-4-1-6) sthAnakam 4, paJcamaM dezaviratiguNasthAnakam 5, SaSThaM pramattasaMyataguNasthAnakam 6, saptamamapramattasaMyataguNasthAnakam 7, aSTamam apUrvakaraNaguNasthAnakam 8, navamam anivRttiguNasthAnakam 9, dazamaM sUkSmasamparAyaguNasthAnakam 10, ekAdazamupAzAntamohaguNasthAnakam 11, dvAdazaM kSINamohaguNasthAnakam 12, trayodazaM sayogikevaliguNasthAnakam 13, caturdazamayogikevaliguNasthAnakam 14 iti // 2-3-4-5 // atha prathamaM vyaktAvyaktamithyAtvasvarUpamAha - adevAgurvadharmeSu, yA devagurudharmadhIH / tanmithyAtvaM bhavedvyakta-mavyaktaM mohalakSaNam ||6|| vyAkhyA-yA spaSTacaitanyAnAM saMjJipaJcendriyAdijIvAnAmadevAgurvadharmeSu krameNa deva - guNatIrtha . e guNasthAno cauda prakAre che, emanAM nAmo A pramANe - (1) mithyAtvaguNasthAnaka. () apUrvakaraNaguNasthAnaka.. (2) sAsvAdanaguNasthAnaka... (9) anivRttikaraNaguNasthAnaka.. (3) mizraguNasthAnaka... (10) sUkSmasaMparAyaguNasthAnaka... (4) aviratasamyagdaSTiguNasthAnaka.. (11) upazAMtamohaguNasthAnaka.. (5) dezaviratiguNasthAnaka... (12) kSINamohaguNasthAnaka... (9) pramattasaMyataguNasthAnaka... (13) sayogIkevaLIguNasthAnaka... (7) apramattasaMyataguNasthAnaka... (14) ayogIkevaLIguNasthAnaka... (1) mithyAtvaguNasthAnaka ' sau prathama mithyAtva guNaThANAnuM svarUpa batAve che. e mithyAtvanA be prakAra che : (1) vyaktamithyAtva, ane (2) avyaktamithyAtva... e benuM svarUpa A pramANe che - zlokAH kudeva, kuguru ane kudharmamAM (kramazaH) sudeva, suguru ane sudharmanI je buddhi thavI; e vyaktamithyAtva kahevAya.. ane mithyAtvamohanIyarUpa karmaprakRti; e avyaktamithyAtva kahevAya...(6) vivecana : * (1) vyaktamithyAtva + svarUpa : (ka) kudevamAM=avItarAgamAM sudevanI buddhi, (kha) kugurumAM saddagurunI Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 6) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [7] gurudharmabuddhiH sampadyate, tadvayaktaM mithyAtvaM bhavati, upalakSaNAt - "jIvAipayatthesuM, jiNovaiDesu jA asaddahaNA / saddahaNAvi a micchA, vivarIaparUvaNA jA ya // 1 // saMsayakaraNaM jaM cia, jo tesu aNAyaro payatthesu / taM paJcavihaM micchaM, taddiTThI micchaddiTThI a // 2 // " - guNatIrtha buddhi, (ga) kudharmamAM sudharmanI buddhi - Ane "vyaktamithyAtva' kahevAya che.. (ane AvI buddhi dIrghakAlikI saMjJAvALAne ja hovAthI) A mithyAtva spaSTa caitanyavALA saMjJI paMcendriya vagere jIvone ja hoya che. vRttikArazrI upalakSaNathI bIjA paNa mithyAtvanA prakAro batAve che- mithyAtvanA pAMca prakAra : zlokArthaH paramAtmAe batAvelA jIvAdi padArthomAM (1) je azraddhA, ane (2) mithyA evI zraddhA, ane (3) je viparIta prarUpaNA... tathA je (4) saMzayakaraNa, ane (5) te padArtho vize je anAdara - e pAMca prakAranuM mithyAtva che... ane enAthI jenI dRSTi baMdhAyelI hoya ene mithyASTi kahevAya... vistAra : (1) azraddhAH paramAtmAe batAvelA jIvAdi padArthone hRdayathI na mAnavA. (2) mithyAzraddhAH paramAtmAe na batAvelA tattvo para AsthA dharAvavI. (3) viparItaprarUpaNAH paramAtmAe batAvelA tattvothI viparIta padArthonI prarUpaNA karavI. chAyAsanmitram . (3) nIvavipArthey fnano vizeSa yA zraddhA ! zraddhA'pi ca mithyA, viparItaprarUpaNA yA ca // 1 // saMzayakaraNaM yadeva, yasteSu anAdaraH padArtheSu / tat paJcavidhaM mithyAtvaM, tadRSTimithyAdRSTizca // 2 // 0 mithyAtvanA judA judA prakAro batAvyA pachI, vRttikArazrI avyaktamithyAtvanuM svarUpa chelle batAvaze... ane hamaNAM je prakAro batAvaze emAM kayuM mithyAtva vyakta ane kayuM avyakta? eno paNa viveka sAthe-sAthe Apaze; e dhyAnamAM levuM. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] - zrIgusthAnamoda: (jJo. 6) etatpaJcavidhamapi mithyAtvaM vyaktameva / athavA - "abhiggahiamaNAbhiggahiyaM tahAbhinivesiaM ceva / saMsaiamaNAbhogaM, micchattaM paMcahA hoi // 1 // " -. guNatIrtha - (4) saMzayakaraNa : paramAtmAe batAvelA tattvo para saMzaya dharAvavo. (5) anAdara : paramAtmAe batAvelA tattvo para anAdara hovo. A pramANe pAMca prakAranuM mithyAtva che... enAthI je vyaktinI dRSTi-mAnyatAvicAra vAsita hoya, ene mithyAdaSTi kahevAya che. batAveluM A pAMca prakAranuM mithyAtva "vyaktamithyAtva' ja che, avyaktamithyAtva nahIM. athavA bIjI rIte mithyAtvanA pAMca prakAra : zlokArtha: (1) Abhigrahika, (2) anAbhigrahika, tathA (3) Abhinivezika, ane (4) sAMzayika, tathA (5) anAbhogika - Ama pAMca prakAranuM mithyAtva che. vistAra : (1) Abhigrahika : anAtitattvacAprApanIyatAprayogovastrAputArthazraddhAnam ' artha : tattvonA ajANa jIvanI, pota-pote mAnelA padArthonI evI daDha zraddhA ke je te jIvane aprajJApanIya banAve... Azaya e ke, je vyakti yathAvasthita tattvone yathArthapaNe jANato nathI ane pote je tattvone mAnelA che, "te vAstavamAM tevA ja che' evI jenI daDha mAnyatA che... ane eTale ja sAcA tattvone game eTaluM samajAvavA chatAM paNa, e ene mATe ja nahIM. potAnI mAnyatA choDe ja nahIM... te vyaktinI A mAnyatAne Abhigrahika mithyAtva kahevAya. (2) anAbhigrahikaH "svaparAvupatirthayoravizeSe zraddhAmanA mahilAm !' -. chAyAsanmitram (5) AdinamahilaM tathAisunizivameva | sAMzayikamanAbhogikaM mithyAtvaM paJcadhA bhavati // 1 // - 7 dharmaparIkSA' nAmanA graMthamAM pU. mahopAdhyAyajI mahArAje A pAMca mithyAtvanI tAttvika vyAkhyA karI che, eno ja ahIM upanyAsa karIne vyAkhyA karAya che. - - Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 6) gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / ityatrApi yadekamanAbhogikamithyAtvaM tadavyaktam, zeSamithyAtvacatuSTayaM tu vyaktameva / tathA - "dasavihe micchatte pannatte, taM jahA - adhamme dhammasannA, dhamme adhammasannA, ummagge maggasannA, magge ummaggasannA, ajIvesu jIvasannA, jIvesu ajIvasannA, asAhusu sAhusannA, sAhusu asAhusannA, amuttesu muttasannA, muttesu amuttasannA" [sthAnAGga-10/734] ityeva -- guNatIrtha - artha : pote ane bIjAe mAnelA tattvonI samAna rIte zraddhA karavI... jemake - mugdhajIvone badhA ja dharmo sAcA che" evI buddhi thavI; e "anAbhigrahika mithyAtva kahevAya. (3) Abhinivezika viduSo svarasaMvAdimAvaDhatazAstravadhatAIzraddhInaunizivam ' artha : vidvAnane paNa, paramAtmAe prarUpelA zAstrothI je padArthono bAdha thato hoya, e padArthomAM paNa svarasavAhI je zraddhA rahyA kare; tene "Abhinivezika mithyAtva kahevAya... (samyagvaktA samajAvavA prayatna kare, to paNa vitatha zraddhA chuTe ja nahIM, e hade je daDha zraddhA hoya, tene "svarasavAhI zraddhA" kahevAya.) (4) sAMzayikaH "mavarvatranaprAmAyasaMzayaprayuktiH zAstrArthasaMzaya: sAMcim ' artha : "bhagavAnanuM vacana prAmANika haze ke nahIM evA saMzayanA kAraNe zAstrIya padArtho aMge je saMzaya rahyA kare; tene "sAMzayika' mithyAtva kahevAya.... jemake "bhagavAnanuM amuka vacana prAmANika haze ke nahIM ?' evA badhA saMzayo sAMzayika mithyAtvarUpa samajavA... (5) anAbhogika : "sAkSAt paramparA 2 tADapratipattinAmAmAm ' artha : sAkSAt ke paraMparAe tattvonI jANakArI na hovI; e "anAbhoga" mithyAtva kahevAya... A mithyAtva ekendriyajIvone ane tattva-atattvanA adhyavasAyazUnya mugdhalokone hoya che. A pramANenAM pAMca prakAranAM mithyAtvamAM paNa (1) je eka anAbhogika mithyAtva che, e "avyaktamithyAtva' kahevAya, ane (2) e sivAyanA bAkInA cAra mithyAtvo vyaktamithyAtva' kahevAya. mithyAtvanA 10 prakAra : sUtrArthaH mithyAtva 10 prakAranuM batAveluM che. te A pramANe - (1) adharmamAM dharmabuddhi... (2) dharmamAM adharmabuddhi... - chAyAsanmitram - (6) dazavidhaM mithyAtvaM prajJaptam, tadyathA - adharme dharmasaMjJA 1, dharme adharmasaMjJA 2, unmArge mArgasaMjJA 3 mArge unmArgasaMjJA 4, ajIveSu jIvasaMjJA 5, jIveSu ajIvasaMjJA 6, asAdhuSu sAdhusaMjJA 7, sAdhuSu asAdhusaMjJA 8, amukteSu muktasaMjJA 9, mukteSu amuktasaMjJA / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [80] -K * zrIguNasthAnakramArohaH *** guNatIrtha (3) unmArgamAM mArgabuddhi... (5) ajIvamAM jIvabuddhi... (7) asAdhumAM sAdhubuddhi... (9) amuktamAM muktabuddhi... vizeSArtha : (ro. 6) (4) mArgamAM unmArgabuddhi... (6) jIvamAM ajIvabuddhi... (8) sAdhumAM asAdhubuddhi... (10) muktamAM amuktabuddhi *K (1) adharmamAM dharmabuddhi : sarvajJa-vItarAga puruSanAM vacana sivAyanA apauruSeyakSaNikavAda vagere adharmomAM je dharmanI buddhi thavI te... (2) dharmamAM adharmabuddhi : vItarAga paramAtmAe prarUpelA kaSa-cheda-tApanI parIkSAthI vizuddha evA samyag dharmamAM je adharmanI buddhi thavI te... : (3) unmArgamAM mArgabuddhi H saMsAravardhaka je unmArgo che, te badhAne mokSamArga tarIke mAnavA te... (4) mArgamAM unmArgabuddhi : mokSamAM laI janAra jJAna-darzana-cAritrarUpa je ratnatrayI mArga che, emAM unmArganI buddhi thavI te... (5) ajIvamAM jIvabuddhi : AkAza-pudgala vagere padArtho jaDa che, acetana che. chatAM, A AkAzAdi sarva jagat AtmArUpa mAnavuM te... (6) jIvamAM ajIvabuddhi : pRthvI vagere jIvone paNa ajIva mAnavA... dA.ta. ucchvAsa vagere jIvanA dharmo pRthvI vageremAM na dekhAtA hovAthI e badhAne ajIva mAnavA te. (7) asAdhumAM sAdhubuddhi H cha jIvanikAyanA vadhamAM tatpara, AdhAkarmAdi doSita bhojana karanArA athavA abrahmacArI evA kuliMgIomAM je sAdhubuddhi thavI te... dA.ta. 'A sAdhuo jo ke puSkaLa pApa kare che. chatAM paNa brahmamudrAne dhAraNa karanAra hovAthI A badhA sAdhu ja che...' ityAdi vikalpo karavA te... (8) sAdhumAM asAdhubuddhi : saMyamaguNothI suzobhita hovA chatAM paNa 'A sAdhu nathI' evI buddhi dhArI rAkhavI... dA.ta. 'snAnAdi zaucakarmo na karatA hovAthI Amane sAdhu na manAya.' evA badhA vikalpo karavA. (9) amuktamAM muktabuddhi : karmasahita ane lokavyApAramAM pravartelA saMsArI AtmAone paNa muktAtmA mAnavA.. dA.ta. aNimA vagere viziSTa labdhio pAmIne Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *0 ja (sno. 6-7) e gurnavivevanAvartita: ka [22] mAdikamapi yanmithyAtvaM tadvayaktameva, aparaM tu yadanAdikAlaM yAvanmohanIyaprakRtirUpaM mithyAtvaM saddarzanarUpAtmaguNAcchAdakaM jIvena saha sadA'vinAbhAvi bhavati, tadavyaktaM thyiAtvimati ddA atha mithyAtvasya guNasthAnakatvamAha - anAghavyaktamithyAtvaM, jIve'styeva sadA param / vyaktamithyAtvadhIprApti-rguNasthAnatayocyate ||7|| vyAkhyA-anAdi ca tadavyaktaM ca anAdyavyaktam, tacca tanmithyAtvaM ca anAdyavyaktamithyAtvaM 'jIve' prANini avyavahArarAzivartini 'sadA' sarvadA'pyastyeva, paraM vyaktamithyAtvasya-pUrvoktasvarUpasya dhI:-buddhistatprAptireva guNasthAnatayocyata iti / -- guNatIrtha - "huM mukta thaI gayo.' evo ahesAsa anubhavanArAonI buddhi. (10) muktamAM amuktabuddhi : sarvakarmavimukta, anaMta catuSTayasaMpanna evA mukta AtmAone, kutarka-kuvikalpo dvArA "mukta nathI' evuM mAnavuM te... [sthAnAMgasUtra 10) 734] A daze prakAranuM je mithyAtva kahyuM, e badhuM "vyaktamithyAtva' rUpa ja samajavuM... have avyaktamithyAtvanuM svarUpa batAve che - ja (2) avyaktamithyAtva A svarUpaH anAdi kALathI jIvanI sAthe haMmezA avinAbhAvIrUpe (FchuTA na paDavArUpe) joDAyelI evI je mohanIyakarmanI prakRtirUpa mithyAtvamohanIya nAmanI karmaprakRti che, e avyaktamithyAtva" kahevAya... A mithyAtva, AtmAnA samyagdarzanarUpa guNane DhAMkanAruM che. A pramANe mithyAtvanuM svarUpa batAvIne, mithyAtvano guNaThANA tarIke vyavahAra zI rIte thAya? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - mithyAtvano guNasthAnakavyavahAra zlokArdha : anAdikALathI joDAyeluM avyaktamithyAtva to haMmezA jIvamAM raheluM ja che. (mATe ene guNasthAnaka tarIke na kahI zakAya) paNa vyaktamithyAtvanI buddhi prApta thavI; e ja guNasthAnarUpe kahevAya... (7) vivecanaH anAdikALathI AtmA sAthe joDAyeluM je avyaktamithyAtva che, e to Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - [12] ja zrIgusthAnamAro: (zno. 7) ___ Aha - nanu 'savvajiaTThANa micche' iti mithyAdRSTau sarvANyapi jIvasthAnAni labhyante, tatkathaM vyaktamithyAtvadhIprAptireva prathamaguNasthAnatAmApnoti ? iti, atrocyate - --- guNatIrtha avyavahArarAzimAM rahenArA jIvomAM haMmezAM raheluM ja che.. (eTale e anAdiavyaktamithyAtvano guNasthAnarUpe vyavahAra thaI zake nahIM.). tAtparya e ke, na pAmelA guNavizeSane pAmavuM e "guNasthAnaka' tarIke abhipreta che. have je anAdikALathI avyaktamithyAtvI che, ene koI aprApta guNavizeSanI prApti to thaI nathI, mATe ja enI e avasthAne guNasthAnaka tarIke vyavahAra na karI zakAya. pUrvapakSa H "mithyAtvaguNaThANe sarva jIvasthAnako hoya che' e zAstravacanathI to mithyASTi nAmanA pahelA guNasthAnake caude cauda jIvasthAnako hoya che, evuM spaSTa jaNAya che... (ane eTale to avyaktamithyAtvavALA ekendriya-vikasendriyo paNa mithyAtvaguNaThANe hovAnA ja...) to pachI tame "vyaktamithyAtvabuddhinI prApti' ene ja kema pahelA guNasthAnaka tarIke kaho cho ? (tema karavAthI to avyavahArarAzinA jIvono vyavaccheda thaI jAya che...) uttarapakSa A vize kahevAya che - "sarva jIvo sarva bhAvo anaMtavAra pAmyA che' A zAstravacana paNa, avyavahArarAzinA jIvoe to nigoda sivAya koI sthAna pAmyuM na hovAthI khoTuM paDe; e khoTuM na paDe eTale tyAM "sarvajIvono artha "sarva vyavahArarAzinA jIvo ema ja karavAno che. e ja rIte "sabUnigALa miche vAkyamAM paNa "sarvajIvono artha "sarva vyavahArarAzinA jIvo' ema ja karavAno che. avyavahArarAzinA jIvono samAveza temAM karavAno nathI. temane anAdi avyakta-mithyAtva ja hovAthI, temano samAveza pahelA guNaThANe na thAya temAM koI doSa nathI. [[yogadRSTi samuccayamAM vaLI A rIte jaNAvyuM che ke, yoganI ATha dRSTiomAMthI mitrA vagere nAmanI dRSTio jene pragaTa thaI che. tevA jIvomAM ja pAramArthika guNaThANAno vyavahAra thAya, kAraNa ke "guNonuM sthAna=guNasthAna' evI niyukti paramArthathI tyAM ja - chAyAmitram () sarva nIvasthAnAni mithyAtve | che ahIM guNaThANA tarIke niSedha anAdi-avyaktamithyAtvano ja karyo che, sarva avyaktamithyAtvano nahIM... eTale ja je avyaktamithyAtva Adi che, eno pAcho guNasthAnaka tarIke vyavahAra thaI ja zake che - e vAta hamaNAM ja AgaLa ame sAbita karIzuM. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - kesa (zno. 7-8) - gurnavivevanAsimanAH ja [23] -~~-- 'sarve bhAvAH sarvajIvaiH prAptapUrvA anantazaH' iti vacanAt ye prAptavyaktamithyAtvabuddhayo jIvA vyavahArarAzivartinasta eva prathamaguNasthAne labhyante, na tvavyavahArarAzivartinaH, teSAmavyaktamithyAtvasyaiva sadbhAvAdityadoSaH // 7 // atha mithyAtvadUSaNamAha - madyamohAdyathA jIvo, na jAnAti hitAhitam / dharmAdharmI na jAnAti, tathA mithyAtvamohitaH // 4 // --- guNatIrtha - ghaTe... e sivAyanA mithyAtvI jIvomAM guNano ughADa na thayo hovAthI tyAM guNaThANAno vyavahAra aupacArika thAya, pAramArthika nahIM. juo e zAstranuM vacana : "prathamaM yad guNasthAnaM sAmAnyenopavarNitam / / baccAM tu tavasthAmAM mumanvarthayo'taH '' [yo. samu. 40] paNa prastuta graMtha ane yogadaSTisamuccaya - baMnemAM guNaThANAnI vivakSA-vyAkhyA judI-judI hovAthI, baMnenuM nirUpaNa potapotAnI vivakSA mujaba yathArtha ane aviruddha che. eTale koI asamaMjasatAno prazna nathI.] A pramANe mithyAtvanuM guNaThANApaNuM jaNAvIne, have graMthakArazrI mithyAtvanuM dUSaNa kahe che - - mithyAtvathI avivekadazA - zlokAI : madirAnA unmAdathI jema jIva hita-ahitane jANato nathI, tema mithyAtvathI mUDhatA pAmelo jIva dharma ane adharmane jANato nathI. (8) vivecana : daSTAMtaH madirAno unmAda caDavAthI cetanAtaMtra khalAsa thaI jAya che... tethI jema tevA unmAdagrasta manuSyAdi prANIo "A kArya mArA mATe hitakArI che ke ahitakArI che' evuM kaMI ja jANatA nathI. upanaya tema mithyAtvathI mohita thayelA jIvo vivekadazAthI vimukha thaIne ajJAnAMdhA banI jAya che. tethI ja teo "A dharma che ke adharma che ema samyagu= yathAvasthitapaNe jANI zakatA nathI. eTale ja kahyuM che ke - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 - [24] ja zrIgusthAnamAroha (sso. 8-1) vyAkhyA-yathA 'jIvo' manuSyAdikaprANI 'madyamohAd' madironmAdAt hitaM vA'hitaM vA kimapi na jAnAti, naSTacaitanyAt tathA mithyAtvamohito jIvo dharmAdharmoM samyag na jAnAti. ajJAnatvAta / yadAha "mithyAtvenAlIDhacittA nitAntaM, tattvAtattvaM jAnate naiva jIvAH / / kiM jAtyandhAH kutracidvastujAte, ramyAramyavyaktimAsAdayeyuH ? // 1 // " iti // 8 // atha mithyAtvasya sthitimAha - abhavyAzritamithyAtve-unAdyanantA sthitirbhavet / sA bhavyAzritamithyAtve-'nAdisAntA punarmatA ||9|| vyAkhyA-abhavyajIvAnAzritya mithyAtve-sAmAnyenAvyaktavyaktamithyAtvaviSaye'nAdyanantA sthitirbhavati, tathA saiva sthitirbhavyajIvAn punarAzrityAnAdisAntA punarmatA samatA ! - guNatIrtha - "je lokonuM mana atyaMta gADha rIte mithyAtvathI vyApta che, te jIvo tattva-atattvano viveka karI zake ja nahIM... zuM janmAnya vyaktio koIpaNa padArtha vize "A sAruM... ne A kharAba" e rItanA vivekano tAga meLavI zake ?" have mithyAtva keTalo kALa rahI zake ? e batAvavA mithyAtvanI sthiti kahe che - - mithyAtvano sthitikALa zlokArdha : abhavya jIvane AzrayIne mithyAtvanI sthiti "anAdi anaMta' hoya che. ane bhavya jIvane AzrayIne mithyAtvanI sthiti "anAdisAMta' manAI che. (9). vivecanaH vyaktamithyAtva ke avyaktamithyAtva evA bheda-prabhedane vicAryA vinA mAtra mithyAtvasAmAnyanI sthiti vicArIe, to eno kALa A pramANe Ave - (1) abhavya jIvane AzrayIne e mithyAtva anAdi-anaMta kALa sudhI rahe... (anAdikALathI to hatuM ja. ane e abhavya kadI samyaktAdi na pAmavAno hovAthI enuM e mithyAtva anaMtakALa sudhI rahenAruM che...) (2) ane mithyAtvano kALa bhavya jIvone AzrayIne "anAdi-sAMta' samajavo. (anAdikALathI to hatuM ja, ane samyakta pAme tyAre enuM mithyAtva jatuM rahe che, eTale eno anAdi-sAMta kALa ghaTe...) A vize zAstromAM jaNAvyuM che ke - Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K (ro. 1) yadAha - * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH *** (8) "micchattamabhavvANaM tamaNAimaNaMtayaM muNeyavvaM / bhavvANaM tu aNAisapajjavasiyaM tu micchattaM // 1 // [84] iyaM ca sthitiH sAmAnyena mithyAtvamAzritya darzitA, yadi punarmithyAtvaguNasthAnasya sthitirvicAryate tadA abhavyAnAzritya sAdyanantA bhavyAnAzritya sAdisAnteti / tadA mithyAtvaguNasthAnastho jIvo viMzatyuttarazatabandhaprAyogyakarmaprakRtInAM madhyAt tIrthakRtkarmAhArakadvayAbandhAtsaptadazottarazatabandhakaH, tathA dvAviMzatyuttarazatodayaprAyogyakarmaprakRtInAM madhyAt mizrasamyaktvAhArakadvikatIrthakRtkarmeti pnycprkRtiinaamnudyaatguNatIrtha "abhavya jIvone AzrayIne e mithyAtva anAdi-anaMta samajavuM... ane vaLI bhavyajIvone AzrayIne e mithyAtva anAdi-sAMta hoya che." * * mithyAtvaguNasthAnano sthitikALa - upara sAmAnyathI mithyAtvane AzrayIne sthitikALa batAvyo hato. paNa jo e mithyAtvarUpa guNasthAnane AzrayIne sthitikALa vicArAya, to eno kALa A rIte Ave - (1) abhavya jIvone AzrayIne mithyAtvaguNasthAna 'sAdi-anaMta' kALa rahe... te A rIte - pUrve anAdikALathI to avyaktamithyAtva hatuM eTale ene to guNasthAnaka tarIke na kahI zakAya. kAraNa ke, vyaktamithyAtvabuddhinI prApti e ja guNasthAnaka tarIke abhipreta che. have e jIva jyAre saMjJIpaMcendriya vageremAM AvI vyaktamithyAtva pAme, tyAre enAmAM mithyAtvaguNasthAnanI sAdi=zarUAta thAya... ane e kadI samyaktva pAmavAno na hovAthI enuM e mithyAtvaguNasthAna anaMtakALa sudhI akabaMdha rahe. (2) bhavya jIvone AzrayIne mithyAtvaguNasthAnano kALa 'sAdi-sAMta' che. te A pramANe - avyaktamithyAtva choDI vyaktamithyAtva pAme tyAre sAdi. ane samyaktva pAme tyAre e mithyAtva jatuM rahevAthI sAMta... have mithyAtvaguNaThANe keTalI karmaprakRtiono baMdha-udaya-sattA hoya, e jaNAvavA graMthakArazrI kahe che-- chAyAsanmitram mithyAtvamabhavyAnAM tadanAdyanantaM jJAtavyam / bhavyAnAM tvanAdisaparyavasitaM mithyAtvam // 1 // Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~- - [26] zrIgusthAnamAroha: (zno. 1-10) saptadazottarazatavedayitA, aSTacatvAriMzadadhikazatasattAko bhavati // 9 // che rUti prathaK TUAsthAnam II atha dvitIyasAsvAdanaguNasthAnamUlakAraNabhUtaupazamikasamyaktvasvarUpamAha - anAdikAlasambhUta-mithyAkarmopazAntitaH / syAdaupazamikaM nAma, jIve samyaktvamAditaH // 10 // -- guNatIrtha - - mithyAtvaguNaThANe baMdha-udaya-sattA na baMdhaH kula 120 prakRtiono baMdha thAya che, eTale e 120 prakRtio baMdhaprAyogya kahevAya...temAMthI mithyAtva guNaThANe rahelo jIva "AhArakaddhika ane tIrthaMkara nAmakarma e traNa prakRti sivAya bAkInI 117 prakRtiono baMdha kare che. (tIrthaMkaranAmakarmano baMdha samyavahetuka che ane AhArakaddhikano baMdha viratihetuka che... have mithyAtvaguNaThANe samyakta ke virati ekeya na hovAthI, tyAM A traNa prakRtino baMdha thaI zake nahIM...) udaya H kula 122 prakRtio udayaprAyogya che, temAMthI (1) mizramohanIya, (2) samakvamohanIya, (3-4) AhArakaddhika, ane (5) jinanAma - A pAMca prakRtio sivAya zeSa 117 prakRtiono udaya mithyAtvaguNaThANe hoya... (mizramohanIyano trIje guNaThANe, samyakvamohanIyano cArathI sAta, AhArakaddhikano chaThe-sAtame ane jinanAmano terame-caudame guNaThANe udaya hovAthI, ahIM eno udaya na kahyo.) sattA H kula 148 prakRtio sattAprAyogya che... e tamAma pravRtionI sattA mithyAtvaguNaThANe saMbhavita hovAthI, ahIM 148 prakRtionI sattA samajavI. guNasthAnaka | baMdha | udaya | sattA mithyAtva | 117 | 117 | 148 A pramANe pahelA guNasthAnakanuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. (2) sAsvAdanaguNasthAna che upazamasamyatvathI paDanAro jIva ja sAsvAdanaguNaThANe Ave che. eTale 'upazamasamyakta' e sAsvAdana guNaThANAnuM mULabhUta kAraNa che. mATe sAsvAdananuM svarUpa batAvyA pahelA, upazamasamyaktanuM svarUpa batAvAya che - Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ro. 10) vyAkhyA-'jIve' bhavyajIvaviSaye 'anAdikAlasambhUtamithyAkarmopazAntitaH' anAdikAlodbhavamithyAtvakarmopazamAd 'Adito' granthibhedakaraNakAlAdaupazamikaM nAma samyaktvaM syAditi sAmAnyo'rthaH / vizeSArthastvayam - aupazamikaM samyaktvaM dvidhA - ekamantarakaraNaupazamikam, dvitIyaM svazreNigataupazamikam / tatrApUrvakaraNenaiva kRtagranthibhedasyAkRta I guNatIrtha K * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH *** [ 27 ] *- * upazamasamyaktvanuM svarUpavarNana zlokArtha : anAdikALathI joDAyeluM mithyAtvamohanIya karma upazAMta thavAthI, bhavyajIvamAM AdithI=graMthibheda thayA pachI sau pahelA 'aupazamika' nAmanuM samyaktva pragaTa thAya che. (10) vivecana : vRttikArazrI pahelA A gAthAno sAmAnya artha batAvaze, tyArabAda vizeSArtha batAvaze.. baMne artha ApaNe kramazaH joIe - -- sAmAnyArtha : bhavya jIvamAM, anAdikALathI AtmA para sAmrAjya banAvI beThelA evAM mithyAtvamohanIya karmano upazama thavAthI, zarUAtamAM=graMthibheda karyA pachI sau prathama, mithyAtvamohanIyanA upazamathI janya 'aupazamika' nAmanuM samyaktva prApta thAya che. vizeSArtha : upazamasamyaktva be prakAranuM che : (1) aMtarakaraNa-upazamasamyaktva, ane (2) upazamazreNigata upazamasamyaktva... prazna : mithyAtvamohanIyanuM aMtarakaraNa jema prathama-upazamasamyaktva vakhate thAya che, tema upazamazreNimAM paNa thAya che ja... to pachI mAtra prathama upazamasamyaktvane ja 'aMtarakaraNa upazamasamyaktva' kema kahyuM ? zreNigata upazamasamyaktvane kema na kahyuM ? uttara : temAM kAraNa e lAge che ke, (ka) prathama upazamasamyaktvamAM to aMtara ja pradhAna che, bIjuM kazuM nathI, ane (kha) upazamazreNi vakhate to mithyAtvanuM aMtara pahelAM karIne pachI ja zreNi caDe che, zreNimAM aMtara karato nathI. tethI prathama upazamasamyaktva vakhate ja 'aMta2ka2Na-upazama' hovAnuM jaNAvyuM... athavA to A bAbatamAM graMthakArazrInI vivakSAvizeSa ja heturUpa samajavI. have A baMne bhedonuM kramazaH svarUpa joIe - * (1) aMtarakaraNa upazamasamyaktva TIkA-zabdArtha : (1) apUrvakaraNanA mAdhyame ja jeNe graMthibheda karI dIdho che, Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28]. zrIgusthAnamAra (jJo. 20) - tripuJjIkaraNasya-mithyAtvakarmapudgalarAzerevAvihitAzuddhArddhazuddhazuddhamithyAtvamizrasamyaktvasvarUpatripuJjasyodIrNe mithyAtve kSINe'nudIrNe cAprAptasya iti, antarakaraNA -- guNatIrtha - (2) jeNe traNa puMja karyA nathI-mithyAtvanA karmapudgalanA ja mithyAtvamohanIyarUpa azuddhapuMja, mizramohanIyarUpa ardhazuddhapuMja ane samyakvamohanIyarUpa zuddhapuMja - ema traNa puMja jeNe karyA nathI, (3) udayamAM AveluM mithyAtva jenuM kSaya thaI gayuM che, (4) udayamAM na AveluM mithyAtva jene udayaprApta nathI, (5) aMtarakaraNamAM praveza karyA bAda aMtarmuhUrta jeTalA kALa sudhI je mithyAtvane bilakula bhogavavAno nathI.... e vyakti, "aMtarakaraNopazama' nAmanuM prathama upazamasamyakta prApta kare che... ane A samyakta eka ja vAra pamAya che. bhAvArtha : (1) traNa karaNamAMthI yathApravRttakaraNa karyA bAda jIva apUrvakaraNamAM praveze che ane tyAM apUrvakaraNanA mAdhyame ja rAga-dveSanI tIvra gAMTharUpa graMthino bheda kare che... enAthI have enA jIvanamAM rAga-dveSanI tIvratama pariNati na jAge. (2) traNa puMja karavAnI prakriyA to upazamasamyakta pAmyA pachI kare che, jyAre prastutamAM to upazamasamyakta koNa pAme ? enI vicAraNA che... eTale A jIvane upazamasamyakta pUrve to traNa puMja nahIM ja hovAnA... mATe ja ene "akRtatripuMja' kahevAya... (A jIva pachI upazamasamyakta pAme ane tyAre traNa puMja kare...) A traNa puMja banAvavAnI prakriyA A pramANe che - jIva jyAre upazamasamyakta pAme tyAre vizuddha adhyavasAyathI sattAmAM rahelA mithyAtvamohanIyanA pudgalomAM nyUnAdhika mAtrAe rasano ghaTADo thAya che... ane tethI te karmapudgalo traNa vibhAgamAM vaheMcAI jAya che. temAM.. (ka) je pudgalomAMthI rasa ghaTIne eka ThANIyo ke maMda beThANIyo thaI jAya, e pudgalonA vibhAgane zuddhapuMja kahevAya che, enuM nAma samyakvamohanIya che. (kha) je pugalomAMthI rasa ghaTIne madhyama be ThANIyo thaI jAya, e pudgalonA vibhAgane ardhazuddhapuMja kahevAya che, enuM nAma mizramohanIya che. (ga) je pudgalomAM rasa tIvra be ThANIyo, traNa ThANIyo ke cAra ThANIyo hoya, e pudgalonA vibhAgane azuddhapuMja kahevAya che, enuM nAma mithyAtvamohanIya che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kno. 10) ntarmuhUrttakAlaM yAvat sarvathA mithyAtvAvedakasya antarakaraNaupazamikasamyaktvamekavArameva bhavati, tathopazamazreNiprapannasya mithyAtvAnantAnubandhinAmupazame sati svshrennigtopshmguNatIrtha . *K * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH **** [1] *K (3) upazama samyaktva pAmyA pahelA, anivRttikaraNa vagere avasthAmAM, prathama sthitimAM rahenArA mithyAtvamohanIyanA karmo udayamAM AvIne kSaya pAmI gayA che. (4) ane udayamAM na AvelA evA sattAgata pudgalone e bhogavato nathI, arthAt bIjI sthitinA mithyAtvamohanIyanA karmo ene udayamAM nathI AvyA... (5) A vyaktine aMtaranI zarUAtathI laIne aMtarmuhUrta jeTalA kALa sudhI mithyAtvamohanIyano vipAkodaya thato nathI. (aMtarmuhUrtapramANa je sthitimAMthI mithyAtvamohanIyanA dalikono abhAva hoya, te aMtara kahevAya che.) Avo jIva mithyAtvamohanIyanA upazamathI janya 'aupazamikasamyaktva' prApta kare che. jema saLagato dAvAnaLa ghAsa vinAnI ukhara bhUmimAM pravezatAMnI sAthe ja olavAI jAya che, tema anivRttikaraNa pUrNa thayA pachI mithyAtvanA dalika vinAnI zuddhabhUmirUpa upazamAddhAmAM pravezatAMnI sAthe ja mithyAtvanA udayarUpa dAvAnaLa olavAI javAthI upazamasamyaktva prApta thAya che. jyAre jIva A samyaktva pAme, tyAre tene janmAMdha mANasane AMkho maLatAM jeTalo AnaMda thAya, tenA karatAM paNa vadhu AnaMda thAya che. athavA bhayaMkara duHsAdhya rogathI pIDAtA rogIne, e roga dUra thavAthI jeTalo AnaMda thAya, tenA karatAM paNa anekagaNo AnaMda thAya che. A upazamasamyaktva AkhA bhavacakramAM jAtithI mAtra eka ja vAra prApta thAya che. have vRttikArazrI bIjuM upazamasamyaktva jaNAve che - ** (2) zreNigata upazamasamyaktva je jIva upazamazreNi caDavAno che, tene jyAre mithyAtvamohanIya ane anaMtAnubaMdhIcatuSkano upazama thAya, tyAre upazamazreNiviSayaka aupazamika samyaktva prApta thAya che... (c) ahIM mithyAtvamohanIya kahyuM che, upalakSaNathI samyaktvamohanIya ane mizramohanIyano paNa upazama samajI levAno... kAraNa ke upazamazreNi caDavA mATe e beno upazama paNa anivArya che. ane mithyAtvanA upazama sAthe teono upazama avazya thAya che. vaLI mULabhUta rIte to samyaktva/mizramohanIya paNa mithyAtvanA ja zuddha karelA pudgalo che. eTale teno upazama kahevAthI, te beno upazama paNa jaNAI ja jAya. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] *K * zrIguNasthAnakramArohaH samyaktvaM bhavati / tathA cocyate - *** "avRtinuMno sara- IliyadavadaDarukkhanAehiM / antarakaraNuvasamio, uvasamio vA saseNigao // 1 // " (ro. 10) guNatIrtha A zreNigata upazamasamyaktva AkhA bhavacakramAM vadhumAM vadhu cAra vAra pamAya, kAraNa ke upazamazreNi vadhumAM vadhu cAra ja vAra caDI zakAya che ane e vakhate ja A zreNigata upazamasamyaktva pamAya che... ** A viSayamAM kahyuM che ke - "jeNe traNa puMja karyA nathI evo jIva, (1) ukharabhUmi, (2) ilikA, ane (3) dAvAnaLathI baLelA vRkSanA udAharaNathI aMtarakaraNa-upazamasamyaktva athavA svazreNigata upazamasamyaktvane pAme che..." tAtparya : : A jIva upazamasamyaktva pAmavAno che, eTale hamaNAM to hajI e jIvane traNa puMja thayA nathI. Avo jIva traNa udAharaNathI upazamasamyaktvane pAme che, e traNe udAharaNo A pramANe che (1) ukharabhUmi H jema saLagato dAvAnaLa ghAsa vinAnI ukharabhUmimAM pravezatAM ja olavAI jAya che, tema mithyAtvanA udayarUpa dAvAnaLa paNa aMtarakaraNarUpa ukharabhUmine pAmIne olavAI javAthI, jIva upazamasamyaktva prApta kare che. (2) ilikA H ahIM ilikAbhramarI nyAya saMbhavita hoI zake. jema bhamarInA guMjanathI ilikA bhamarI bane che, tema zuddhapariNAmathI mithyAtva paNa samyaktvarUpa bane che. (3) davadagdhavRkSa : jema navapallavita paNa vRkSa dAvAnaLathI saLagI gayA pachI vRkSazuSka bane che, phaLazUnya bane che. tema trikaraNavizuddhirUpa dAvAnaLathI, mithyAtvarUpI vRkSa saLagI javAthI, e mithyAtvavRkSa udayarUpa phaLapradAna mATe asamartha thAya che. tyAre jIva upazamasamyaktvane pAme che... (9) atatripujJa SareniAvavavadhavRkSazAtai:| A baMne prakAranuM upazamasamyaktva (=aMtarakaraNopazama ke upazamazreNigata upazamae baMne) sAsvAdanane janma ApavAmAM mULabhUta kAraNa che... kAraNa ke anaMtAnubaMdhInA udayathI upazamasamyaktvathI paDanAro jIva ja sAsvAdana guNaThANe Ave che. chAyAsanmitram antarakaraNaupazamika aupazamiko vA svazreNigataH // 1 // Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ (zno. 20-12-22) gurnavivevanAvilamattavRtiH [26] tadetad dvibhedamapyaupazamikasamyaktvaM sAsvAdanotpattimUlakAraNamiti // 10 // atha sAsvAdanasvarUpaM padyadvayenA''ha - gorimahine madhyA-chattanajJAnalabdhinAm Adyaupazamikasamyaktva-zailamauleH paricyutaH ||11|| samayAdAvalISaTkaM, yAvanmithyAtvabhUtalam / nAsAdayati jIvo'yaM, tAvatsAsvAdano bhavet ||12|| yugmam || vyAkhyA-aupazamikasamyaktvavAnayaM jIvaH zAntAnantAnubandhinAM madhyAdekasminnapi= krodhAdAvudIrNe sati AdyamaupazamikasamyaktvaM zailamaulikalpam-girizikharatulyam, tataH - guNatIrtha - eTale pahelA baMne prakAranuM upazamasamyakta batAvyuM. have graMthakArazrI sAsvAdananuM svarUpa batAvavA be zlokothI kahe che - ja sAsvAdananuM svarUpa zlokAIH zAMta evA anaMtAnubaMdhImAMthI krodhAdi koI eka kaSAyano udaya thavAthI, prathama upazamasamyakatvarUpI parvatanA zikharathI paDelo evo A jIva jyAM sudhI mithyAtvarUpI bhUmikalane pAmato nathI, tyAM sudhI jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI 6 AvalikA jeTalA kALa daramyAna e sAsvAdanaguNaThANAvALo thAya che. (11-12) vivecanaH jIva jyAre upazamasamyakta pAme tyAre ene anaMtAnubaMdhI kaSAyo zAMta hoya che, arthAt teono vipAka udaya hoto nathI. (ahIM "zAMta" eTale upazAMta evo artha nahIM karavo. paNa vipAka udaya na hovArUpe zAMta" evo artha karavo. alabatta, upazamazreNimAM anaMtAnubaMdhIno upazama (athavA visaMyojanA) hoya che ja, paNa prathama upazamasamyakta vakhate eno kSayopazama hoya che. eTale tyAre upazAMta tarIkeno ullekha asaMgata Thare. e vakhate pradezodaya hoya che. eTale ja kSayopazama che, upazama nathI.) AvA jIvane zAMta evA anaMtAnubaMdhImAMthI krodha-mAna-mAyA ke lobhamAMthI koI ekAda kaSAyano udaya thAya, tyAre e jIva upazamasamyaktarUpI parvatanA zikharathI bhraSTa thAya che...ane e jIva jayAM sudhI mithyAtvarUpI bhUmikalane pAmato nathI, tyAM sudhI jaghanyathI eka samaya ane utkRSTathI cha AvalikA jeTalA kALa daramyAna e jIva sAsvAdanaguNaThANAvALo thAya che... Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -- [ 22] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 11-12) paricyuto-bhraSTo 'yAvanmithyAtvabhUtalaM nAsAdayati' mithyAtvabhUmimaNDalaM na prApnoti tAvatsamayAdAvalISaTkAntakAle sAsvAdanaguNasthAnavartI bhavati, yadAha - "uvasamaaddhAi Thio, micchamapatto tameva gantumaNo / sammaM AsAyanto, sAsAyaNamo muNeyavvo // 1 // " - guNatIrtha - tAtparya : sAsvAdanaH upazamasamyakatvIne upazamasamyaktano jaghanyathI 1 samaya ane utkRSTathI 6 AvalikA jeTalo kALa bAkI hoya tyAre jo anaMtAnubaMdhI kaSAyano udaya thaI jAya, to jema khIra pIdhelA mANasane khIranuM vamana thatI vakhate khIrano saheja svAda anubhavAya che, tema upazamasammasvIne upazamasamyaktanuM vamana thatI vakhate samyaktanA saheja svAdane anubhavavArUpa sAsvAdanabhAvanI prApti thAya che. sAsAdanaH sa+Aya+sAdana=sAyasAdana. paNa 'pUSorAyaH' sUtrathI vaccenA yano lopa thavAthI "sAsAdana' zabda bane... artha e ke, anaMtAnubaMdhI kaSAyanA udayathI upazamasamyaktanA lAbhano nAza thAya che, tyAre e jIva sAsAdanI kahevAya che. A viSayamAM kahyuM che ke - upazamasamyaktanI upazamAddhAmAM rahelo jIva, alabatta mithyAtvane pAmyo nathI, paNa jo ene anaMtAnubaMdhIno udaya thAya to e mithyAtva tarapha gamanAbhimukha bane che... ane to e vakhate samyaktano kaMIka AsvAda karato ke enA lAbhane nAza karato jIva sAsvAdana-samyaktI samajavo..." sAsvAdanaprApti koIpaNa jIva AkhA bhavacakramAM vadhumAM vadhu sAravAra upazamazreNi mAMDI zakato hovAthI, upazamazreNithI paDIne mithyAtve jatAM vacce cAravAra sAsvAdanaguNasthAnaka prApta thaI zake... ane upazamasamyaktathI paDatAM ekavAre sAsvAdana prApta thaI zake. eTale AkhA bhavacakramAM vadhumAM vadhu pAMcavAra sAsvAdanaguNaThANuM pamAya. chAyAsanmitram (10) 35middhiAthAM sthitaH mithyAtvamaprAta: deva tumanAH | samyaktvamAsvAdayan sAsvAdano jJAtavyaH // 1 // 7 alabatta, sAdimithyASTijIva 26nI sattAvALo thaI gayA pachI upazamasamyakta pharIvAra pAmato hovAthI, graMthibhedajanya upazamasamyakta anekavAra paNa pamAya. paNa te jAtithI eka ja samajavuM. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [23] ------ (zno. 21-12) gurnavivevanAvilamatrata: __ Aha - nanu vyaktamithyAtvadhIprAptirUpasyAdyasya mizrAdInAM ca guNasthAnAnAmuttarottarArohaNarUpANAM guNasthAnatvaM yuktam, paraM samyaktvAt prapAtarUpasya sAsvAdanasya guNasthAnakatvaM kathamiti, atrocyate - mithyAtvaguNasthAnamAzritya sAsvAdanasyApyUrvAspadAroha evAsti yato mithyAtvaguNasthAnamabhavyAnAmapi bhavati, sAsvAdanaM tu bhavyAnAmeva, bhavyeSvapyapArddhapudgalaparAvartAvazeSasaMsArANAmeva, yadAha - - guNatIrtha - - sAsvAdana aMge guNasthAnakaviSayaka zaMkAnuM nirAkaraNa - pUrvapakSaH paheluM guNaThANuM vyaktamithyAtvabuddhinI prAptirUpa che... ane mizraguNasthAnakAdi trIjA vagere guNasthAnako uttarottara caDANarUpa che... (eTale e badhAmAM kaMIka navA-navA guNo prApta thAya che, pragati dekhAya che...) tethI e badhAne guNaThANArUpe mAnavA e to hajI yogya jaNAya che... paNa sAsvAdanaguNasthAnakamAM to bilakula ja caDANa-pragati nathI, kAraNa ke e to samyaktathI paDanAra jIvane ja Ave che... to evA prapAtamAtrarUpa sAsvAdanane "guNasthAnakatarIke zI rIte manAya ? uttarapaH A viSayamAM kahevAya che - sAsvAdana nIce paDatAM pamAya che, eno matalaba e nathI ke - emAM koI guNavattA ja nathI... emAM paNa guNavattA che ja... juo; mithyAtvaguNasthAnanI apekSAe sAsvAdanabhAva paNa UMcA sthAne caDavArUpa ja che, kAraNa ke mithyAtvaguNasthAna to abhavya jIvone paNa hoya che, jayAre sAsvAdana guNasthAna to bhavya jIvone ja hovAnuM... ane e paNa badhA bhavyajIvone nahIM, paNa jemano saMsAra mAtra adhapudgalaparAvarta ja avazeSa che, tevA bhavyajIvone ja A sAsvAdanaguNaThANuM hovAnuM... (kAraNa ke sAsvAdana to samyaktathI paDanAra jIvane ja hovAnuM... ane samyakta to jeno saMsAra ardhapudgalaparAvartathI vadhu nathI, tevA bhavyajIvo ja pAmI zake...) A viSayamAM kahyuM che ke - jemane mAtra aMtarmuhUrta jeTalA kALa mATe paNa samyaktano sparza thayo che, temano saMsAra mAtra ardhapudgalaparAvarta ja avaziSTa che..." eTale mithyAtva karatAM sAsvAdana to ghaNuM sAruM che ane tethI enA karatAM to A UMcA pagathiyArUpa ja che.. Ama mithyAtva karatAM kaMIka pragatirUpa=AroharUpa caDANarUpa hovAthI, A sAsvAdanane guNasthAnakarUpe mAnavAmAM koI doSa nathI. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] * ** zrIguNasthAnakramArohaH *0* (ro. -12) "aMtomudbhutamittatti, pAsiyaM dukhta netti sammatta / tesiM avaDDapuggala-pariaTTo ceva saMsAro // 1 // " iti sAsvAdanasyApi mithyAtvaguNasthAnA''roharUpaM guNasthAnatvaM bhavatItyadoSaH / tathA sAsvAdanastho jIvo mithyAtvanarakatrikaikendriyAdijAticatuSkasthAvaracatuSkAtapahuNDasevArttanapuMsakavedarUpaSoDazaprakRtInAM bandhavyavacchedAdekottarazatabandhakaH, tathA tathA sUkSmatrikAtapamithyAtvodayavyavacchedAnnarakAnupUrvyanudayAccaikAdazottarazatavedayitA, tIrthakRtsattAsambhavAtsaptacatvAriMzadadhikazatasattAko bhavati // 12 // // kRti dvitIya muLasthAnam IIRI guNatIrtha .. -e have vRttikA2zrI sAsvAdanaguNaThANe keTalI prakRtiono baMdha-udaya-sattA hoya, e batAvavA kahe che ** sAsvAdanaguNaThANe baMdha-udaya-sattA baMdha : sAsvAdana guNaThANe rahelo jIva, mithyAtvaguNaThANe baMdhaprAyogya je 117 prakRtio hatI, temAMthI (1) mithyAtvamohanIya, (2-4) narakatrika-narakagati, narakAnupUrvI, narakAyuSya, (5-8) jAticatuSka=ekendriya-beindriya-teindriya-caurindriyajAti, (9-12) sthAvaracatuSka=sthAvara-sUkSma-aparyApta-sAdhAraNa, (13) AtapanAmakarma, (14) huMDakasaMsthAna, (15) sevArtAsaMghayaNa, ane (16) napuMsakaveda - A 16 prakRtio sivAya bAkInI 101 prakRtino baMdha kare che. (A 16 prakRtio mithyAtvahetuka hovAthI, sAsvAdane eno baMdha na thAya...) udaya H mithyAtve udayaprAyogya je 117 prakRtio hatI, temAMthI (1-3) sUkSmatrika= sUkSma-aparyApta-sAdhAraNa, (4) AtapanAmakarma, ane (5) mithyAtva - A pAMca prakRtino udayaviccheda thavAthI ane narakAnupUrvIno anudaya thavAthI, avazeSa rahelI 111 prakRtiono sAsvAdane udaya hoya che... (udayaviccheda-anudaya vagerenA kAraNo karmastavamAMthI jANI levA... ema baMdha-sattAmAM paNa samajavuM. ahIM enA vistArathI saryuM...) (1) antarmuhUrtamAtramapi spUrNa mavedhai: samyaktvam / teSAmapArdhapudgalaparAvartta eva saMsAraH // 1 // sattA : jinanAmakarmanI sattAvALo jIva tathAsvabhAve bIje-trIje guNaThANe na jAya, chAyAsanmitram * Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *K (hto. 3) atha tRtIyaM mizraguNasthAnakamAha * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * ** - guNasthAna sAsvAdana mizrakarmodayAjjIve, samyagmithyAtvamizritaH / yo bhAvo'ntarmuhUrttaM syAttanmizrasthAnamucyate // 13 // vyAkhyA-darzanamohanIyaprakRtirUpamizrakarmodayAt 'jIve' jIvaviSaye yaH samakAlaM samarUpatayA samyaktve mithyAtve ca milito - mizrito bhAvo'ntarmuhUrtaM yAvadbhavet, tanmizraguNasthAnamucyate, yastu samyaktvamithyAtvayorekatare bhAve varttate, sa mizraguNasthAnastha na bhavati, yato'tra mizratvamubhayabhAvayorekatvarUpaM jAtyantarameva // 13 // guNatIrtha eTale ahIM jinanAmakarmanI sattA na maLe. tethI 148mAMthI jinanAmakarma sivAya avaziSTa 147 prakRtionI ahIM sattA hoya... baMdha 101 udaya 111 sattA 147 [2] A pramANe bIjA guNasthAnakanuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. (3) mizrapuNasthAnaka jha K - have graMthakArazrI trIjA mizraguNasthAnakanuM svarUpa batAve che zlokArtha : mizramohanIyakarmanA udayathI jIvamAM samyaktva ane mithyAtvathI mizrita evo je bhAva aMtarmuhUrtakALa mATe pedA thAya, tene 'mizraguNasthAnaka' kahevAya che. (13) vivecana : darzanamohanIyanI avAMtara prakRtirUpa mizramohanIya che... e mizramohanIyanA udayathI jIvamAM 'mizrapariNAma' pedA thAya che... 'mizrapariNAma' eTale samyaktva ane mithyAtvamAM samAnarUpe (=eka paNa bAju vadhu DhaLAva na hovArUpe) pariNamelo je bhAva je adhyavasAya pedA thAya, e bhAvadhArAne 'mizrapariNAma' kahevAya... ane Ane ja 'mizraguNasthAnaka' kahevAya che... A pariNAma aMtarmuhUrta sudhI Take che. mATe mizraguNasthAnakano kALa aMtarmuhUrta pramANa che. je vyakti mAtra samyaktvapariNAmamAM ke mAtra mithyAtvapariNAmamAM ema bemAMthI koI eka ja pariNAmamAM raheto hoya, te mizraguNasthAnakamAM rahelo na kahevAya. kAraNa ke ahIM mizrapaNuM eTale be bhAvonuM ekIkaraNa thaIne navo trIjo bhAva utpanna thavArUpa che. (mAtra samyaktvapariNAmamAM ke mAtra mithyAtvapariNAmamAM Avo ekIkaraNajanya jAtyaMtararUpa mizrapariNAma nathI...) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - [26 ] ja zrIgusthAnamAroha: A (zno. 24-25) anobhayabhAvayorekatve jAtyantarasamudbhUtiM sadRSTAntaM zlokadvayenA''ha - jAtyantarasamudbhUti-rvaDavAkharayoryathA / gur3adanoH samAyoge, rasabhedAntaraM yathA ||14|| tathA dharmadvaye zraddhA jAyate samabuddhitaH / mizno'sau bhaNyate tasmAd bhAvo jAtyantarAtmakaH // 15 // vyAkhyA-'yathA' yena prakAreNa vaDavAkharayoH samAyoge nAzvo jAyate, na rAsabhaH, kintu vesararUpA jAtyantarasamudbhUtirbhavati, tathA guDadadhnoH samAyoge na guDaraso vyakto bhavati, na ca dadhirasaH, kintu zikhariNIrUpA rasabhedAntarasamudbhatirbhavati, 'tathA' tena prakAreNa yasya dharmadvaye sarvajJAsarvajJapraNIte samabuddhitayA zraddhA jAyate, sa jAtyantarabhedAtmakamizraguNasthAnastho bhavatIti, yadAha - -. guNatIrtha . have baMne (=samyakta ane mithyAtva) pariNAma ekarUpa thavAthI, alaga ja jAtirUpa eka svataMtra pariNAma zI rIte thAya ? e vAtane udAharaNa dvArA be zlokonA mAdhyame kahe che - - mizrapariNAma aMge udAharaNa - blokArtha: jema ghoDI ane gadheDAnA saMyogathI eka navI jAta pedA thAya che... tathA jema goLa ane dahIMnA saMyogathI alaga ja rasa pedA thAya... tema sarvapraNIta ane asarvajJapraNIta baMne dharma vize samAna buddhithI je samAna zraddhA pedA thAya, tene eka alaga ja jAtirUpa mizrapariNAma kahevAya che. (14-15) vivecana : (1) jema ghoDI ane gadheDAnA saMyogathI ghoDo paNa utpanna nathI thato ane gadheDo paNa utpanna nathI thato... paNa "khaccara' rUpa eka navI jAti utpanna thAya che... (2) jema goLa ane dahIMno saMyoga thavAthI, goLano rasa paNa abhivyakta na thAya ane dahIMno rasa paNa abhivyakta na thAya... paNa "zrIkhaMDa' rUpa alaga ja rasa pedA thAya... tema sarvajJapraNIta ane asarvajJapraNIta baMne dharma vize samAna buddhi hovAnA kAraNe je vyaktine (baMne vize) samAna zraddhA thAya che, te jIva (samyakta ane mithyAtvathI) alaga ja jAtirUpa mizraguNaThANe rahelo kahevAya che... A vize kahyuM che ke - Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * (hto. 14-9-6) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH *** - "jaiha guDadahINi mahiyANi, bhAvasahiANi huMti mIsANi / bhuMgaMtassa tahomaya, taddikI mIThThI ya // // ' 4- // atha mizraguNasthAnastho jIvo yanna karoti tadAha - [ 27 ] *K guNatIrtha "jema goLa ane dahIM baMnene bheguM karIne mathavAmAM Ave, to e baMne potapotAnA guNadharmo sAthe mizra bane che ane pachI tenuM bhojana ka2nA2ne mizra evo koIka navIna ja rasa lAge che... tethI e jIva taddabhayadRSTivALo kahevAya. tema mithyAtva ane samyaktva baMne pariNAma mizrita thatAM jIva 'mizrardaSTi' kahevAya....' vizeSArtha : jema goLa ane dahIMnA mizraNathI banAvelA zrIkhaMDane jamatA ekalI khaTAza ke ekalI mIThAzano anubhava thato nathI, paNa khaTa-mIThA svAdano anubhava thAya che. tema mizramohanIyakarmanA udaya vakhate ekalA samyaktvanI zuddhi ke ekalA mithyAtvanI malinatAno anubhava thato nathI, paNa samyaktvanI zuddhi ane mithyAtvanI malinatAno mizrabhAve anubhava thAya che, tethI tene mizradaSTi kahevAya che. chAyAsanmitram (12) yathA guDadhinI thita, mAvattei bhavato mitre / bhuJjAnasya tathobhayaM, taddRSTimi zradRSTizca // 1 // A jIvane nAlikeradvIpanA manuSyanI jema jinavacano para rAga ke dveSa hoto nathI... kAraNa ke je jIva mithyAtvaguNaThANethI mizraguNaThANe Ave, teNe mithyAbhAvano tyAga karelo hovAthI, sarvajJavacana para arUci hatI te dUra thaI gaI... ane samyaktvanA abhAve rUci to hatI ja nahIM... tathA je jIva samyaktvaguNaThANethI mizraguNaThANe Ave, te jIva samyaktva choDIne Avato hovAthI, sarvajJabhagavaMtanA vacano para je rUci hatI te dUra thaI gaI ane mithyAtvanA abhAve arUci to hatI ja nahIM... eTale mizradRSTine sarvajJabhagavaMtanA vacano para rAga ke dveSa hoto nathI. mizraguNaThANAno kALa aMtarmuhUrta jeTalo che... eTale tyAM jIva aMtarmuhUrta rahIne, pachI jo te azuddha adhyavasAya tarapha jhUke to mithyAtvaguNaThANe Ave.. ane vizuddha adhyavasAya tarapha jhUke to aviratasamyaktvaguNaThANe Ave... have mizraguNaThANe rahelo jIva zuM na kare ? e graMthakArazrI batAve che Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 28] * zrIguNasthAnakramArohaH + (zlo. 16) AyurbadhnAti no jIvo, mizrastho mriyate na vA | sadvRSTirvA kudRSTiA, bhUtvA maraNamaznute // 16 // vyAkhyA-mizrastho jIvo nA''yurbadhnAti-parabhavayogyAyurbandhaM na karoti, na ca mizrastho jIvo mriyate na maraNamapyApnoti, kintu sadRSTibhUtvA-samyagdRSTiguNasthAnamAruhya mriyate, 'vA' athavA, kudRSTibhUtvA-mithyAdRSTiguNasthAnamAgatya mriyate, na tu mizrastha eva mriyate, tathA mizre iva kSINamohe sayogini ca vartamAno jIvo na mriyate, pareSvekAdazasu mithyAtvasAsvAdanAviratadezaviratapramattApramattApUrvakaraNAnivRttikaraNasUkSmasamparAyopazAnta --- guNatIrtha - | 29 mizraguNasthAnanI vizeSatA - zlokArtha: mizraguNaThANe rahelo jIva (1) AyuSya bAMdhe nahIM, ane (2) mare paNa nahIM... e jIva samyagdaSTi ke mithyAdeSTi thaIne maraNa pAme.... (16) vivecana : mizraguNaThANAnI be vizeSatA : (1) A guNaThANe rahelo jIva parabhavaprAyogya koIpaNa AyuSya bAMdhe nahIM, ane (2) A guNaThANe rahelo jIva mRtyu pAme nahIM... to pachI e jIvanuM mRtyu zI rIte thAya? e kahe che - te jIva e trIjA guNaThANAthI samyagdarzanavALAM guNaThANe jAya ane tyAM samyagdaSTi banIne mRtyu pAme... athavA to e tyAMthI paDIne mithyAtve jAya ane tyAM mithyASTi banIne mRtyu pAme... bAkI mizraguNaThANe rahIne e mRtyu pAme nahIM. have prasaMgopAt bIjA kayA guNaThANe rahelo jIva mRtyu na pAme ? e vRttikArazrI batAve che - (1) mizraguNaThANe ane tenI jema (2) kSINamoha nAmanA bAramA guNaThANe, ane (3) sayogIkevaLI nAmanA teramA guNaThANe rahelo jIva mRtyu na pAme... A traNa guNaThANA maraNa-aprAyogya kahevAya. maraNaprAyogyaguNasthAnaka uparokta traNa sivAya (1) mithyAtvaguNasthAnaka, (2) sAsvAdanaguNasthAnaka, (3) aviratasamyatvaguNasthAnaka, (4) dezavirataguNasthAnaka, (5) pramattaguNasthAnaka, (6) apramattaguNasthAnaka, (7) apUrvakaraNaguNasthAnaka, (8). anivRttikaraNaguNasthAnaka, (9) sUkSmasaMparAyaguNasthAnaka, (10) upazAMtamoguNasthAnaka, ane (11) ayogIkevaLIguNasthAnaka - A agyAra guNaThANe rahelo jIva mRtyu pAmI zake che. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K (hto. 16-17) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH *** mohAyogikevalirUpeSu guNasthAnakeSu varttamAno mriyate, tathA teSvekAdazasu maraNaguNasthAnakeSu mithyAtvasAsAdanAviratasamyagdRSTilakSaNAni trINi guNasthAnakAni jIvena saha parabhavamapyanuyAnti, na cAparANyaSTau guNasthAnAni yadAha ""mIse khINe sajoge, na marai avaresu maraigArasasu / aviyamivuDAsamAM, parabhavamaLunaMti no aka ||" // 6 // atha baddhAyuSo mizrasthasya mRtiM gatiM cA''ha samyagmithyAtvayormadhye, hyAyuryenArjitaM purA / mriyate tena bhAvena, gatiM yAti tadAzritAm // 17 // guNatIrtha - - - - vaLI kayA guNaThANAo mRtyu pAmIne parabhavamAM sAthe laI javAya, e vRttikArazrI batAve che - (1) mithyAtva, (2) sAsvAdana, ane (3) aviratasamyagdaSTi nAmanA traNa guNaThANA jIvanI sAthe parabhavamAM paNa Ave che... ane e sivAyanA bAkInA ATha guNaThANA parabhavamAM sAthe AvatA nathI. (Ama maraNaprAyogya agyAra guNaThANAmAMthI paNa traNa ja guNaThANA parabhavamAM laI jaI zakAya che, bAkInA guNaThANA viratiprAyogya che. virati parabhavamAM na laI jaI zakAtI hovAthI, viratiprAyogya e guNaThANA paNa parabhavamAM na laI jaI zakAya...) ane agyAra sivAya bAkInA traNa guNaThANe to maraNa ja na thatuM hovAthI, e to parabhavamAM na ja laI jaI zakAya... A vize kahyuM che ke "(1) mizraguNaThANe, (2) kSINamohaguNaThANe, ane (3) sayogIguNaThANe jIva marato nathI ane e sivAyanA bIjA agyAra guNaThANe jIva mRtyu pAme che... (ane e agyAramAM paNa) aviratasamyaktva, mithyAtva ane sAsvAdana A traNa guNaThANA parabhavamAM paNa Ave che, bAkInA ATha guNaThANA parabhavamAM AvatA nathI." [21] - -- chAyAsanmitram (13) mitre kSIne sayogini, na priyate apareSu priyate vizasu / aviratimithyAtvadvikasamyaktvaM, parabhavamanuyAti na aSTau // 1 // have pUrve jeNe parabhavaprAyogya AyuSya bAMdhI dIdhuM che, e jIva mizraguNaThANe rahyo hoya to pachI tenuM mRtyu kevI rIte thAya ? ane kaI gatimAM e jAya ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - * - [ rU0] zrIgusthAnamAro che (jJo. 27) - vyAya-cena' vaiddhAyuSA nIvena mizraNAvAvasthAthAH "purA' pUrva "yena' savamithyaatvyorektrenn bhAvena kRtvAyuHkarma baddham, sa jIvo mizrabhAvamanubhUyApi punastenaiva bhAvena mriyate, tadAzritAM gatiM ca 'yAti' gacchati / tathA mizraguNasthAnastho jIvastiryatrikastyAnarddhitrikadurbhagaduHsvarAnAdeyAnantAnubandhimadhyAkRtimadhyasaMhananacatuSkanIcai -- guNatIrtha - * mizraguNasthAnastha jIvanuM maraNa ane gati - zlokAI H pahelA jIve samyakta ane mithyAtva e be bhAvamAMthI je bhAve AyuSya bAMdhyuM hoya, e bhAve e mRtyu pAme che. ane e bhAvane anusAra parabhavasaMbaMdhI gatimAM jAya che. (17) vivecana : mizraguNaThANuM pAmyA pahelA evA jIve, samyakta ane mithyAtva- e be bhAvamAMthI je bhAve AyuSyakarma bAMdhyuM hoya, e jIva mizrapariNAmane anubhavIne paNa pharI e ja bhAve (=AyuSyabaMdha vakhatanA samyakta ke mithyAtvabhAve jo mRtyu pAme... ane e bhAvane anusAre ja parabhavasaMbaMdhI sadgati ke durgatimAM e jAya che... spaSTatA : ahIM A je niyama batAvyo ke je bhAve Ayu baMdhAyuM e bhAve ja mRtyu thAya...' e niyama prAyika samajavo. (bahudhA evuM ja banatuM hovAthI, e rItanuM nirUpaNa karyuM...) bAkI to zreNika mahArAjA jevA apavAdo paNa jovAya che, temaNe mithyAtvabhAve narakAyu bAMdhyuM hatuM ane kSAyikasamyakta hovAthI samyaktabhAve mRtyu thayuM... alabatta, kSAyika samakitIne mithyAtve javuM asaMbhavita hovAthI AvuM thayuM. bAkI kSAyikasamyakta na hota to mithyAtva gayA ja hota... prastutamAM to mizraguNaThANe kSAyikabhAva nathI, eTale teNe to mithyAtve Ayu bAMdhyuM hoya to mithyAtve jaIne mare ane sabhyatve Ayu bAMdhyuM hoya to samyatve jaIne mare e niyama ja che. - have mizraguNaThANe keTalI karmaprakRtiono baMdha-udaya-sattA hoya, e batAvavA vRttikArazrI kahe che - mizraguNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdha sAsvAdane baMdhaprAyogya 101 prakRtimAMthI, (1-3) tiryaMcatrika tiryaMcagati, tiryaMcAnupUrvI, tiryaMcAyuSya, (4-6) thINadvitrika thINaddhi-pracalapracalA-nidrAnidrA, (7) durbhaga, (8) duHsvara, (9) anAdeya, (10-13) anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya, (14-17) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | [3] (sno. 27-18) gurnavivevanAvilamatataH ki. rgotrodyotAprazastavihAyogatistrIvedarUpa(25)paJcaviMzatiprakRtibandhavyavacchedAnmanuSyadevAyuSorabandhAcca catuHsaptaterbandhakaH, tathA'nantAnubandhisthAvaraikendriyavikalatrikodayavyavacchedAddevamanuSyatiryagAnupUrvyanudayAcca mizrodayAcca zatasya vedayitA, saptacatvAriMzadadhikazatasattAko bhavati // 17 // | | kRti tRtIyaM gusthAnam | atha caturthamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakam, tatra prathamaM samyaktvaprAptisvarUpamAha - yathokteSu ca tattveSu, rucirjIvasya jAyate / nisargAdupadezAdvA, samyaktvaM hi taducyate ||18 // - guNatIrtha - madhyama cAra saMsthAna, (18-21) madhyama cAra saMghayaNa, (22) nIcagotra, (23) udyota, (24) aprazastavihAyogati, ane (25) strIveda - A 25 prakRtiono baMdhaviccheda thavAthI ane "manuSpAyuSya-devAyuSya" A be prakRtiono abaMdha thavAthI, mizraguNaThANe rahelo jIva 74 prakRtione bAMdhe che... udaya : sAsvAdane udayaprAyogya 111 prakRtimAMthI (1-4) anaMtAnubaMdhIcatuSka, (5) sthAvara, (6) ekendriya, ane (7-9) vikalendriyatrika=beindriya-te indriyacaurindriyajAti - A nava prakRtiono udayaviccheda thavAthI, ane (1) devAnupUrvI, (2) manuSyAnupUrvI, ane (3) tiryaMcAnupUrvI - A traNa AnupUrvIno anudaya thavAthI 99 prakRtio thAya... ane ahIM pAcho mizramohanIyano udaya thato hovAthI, A guNaThANe rahelA jIvane 100 prakRtiono udaya hoya che... sattA mizraguNaThANe rahelA jIvane jinanAma sivAya 147 prakRtionI sattA hoya. | guNasthAna | baMdha | udaya | sattA | | mizra | 74 | 100 | 147 A pramANe trIjA guNasthAnakanuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. (4) aviratasamyatvaguNasthAnaka ' have cothA "aviratasamyagdaSTi' nAmanA guNasthAnakanuM varNana karAya che. temAM sau prathama samyakta zI rIte pamAya ? enuM svarUpa batAve che - Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 18-19) ___ vyAkhyA-'jIvasya' bhavyasya saMjJipaJcendriyaprANino 'yathokteSu' yathAvatsarvavitpraNIteSu 'tattveSu' jIvAdipadArtheSu 'nisargAt' pUrvabhavAbhyAsavizeSajanitAtyantanairmalyaguNAtmakAtsvabhAvAt 'upadezAdvA' sadgurUpadiSTazAstrazravaNAd vA yA zraddhA-rUcirUpA bhAvanA 'jAyate' samutpadyate, 'hi' sphuTaM tatsamyaktvaM samyakzraddhAnalakSaNamucyate, yadAha "rucirjinoktatattveSu, samyakzraddhAnamucyate / nAyate tagni , gurofdhAmena vA III" i28 athAviratasamyagdRSTitvaM yathA syAt tattathA''ha - --- guNatIrtha - - samyaktaprAptinuM svarUpavarNana - zlokArdha paramAtmAe batAvelA tattvo para svabhAvika rIte ke upadezanA mAdhyame jIvane je ruci pedA thAya, te "samyakta' kahevAya che. (18) vivecanaH saMjJIpaMcendriya bhavyajIvane, sarvajJaparamAtmAe yathAvasthitarUpe batAvelA jIvAdi padArtho para je rucirUpa bhAvanA, AsthA, zraddhA pedA thAya che, tene "samyakta' kahevAya che. A samyakta, paramAtmAe kahelA vacano para samyapha zraddhA karavA" rUpa che.. A samyaktanI prApti be rIte thAya - (1) nisargathI saMjJI paMcendriya bhavyajIvane pUrvabhavanA abhyAsavizeSathI atyaMta nirmaLaguNarUpa AtmasvabhAva pragaTa thAya che... ane evA suMdarasvabhAvathI ja e jIvane sarvajJapratipAdita padArtho vize je zraddhA thAya, e nisargasamyakta' jANavuM. (2) upadezathI : saddagurubhagavaMte upadezelA zAstronAM zravaNathI sarvajJapratipAdita padArtho vize je AsthA UbhI thAya, e "adhigamasamyakta' jANavuM. A viSayamAM kahyuM che ke - "paramAtmAe kahelA padArtho para je ruci pedA thAya, ene "samyapha zraddhAna=samyakta' kahevAya che. e samyakta nisargathI=AtmaznarmalyathI thAya athavA sadgurubhagavaMtanA adhigamathI-upadezathI thAya..." A rIte samyaktaprAptinuM svarUpa batAvIne, have "aviratasamyagdaSTipaNuMzI rIte thAya ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- (zno. 22) gurnavivevanAvilamAM [ rUrU] - ~- - dvitIyAnAM pSAyAmulyAvratadhvanitam | samyaktvaM kevalaM yatra, taccaturthaM guNAspadam ||19|| vyAkhyA-'dvitIyAnAM kaSAyANAM' apratyAkhyAnasaMjJitAnAM krodhAdInAmudayAd 'vratavarjitaM' viratirahitam, ata eva 'kevalaM' samyaktvamAnaM yatra bhavati, 'taccaturthaM guNAspadaM' aviratasamyagdRSTinAmakaM guNasthAnakaM bhavati / ayamarthaH - yathA kazcit puruSo nyAyopapannadhanabhogavilAsasukhasaundaryazAlikulasamutpanno'pi durantadyUtAdivyasanAcIrNAnekAnyAyotpAditAparAdhalabdharAjadaNDakhaNDitAbhimAnazcaNDadaNDapAzikaiviDambyamAnaH svakaM vyasanajanitaM kutsitaM karma virUpaM jAnan svakulasukhasaundaryasampadamabhilaSanna --- guNatIrtha .. - aviratasamyagdaSTipaNAnuM tAtparya jalana zlokAI : bIjA kaSAyanA udayathI vrata vinAnuM jyAM mAtra samyaktanuM ja astitva che, e cothuM guNasthAnaka samajavuM. (19) vivecana : bIjA kaSAyarUpa apratyAkhyAnIya evA krodhAdino udaya hovAthI, vratasvIkAra ene na thaI zake... eTale ja enuM jIvana virati vinAnuM kahevAya.. ane tethI ja ene virati na hovAthI, enAmAM mAtra samyaktanuM ja astitva hoya che. AvuM vratavihoNuM kevaLa samyakta jayAM hoya, ene "aviratasamyagdaSTi' nAmanuM cothuM guNasthAnaka kahevAya. A aviratasamyagdaSTipaNuM udAharaNathI samajAve che - udAharaNaH nyAyathI upArjana kareluM dhana, bhoga, vilAsa, sukha, sauMdarya vagere aneka vizeSatAothI suzobhita evA kulamAM utpanna thayelA paNa koIka puruSe, duSpariNAmavALA evA jugAra vagere vyasanothI aneka anyAyo AcaryA ke jenAthI ghaNA aparAdho sarjAyA... eTale rAjA taraphathI ghora daMDa prApta thayo... enuM abhimAna have tUTI gayuM... pracaMDa daMDapAzika koTavAlo paNa enI bhayaMkara viDaMbanA karI rahyA che. A avasare e puruSa potAnuM vyasanathI sarjAyeluM jugupsanIya karma khoTuM che" ema jANe paNa che ane potAnA kuLanA sukha-sauMdarya-saMpattinI abhilASA paNa dharAve che. paNa chatAM ArakSakonI viDaMbanAnA kAraNe (sukha-sauMdaryanI prApti to dUra rahI, paNa e to) zvAsa paNa laI zakato nathI... upanaya tema aviratasamyagdaSTi jIva potAnuM aviratapaNuM jugupsanIyakarmarUpa che. ema jANe paNa che... ane viratinA sukha-sauMdaryanI abhilASA paNa dharAve che. paNa chatAM Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pha [34] - zrIgusthAnamAroha: ka (sso. 21-ra0) - pyArakSakANAM sakAzAducchvasitumapi na zaknoti; tathA'yaM jIvo'viratatvaM kutsitakarmakalpaM jAnan viratisukhasaundaryamabhilaSannapi ArakSakakalpadvitIyakaSAyANAM sakAzAd vratotsAhamapi kartuM na zaknoti, aviratasamyagdRSTitvamanubhavatItyarthaH // 19 // atha caturthaguNasthAnakasthitimAha - utkRSTA'sya trayastrizatsAgarA sAdhikA sthitiH / tabaddhapudelifmavarmavyavANad I20II, vyAkhyA-'asya' aviratasamyagdRSTiguNasthAnakasyotkRSTA sthitisrayastriMzatsAgaropamapramANA sAtirekA bhavati, sA ca sarvArthasiddhayAdivimAnasthitirUpA manuSyAyuradhikA jJeyA, tathaitatsamyaktvamarddhapudgalaparAvarttazeSabhavairevAvApyate, nAnyairiti pratItameva // 20 // --- guNatIrtha - ArakSakasamAna bIjA apratyAkhyAnIya kaSAyanA udayathI ene eTalI viDaMbanA pahoMce che ke e vrata vizeno utsAha paNa karavA samartha thato nathI. eTale e jIva virati svIkArI na zakavAthI aviratasamyagdaSTipaNuM anubhave che. have cothA guNasthAnakano kALa keTalo hoya ? e batAve che - - caturthaguNasthAnakano kALa nI zlokArdha : A guNasthAnakano utkRSTakALa sAdhika 33 sAgaropamapramANa che. ane A guNasthAnaka, jemano saMsAra mAtra ardhapulaparAvarta ja avazeSa che tevA bhavyajIvo ja pAmI zake che. (20) vivecana : kALavicAraNAH aviratasamyagdaSTi guNasthAnakano utkRSTakALa "sAdhika 33 sAgaropama pramANa che... (samyakta to sAdhika 66 sAgaropama sudhI Take che. eTale ahIM je sAdhika 33 sAgaropamapramANa kahyuM, e kALa samyaktano nahIM, paNa avirata samyatvaguNasthAnakano samajavo... virati prApta thAya tyAre cothuM guNasthAna badalAI jAya. paNa chatAM samyakta to akabaMdha UbhuM rahe che. eTale samyaktano kALa adhika hoI zake che. have avirata samyatvaguNasthAnano kALa sAdhika 33 sAgaropama kevI rIte ? e joIe.) koIka jIve manuSyabhavamAM cAritra pALIne anuttaravimAnanuM AyuSya bAMdhyuM... have te avasAnamAM chaTTA-sAtamA guNaThANe mRtyu pAmI anuttaramAM jatAM cothuM aviratasamyakta Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 21) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [ rU ] - +0ath samyagdRSTilakSaNAnyAha - kRpAprazamasaMveganirvedAritakyalakSaNAH / guI mavatti yanid, rAsa racArasabhyatvabhUSitaH ||2 1II. vyAkhyA-duHkhiteSu jantuSu duHkhApahAracintA kRpA 1, kopAdikAraNeSUtpanneSu tIvrAnuzayAbhAvaH prazamaH 2, siddhisaudhAdhirohasopAnasamAnasamyagjJAnAdisAdhano -- guNatIrtha guNaThANuM pAme ane tyAM 33 sAgaropamanuM AyuSya pUrNa karI pUrvakroDa varSanA AyuSyavALo manuSya thAya. ahIM paNa enuM samyakta akabaMdha che... (Ama 33 sAgaropama + manuSpAyuSyano saMbhavitakALa) have e jIva jyAre (jaghanyathI 8 varSa) cAritra leze tyAre e cothA guNaThANAthI upara UThIne chaThuM-sAtamuM guNaThANuM prApta kare... eTale tyAre cothA guNasthAnano kALa pUrNa thAya che... Ama aviratasamyagdaSTi guNasthAnano utkRSTakALa , sAdhika (=manuSyabhavAdhika) 33 sAgaropama pramANa jANavo. adhikArI vicAraNA : je jIvono saMsAra mAtra adhapudgalaparAvarta ja avazeSa che, te jIvo ja A samyakta pAme che, bIjA jIvo nahIM... enuM kAraNa spaSTa ja che ke, enAthI vadhu saMsAravALA jIvone graMthibheda ja thaI zakato nathI. have e samyagdaSTi jIvanAM lakSaNo kevA hoya? e graMthakArazrI batAve che - ja samyagdaSTinI lAkSaNika mudrA nA zlokArtha : jenAM cittamAM (1) kRpA, (2) prazama, (3) saMvega, (4) nirveda, ane (5) AstikyarUpa guNo hoya, te jIva samyaktathI bhUSita thAya. (21) vivecanaH (1) kRpA, (2) prazama, (3) saMvega, (4) nirveda, ane (5) Astikya - A pAMca guNo jenA manamAM ullasita rahe che, te bhavyajIva samyaktathI bhUSita bane che... te pAMca guNonuM svarUpa A pramANe che - (1) kRpAH "duHrivartapu natupu duHvApahAravintA kRpA ' artha : duHkhI jIvone duHkhathI choDAvavAnI lAgaNI upaje e kRpA kahevAya. jema kensarathI pIDAtA dardIne joIne e jIva kensarathI mukta bane evI bhAvanA jAge che... tema koIpaNa duHkha ke rAga-dveSa-moharUpa bhAvarogathI pIDAtA saMsArIne joIne, e rogathI e dUra thAya evI lAgaNI je upaje, e kRpAnuM pariNAma samajavuM. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 21-22) tsAhalakSaNo mokSAbhilASaH saMvega: 3, atyantakutsitatarasaMsAracArakanirgamadvAropamaparamavairAgyapravezarUpo nirveda: 4, zrIsarvajJapraNItasamasta bhAvAnAmastitvanizcayacintanamAstikyam, 5, tadete kRpAprazamasaMveganirvedA''stikyalakSaNA guNA yasya citte bhavanti, sa bhavyajantuH samyaktvAlaGkRto bhavati // 21 // atha samyagdRSTiguNasthAnavartinAM gatimAha guNatIrthaM [ rU6 ] *K * zrIguNasthAnakramArohaH *** - .. * (2) prazama : 'jopAAiraNepUtpannevu tIvrAnuzayAmAva: prazama: / ' artha : kopa vagerenAM nimitto AvI paDe to paNa tIvra krodhAdinI pariNati na jAge, e 'prazama' guNa kahevAya. A prazamaguNavALA jIvane (1) anukULatAmAM sarAgadazAnI utkaTatA na Ave, ane (2) pratikuLatAmAM vyagratAnI ugratA na Ave... kAraNa, paristhiti game tevI hoya paNa enuM mana prazAMtavAhitAnA askhalita pravAhamAM vahetuM rahetuM hoya che. (3) saMvega : 'siddhisaudhAdhirohasopAnasamAnakSamya jJAnAvisAdhanotsAhatakSano mokSamitASa: saMvezaH / ' artha : mokSarUpI mahelamAM caDavA mATe pagathiyAsamAna samyag jJAna-darzanacAritrarUpa mokSasAdhanomAM utsAha dharAvavArUpa je mokSano talasATa che, te saMvega kahevAya che... ahIM vRttikArazrIe mokSAbhilASAne 'mokSanA ratnatrayIrUpa sAdhanomAM utsAha' svarUpa batAvIne eka adbhuta padArtha raju karyo che ke - 'upAyonA sevanano talasATa e ja sAcI mokSanI abhilASA che... bAkI jo upAyonA sevanamAM Adara na hoya, upekSA hoya, to e mokSAbhilASA nAmamAtrarUpa che...' (4) nirveda : 'atyantatsitatarasaMsAravAranimidAropamaparamavairA yapravezarUpo nirdeH / ' artha : atyaMta jugupsanIya evA saMsArarUpI kedakhAnAmAMthI nIkaLavA mATe dvArasamAna je tIvratama vairAgya; emAM praveza karavArUpa ke layalIna thavArUpa je guNavattA, te nirveda kahevAya che... A guNavattAnA kAraNe e jIvamAM, saMsAranA koIpaNa viSayomAM tIvra lagAva na rahe. ane koIpaNa kutsita pravRttiomAM Agrahasabhara jhukAva na rahe. (5) Astikya : 'zrIsarvajJapraLItasamastamAvAnAmastitvanizcayanvintanamAstiyam| artha : sarvajJa pa2mAtmAe je badhA padArtho batAvyA che, e tamAma padArtho 'paramAtmAe jema kahyuM tema ja che' e rIte nizcaryapUrvaka emanuM astitva vicAravuM tene 'Astikya' kahevAya che... A guNavattAnA kAraNe jIvamAM paramAtmAnA vacano pratye avicalita zraddhA hoya che. A pramANe samyagdaSTi jIvonI lAkSaNikatA batAvIne, have samyagdaSTiguNaThANe rahelA jIvonI gati zuM thAya ? e batAve che - Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -~~- ~ -- (zlo. 22) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [ rU7 kSAyopazamikI dRSTiH, syAlarAmarasampade | kSAyibI tu mane tatra, ritu vA vimukhya I22| vyAkhyA-atra jIvapariNAmavizeSarUpaM karaNamucyate, tat tridhA - yathApravRttikaraNam, apUrvakaraNam, anivRttikaraNaM ceti, tatra girisarijjalAbhyAloDyamAnapASANavad gholanAnyAyena jIva AyurvarjakarmANi kiJcidUnaikakoTAkoTisAgarasthitikAni kurvan yenAdhyavasAyavizeSeNa granthidezaM yAvadAyAti tadyathApravRttikaraNamucyate 1 / tathA yena - guNatIrtha -- samyagdaSTivALA jIvonI gati , zlokArtha: kSAyopathamikadaSTi e jIvone manuSyagati ane devagatirUpI saMpatti mATe thAya che. ane kSAyikadaSTi e trIje ke cothe bhave mokSa ApavA mATe thAya che. (22) vivecana : ahIM vRttikArazrI kSayopazamasamyakatvI ane kSAyikasamparvanI gati pAchaLathI batAvaze. e pahelA e baMne samyakta zI rIte pamAya ? enI AkhI prakriyA batAve che. te ApaNe dhyAnapUrvaka joIe - sakhyattva pAmavAnI prakriyA ja sau prathama jIva traNa karaNa kare che ane tenA mAdhyame samyakta prApta kare che. "karaNa" eTale jIvano pariNAmavizeSa, AtmAno eka prakArano adhyavasAya.. A karaNanA traNa prakAra che : (1) yathApravRttikaraNa, (2) apUrvakaraNa, ane (3) anivRttikaraNa - A traNe prakAronuM svarUpa kramazaH batAve che - (1) yathApravRttikaraNa : je adhyavasAyavizeSathI jIva (1) parvata ane nadI jaLa dvArA athaDAto paththara jema sahaja ja goLa thaI jAya che, tema gholanAnyAye AyuSya sivAyanA sAta karmonI sthiti kaMIka nyUna eka koDAkoDI sAgaropama pramANa kare, ane (2) cheka graMthideze pahoMcI jAya, e adhyavasAyavizeSane yathApravRttakaraNa kahevAya... tAtparya maMdamithyASTi jIvone "nadIghoLagoLapASANa' nyAye; eTale ke jema nadInA pravAhamAM taNAI rahelo patthara potAnI meLe ja lIso banI jAya che, tema sAhajika rIte ja je adhyavasAyavizeSathI AyuSya sivAyanI sAte kamanI dIrghasthitisattA kapAIne kaMIkanyUna eka koDAkoDI=aMtaHkoDAkoDI sAgaropamapramANa thaI jAya, evA utpanna thayelA vizuddha adhyavasAyane "yathApravRttikaraNa" kahevAya.. jyAre A yathApravRttakaraNa nAmano adhyavasAya prApta thAya, tyAre jIva "graMthideza=graMthinI pAse Avelo kahevAya. Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] zrIgusthAnamAro che (zno. rara) - 0 * aprAptapUrveNa adhyavasAyavizeSeNa taM granthiM ghanarAgadveSapariNatirUpaM bhettumArabhate tad apUrvakaraNamucyate 2 / yenAdhyavasAyavizeSeNAnivarttakena granthibhedaM kRtvA'tiparamAhlAdajanakaM samyaktvamApnoti tadanivRttikaraNamiti 3 / yadAhuH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNAH "aMtimakoDAkoDIe savvakammANamAuvajjANaM / paliAsaMkhijjaime, bhAge khINe havai gaMThI // 1 // -guNatIrtha - (2) apUrvakaraNa : aprAptapUrva evA je adhyavasAyavizeSathI rAga-dveSanI saghana pariNatirUpa graMthine bhedavAnI zarUAta thAya, tene "apUrvakaraNa' kahevAya... Azaya H anAdikALamAM pUrve kyAreya na AvelA vizuddha adhyavasAyane apUrvakaraNa kahevAya che, A apUrvakaraNanA mAdhyame jIva graMthibheda kare che. (anAdikALathI jIvane vaLagelA rAga-dveSanA gADha pariNAmane "graMthi' kahevAya che. jyAre jIva apUrvakaraNanA mAdhyame anAdikAlIna rAga-dveSanA tIvrapariNAmarUpa durbhedya gAMThane toDI nAMkhe, tyAre "graMthibheda karyo kahevAya...) (3) anivRttikaraNa graMthibheda karIne nivRtti vinAnA evA je adhyavasAyavizeSathI jIva atyaMta paramAdvAdane utpanna karanAra evuM samyakta prApta kare che, te adhyavasAyane anivRttikaraNa kahevAya che. spaSTatAH jIva tIkSNa kuhADAnI dhArasamAna apUrvavarSollAsa vaDe anAdikAlIna rAga-dveSanA tIvrapariNAmarUpa durbhedya gAMThane toDIne anivRttikaraNamAM praveza kare che... A karaNa nivRtti vinAnuM che. nivRtti eTale aTakavuM. anivRtti=aTakyAM vagara ... arthAt A karaNane pAmelo jIva aTakyA vagara samyakta pAme che. athavA nivRtti eTale taratamatA, anivRtti=AratamatA na hovI... arthAt A karaNamAM eka ja samaye rahelA sarvajIvonA adhyavasAyamAM vizuddhinI taratamatA hotI nathI... eTale A karaNa nivRtti vinAnuM "anivartika' kahevAya che. AnA AdhAre jIva atyaMta AlhAdajanaka evAM samyaktane prApta kare che. A viSayamAM (==Na karaNanA saMdarbhamAM) pUjyapAda zrI jinabhadragaNikSamAzramaNe vizeSAvazyakabhASya nAmanA graMthamAM kahyuM che ke - bhASya : aMtimawoDAjoDI, sadgazmANamAsavajJAnuM ! paliAsaMkhijjaime bhAge khINe havai gaMThI // 1 // -. chAyAnmitram - (14) matsyorITyA: sarvavarmaLamAyurvanAm ! palyAsaGkhyAtatame bhAge kSINe bhavati granthiH // 1 // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -** (hto. 22) * gurnavivecanAvisamatvata: **** "gaMThitti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThivva / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // 2 // 16. bhinnaMmi tammi lAbho, sammattAINa mukkhaheUNaM / so u dulaMbho parissamacittavighAyAivigghehiM // 3 // have 'graMthi' eTale zuM ? te kahe che bhASya : maMvitti suvubmo, vavaDaSaNa gUDhAMtivra / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // 2 // guNatIrtha artha : AyuSya sivAyanA bAkInA sAta karmonI aMtima eka koDAkoDIsAgaropama pramANa sthitimAMthI palyopamanA asaMkhyAtamA bhAgapramANa sthitino jyAre kSaya thAya, tyAre jIva graMthideze--graMthinI najadIka Avyo kahevAya. [vizeSA. 1194] -- graMthibheda thavAthI zuM lAbha thAya ? e batAve che artha : 'graMthi' eTale kairkaza, ghana, rUDha ane gUDha evI valkAdinI gAMThanI jema atyaMta duHkhethI bhedI zakAya evo jIvano karmathI utpanna thayelo gADha rAga-dveSano pariNAma. (tAtparya - vAMsanI gAMTharUpa dravyagraMthi jema durbheda che, tema rAga-dveSanA udayarUpa pariNAma paNa durbheda che, mATe ene bhAvagraMthi=bhAvagAMTha kahevAya che.) vizeSA. 1195] bhASya : mitrammi tammi nAmo, sammattA" muvaheLa / so u dulaMbho parissamacittavighAyAivigghehiM // 3 // [ 36 ] -- (15) prazciriti suvukSma: zaSana bhUprasthiriva| jIvasya karmajanito ghanarAgadveSapariNAmaH // 2 // - (16) minne tasmin nAma: samyavatttAvInAM mokSahetUnAm / sa eva durlabhaH parizramacittavighAtAdivighnaiH // 3 // artha : te graMthibheda thatAM mokSanAM kAraNarUpa samyaktva vagereno lAbha thAya che. paNa e graMthibheda parizrama-manovidhAta vagere vighnonA kAraNe kharekhara duSkara che. mahAghora chAyAsanmitram 7 (1) 'karkaza' eTale atyaMta kaThora, (2) 'ghana' eTale aMdaranA bhAgamAM bilakula polANa vinAnuM atyaMta nibiDa, (3) 'rUDha' eTale bhInAza vinAnI ekadama sUkAI gayela, (4) 'gUDha' eTale koIpaNa rIte ukelI na zakAya evI gUMcavaNabharI... Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rU0 - [40] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 22) , - jA gaMThI tA paDhama, gaMThiM samaicchao bhave bIaM / aniyaTTikaraNaM puNa, saMmattapurakkhaDe jIve // 4 // " athavA pathikatrayadRSTAntena karaNatrayayojanA yathA - --- guNatIrtha - saMgrAmamAM jItavA nIkaLelA subhaTanI jema, aneka durjaya karmazatrunA samudAyane jItavAmAM sakhata parizrama lAge che. jema vidyA sAdhanArane bhaya vagerenA kAraNe aneka manovighAto sarjAya che, tema graMthibheda karavA ullasita thayelA jIvane aneka mAnasika kSobho sarjAya che... eTale ja A graMthibheda duSkara kahevAya che. [vizeSA. 1196] have traNa karaNomAM kayuM karaNa kaI avasthAmAM hoya? e jaNAve che - bhASya : nA saMtI tA paH, ifa samarUcho bhave vIgaM | aniyaTTikaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // 4 // artha: (1) yathApravRttakaraNa : anAdikALathI AraMbhIne graMthideza sudhI paheluM yathApravRttakaraNa hoya che. kAraNa ke jIvane karma khapAvavAnA nimittarUpa adhyavasAya to sarvadA hoya che ja ane enA mAdhyame jIva ATheya kamane satata ja khapAvato rahe che, eTale A yathApravRttakaraNa to anAdikALathI graMthideza sudhI cAlu ja hoya che. (2) apUrvakaraNa : (pUrvanA adhyavasAya karatAM jayAre vizuddhatara adhyavasAya Ave, tyAre graMthino bheda thAya che.) vizuddha adhyavasAya dvArA je jIva graMthinuM ullaMghana kare, te jIvane bIjuM apUrvakaraNa hoya che... (3) anivRttikaraNaH je jIva samyaktAbhimukha ( hamaNAM ja thoDA samayamAM samyakta pAmavAno) che, e jIvane trIjuM anivRttikaraNa hoya che. (A jIvane vizuddha adhyavasAyathI tarata ja samyaktano lAbha thavAno che. eTale ene samyaktAbhimukha kahevAya che. [vizeSA. 1203] have traNa musApharonAM udAharaNathI traNa karaNanuM joDANa karavA kahe che - - traNa musApharonAM udAharaNa traNa karaNanI yojanA che udAharaNaH jema koI traNa manuSyo svAbhAvika gamana mujaba aTavImAM jatAM ghaNo lAMbo rasto cAlI gayA... tyAre veLAno atikrama thavAthI (=ghaNuM moDuM thaI javAthI) -- chayAtrima (17) yAvat sthi: tAvat prathama, pralvei samati/mato mavet dvitIyam | anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyaktve jIve // 4 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 22) gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [41] "jaha vA tiNNi maNUsA, jaMtaDavipahaM sahAvagamaNeNaM / velAikkamabhIA, turaMti pattA ya do corA // 1 // daTuM maggataDatthe, tatthego maggao paDiniyatto / bIo gahio taio, samaikkaMto puraM patto // 2 // aeNDavI bhavo maNUsA, jIvA kammaTThiI paho dIho / gaMThI a bhayaTThANaM, rAgaddosA ya do corA // 3 // bhaggo ThiiparivuDDI, gahio puNa gaMThio gao taio sammattapuraM evaM, joijjA tinni karaNAiM // 4 // " - guhAtIrtha :teo gabharAI gayA... ane eTale ja utAvaLe cAle che. teTalAmAM to koIka bhayasthAnamAM be coro AvI paDyA. tIkSNa talavAra laIne UbhA rahelA e be corone joIne, (1) traNamAMno eka manuSya to gabharAI jaIne mArgamAMthI pAcho pharI gayo, (2) bIjA manuSyane te be coroe pakaDI pADyo, ane (3) trIjo manuSya to e be corono tiraskAra karIne mA 1dhI chita. sthAnane bhI yo. [vizeSA. 1211-1212] 64naya : maha maTavI' ase saMsAra... ' bhusA32' meTa (1) thimeha yA vinA graMthidezathI pAcho pharIne pharIvAra dIrghasthiti bAMdhanAra jIva, (2) graMthidezamAM rahelo 1, ane (3) aMthino me rIne sabhya-135 443Nane sAmana71... hApaMtha' meTale A~nI sudhasthiti... 'bhayasthAna' bheTa. 21-dvessn| 6535 aMthisthAna. ve yo2' meTale 2-dveSa nmn| zatru... [vizeSA. 1213] karaNatrayayojanA : (1) je bhAgI gayo tenI samAna graMthibheda karyA vinA pharI -. chAyAsanmitram .. (18) yathA vA trayo manuSyAH yAnto'TavIpanthAnaM svabhAvagamanena / velAtikramabhItAH tvarante prAptau ca dvau caurau // 1 // (19) dRSTvA mArgapArzvasthau tatraikaH pRSThataH pratinivRttaH / dvitIyo gRhItastRtIyaH samatikrAntaH puraM prAptaH // 2 // (20) aTavI bhavo manuSyA jIvAH karmasthitiH panthA dIrghaH / granthizca bhayasthAnaM, rAgadveSau ca dvau caurau // 3 // (21) bhagnaH sthitiparivRddhirgRhItaH punargranthiko gatastRtIyaH / samyaktvapuraM evaM yojayet trINi karaNAni // 4 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] *K * zrIguNasthAnakramArohaH 22 ** athavA pipIlikopamAnena karaNatrayayojanA - "khiisAbhAviagamaNaM, thANUsaraNaM tao samuppayaNaM / ThANaM thANusare vA, osaraNaM vA muiMgANaM // 1 // khiMigamaNaM piva paDhamaM, thANUsaraNaM va karaNamappuvvaM / uppayaNaM piva tatto, jIvANaM karaNamaniaTTI ||2|| (hto. 22) 24 thANUvva gaMThideso, gaMThiyasattassa tatthavatthANaM / oyarAM piva tatto, puovi ma~divivaThThI rUA" hatyAvi, * guNatIrtha azubhapariNAma pAmI karmasthitine vadhAranAro jIva samajavo, (2) je be corothI pakaDAI gayo tenI samAna prabaLa rAga-dveSanA udayavALo graMthideze rahelo jIva samajavo, ane (3) je coro dUra karIne cAlyo gayo tenI samAna graMthibheda karIne samyaktvarUpa iSTasthAne pAmelo jIva samajavo. A rIte traNa karaNamAM paNa joDANa karavuM. te A rIte - (1) traNa puruSanuM svAbhAvika gamana ke je jIvane graMthideze pahoMcADe, te 'yathApravRttakaraNa' samajavuM, (2) AtmAnA vizuddha adhyavasAyarUpa zIghragamana dvArA rAga-dveSarUpa coronuM ullaMghana karI nAMkhavuM, te 'apUrvakaraNa' samajavuM, ane (3) samyaktvarUpa icchita nagare pahoMcADanAro je adhyavasAyavizeSa te 'anivRttikaraNa' samajavuM. vizeSA. 1214] have kIDIonAM udAharaNathI traNa karaNanuM svarUpa samajAve che - * kIDIonAM udAharaNe traNa karaNanI yojanA udAharaNa : (1) keTalIka kIDIo jamIna para svAbhAvika rIte Amatema pharatI rahetI hoya che, (2) keTalIka kIDIo ThUMThAnA jhADanI Toca para caDelI hoya che, (3) keTalIka kIDIo ThUMThAnI Toca upara caDIne pAMkha AvatAM UDI janArI hoya che, (4) keTalIka kIDIo chAyAsanmitram . (22) kSitisvAbhAvikagamanaM sthANUtsaraNaM tataH samutpatanam / sthAnaM sthANuzirasi vA, apasaraNaM vA pipIlikAnAm // 1 // (23) kSitiAmanavat prathama, sthAvRtsaraLavat raLamapUrvam / utpatanavat tataH jIvAnAM karaNamanivRtti // 2 // (24) sthALuvat pranthivezo, prasthitattvasya tatrAvasthAnam / avataraNamiva tataH punarapi karmasthitivivRddhiH // 3 // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 (zno. 22) gurnavivevanAvisativRtiH - - - tato jIvo yathApravRttikaraNena granthidezaM samprApyApUrvakaraNena granthibhedaM vidhAya kazcinmithyAtvapudgalarAziM vibhajya mithyAtvamizrasamyaktvarUpaM puJjatrayaM kurute, tato - guNatIrtha TUMThAnI TocanA mULa AgaLa ja UbhI rahI jAya che, ane (5) keTalIka kIDIo sUMThAnI Toca upara na caDatA utarI jAya che. pAchI vaLI jAya che. [vizeSA. 1208] upanayaH pAMca prakAranI kIDIonI jema traNa karaNanA saMbaMdhamAM paNa pAMca prakAranA jIvo hoya che. te A pramANe - (1) kIDIonA svAbhAvika gamananI jema anAdikALathI svAbhAvika rIte pravartatuM evuM A "yathApravRttakaraNa' samajavuM. (2) kIDIonuM Toca para caDavA samAna "apUrvakaraNa' samajavuM... (3) kIDIonuM Toca parathI uDavA samAna "anivRttikaraNa" samajavuM... kAraNa ke anivRttikaraNanA baLe jIva mithyAtvathI uDIne samyagdaSTiguNaThANe Ave che. (4) keTalIka kIDIonuM ThUMThAnI TocanA mULa AgaLa ja UbhA rahevAnI jema, keTalAka graMthikasattva (RgraMthibheda na karela) jIvonuM sthANutulya graMthideze ja avasthAna hoya che. (5) keTalIka kIDIonuM pUMThAnI Toca parathI UtarI javAnI jema, keTalAka jIvo graMthidezathI pAchA pharI jAya che... ane pharI karmasthitino vadhAro kare che. [vizeSA. 1209-1210] - kSayopazamasamyaktaprAtikrama - sau prathama jIva (1) yathApravRttakaraNanA mAdhyame graMthidezane pAme, tyArabAda (2) apUrvakaraNanA mAdhyame rAga-dveSanI tIvra graMthino bheda kare, ane (3) e apUrvakaraNanA mAdhyame ja mithyAtvamohanIyanA pugalone traNa vibhAge vibhAjita karIne e pugalonA mithyAtvamohanIya, mizramohanIya ane samyakvamohanIya ema traNa puMja banAve che, 7 alabatta, traNa puMja banAvavAnI prakriyA anivRttikaraNanA mAdhyame thAya che, evo kArmagraMthikamata che. paNa ahIM siddhAMta mata mujaba apUrvakaraNanA mAdhyame traNa puMja hovAnuM jaNAvyuM che - ema samajavuM. te siddhAMtamata A pramANe che - __ "apuvveNa tipuMja micchattaM kuNai koddavovamayA / niyaTTIvALA 3 mo samUhUM tarapha ." [ vizeSA. 1218] A rIte AgaLa paNa jyAM apUrvakaraNathI traNa puMja hovAnuM jaNAvyuM hoya, tyAM badhe siddhAMta mata samajavo. - ~ Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 22) 'nivRttikaraNena vizuddhayamAna udIrNe mithyAtve kSINe'nudIrNe copazAnte kSAyopazamikaM samyaktvaM prApnoti / yadAha - "pAvaMti khaveUNaM, kammAiM ahApavattakaraNeNaM / uvalanAeNa kahamavi, abhinnapuvvaM tao gaMThiM // 1 // taM girivaraM va bhittuM, apuvvakaraNuggavajjadhArAe / aMtomuhuttakAlaM, gaMtuM aniyaTTikaraNaMmi // 2 // paisamayaM sujhaMto, khaviuM kammAiM tattha bahuyAiM / micchattaMmi uinne, khINe aNuaMmi uvasaMte // 3 // -. guhAtIrtha . tyArabAda (4) anivRttikaraNa dvArA vizuddhi pAmanAro jIva (kSaya=) udayamAM AvelA mithyAtvano kSaya thatAM, ane (upazama=) udayamAM na Avela mithyAtvano upazama thatAM kSayopazamasamyakta prApta kare che. (kSayopazama eTale udIrNa mithyAtvano kSaya karasakSaya karI ane samyakvamohanIyamAM pheravI eno pradezodayamAtra rAkhavo te.) // saMhamA ( cha : - "pahADa ane nadInA pANIthI athaDAtA-ghasaDAtA pattharanA udAharaNa mujaba yathApravRttakaraNathI koIpaNa rIte karmone khapAvIne, pUrve nahIM bhedAyelI graMthivALo jIva aMthiddezane prApta , tyaa25||6... apUrvakaraNarUpa atyaMta ugra vajanI dhArathI, aMtarmuhUrta jeTalA kALamAM ja parvatanI jema te graMthine bhedIne jIva anivRttikaraNamAM jAya che, ane tyAM... pratisamaya vizuddhi pAmanAro jIva ghaNA karmo khapAve che ane pachI jayAre udayamAM AvelA mithyAtvano kSaya thAya ane udayamAM na AvelA mithyAtvano upazama thAya tyAre... -. chAyAsanmitram . (25) prApnoti kSapayitvA karmANi yathApravRttikaraNena / upalajJAtena kathamapi abhinnapUrvastato granthim // 1 // (26) taM girivaramiva bhittvA, apUrvakaraNogravajradhArayA / antarmuhUrttakAlaM, gatvA'nivRttikaraNe // 2 // (27) pratisamayaM zudhyan kSapayitvA karmANi tatra bahukAni / mithyAtva udIrNe kSINe'nudIrNe upazAnte // 3 // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka - ~- - (zlo. 22) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH . [4 ] - saMsAragimhatavio, tatto gosIsacaMdaNarasuvva / aiparamanivvuikara, tassaMte lahai sammattaM // 4 // " anyatra - "appuvvakayatipuMjo, micchamuiNNaM khavittu aNuinnaM / uvasAmiya aniyaTTI-karaNAu paraM khaovasamI // 1 // " tato'sau kSAyopazamikI dRSTiH samutpannA satI jIvAnAM 'narAmarasampade' devamAnavarddhaye 'syAd' bhavet, tathA'pUrvakaraNenaiva kRtatripuJjasya jIvasya caturthaguNasthAnAdArabhya kSapakatve prArabdhe'nantAnubandhicatuSkasya mithyAtvamizrasamyaktvarUpapuJjatrayasya ca kSaye kSAyikaM - guNatIrtha - anivRttikaraNanA aMte (arthAt anivRttikaraNa patyA bAda) jIva samyakta prApta kare che. jema grISmanA tApathI tapta jIvane gozISa caMdananuM vilepana ekadama AlhAda karanAruM bane che, tema saMsAranA tApathI tapta jIvone A samyakta paNa atyaMta AhvAda upajAvanAruM bane che." bIje paNa kahyuM che ke - "apUrvakaraNanA mAdhyame karAyelA traNa puMjavALo jIva, udayamAM AvelA mithyAtvano kSaya karIne ane udayamAM na AvelA mithyAtvano upazama karIne, anivRttikaraNa karyA bAda kSayopazamasamyaktavALo thAya che." have kSayopazamasamyagdaSTinI kaI gati thAya? e batAve che - ja kSayopazamasakhyatvInI gati je jIvone mithyAtvanA kSayopazamajanya kSAyopathamikI dRSTi pragaTa thaI che, e jIvone e daSTi, devabhava ane manuSyabhava saMbaMdhI viziSTa saMpattione vadhAravAnuM prabaLa nimitta banI rahe che. (arthAtu e jIvane mAnavabhavamAM paNa viziSTa samRddhi sarjAya ane paralokamAM paNa devagatirUpa sadgati maLe... athavA to A rIte vicArAya ke, cAre gatinA jIvone -. chAyAsanmitram (28) saMsArISmatatastato zIrSavandranaravat | atiparamanirvRtikaraM, tasyAnte labhate samyaktvam // 4 // (29) sapUrvakRtripujJo mithyAtvamuvIne kSAyitvA anurIjIm upazamayya anivRttikaraNataH paraM kSayopazamI // 1 // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( sto , - 0 - [46] * zrIguNasthAnakramArohaH - - samyaktvaM bhavati, tato'sau kSAyikI dRSTistu punarabaddhAyuSkasya tatraiva bhave 'muktaye' mokSAya syAt, baddhAyuSkasya tu jIvasya tRtIye bhave asaGkhyAtajIvinAM prAyogyabaddhAyuSkasya caturthe bhave muktaye syAt / tathA cAha - "micchAikhae khaio, so sattagi khINi ThAi baddhAU / cautibhavabhAvimukkho, tabbhavasiddhI a iaro a // 1 // " // 22 // -- guNatIrtha - kSayopazamasamyakta hoI zake che, eTale kSayopazamasamyaktavALA tiryaMca-manuSyane parabhavamAM devasaMbaMdhI sukhasamRddhi maLe ane kSayopazamasamyaktavALA deva-nArakone parabhavamAM manuSyasaMbaMdhI sukhasamRddhi maLe...) - - kSAyikasamyaktI aMge vicAraNA -- (1) prAptiprakriyAH apUrvakaraNanA mAdhyame jeNe mithyAtvamohanIyanA traNa puMja karyA che tevo jIva cothA guNaThANAthI laIne mohanIyakarmane khapAvavAnI zarUAta kare che... temAM sau prathama anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya ane mithyAtvamohanIyamizramohanIyasamyakvamohanIyarUpa traNa puMja; ema kula darzanasaptakano jayAre kSaya thAya che, tyAre e jIva kSAyikasamyakta prApta kare che. (2) gativicAraNA H darzanasaptakanA kSayajanya kSAyikI dRSTi abaddhAyuSka jIvane (tIrthakara nAmakarma nikAcita na karyuM hoya to) e ja bhavamAM mokSanuM kAraNa bane che, ane baddhAyuSka jIvane trIjA bhave... ane asaMkhyavarSanA tiryaMca-manuSyanuM AyuSya jeNe bAMdhyuM che tevA jIvone cothA bhave mokSanuM kAraNa bane che... A viSayamAM kahyuM che ke - mithyAtvamohanIya vagere sAta prakRtino kSaya thatAM jIva kSAyikasamyakta pAme che. temAM je baddhAyuSka jIva hoya, te darzanasaptakano kSaya thatAM sthira rahe che. (arthAt kSapakazreNi caDato nathI) tevo pUrvabaddhAyuSka jIva trIje ke cothe bhave mokSe janAro hoya che. ane itara abaddhAyuSka jIva "tabhavamokSagAmI hoya che..." chAyAsanmitram :(30) mithyAtvAlI kSaNe kSAyi: sa sapta kSIne vikRtti viddhAyuSka: I catustribhavabhAvimokSastadbhavasiddhizca itarazca // 2 // 0 paMcasaMgrahamAM kahyuM che ke - "taiya cautthe taMmi va bhavaMmi sijhaMti daMsaNe khINe / sevanarayaDasaMvADavaramehesuM te hati II47LA" - - - - - - - - - - - - - - Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 23) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [ 47] - ~-- athAvirataguNasthAnavartino jIvasya kRtyamAha - deve gurau ca saGgha ca, sadbhakti zAsanonnatim / avato'pi kotyeva, sthitasturye guNAlaye ||23|| - guNatIrtha Azaya kSAyika samyagdaSTi jIva taddabhave athavA trIjA bhave athavA cothA bhave mokSa pAme che, tenAthI vadhu bhAva karato nathI... temAM (1) pUrve AyuSya na bAMdhyuM hoya tevo kSAyika samyagdaSTi jIva jo jinanAma na bAMdhyuM hoya, e jinanAmane nikAcita na karyuM hoya, to tarata kSapakazreNi mAMDI kevaLajJAna pAmI avazeSAyu bhogavI te ja bhave mokSa pAme che. A apekSAe eka ja bhave mokSa thAyuM. (2) e jIve kSAyikasamyakta pAmyA pahelA ja jo deva ke narakAyuSya bAMdhyuM hoya, to tyAMthI vaimAnika devamAM ke ratnaprabhA nArakImAM jaI tyAMthI manuSyapaNuM pAmI mokSe jAya che. Ama traNa bhava thAya. (3) jeNe manuSya ke tiryaMcanuM AyuSya bAMdhyuM hoya, te asaMkhyavarSAyuSyavALo manuSyatiryaMca thaI tyAMthI deva thaI manuSyapaNuM pAmI mokSe jAya cheAma cAra bhava thAya Ama kSAyika samyagdaSTi jIvane eka, traNa ke cAra bhava thAya. paNa be bhava na thAya... temaja kSAyika samyagdaSTi jIva cAre gatimAM jAya... paraMtu devalokamAM vaimAnikamAM jAya. manuSya-tiryaMcamAM asaMkhyavarSanA AyuSyavALAmAM ane caramabhave saMkhyAtavarSanA AyuSyavALAmAM ane narakamAM ratnaprabhA nArakamAM (arthAt pahelI narakamAM ane matAMtare traNa narakamAM) jAya. have aviratasamyagdaSTi guNaThANe rahelA jIvanuM kRtya zuM ? e batAve che - - samyagdaSTinuM jIvanakRtya zlokAIH cothe guNaThANe rahelo jIva vrata vinAno hovA chatAM paNa deva pratye, guru pratye, saMgha pratye zreSTha bhaktine temaja zAsananI unnatine kare che ja. (23) hanavyazatakanI 99 gAthAnI devendrasUrikRta vRttimAM kahyuM che ke- "di punaravAyu: kSabimArate tataH saptake kSINe niyamAdanuparatapariNAma eva cAritramohanIyakSapaNAya yatnamArabhate / ' A paMcasaMgraha upazamanAkaraNanI 47mI gAthAnI mULaTIkAmAM kahyuM che ke - "tRtIye vaturthe vI tasminuM vA bhave siddhyanti, saptake kSINe jIvA iti gamyate, yato-yasmAd baddhAyuSkA vaimAnikadeveSu ratnaprabhAnArakeSu vA kSapitasaptakA gacchanti, te tu tadbhavAnubhavanAt tRtIye bhave setsyanti, asaGkhyeyavarSAyustiryagmanuSyeSu ye baddhAyuSkAH saptakaM kSapayanti te'pi dvibhavAnubhavanAccaturthabhave setsyanti, ye tu abaddhAyuSkAH saptakaM kSapayanti te caramadehAH svasminneva bhave siddhyantIti gAthArthaH / " - - - - - - - Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 4 - -o [48] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 23) ___ vyAkhyA-'turye' caturthe 'guNAlaye' guNasthAne aviratasamyagdRSTilakSaNe vartamAno jIvaH 'madrato' vatanamahito 'seve revaSathe, "jurI' guviSaye, "sa zrIviSaye 'saddha4i pUjApraNativAtsalyAdirUpAM karoti, tathA 'zAsanonnati' zAsanaprabhAvanAM karotyeva, prabhAvakazrAvakatvAt / yadAha - --- guNatIrtha vivecanaH "aviratasamyagdaSTi' nAmanA cothA guNaThANe rahelo jIva avratI hoya che. arthAt aNuvrata vagere vrata-niyamanA pAlana vinAno hoya che.. to paNa e nIce batAvelA cAra jIvanakRtyomAM to atyaMta AdarapUrvaka prayatnazIla hoya che. te cAra kRtyo A pramANe che - (1) devasapAsanA : vitarAga paramAtmA pratye atizaya ahobhAva, emanI AdarapUrvaka pUjA-bhakti, emanA asAdhAraNa guNonI bhAvapUrvaka stavanA, emanA vacano pratye avihaDa rAga, emanI AjJA anusAre jIvanazailI jIvavAno uccapariNAma - A badhuM paramAtmAnI sAcI bhaktisvarUpa che. (2) sadgurusevA : gurubhagavaMta pratye jabaradasta AsthA ane zraddhA... emanI gocarI-pANI vagerenA mAdhyame suMdara bhakti... potAnA anukULa vyavahAro dvArA emane prasannatAnuM arpaNa... teozrI pAse Atmahita meLavavAno tIvra talasATa... teozrI je kahe tene sAMbhaLavAnI-svIkAravAnI-sudhAravAnI pavitratama pAtratA - A badhuM gurubhagavaMtanI yathArtha bhaktirUpa che. (3) saMghabhaktiH saMghanI sAdara bhakti... saMgha pratye jhukAva... saMgha pratye apratima vAtsalya... saMghanA koIpaNa vyaktinI avahelanA na karavAno saMkalpa... dareka pravRttimAM saMghane ja pradhAna banAvavAnI jIvanavRtti - A badhuM saMghanI ananya bhaktirUpa che. (4) zAsana unnatiH zAsananI adbhuta prabhAvanA... itarone paNa jainazAsana pratye jhukAva Ubho thAya evA vyavahAro karavA... sAte kSetromAM tana-mana-dhanathI bhakti karavI... zAsana pratye behada rAga keLavavo... A rIte karavA dvArA zAsananI unnati karavI. samyagdaSTi jIva A badhA kRtyone AtmasAt kare che ja... kAraNa ke e "prabhAvakazrAvaka che. (prabhAvakazrAvaka A badhAne jIvanakartavyarUpa mAnIne AdarapUrvaka enuM pAlana kare che.) eTale ja kahyuM che ke - je vyakti avirata hovA chatAM paNa, haMmezAM saMgha pratye bhakti ane tIrthanI unnati kare che, te cothA guNaThANe rahelo aviratasamyagdaSTi jIva paNa "prabhAvaka zrAvaka' kahevAya che..." Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - (zno. ra3) . gurnavivevanAvisamataH [46] "jo avirao'vi saMghe, bhatti titthuNNaI sayA kuNaI / avirayasammaddiTThI, pabhAvago sAvago sovi // 1 // " tathA'viratasamyagdRSTiguNasthAnastho jIvastIrthakRdAyurdvikasya bandhAt saptasaptatebandhakaH, tathA mizrodayavyavacchedAdAnupUrvIcatuSkasamyaktvodayAcca caturuttarazatasya - guNatIrtha - have aviratasamyagdaSTi guNaThANe keTalI karmaprakRtiono baMdha-udaya-sattA hoya, te batAvavA graMthakArazrI kahe che - - avirataguNaThANe baMdha-udaya-sattA ja baMdhaH mizraguNaThANe kahela baMdhaprAyogya 74 prakRtimAM (1) tIrthaMkara nAmakarma, (2) manuSpAyuSya, ane (3) devAyuSya - A traNa prakRtino baMdha umeravAthI, cothe aviratasamyagdaSTi guNaThANe rahelo jIva 77 prakRtiono baMdha kare che. udayaH mizraguNaThANe kahela udayaprAyogya 100 prakRtimAMthI mizramohanIyano ahIM udayaviccheda thatAM 99 prakRti.. ane temAM (1-4) cAra AnupUrvI, ane (5) samyakvamohanIya - A pAMca prakRtiono udaya umerAtA kula 104 prakRtiono udaya A guNaThANe rahelA jIvane hoya che... sattA A guNaThANe caramazarIrI kSAyikasamyaktavALA jIvane (1-7) darzanasaptaka, ane (8-10) potAnA bhogavAtA manuSyAyuSya sivAya bAkInAM traNa AyuSya - A 10 prakRtinI sattA na hoya, eTale e vinA bAkInI 138 prakRtionI sattA hoya... A guNaThANAthI (1) upazamaka, ane (2) kSapaka - be prakAranA jIvo hoya che. (upazamasamyakta pAmI upazamazreNi mAMDanAro jIva "upazamaka kahevAya, ane kSAyikasamyakta pAmI kSapakazreNi caDanAro jIva "kSapaka' kahevAya...) temAM (1) upazamakane cArathI agyAra guNaThANA sudhI - tamAma prakRtinI sattA saMbhavita hovAthI - 148 prakRtinI sattA hoya... -. chAyAmitram - (3) yo viratoSi sa 4i tIrthonnati sA karoti | aviratisamyagdRSTiH prabhAvakaH zrAvakaH so'pi // 1 // 2 alabatta, upazamazreNi AdivALA upazamakane naraka-tiryaMcAyuSyanI sattA na hoya, paNa e jIvo upazama avasthAthI patana pAmIne e AyuSya bAMdhI to zake che ja... eTale teomAM yogyatA to paDelI ja che... ane mATe ja saMbhavasattAne laIne te be AyuSyanI sattA batAvI hoya tevuM lAge che. - -- - - - - - - Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [60] zrIgusthAnamAdaH (zno. -ra4) - + - vedayitA, tathA aSTatriMzadadhikazatasattAko bhavati, upazamakastu caturthAdekAdazAntaM sarvatrASTAcatvAriMzadadhikazatasattAko labhyate, kSapakasya tu sattA pratiguNasthAnaM darzayiSyate // 23 // che rUtyaviratisAsthAne vArtham | atha paJcamaguNasthAnasvarUpamAha - pratyAkhyAnodayAddezaviratiryatra jAyate / taDrAivuM hi dezonapUrvajaTilururithati 24ll vyAkhyA-jIvasya samyaktvAvabodhajanitavairAgyopacayAtsarvavirativAJchAM kurvato'pi sarvaviratighAtakapratyAkhyAnAvaraNAkhyakaSAyANAmudayAtsarvaviratipratipattizaktirna -- guNatIrtha - 3 ane (2) kSepakane keTalI sattA hoya? tenuM nirUpaNa ame te te guNaThANe ja karIzuM. (kSapakanI sattAnuM varNana 48mI gAthAthI karaze...). guNasthAna | baMdha | udaya | sattA aviratasamyakta | 77 | 104 | 148 A pramANe cothA guNasthAnakanuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. (5) darzAvatiguNasthAnaka che have graMthakArazrI pAMcamA guNaThANAnuM svarUpa batAve che - zlokArtha pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyanA udayathI (pUrNapaNe nahIM, kiMtu) dezathI= AMzikarUpe jyAM virati utpanna thAya, te (pAMcamA dezaviratiguNaThANArUpa) zrAvakapaNuM kahevAya. ane e zrAvakapaNuM (utkRSTathI) dezone pUrvakroDavarSa jeTalI dIrghakALasthitivALuM che. (24) vivecanaH koIka jIvane samyagdarzana ane vivekAnanA baLa prabaLa vairAgya utpanna thayo che, enAthI e jIva sarvasAvaghayogonAM viramaNarUpa sarvaviratine svIkAravA mATe tIvra jhaMkhanA karI rahyo che, chatAM paNa sarvaviratinA ghAtaka (=sarvavirati svIkAravA na denAra) "pratyAkhyAnAvaraNa" nAmanA trIjA krodhAdirUpa kaSAyothI, e jIvane sarvavirati svIkArI levAnuM sAmarthya utpanna thatuM nathI. A rIte bhale e jIva sarvavirati na svIkArI zake, paNa dezavirati (=AMzikarUpe pApavyApArothI viramaNarUpa dezavirati) to e pAmI ja zake che... have A dezavirati Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -04 (jJo. ra4) gurnavivevanAvilamata: eka samutpadyate, kintu jaghanyamadhyamotkRSTarUpA dezaviratireva jAyate / tatra jaghanyA viratirAkuTTi sthUlahiMsAdityAgAnmadyamAMsAdiparihArAtparameSThinamaskRtismRtiniyamamAtradhAraNAt, yadAha - "AuTTithUlahiMsAimajjamasAicAyao / jahanno sAvao hoi, jo namukkAradhArao // 1 // " tathA madhyamA viratirakSudrAdibhiryAyasaMpannavibhava ityAdibhirvA dharmayogyatAguNai - guNatIrtha traNa svarUpe che. te A pramANe - (1) jaghanya dezavirati, (2) madhyamadezavirati, ane (3) utkRSTadezavirati... A traNenuM svarUpa vRttikArazrI kramazaH batAve che - A trividha dezaviratinuM svarUpavarNana (1) jaghanyadezavirati : (ka) AkaSTithI=jANI joIne karAtI nyUlahiMsA Adino tyAga karavo.. pramAdanA kAraNe jIvono nAza karavo e hiMsA che... hiMsAnA pUla ane sUkSma ema be prakAra che. pRthvIkAyAdi prANIono nAza karavo e sUkSmahiMsA che ane beiMdriyAdi trasa jIvono nAza karavo e sthUlahiMsA che. ahIM AdizabdathI sthUla mRSAvAda, sthUla adattAdAna, sthUla maithuna ane sthUla parigraha e badhuM paNa samajavuM. (kha) dArU, mAMsa vagere je AraMbha-samAraMbha-unmAdajanaka padArtho che, te badhAno tyAga karavo. (ga) arihaMta, siddha, AcArya, upAdhyAya ane sAdhubhagavaMta-A pAMca parameSThione namaskAra karavo, emanuM smaraNa karavuM - eTalo ( namaskArAdino) mAtra niyama levo. A traNe prakAranA samudAyathI jIva jaghanya dezavirati pAme che. A aMge siddhAMtamAM paNa kahyuM che ke - je jIva AkuTTithI (=jANI joIne) pUlahiMsA vagerenA ane madya-mAMsa vagerenA tyAgapUrvaka paMcaparameSThinA namaskArane dhAraNa karanAro hoya, te jIva "jaghanyazrAvaka' bane che." (2) madhyamadezavirati H (ka) akSudra vagere 21 guNothI yukta, athavA (kha) - chAyAsanmitram (32) anudIzUhiMsAdrimamAM vityA IK I jaghanyaH zrAvako bhavati, yo namaskAradhArakaH // 1 // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ -- [ 2] * zrIguNasthAnakramArohaH . (sto. ra4) - rAkIrNasya gRhasthocitaSaTkarmaniratasya dvAdazavratapAlakasya sadAcArasya bhavati, yadAha - mpanuITUphivLo, chappo vIrasavyo ! dilyo ya sayAcAro, sAvavo ho mio zA - guNatIrtha - nyAyasaMpanna vaibhava vagere dharmanI yogyatA prApta karAvanAra mArgAnusArIpaNAMnA 35 guNothI yukta, (ga) gRhasthapaNAMne ucita devapUjA vagere 6 kartavyone pAlana karavAmAM tatpara, (gha) bAra vratonuM pAlana karavAmAM udyamazIla, ane () sadAcArasaMpanna - AvA zrAvakane madhyama dezavirati hoya che. ahIM je SaTkarma ane bAra vrata kahyA e hamaNAM AgaLa ja ApaNe 25mI gAthAnI vRttimAM joIzuM... ane akSudratAdi 21 guNo temaja nyAyasaMpanna vaibhavAdi 35 guNo hamaNAM ApaNe saMkSepamAM joI laIe - akSudratAdi 21 guNo : (saMbodhasittarI anusAra) (1) avanavuddho - koIno droha vagere na karavAnA svabhAvavALo.. tuccha mana vinAno.. (2) vavaM - suMdara rUpavALo. (3) pakSano - svabhAve ekadama saumya prakRtivALo. (4) no Lio - lokapriya, badhA lokone gamI janAro. (5) majUro - pravRtti ke pariNatimAM krUratA vinAno... (6) bI - pApathI bhaya pAmanAro. (7) gaDho - azaTha-zakatArahita, luccAI vinAno. (8) suviratno - atyaMta dAkSiNyaguNavALo. (9) naSNAtuko - ekadama lajjALu. (10) yAtu - dayAsaMpanna. (11) malyo somaladI - madhyastha hovA sAthe saumyadaSTivALo. (12) muLarAta - guNo tarapha anurAga dharAvanAro. - chAyANamitram -- (33) dharmayogyaTMAvI parva vizavRtiH | gRhasthazca sadAcAraH zrAvako bhavati madhyamaH // 1 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- - | (sso. ra4) navivevanAvilamar: [ 2] - 0- -- guNatIrtha - (13) savagutto - sArI vAto ja karanAro. (14) suparvagutto - sArA pakSa=parivAravALo. (15) suvIdalI - sudIrdhadaSTi=atyaMta dIrdhadaSTie vicAra karanAro. (16) visagna - vizeSajJa dravyAdinA vizeSane jANanAro. (17) cuTTIpu - vRddhajanone anusaranAro... (18) vIjho - vinayasaMpanna... (19) sugo - kRtajJa=bIjAe karelA upakArane jANanAro. (20) parAsta himArI - bIjA mANasonuM hita karanAro. (21) naddhavo - labdhalakSya koIpaNa vastunA lakSyane-rahasyane samajI janAro. mArgAnusArIpaNAMnA 35 guNo : (dharmabiMdu anusAra) (1) chattamatimanirgha vimavAdyapekSA cAyatoDanuSThAnam | artha : kulaparaMparAthI Avela, aniMdanIya, potAnI pAse rahela mUDI vagerenA pramANe AcaraNa karAtuM evuM nyAyapUrvakanuM dhanaprApti mATenuM anuSThAna karavuM. (2) samAnatazItapitraneavAhIm, anyatra vahuviruddhaccaH artha : je kula ane zIla AdithI samAna hoya, ane bhinnagotravALA hoya, tevAonI sAthe vivAhano saMbaMdha karavo... bahu virodhavALA lokonI sAthe vivAhano saMbaMdha na karavo. (3) dUSTa vAdhANItatA - pratyakSa jovAyelA ane anumAnAdithI jaNAyelA upadravono bhaya rAkhavo... (upadravono bhaya hoya to upadravanA kAraNarUpa anyAya-jugAra vagerethI dUra rahI zakAya. jugAra vagere pratyakSa jovAyelA upadravavALA che ane maghamAMsAdi anumAnAdithI jaNAyelA upadravavALA che.) (4) ziSTaritaprazaMsanam - sadAcArI ane jJAnavRddha evA ziSTa puruSonA AcAranI prazaMsA karavI... (5) riSadvatyAnAviruddhArthapratipasyA ndriyAyaH | artha : kAma, krodha, lobha, mAna, mada ane harSa - A cha AMtara zatruonA tyAga dvArA, aviruddha arthanA svIkAra dvArA (=gRhasthAvasthAne ucita dharma ane artha puruSArthane bAdha na Ave e rIte indriyonA viSayano svIkAra karavA dvArA) indriyajaya=AsaktityAganA mAdhyame indriyanA vikArano nirodha karavo. Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [64] *K * zrIguNasthAnakramArohaH *** guNatIrtha (ro. 24) -e (6) 35vrutasthAnatyAna: - duSkALa, mAri, lokavirodha vagere upadravavALA sthAnano tyAga karavo, tevA sthAnamAM na rahevuM. (7) svayo yasyADaDazrayaLam - potAnuM suvyavasthitarUpe rakSaNa karI zake tevA svayogya puruSano Azaro levo. temane AtmasamarpaNa karavuM. - (8) pradhAnasAdhuparigraha: - pradhAna (=dAkSiNyatAdiguNasabhara) ane zreSTha (=sadAcAranA AgrahavALA) evA puruSono svIkAra karavo, emane potAnA parivAra tarIke rAkhavA. (9) sthAne gRharaLam - guptasthAna vagere asthAnothI varjita ucita sthAne ghara banAvavuM. (10) vimavAghanurUpo veSo viruddhatyAona / artha : vaibhava, vaya, avasthA vagerenA anusAre veSa paheravo... ane kAma-vikArAdi utpAdaka viruddha veSano tyAga karavo... (11) AyoSito vyayaH - Avaka mujaba poSyapoSaNa, svabhoga, devapUjana vageremAM dhanano tyAga karavo. (12) prasiddhadezAvArapAlanam - ziSTa puruSone saMmata hoI dezamAM rUDha=prasiddha banelA bhojana-vastrAdinA vyavahArarUpa AcAronuM pAlana karavuM. (13) hiteSu zAmapravRttiH - niMdanIya kAryomAM bilakula pravRtti na karavI. (14) sarvevaLavAtyALo vizeSato rAnAvivu / artha : badhAnI niMdAno tyAga karavo... ane rAjA vagerenI niMdAno vizeSathI tyAga karavo. (15) asalAvArasaMbhan: - durAcArI lokonI sAthe saMbaMdha na rAkhavo (16) saMsarga: savAre: - sadAcArI lokonI sAthe saMbaMdha rAkhavo. (17) anudekhanIyA pravRtti: - koIne paNa udveganuM kAraNa na bane tevI pravRtti karavI. (18) martavyamarLam - poSaNa karavA yogya evA mAtA-pitA, Azrita svajana, nokara vagerenuM poSaNa karavuM. (19) nannu jJAna-svauravarakSe - poSya vargamAMthI anAcArAdinA kAraNe koI niMdanIya bane, to pahelA (eNe guno karyo che ke nahIM ? ityAdirUpa) jJAna meLavI levuM... ane pachI svathI=potAthI, e gunegAranA gaurava=satkAranI rakSA=nivAraNa karavuM... arthAt potAnA nimitte gunegArano satkAra thAya tevI koIpaNa pravRtti na karavI, nahIM to tenI anumodanAno doSa lAge. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - ~ (zlo. 24) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [ 6] - guNatIrtha - (20) sevA-tithi-vInapratipattiH - deva, atithi ane dInanI sevA karavI. (21) sAmyata: tamonanam - sukha upajAve tevA AhArAdinuM yogyakALa bhojana karavuM... (22) nausthatyA- lolupatA choDI devI... (23) maLILe amonanam - ajIrNamAM bhojana na karavuM. (24) azAnavaparihAra: - dezaviruddha ane kALaviruddha AcaraNano tyAga karavo. (25) yathovita nAyAtrA - yathocita (=je vyaktine je loyAtrA ucita hoya teNe teTalI) lokamAtrA=lokonA cittane anusaravArUpa vyavahAra karavo.... anyathA loko enA upara duSTa manavALA thAya che. (26) atisakravarnanam - badhAnI ja sAthe ati paricayano tyAga karavo. (kAraNa ke ati paricayathI guNavAnuM pratye paNa anAdara thAya.) (27) vRttasthajJAnavRddhasevA - asadAcArathI nivRtta ane sadAcArasaMpanna evA jJAnavRddhonI sevA karavI... (28) parasparanupAtenA nyonyAnuvatrivapratipatti: | artha : paraspara saMbaddha evA trivarganuM (=dharma - artha ane kAma puruSArthanuM) ekabIjAne bAdhA na Ave te rIte sevana karavuM... (29) vanItApekSaNam - koIpaNa kAryamAM pravRtti karatA pahelA potAnA baLanI (=AtmasAmarthyanI) ane abaLanI vicAraNA karavI joIe. (30) anuvAdhe prayatnaH - dharma-arthAdinI uttarottara vRddhimAM atizaya prayatna karavo joIe. (31) #AnovitApekSA - je kALe je vastu choDavI ke svIkAravI ucita hoya, teno te mujaba choDavA-levAno vyavahAra karavo. (32) pratyaduM dharmazravaNam - dararoja dharmazravaNa karavuM. (33) sarvatrAnapaniveza: - koIpaNa kAryamAM abhiniveza na rAkhavo, Agraha choDI devo. (34) guNapakSapAtitA - dAkSiNya vagere guNomAM pakSapAta keLavavo. pakSapAta eTale Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] - -- zrIgusthAnamAroha: ha (zno. ra4) tathA utkRSTA viratiH saccittAhAravarjakasya sadaiva kRtaikabhaktasyAnindyabrahmavratapAlakasya mahAvratAGgIkAraspRhayAlutayA tyaktagRhadvandvasya zramaNopAsakasya bhavati, yadAha - "ukkoseNaM tu saDDho u, saccittAhAravajjao / egAsaNagabhoI a, baMbhayArI taheva ya // 1 // " -- guNatIrtha guNI jIvo para bahumAnabhAva rAkhavo, temanI prazaMsA karavI, temane sahAya karavI - ityAdirUpe guNI AtmAone anukULa pravRtti karavI... (35) jhApodavi : - Uha, apoha, tattvAbhiniveza, zuzruSA, zravaNa, grahaNa, dhAraNa ane vijJAna A buddhinA ATha guNono yoga karavo. A pramANe madhyamazrAvakano guNavaibhava batAvyo.. A viSayamAM kahyuM che ke - "dharmayogya (21 ke 35) guNothI vyApta, cha kartavyomAM nirata, bAra vratane dhAraNa karanAro, sadAcArasaMpanna evo gRhastha "madhyamazrAvaka thAya che." (3) utkRSTadezaviratiH (1) sacitta AhArano tyAga karanAra, (2) haMmezAM ekAsaNuM karanAra, (3) aniMdanIya ane brahmacarya mahAvratanuM pAlana karanAra, (4) mahAvrato svIkAravAno tIvra talasATa hovAthI gharamAM sukha-duHkhAdinA vaMdhono tyAga karanAra - AvA zramaNopAsakane utkRSTa dezavirati hoya che. A viSayamAM kahyuM che ke - "je jIva (1) sacittAhArano tyAga karanAro hoya, (2) ekAsaNuM karIne vAparanAro hoya, ane (3) brahmacaryano pAlaka hoya, e jIva utkRSTathI zrAvaka kahevAya..." A pramANe je guNasthAnakamAM traNa prakAranI dezavirati ja che (sarvavirati nathI), te spaSTapaNe zrAvaka ja che... te zrAvakapaNAMnI sthiti utkRSTathI dezona pUrvakroDavarSapramANa che. (te A pramANe - pUrvakroDathI adhika varSanA AyuSyavALo to virati ja na pAmI zake... ane pUrvakroDa varSanA AyuSyavALo jIva sAmAnyathI 8 varSanI vaye ja virati pAmato hovAthI, utkRSTathI 8 varSanUna pUrvakroDavarSa jeTalI dezaviratinI sthiti thAya...) A vize jaNAvyuM che ke - chAyAsanmitram (34) Dahena tu zrAddhatu savArIvarna: | ekAzanakabhojI ca brahmacArI tathaiva ca // 1 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - (sno. ra4-ra6) ( gurnavivevanAsimanavRta: ka [ 7] ityevaMvidhA trividhA'pi dezaviratireva yatra bhavati 'hi' sphuTaM tat 'zrAddhatvaM' zrAvakatvaM syAt, tat kathambhUtam ? dezonA pUrvakoTigurvI sthitiryatra tat dezonapUrvakoTigurusthiti, yadbhASyam - "chAvaliyaM sAsAyaNa samahiatittIsasAgara cautthaM / phesUUputroDI, paMramamAM terasa 2 pucho zA" rajA atha dezaviratau dhyAnasambhavamAha - Arta raudraM bhavedatra, mandaM dharmyaM tu madhyamam / karmapratimAthAddha-vRtapAnAmavam IIII. vyAkhyA-'atra' dezaviratiguNasthAnake aniSTayogAtam, iSTaviyogAtam, rogAtam, - guNatIrtha - 3 "sAsvAdananI utkRSTasthiti che AvalikA pramANa che... cothA guNaThANAnI utkRSTasthiti sAdhika 33 sAgaropamapramANa che. pAMcamA ane teramA guNaThANAnI vaLI utkRSTasthiti dezonapUrvakoDavarSa pramANa che..." have dezavirataguNaThANe karyuM dhyAna hoya? ane e dhyAna zenAthI utpanna thAya? e batAve che - - dezavirataguNaThANe dhyAnavicAra - zlokArdha : ahIM dezavirataguNaThANe ArtadhyAna ane raudradhyAna maMda hoya che, ane zrAvakasaMbaMdhI Sakarma, 11 pratimA, 12 vratonuM pAlana e badhAthI utpanna thayeluM "dharmadhyAna' madhyama hoya che. (25) vivecana : ahIM dezavirata nAmanA pAMcamA guNaThANe (1) ArtadhyAna, ane (2) raudradhyAna - A baMne azubhadhyAna maMda hoya che. tAtparya e ke, jema jema dezaviratino pariNAma vadhu ne vadhu ullasita thato jAya, tema tema ArtadhyAna ane raudradhyAna maMda-maMdatara thatA jAya. (1) ArtadhyAnanA 4 prakAra : (A) aniSTa saMyogaH indriya ane manane anicchita evA zabda-rUpa-spardhAdino -. chAyAsanmitram (35) paDAvatI: sAsvA satranaeNzatsA paNa vArtham | dezonapUrvakoTIM paJcamakaM trayodazaM ca punaH // 1 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - .. [18] ja zrIgusthAnamAroha: ma (zno. ra6) nidAnAtamiti catuSpAdamArtadhyAnam / raudradhyAnaM ca hiMsAnandaraudram, mRSAvAdAnandaraudram, cauryAnandaraudram, saMrakSaNAnandaraudraM ceti catuSpAdaM raudradhyAnaM ca mandaM bhavati, ko'rthaH ? yathA yathA dezaviratiradhikA'dhikatarA ca bhavati, tathA tathA''taraudradhyAne mande mandatare --- guNatIrtha - saMyoga sarjAya, tyAre enA para dveSa ke aruci thAya... "e aniSTa viSaya kyAre jAya? evA vicAromAM mana ghumarAtuM rahe, to e "aniSTasaMyoga' nAmanuM ArtadhyAna bane. (B) ISTaviyoga : zabdAdi icchita viSayomAM rAgathI raMgAyelA jIvane enA aviyoga ( chUTA na paDavA) aMge je manano kheMcAvI rahyA kare... tathA na maLelI vastunA saMyoganI icchArUpa je daDha adhyavasAya rahyA kare, e "iSTaviyoga' nAmanuM ArtadhyAna che. (C) rogArna : zULa, zirovedanA vagere vedanA vakhate tenA nivAraNanA upAyamAM vyAkuLacittavALAne "A vedanA zI rIte jatI rahe?" athavA "bhaviSyamAM AvI vedanA zI rIte na thAya?' e rIte je prabaLa vicAro thayA kare, e "rogArta' nAmanuM ArtadhyAna che. (D) nidAnArtaH devendra, cakravartIpaNAnAM sauMdaryAdi guNanI ane samRddhinI yAcanAsvarUpa niyANAnuM je ciMtana thAya che, te nidAna" nAmanuM cothuM ArtadhyAna che... te adhama ane ajJAnatAbharyuM che. (2) raudradhyAnanA 4 prakAra : (A) hiMsAnanda : ati krodhagrahathI grasta thaI mananuM lakSya... jIvono vadha karavo, vidhavA, bAMdhavA, bALavA, nizAna karavA, mArI nAMkhavA ityAdi viSayo para baMdhAya, to e 'hiMsAnaMda' nAmanuM raudradhyAna bane che. A dhyAna nirdaya haiyAvALAne hoya. ane e narakAdi ApavArUpa adhama phaLavALuM bane che. (B) mRSAvAdAnanda cADI cUgalI, aniSTasUcaka vacana, gALa vagere asabhya vacana, jIvaghAtanA Adeza vagerenuM ekAgratApUrvaka mAnasika ciMtana e "mRSAvAdAnanda nAmanuM raudradhyAna che. A dhyAna mAyAvIne ke ThagAI karanArane ke guptapApIne hoya che. (C) cauryAnadaH jIvaghAta karavA sudhInuM, paradravya coravAnuM thatuM anArya evuM ciMtana ke jemAM paralokanA anarthanI bilakula paravA nathI, te "steyAnanda' nAmanuM trIjuM raudradhyAna che. A dhyAna tIvra krodha ane lobhathI AkuLa manavALAne hoya che. (D) saMrakSaNAnanda zabdAdi viSayonA sAdhanabhUta dhananA saMrakSaNamAM tatpara, aniSTa karanAruM, badhA para zaMkA karanAruM ane bIjAnA (=dhana para najara lagADanAranA) ghAtanI Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 . " (jJo. ra6) gurnavivevanAvilamAM [ 1] ca syAtAm / tuH-punardharmadhyAnaM yathA yathA dezaviratiradhikAdhikA syAttathA tathA madhyama yAvadadhikAdhikaM bhavati, na tUtkRSTaM dharmadhyAnaM syAdityarthaH, yadi punastatrApyutkRSTaM dharmadhyAnaM pariNamati, tadA bhAvataH sarvaviratireva saJjAyate, kathambhUtaM dharmadhyAnam ? 'SaTkarmapratimAzrAddhavratapAlanasaMbhavaM' SaTkarmANi devapUjAdIni, yaducyate - "devapUjA gurUpAstiH, svAdhyAyaH saMyamastapaH / dAnaM ceti gRhasthAnAM, SaT karmANi dine dine // 1 // " / - guNatIrtha - kaluSita buddhithI vyAkuLa citta-ciMtana, e "saMrakSaNAnanda' nAmanuM cothuM raudradhyAna che. A cAre prakAranAM Arta-raudradhyAna dezaviratidhara zrAvakane maMda-maMdatara mAtrAmAM hoya che. dezaviratidharane dharmadhyAna aMge vicAraNA : zrAvakane jema jema potAnI dezavirati vadhu ne vadhu vRddhigata bane, tema tema enuM madhyamakakSAnuM dharmadhyAna vadhu ne vadhu ullasita thatuM jAya che.. paNa eTaluM kharuM ke e dharmadhyAna vadhI-vadhIne paNa utkRSTakakSAnuM to na ja bane.. kAraNa ke jo ahIM dezavirataguNaThANe paNa utkRSTakakSAnuM dharmadhyAna pariNamI jAya - to e jIvane dharmadhyAnaprAyogya sarvotkRSTa pariNAma ullasita thaI javAthI - tyAre e jIvane bhAvathI sarvavirati ja AvI jAya ! (eTale to enuM dezaviratapaNuM ja na rahe, je aniSTaprasaMgarUpa che...) have A dharmadhyAna zI rIte thAya ? ene vizeSaNanA mAdhyame batAve che - pa -pratiHI-zrAddhavratAnanaHvam' artha : devapUjA vagere 6 kartavyo, 11 pratimAo ane zrAvakasaMbaMdhI 12 vratonA pAlanathI, dezavirata guNaThANe dharmadhyAna utpanna thAya che. ahIM Sakarma vagerenA nAmollekha A pramANe che - (1) 6 SaTkarmaH (1) vItarAgadevanI pUjA, (2) gurubhagavaMtanI upAsanA, (3) aMtarmukhatA keLavavA ekAgratApUrvakano svAdhyAya, (4) saMyama : indriyAdi para niyaMtraNa, (5) apramattabhAve tapanuM AcaraNa, ane (6) udAratAdipUrvakanuM dAna... kahyuM che ke - (1) devapUjA, (2) gurusamupAsanA, (3) svAdhyAya, (4) saMyama, (5) tapa, ane (6) dAna - A 6 kartavyo gRhastha dararoja karavA joIe." (2) pratimA dravya-kSetra-kALa-bhAva vagerenA anusAra amuka prakArano abhigrahavizeSa Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 60 ] K zrImuLasthAnamAro 36 ***** pratimA abhigrahavizeSA darzanapratimAdyA ekAdaza, yadAha - "rdaMsaNavayasAmAiaposahapaDimA abaMbhasaccitte / AraMbhapesauddiTTha vajjae samaNabhUe a ||1|| " zrAddhavratAnyaNuvratAdIni dvAdaza, yadAha "pANivahamusAvAe, adattamehuNapariggahe ceva / disibhogadaNDasamaIa dese posaha taha vibhAge // 2 // " guNatIrtha . (hto. ra1) te 'pratimA' kahevAya. A pratimA, darzanapratimA vagerenA bhede 11 prakAranI che. A 11 prakArono nAmollekha karatAM zAstramAM jaNAvyuM che ke - -- '(1) darzanapratimA, (2) vratapratimA, (3) sAmAyikapratimA, (4) pauSadhapratimA, (5) kAyotsargapratimA, (6) brahmacaryapratimA, (7) sacittavarjanapratimA, (8) AraMbhavarjanapratimA, (9) preSyavarjanapratimA, (10) uddiSTavarjanapratimA, ane (11) zramaNabhUtapratimA... (dezaviratidhara zrAvaka agyAra pratimAonuM pAlana kare che.)" * (3) vratasvIkAra : 5 aNuvrata, 3 guNavrata, ane 4 zikSAvrata svarUpa zrAvakasaMbaMdhI 12 vrato hoya che. tenuM nAmamAtra jaNAvanAruM zAstravacana A pramANe che chAyAsanmitram (36) varNanavratasAmAyiauSadhapratimA brahmasavRittAni / ArambhapreSoddiSTavarjakaH zramaNabhUtazca // 1 // (37) prALivadhamRSAvAvAttamaithunaparigrahAcaiva / digbhogadaNDasAmAyikadezapauSadhAni tathA vibhAgaH // 2 // - '(1) sthUlaprANAtipAtaviramaNavrata, (2) sthUlamRSAvAdaviramaNavrata, (3) sthUla adattAdAnaviramaNavrata (4) sthUlamaithunaviramaNavrata, (5) sthUlaparigrahaviramaNavrata, (6) dikparimANavrata, (7) bhogopabhogaviramaNavrata, (8) anarthadaMDaviramaNavrata, (9) sAmAyikavrata, (10) dezAvagAsikavrata, (11) pauSadhavrata, ane (12) atithisaMvibhAgavrata..." A SaTkarma - pratimA ane vratono vistAra bIjA zAsromAMthI jANavo. A badhAnA yathAyogya pAlanathI madhyama dharmadhyAna utpanna thAya che, mATe A dharmadhyAna e badhAthI janita thayuM kahevAya. (c) A badhAnuM suvizada svarUpa jANavA mATe paMcAzaka-pravacanasArodvAra-dharmasaMgraha vagere graMthonuM avalokana karavuM. Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 (zno. ra1) gurnavivevanAvilamAM [62] SaTkarmAdivistaro granthAntarAdavaseyaH, tathaiteSAM pAlanAt sambhavatIti SaTkarmapratimAzrAddhavratapAlanasambhavaM dharmadhyAnaM madhyamamiti / tathA dezaviratiguNasthAnastho jIvo'pratyAkhyAnakaSAyacatuSkanaratrikAdyasaMhananaudArikadvayarUpaprakRtidazakabandhavyavacchedAt saptaSaSTebandhakaH, tathA'pratyAkhyAnakaSAyanaratiryagAnupUrvIdvayanarakatrikadevatrikavaikriyadvayadurbhagAnAdeyAyazorUpasaptadaza(17) prakRtInAmudayavyavacchedAtsaptAzItervedayitA, aSTatriMzadadhikazatasattAko bhavati // 25 // rUtti viratipujasthAnavaM pazcamam II guNatIrtha have dezavirataguNaThANe rahelA jIvane keTalI karmaprakRtiono baMdha-udaya-sattA hoya, te batAvavA vRttikArazrI kahe che - dezavirataguNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdhaH aviratasamyakta guNaThANe baMdhaprAyogya 77 prakRtimAMthI, (1-4) apratyAkhyAna cAra kaSAya, (5-7) manuSyatrika=manuSyagati, manuSyAnupUrvI ane manuSyAyuSya, (8) prathama saMghayaNa, ane (9-10) audArikaddhika audArikazarIra ane audArika aMgopAMga - A 10 prakRtiono baMdha aTakI javAthI, dezavirataguNaThANe rahelo jIva 67 prakRtione bAMdhe che. udayaH aviratasamyakvIne udayaprAyogya 104 prakRtimAMthI, (1-4) apratyAkhyAna cAra kaSAya, (5) manuSyAnupUrvI, (6) tiryaMcAnupUrvI, (7-9) narakatrika narakagati, narakAnupUrvI, narakAyuSya, (10-12) devatrika=devagati, devAnupUrvI, devAyuSya, (1314) vaikriyadvika-vaikriyazarIra, vaikriya aMgopAMga, (15) durbhaga, (16) anAdeya, ane (17) apayaza - A 17 prakRtiono udayaviccheda thavAthI, dezavirataguNaThANe rahelA jIvane 87 prakRtiono udaya hoya. sattA A guNaThANe rahelA kSAyikasamyaktI caramazarIrI jIvane darzanasaptaka ane traNa AyuSya sivAya 138 prakRtionI sattA hoya. guNasthAna | baMdha | udaya | sattA | dezavirati | 7 | 87 | 138 A pramANe pAMcamA guNaThANAnuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - [62] zrIsthAnamAra : (zto. ra6-ra7) - athAtaH paraM saptaguNasthAnAnAM samAnAmeva sthitimAha - ataH paraM pramattAdiguNasthAnakasaptake | antarmuhUrvameva, pratye vitA rithatiH III vyAkhyA-'ataH paraM' dezaviratiguNasthAnAdanantaraM pramattApramattApUrvakaraNAnivRttikaraNabAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohAkhyasaptaguNasthAnAnAM pratyekamekaikamantarmuhUrta gurasthitiifvitA=provati raddA atha pramattasaMyataguNasthAnakasvarUpamAha - kaSAyANAM caturthAnAM, vratI tIvodaye sati / mahendrabhAvudpcquttarathAno muniH ||27ll -- --- guNatIrtha - s (6) pramattasaMyata_gasthAnaka ? sau prathama graMthakArazrI pramattasaMyata guNaThANAthI laIne kSINamoha sudhInA sAta guNaThANAno kALa eka sarakho ja che ane e sarakho kALa batAvavA ja kahe che - - sAta guNaThANAno samAna kALa - zlokAI : have pachI pramattasaMyata guNaThANAthI laIne sAta guNaThANA sudhImAM pratyekano sthitikALa utkRSTathI ekeka aMtarmuhUrtapramANa kahevAyo che. (26). | vivecanaH dezavirata guNaThANA pachInAM (1) pramattasaMvataguNasthAnaka, (2) apramattasaMyataguNasthAnaka, (3) apUrvakaraNaguNasthAnaka, (4) anivRttikaraNaguNasthAnaka, (5) sUkSmasaMparAyaguNasthAnaka, (6) upazAMtamohaguNasthAnaka, ane (7) kSINamohaguNasthAnaka - A sAte guNaThANAno pratyekano utkRSTathI aMtarmuhUrtapramANa sthitikALa che. pramatta ane apramatta - A be guNaThANe vAraMvAra gamanAgamananA kAraNe baMneno bhego maLIne utkRSTa kALa dezonapUrvakrovarSa pramANa paNa che. paNa teo aMtarmuhUrta-aMtarmuhUrta parAvartana pAmatA hovAthI, pratyekano utkRSTakALa to aMtarmuhUrtapramANa ja rahe. have graMthakArazrI chaThThA pramattasaMyataguNaThANAnuM svarUpa batAve che - - pramattasaMyatanuM svarUpavarNana zlokArdha cothA saMjavalana kaSAyano tIvra udaya thatAM vratasaMpanna mahAtmA pramAdayukta bane che ane pramAdayukta hovAthI ja e munibhagavaMta pramattaguNaThANe rahelA kahevAya che. (27) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 27) vyAkhyA-'muniH' sarvavirataH sAdhuH 'pramattasthAnago bhavet' pramattAkhyaguNasthAnakastho bhavati, kathambhUto muniH ? 'vratI' vratAnyahiMsAdIni mahAvratAni vidyante yasyAsau vratI, kasmAtpramattaH ? 'pramAdayuktatvAt' tatra pramAdAH paJca, yadAha -ORK * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * 0 zra "majjaM visaya kasAyA, niddA vigahA ya paMcamI bhaNiyA / ee paMca pamAyA, jIvaM pADaMti saMsAre // 1 // " -- -- ityetaiH pramAdairyuktatvAt, kva sati ? 'caturthAnAM kaSAyANAM' saMjvalanAkhyakaSAyANAM tIvrodaye sati, ayamarthaH yadA munermahAvratino'pi saMjvalanakaSAyastIvro bhavati tadA'vazyamantamuhUrttaM kAlaM yAvatsapramAdatvAt pramatta eva bhavati, yadA antarmuhUrttAdupari sapramAdo bhavati tadA pramattaguNasthAnAdadhastAtpatati, yadA tvantarmuhUrttAdUrdhvamapi pramAdarahito bhavati, tadA punarapi apramattaguNasthAnamArohatIti // 27 // [ 63 ] OM -OR guNatIrtha vivecana H cothA saMjvalana nAmanA krodhAdi kaSAyono tIvramAtrAe udaya thatAM, jIva pramAdayukta bane che. (kaSAyanI tIvratA, AtmAmAM apramattabhAvane ullasita thavA na de ane enAthI jIva pramAdasaMvalita banyo rahe che.) A pramAda pAMca prakAranA che. kahyuM che ke "(1) bhadya=mahirAhino khAsaMga, (2) viSaya =pAMya indriyanA ISTa-aniSTa viSayomAM rAga-dveSa3pe DhaNAva, (3) uSAya = GoghAhithI vyAGguNayittapasuM, (4) nidrA, jane (4) pAMcamI vikathA=strIkathA, bhaktakathAdirUpa - A pAMca prakAranA pramAdo jIvane saMsAramAM pADe che." AvA saMsA2pAtaka pramAdothI yukta hovAthI ja prANAtipAtaviramaNa vagere mahAvratothI saMpanna evo sarvaviratidhara sAdhu paNa pramattaguNaThANe rahelo kahevAya che... chAyAsanmitram (38) madyaM viSayaH kaSAyAH nidrA vikathA ca paJcamI bhaNitA / ete paJca pramAdAH jIvaM pAtayanti saMsAre // 1 // * maMda kaSAya to apramattaguNaThANe paNa hoya che, eTale ahIM tIvra kaSAya kahyo. tAtparyArtha : jyAre mahAvratasaMpanna evA munibhagavaMtane paNa tIvrakakSAno saMjavalana kaSAya Ave, tyAre aMtarmuhUrta jeTalA kALa sudhI pramAdayukta hovAthI, e munibhagavaMta avazya 'pramatta' 4 hoya che... (arthAt prabhattasaMyata guzahANe 4 rahelA hoya che...) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 64 ] **K * zrIguNasthAnakramArohaH **** atha pramattasaMyataguNasthAne dhyAnasambhavamAha (ro. 28) * astitvAnnokaSAyANAmatrArttasyaiva mukhyatA / AjJAdyAlambanopetadharmadhyAnasya gauNatA ||28|| vyAvyA-'atra' pramattanuLasthAna 'mukhyatA' mutyuM 'Arttasya' dhyAnathaiva, uplkssnnvAk raudrasyApi, smAt ? 'noSAyALAM' hAsyaSAvInAM 'astitvAr' vidyamAnatvAt, guNatIrtha *Ha .. (1) patana H have e munibhagavaMta (pramattaguNaThANe aMtarmuhUrta rahIne) aMtarmuhUrta pachI paNa jo pramAdayukta rahe, to e niyamA pramattaguNaThANAthI nIce paDe che. kAraNa ke, pramattaguNaThANAno kALa aMtarmuhUrtano che. aMtarmuhUrta pachI vizuddha pariNAma na Ave, to te apramattaguNaThANe na jaI zake... ane pramattaguNaThANAno kALa pUro thaI gayo hovAthI, tyAM paNa na rahI zake. phalataH te nIce paDe. (2) pragati : e munibhagavaMta aMtarmuhUrta sudhI pramattaguNaThANe rahyA pachI jo pharI pramAdarahita bane, to pramAdabhAva jato rahyo hovAthI, emano saMyamapariNAma vadhu ullasita bane... ane enAthI e pharI apramattaguNaThANe caDe. have chaThThA pramattasaMyata guNaThANe kayuM dhyAna hoya ? e batAve che * pramattaguNaThANe dhyAnavicAraNA zlokArtha : ahIM chaThThA guNaThANe nokaSAyonuM astitva hovAthI ArttadhyAnanI ja mukhyatA che. ane apAyavicayAdinA AlaMbanavALA dharmadhyAnanI gauNatA che. (28) vivecanaH ahIM pramattasaMyata nAmanA chaThThA guNaThANe be ghaTanA graMthakArazrI batAve che - (1) ArdAdirUpa dhyAna mukhya H ahIM ArttadhyAna ane raudradhyAna e baMne dhyAna mukhya hoya che. kAraNa ke ahIM (1-6) hAsyaSaTka=hAsya, rati, ati, bhaya, zoka, jugupsA, ane (7-9) traNa veda=puruSaveda, strIveda, napuMsakaveda - A 9 nokaSAyonuM astitva hoya che. (nokaSAyothI Atmika adhyavasAya kaluSita thAya ane enAthI azubhadhyAna sarjAya e spaSTa che...) OM koIpaNa pramAda thaI gayA pachI tIvrapazcAttApa - pharI tene na karavAno saMkalpa - tenA pratye lagAva na hovo... evA badhA pariNAmo hoya to ja saMyatapaNuM jaLavAI rahe, nahIM to patana thAya ja... eTale koIpaNa pramAda thaI gayA pachI AtmajAgRti keLavavI anivArya che. e AnA parathI jaNAya che. * alabatta, mULazlokamAM mAtra ArtadhyAna ja mukhya jaNAvyuM che. paNa upalakSaNathI raudradhyAnanI paNa mukhyatA ahIM samajI levI. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (jJo. ra8) purnavivevanAvilamard: _[ ] tathA 'AjJAdyAlambanopetadharmadhyAnasya gauNatA' AjJAdInyAjJA'pAyavipAkasaMsthAnavicayalakSaNAnyAlambanAni AjJAdyAlambanAni, tairupetaM ca taddharmadhyAnaM cAjJAdyAlambanopetadharmadhyAnaM tasya, atra dharmadhyAnamapi catuSpAdam, yathA - - guNatIrtha - prazna : dezavirata guNaThANe to ArtadhyAna-raudradhyAna maMda hoya, evuM kahyuM hatuM.. to ahIM to sutarAM maMda ja hovAnuM, mukhya kevI rIte? (nIcenA guNaThANe je azubhadhyAna maMda hoya, e uparanA guNaThANe mukhya kevI rIte bane ?) uttara : baMne nirUpaNa judI judI apekSAe che.. juo; dezavirataguNaThANe je ArtaraudradhyAna maMda kahyA, te potAnA pUrvanA guNaThANAnI apekSAe samajavAM... arthAt mithyAtvAdi guNaThANe je rIte teo tIvra mAtrAe hatA, te apekSAe ahIM maMdamAtrAmAM che... have A ja apekSA jo chaThThA guNaThANe lagADavAmAM Ave, to ahIM paNa ArtaraudradhyAna maMda ja hovAnA.. (kAraNa ke dezaviratanI apekSAe cha guNaThANe to kaSAyanI mAtrA maMda ja hovAnI....) eTale ahIM je mukhya kahyA, tenI pAchaLa A kAraNa samajavuM ke - dharmadhyAna je mAtrAe hoya tenA karatAM (nokaSAyonuM astitva hovAthI) ArtadhyAnAdinI mAtrA vadhu hovAnI... ane eTale ja dharmadhyAna karatAM Arta-raudradhyAna ahIM mukhya hovAnA... (ane A apekSAe to dezavirate paNa Arta-raudradhyAna mukhya ja hovAnA, kAraNa ke tyAM to pratyAkhyAnIyA kaSAyathI upakhaMbha pAmelA nokaSAyo vadhu utkaTa hovAthI, tyAM to sutarAM - dharmadhyAnanI apekSAe - Arta-raudradhyAnanI mAtrA vadhu hovAnI ja...) athavA A paNa zakyatA vicArI zakAya ke je vadhu kALa hoya te mukhya che ane je ocho kALa hoya te gauNa che... eTale pramattaguNaThANe ArnAdidhyAna vadhu kALa saMbhavita hovAthI e apekSAe teone mukhya kahyA hoya evuM paNa banI zake. A rIte amane yathAyopazama jaNAya che, vidvAno bIjI rIte paNa parizIlana kare... (2) dharmadhyAnanI gauNarUpatA : ahIM Arta-raudradhyAna mukhya hovAthI, dharmadhyAna gauNarUpa kahevAya che... A dharmadhyAna cAra AlaMbanathI yukta che... "AlaMbana' eTale mananI sthiratA mATe jene AlaMbana tarIke levAya te... e cAra AlaMbano A pramANe che - (1) AjJAvicaya : paramAtmAnI AjJA aMge ciMtana karavuM. (2) apAyaricaya : rAgAdi doSonA apAyo vicAravA. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 66 ] *K * zrIguNasthAnakramArohaH *** ''AjJApAyavipALAnAM, saMsthAnasya 2 vintanAt / itthaM vA dhyeyabhedena, dharmadhyAnaM caturvidham // 1 // AjJAM yatra puraskRtya, sarvajJAnAmabAdhitAm / tattvatazcintayedarthAn, tadAjJAdhyAnamucyate // 2 // rAgadveSakaSAyAdyairjAyamAnAn vicintayet / yatrApAyAMstadapAyavicayadhyAnamucyate // 3 // pratikSaNaM samudbhUto, yatra karmaphalodayaH / cintyate citrarUpaH sa, vipAkavicayo mataH // 4 // guNatIrtha (kno. 28) K (3) vipAkavicaya : karmanA kaTuvipAkone najara sAme lAvavA. (4) saMsthAnavicaya : lokanI AkRti vagereno vicAra karavo. A cAre AlaMbanothI yukta dharmadhyAna hoya che... ane eTale dhyeyanA (=dhyAna karavA yogya vastunA) bhedathI 'dharmadhyAna' paNa cAra prakAranuM hoya che. A cAre prakAranA dharmadhyAnanuM varNana yogazAstra nAmanA graMthamAM A pramANe karyuM che dharmadhyAnanA prakAra H (1) paramAtmAnI AjJA, (2) rAgAdinA apAyo, (3) karmanA vipAko, ane (4) lokanI AkRtinAM cintanathI dharmadhyAna thAya che. athavA A rIte dhyeyanA bhedathI dharmadhyAna paNa cAra prakAranuM thAya... [yo. zlo. 875) (1) AjJAvicaya : sarvajJa puruSonI abAdhita (=bAdha na Ave evI=mAnya) AjJAne AgaLa karIne (enA AdhAre) je dhyAnamAM paramArthathI padArthonI vicAraNA karAya, te 'AjJAvicaya' nAmanuM paheluM dharmadhyAna kahevAya... [yo. zlo. 876] (2) apAyavicaya : je dhyAnamAM rAga-dveSa-kaSAya vagerethI thanArA apAyonI= kaTuvipAkonI vicAraNA karAya, te 'apAyavicaya' nAmanuM bIjuM dharmadhyAna kahevAya. [yo. zlo. 877] (3) vipAkavicaya : paLe paLa utpanna thanArA, vicitra=alaga alaga prakAranA evAM karmanAM kaDavAM phaLono udaya jyAM vicArAya, te 'vipAkavicaya' nAmanuM trIjuM dharmadhyAna che [yo. zlo. 878] (4) saMsthAnavicaya : (A) sthiti, (B) utpAda, ane (C) vyayasvarUpa (arthAt utpAdavyaya-dhrauvya ema tripadIsvarUpa) anAdi-anaMta evA lokanI AkRti vagere je dhyAnamAM Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zno. 28-ra1) gurnavivevanAvisAmanatta: [ 67] - 0anaadynntsy lokasya, sthityutpAdavyayAtmanaH / AkRti cintayedyatra, saMsthAnavicayaH sa tu // 5 // " ityAjJAdyAlambanopetadharmadhyAnasya gauNatA, atra sapramAdatvAnna mukhyateti // 28 // atha ye pramattasthA nirAlambanamapi dharmadhyAnaM samIhante, tAn prati taniSedhamAha - yAvatpramAdasaMyuktAstAvattasya na tiSThati / dharmadhyAnaM nirAlambamityUcurjinabhAskarAH ||29|| vyAkhyA-'jinabhAskarA' jinasUryA 'ityUcuH' ityetadeva kathayanti sma, kiM tad ? ityAha- yaH sAdhuryAvatpramAdasaMyukto bhavati, tAvattasya sAdhorgocare nirAlambaM dhyAnaM na tiSThatIti nizcayaH, yato'tra pramattaguNasthAne madhyamadharmadhyAnasyApi gauNataivoktA, na tu mukhyatA, tato'tra nirAlambanotkRSTadharmadhyAnasyAsambhava eva // 29 // -- guNatIrtha -- vicArAya, te "saMsthAnavicaya' nAmanuM cothuM dharmadhyAna che. [yo. zlo. 879]. A pramANe AjJAvicaya vagere AlaMbanothI yukta dharmadhyAna, ahIM cha pramattasaMyata nAmanA guNaThANe gauNa hoya che. kAraNa ke ahIM pramAdabhAva hovAthI, dharmadhyAna mukhya bane nahIM. dharmadhyAna be prakAranuM che : (1) sAlaMbana=AjJA vagerenA AlaMbanavALuM, ane (2) nirAlaMbana=AlaMbana vinA sahaja mAnasika sthiratArUpa... A bemAMthI chaTTe guNaThANe sAlaMbana dharmadhyAna ja hoya, nirAlaMbana dharmadhyAna nahIM... paNa chatAM keTalAka loko cheke guNaThANe rahelA jIvomAM paNa nirAlaMbanadhyAna" hovAnuM jaNAve che, teone eno (=chadde nirAlaMbanadhyAnano) niSedha karavA kahe che - - chaTTe guNaThANe nirAlaMbanadhyAnano niSedha - zlokAI jyAM sudhI sAdhu pramAdathI yukta hoya tyAM sudhI ene nirAlaMbana dhyAna hotuM nathI, evuM sAmAnya kevaLI bhagavaMtomAM sUryasamAna evA vItarAgaparamAtmA kahe che. (29) vivecanaH sAdhubhagavaMta jyAM sudhI pramAdathI yukta hoya, tyAM sudhI emanA dhyAnanA viSayamAM "nirAlaMbana dhyAna' AvI zake ja nahIM. (arthAt tevA pramAdayukta sAdhune nirAlaMbana dhyAna thaI zake ja nahIM.) evuM vItarAga paramAtmA kahe che. ane temAM (=pramattasaMyatane nirAlaMbanadhyAna na hovAmAM) kAraNa e ke, ahIM Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [68] che zrIgusthAnamAroha. (zno. 30) - 90ath yo'mumevArthaM na manyate, taM pratyAha - pramAdyAvazyakatyAgAnizcalaM dhyAnamAzrayet / yo'sau naivAgamaM jainaM, vetti mithyAtvamohitaH ||30 // - guNatIrtha - pramattasaMyata nAmanA chadde guNaThANe madhyama dharmadhyAnane paNa gauNarUpa ja kahyuM che, arthAt ene paNa mukhya kahyuM nathI... to pachI nirAlaMbanadhyAnarUpa utkRSTa dharmadhyAna to ahIM zI rIte saMbhave ? e to sutarAM asaMbhavita che. tAtparya : je vyakti lAkha rU. paNa mAMDa mAMDa bhegA karI zakatI hoya, e vyaktine karoDa rU.nI Avaka to svapnamAM paNa azakya che... tema ahIM chaa guNaThANe jyAre madhyama dharmadhyAna paNa gauNarUpe manAyuM che, tyAre tevA pramattane utkRSTa dharmadhyAna to zI rIte saMbhave? mATe A guNaThANe nirAlaMbana dhyAna hovAnI kalpanA khoTI che. have je loko ame kahelI vAtane (=pramattasaMyatane nirAlaMbanadhyAna na hovAnI vAtane) mAnatA nathI, te lokone uddezIne graMthakArazrI suspaSTa zabdomAM jaNAve che ke - "Avazyaka kriyAo choDIne je loko nirAlaMbana dhyAnanA nAme lokamAM moTA thavAno prayatna kare che, temanI te tamAma ceSTA jinavacananI ajJatA sUcave che." A vAta ApaNe graMthakArazrInA ja zabdomAM joIe - - nirAlaMbanadhyAnanI azakyatAe AvazyakakriyAno tyAga e jinavacananI ajJatA ja zlokArtha: je pramAdI vyakti Avazyaka kriyAono tyAga karI nizcala evAM (nirAlaMbana) dhyAnano Azaro le che, mithyAtvathI mohita evo e jIva vAstavamAM paramAtmA saMbaMdhI Agamane jANato nathI. (30) | vivecanaH pramAdayukta evo je sAdhu zArIrika sukhazIlatA vagere pramAdonA kAraNe, (1) sAmAyika, (2) caturvizatistava, (3) vaMdanakArya, (4) pratikramaNa, (5) kAyotsarga, ane (6) pratyAkhyAna - e paDAvazyakarUpa mokSasAdhaka anuSThAnone choDI de che... ane nizcala evAM nirAlaMbana dhyAnano Azaro le che, te jIva hakIkatamAM mithyAtvapariNAmanA kAraNe vyAmoha pAmelo che. ane eTale ja, e sarvajJapraNIta siddhAMtane jANato ja nathI... ane enI e ajJatAnuM kAraNa e ke, te sAdhu paDAvazyakarUpa vyavahAra kriyAne karato Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 30) vyAdhrA-'ya:' sAdhu: 'pramAdrI' pramADyuopa 'AvazyAt' sAmAyiAvissddaavshyksaadhkaanusstthaanprihaaraat 'nizcalaM' nirAlambaM dhyAnamAzrayet, 'asau' sAdhuH 'mithyAtvamohito' mithyAbhAvamUha: san 'nainALAM' zrIsarva prItasUtra, naiva vettIti, yato'sau vyavahAraM na karoti nizcayaM nApnoti, jinAgamavidbhistu vyavahArapUrvaka eva nizcaya: sAdhyuM, yadAgamaH *K * gurjaravivecanAvijJamAMta: - *0* " jai jiNamayaM pavajjaha, tA mA vavahAranicchae muaha / vavahAranayache, tityuddhemo no maLio 5 // " guNatIrtha [ 66 ] * nathI (eTale vyavahAradharmathI bhraSTa thayo...) ane nirAlaMbana dhyAnarUpa nizcayapariNatine paNa pAmato nathI. (eTale e nizcayadharmathI paNa bhraSTa thayo... Ama enA jIvanamAM ubhayabhraSTatA sarjAI.) hakIkatamAM jo e sAdhu jinAgamano jANakAra hota, to vyavahAradharmane choDIne nizcayapariNati sAdhavAno niSphaLa AyAsa karata ja nahIM... kAraNa ke, jinAgamano sAco jANakAra vyakti, vyavahAradharmanuM pAlana karavA pUrvaka ja nizcayapariNatine sAdhavAno suMdara prayAsa kare che. ('nizcayadaSTi hRdaye dharIne pALe je vyavahAra' e mahopAdhyAyajI mahArAjanI paMkti paNa vyavahAranA pAlanapUrvaka nizcayano Adara karavAnuM jaNAve che.) A viSayamAM AgamamAM paNa jaNAvyuM che ke "jo tame jainasiddhAMtane svIkAro cho, to vyavahAra ke nizcaya bemAMthI ekene na choDo... (baMnenuM yathAyogya pAlana karo...) kAraNa ke jo (DAvazyaka choDavA dvArA) vyavahAranayano uccheda karo, to tIrthano=zAsanano uccheda thAya - evuM kahevAyuM che..." A vAtane udAharaNapUrvaka samajAve che - chAyAsanmitram (39) yadi jinamataM prapadyethAstan mA vyavahAranizcayau mucaH / vyavahAranayocchede tIrthocchedo yato'vazyam // 1 // udAharaNa : jema koIka puruSa potAnA ghare haMmezAM kadannano (tuccha ane kSudra bhojanano) AsvAda karI rahyo che... have e avasare koIka puruSe ene jamavA mATe nimaMtraNa ApyuM... have A tenA ghare jaIne, pUrve kadI paNa na khAdhelA evA apUrva miSTAnnAdirUpa AhArane jamyo... tyArabAda te jIva e miSTAnnanA rasanA AsvAdamAM Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrIguNasthAnakramArohaH (zlo. 30) *** dRSTAntazcAtra - yathA kazcitpuruSaH svasmin gRhe sadaiva kadannamAtramAsvAdayan kenApi nimantritastasya gRhe'bhuktapUrvaM miSTAnnAhAraM bhuktavAn, tato'sau tadAsvAdarasalolupatayA svagRhakadannaM nirAsvAdamiti kRtvA na bhuGkte, tamevAtiduSprApaM miSTAnnamevAbhilaSati, tataH svagRhe kadannAdikamabhuJjan miSTAnnaM cAprApnuvannubhayAbhAvatayA sIdati, tathA'yamapi kadAgrahagRhIto jIvaH pramattaguNasthAnasAdhyaM sthUlamAtrapuNyapuSTikAraNaM SaDAvazyakAdikakaSTakriyAkarmAkurvANaH kadAcit apramattaguNasthAnalabhyaM nirvikalpamanojanitasamAdhirUpanirAlambadhyAnAMzamamRtAhArakalpaM labdhavAn, tatastajjanitaparamAnandasukhAsvAdatayA [ 70 ] *K ** guNatIrtha ekadama lolupa thaI gayo. eTale have e potAnA gharanuM halakuM anna svAdarahita hovAthI, ene e jamato nathI... ane bIjAnA gharanA duSprApa (duHkhethI meLavI zakAya evA) svAdiSTa miSTAnnanI ja abhilASA dharAve che. A rIte to e potAnA ghare bhojana nahIM ka2vAthI ane bIjAnA ghare svAdiSTa miSTAnnane nahIM meLavavAthI, baMne rIte bhojana na maLatAM - bhUkhyo rahI durbaLa-pAtaLo banI javAthI - sIdAI rahyo che, atyaMta du:khI thaI rahyo che. - upanaya : te ja rIte kadAgrahathI pakaDAyelo evo koIka jIva, pramattasaMyata nAmanA chaDhe guNaThANe zakya ane sthUla puNyanI puSTinA kAraNarUpa je sAmAyikAdi SaDAvazyaka vagere rUpa kaSTakArI kartavyo che, tene karato nathI." ane koIka vakhate apramattaguNaThANe meLavI zakAya tevI, nirvikalpa (=vikalparUpa taraMga vinAnA) manathI utpanna thayelI (prazAMtavAhitArUpa adbhuta) samAdhi ke je nirAlaMbana dhyAnanA aMzarUpa che, tevA amRtanA AhA2samAna aMzane e vyakti pAmyo. ane ene paramAnaMda anubhavAyo. tyArabAda tenAthI thayela (-nirAlaMbanadhyAnanA aMzarUpa samAdhithI thayela) paramAnaMdanA sukhanA AsvAdamAM lolupa banI javAthI, e jIva, pramattaguNaThANe karavA yogya SaDAvazyaka vagere kaSTakArI kriyArUpa vyavahArone halakAM annatulya mAnavA lAge che. ane mATe ja e badhA zubhavyavahArone samyag rIte sAdhato nathI. (c) ahIM SaDAvazyaka vagere vyavahArone 'sthulapuNyanI puSTinA kAraNarUpa' eTalA mATe kahyA ke A badhAthI thanAro puNyabaMdha e bhavabhramaNa karAvanAra nathI, paNa mokSanA sAdhanomAM anukULatA ApanAra che. (eTale e apekSAe enI upAdeyatA asaMdigdha che.) paNa sonAnI beDI paNa AkhiramAM to beDI ja kahevAya, eTale A puNya sthUlanaye ja puNyarUpa samajavuM. (sUkSmanaye nahIM; sUkSmanaye to A paNa karmabaMdharUpa hovAthI heya che.) Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - (sto. rU0) gurnavivArasati [72] - pramattaguNasthAnagataM SaDAvazyakAdikaSTakriyAkarma kadannakalpaM manvAno na samyak sAdhayati, miSTAnnAhArakalpaM nirAlambadhyAnaM tu prathamasaMhananAdyabhAvAnnityaM nApnoti, tataH SaDAvazyakamakurvan nirAlambadhyAnamaprApnuvaMzca sa kadAgrahagRhIto jIvo'pyubhayabhraSTatayA dhruvaM sIdati, tathA cAgretanairvidvadbhiH paramasaMvegagirizikharamArUr3hanirAlambadhyAnasAdhanamanorathA eva kRtAH zrUyante, tathA ca pUrvamaharSayaH - "cetovRttinirodhanena karaNagrAmaM vidhAyodvasaM, tatsaMhRtya gatAgataM ca maruto dhairyaM samAzritya ca / paryaGkena mayA zivAya vidhivacchUnyaikabhUbhRddarImadhyasthena kadAcidarpitadRzA sthAtavyamantarmukham // 1 // - guNatIrtha - ane A bAju prathama saMghayaNa vagere viziSTa sAmagrIono saMyoga na hovAthI, e jIva nirAlaMbana dhyAna paNa pAmato nathI. A pramANe (1) paDAvazyakarUpa vyavahAradharmane nahIM karato, ane (2) nirAlaMbanadhyAnarUpa nizcayapariNatine nahIM pAmato - Ama vyavahAra-nizcaya ubhayadharmathI bhraSTa thavAthI, e jIva sadAI jAya che... sanmArgathI vaMcita rahI jAya che, saMsAranA duHkhone bhogavanAro bane che. sAra H tethI chaTTe guNaThANe nirAlaMbanadhyAna mATe pravRtta thaI Avazyaka kriyAone choDI devAno nirNaya - ubhayabhraSTatAsarjaka hovAthI - jinavacananI ajJatA sUcave che. bIjI vAta, paramasaMvegarUpI parvatanA zikhare caDelA evA pUrvakALanA vidvAnoe paNa nirAlaMbanadhyAnane sAdhavAnA mAtra manoratho ja karyA hatA, evuM saMbhaLAya che. juo e vidvAnonA manoratho - (1) pUrvamaharSiono apUrva bhAvabheSa - prathama zloka : (1) cittanI=mananI vikalpavRttione rokavA dvArA, (2) sparzendriya vagere pAMca indriyonA samUhane vaza karIne (=ISTa-aniSTa viSayomAM rAga-dveSarUpe thanArA gamanapariNAmane aTakAvIne), tathA (3) pavananuM je gamanAgamana tene rokIne, arthAt zarIranI aMdara saMcAra pAmanArA vAyunI gatine rokIne athavA zvAsocchavAsasaMbaMdhI jatA-AvatA prathama saMghayaNa vagere hoya to ja nirAlaMbana dhyAna pAmI zakAya, te vinA nahIM. eTale prathamasaMghayaNa vagere nirAlaMbanadhyAna pAmavAnI viziSTa sAmagrIrUpa che. Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - [72] * zrIguNasthAnakramArohaH * (sto. rU0) - citte nizcalatAM gate prazamite rAgAdyavidyAmade, vidrANe'kSakadambake vighaTite dhvAnte bhramArambhake / Anande pravijRmbhite purapaterjAne samunmIlite, mAM drazyakti drA vanasthamamita: puchAyA: thApavA ? rA" tathA zrIsUraprabhAcAryAH - "cidA'vadAtairbhavadAgamAnAM, vAgbheSajai rAgarujaM nivartya / mayA kadA prauDhasamAdhilakSmInirvekSyate nirvRtiniLapekSA // 1 // guNatIthI pavanane rokIne, ane (4) avicalita pairyane aMgIkAra karIne, (5) mokSamAM javA mATe paryakAsane besIne, (6) vidhipUrvaka koIka eka parvatanI zunya guphAnI aMdara rahIne, (7) koIka dravya-paryAya upara daSTi sthApita karIne.. mAre koIka avasare aMtarmukha (=AtmA tarapha sanmukha) thaIne rahevuM joIe. dvitIyazloka : (1) mananI vRttio nizcala thatAM, (2) rAgAdi avidyA ane mada athavA rAgAdi avidyAno unmAda prazAMta thatAM, (3) pAMca indriyono samUha vikArarahita banatAM, (4). viparyAsarUpa bhramane utpanna karanAra ajJAnarUpa aMdhakAra dUra thatAM, (5) uccatama AnaMda ullasita thatAM, ane (6) purapati=AtmAnA jJAnano ughADa thatAM... vanamAM rahelA evA mane, puSTa AzayavALA vanyapazuo cAre bAjuthI kyAre joze? (ahIM vanya prANIone puSTa AzayavALA" kahevAnuM tAtparya e ke - huM evI sthitimAM kyAre AvuM ke kura-hiMsaka evA siMhAdi vanapazuo paNa mane joIne dayAdi pariNAmavALA thaI jAya...!) have sUraprabha nAmanA AcArya mahArAja jaNAve che - -- (2) zrI sUraprabhAcAryanI saMvedanA - prathamazloka: paramAtman ! ApazrInA AgamasiddhAMtanAM yathArthajJAnathI nirmala banela vANIrUpa auSadhathI huM rAga-dveSa-moharUpa rogone dUra karIne, (nivRtinirbhapakSaka) mokSane aviruddha= mokSamArgane anukULa evI prauDha=mahAnuM samAdhirUpI lakSmIne kyAre jo Iza=jyAre saMvedanAthI anubhavIza ? Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [73] - 0 - (zlo. 30) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * rAgAdihavyAni muhulihAne, dhyAnAnale sAkSiNi kevala zrIH / kalatratAmeSyati me kadaiSA, vapurvyapAye'pyanuyAyinI yA // 2 // " tathA zrIhemacandrasUrayaH - "vane padmAsanAsInaM, kroDasthitamRgArbhakam / kadA ghrAsyanti vaktre mAM, jaranto mRgayUthapAH // 1 // zatrau mitre taNe straiNe, svarNe'zmani maNau madi / mokSe bhave bhaviSyAmi, nirvizeSamatiH kadA ? // 2 // " -- guNatIrtha .. dvitIyazloka : rAgAdi homAtAM dravyonuM vAraMvAra bhakSaNa karatA evA dhyAnarUpI javalanazIla agninI sAkSIe kevalajJAnarUpI lakSmI mArI strI kyAre banaze? ke je satI strI zarIrano vinAza thayA pachI paNa (mokSamAM mane) anusaranArI ja rahe. kalikAlasarvajJa pUjayapAda hemacandrasUri mahArAjA kahe che - -- (3) pUjya hemacandrasUrimahArAjAno AMtarika talasATa - prathama zloka : jaMgalanI aMdara padmAsane beselA.... ane khoLAmAM rahelAM (mRgArbhaka=) mRgalAnA bALakavALA evA mane, mRgayUthane (=haraNanAM ToLAMne) rakSaNa karanArA evA mRgAdhipatirUpa vRddha haraNo, mArAM mukhane kyAre suMghaze? (kahevAnuM tAtparya e ke, mane samatA-samAdhithI evI ahiMsA siddha thAya ke janmathI ja Darapoka haraNa paNa Dare nahIM.. evo vakhata kyAre Avaze ?) [yo. za. 3/145] dvitIyazlokaH (1) sAme cAhe zatru hoya ke mitra hoya, (2) ghAsa hoya ke strIno samudAya hoya, (3) suvarNa hoya ke patthara hoya, (4) caMdrakAMta vagere maNi hoya ke mATI hoya, ke yAvat (5) mokSa hoya ke saMsAra hoya - A badhA vize nirvizeSamati ( koInA paNa upara rAga- ahIM "vRddhaga kahevAnuM prayojana e samajavuM ke, saheje teo koIno ekadama vizvAsa na kare, paNa paramasamAdhinI nizcalatA joIne tevA vRddha mRgalAo paNa evA vizvAsu banI jAya ke nirbhayatAthI mukha cATe ke suMdhe... Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74 ] 10. tathA mantrI vastupAlaH zrImuLasthAnamAro *** "saMsAravyavahArato'ratamatirvyAvarttakarttavyatAvArttAmapyapahAya cinmayatayA trailokyamAlokayan / zrIzatruJjayazailagahvaraguhAmadhye nibaddhasthitiH, zrInAbheya ! kadA labheya galitajJeyAbhimAnaM manaH // 1 // svAmin ! raivatakAdrisundaradarIkoNapraNItAsanaH, pratyAhAramanoharaM mukulayan kallolalolaM manaH / tvAM caNDAMzumarIcimaNDalaruci sAkSAdivA''lokayan, sampadyeya kadA cidAtmakaparAnandormisaMvarmitaH // 2 // " guNatIrtha (o. 30) ** (4) mahAmaMtrI vastupAlanI AMtara jyota -da dveSa vinAno paramasAmyasaMpanna pariNativALo, arthAt samAnamativALo) huM kyAre banIza ? [yo. zA. 3/146] prathamazloka : zatruMjaya tIrthanA adhipati zrI (nAbheya=nAbhirAjAputra) RSabhadeva paramAtman ! (1) saMsAranA tamAma vyavahAromAM nahIM raMgAyelI buddhivALo (=arthAt e badhAthI vairAgya pAmelo), ane (2) viziSTa AvartarUpa (=bhavabhramaNanAM kAraNarUpa) je paNa kartavyovyavahAro-yogo che, te badhAnI vArtAne paNa choDIne, (3) cetanAtattvamaya nirmaLajJAnathI - kyAMya rAgAdinI kaluSAI vinA - traNe lokanA svarUpane (jJAtA-dRSTAbhAve) joto, (4) sthiratA-saMvedanAdi mATe zrIzatruMjaya parvatanI gahana guphAnI aMdara beThelo evo huM, zeyanA abhimAnathI rahita evuM mana kyAre pAmIza ? (arthAt kartRtvabhAva vilIna thaI javAthI abhimAnarahita huM kyAre banIza ?) dvitIyazloka : he svAmin ! (1) raivataka=giranAra parvatanI suMdara guphAnA khUNAmAM racAyelA AsanavALo (arthAt tyAM beThelo), (2) vikalpanA taraMgothI caMcala evAM manane pratyAhArathI (=viSayo tarapha manovyApAra aTakAvI, AtmA tarapha ene kheMcI lAvavArUpa pratyAhArathI) manohara banAvato, ane (3) cetanAtattvamaya parama AnaMdanI urmiothI tarabatara banelo evo huM, sUryakiraNonA maMDaLa jevI kAMtivALA Apane jANe sAkSAt joto houM e rIte Apane kyAre meLavIza ? Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0-gna -- (zlo. 30) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [71] tathA parasamaye'pi bhartRhariH - "gaGgAtIre himagirizilAbaddhapadmAsanasya, brahmajJAnAbhyasanavidhinA yoganidrAM gatasya / kiM tairbhAvyaM mama sudivasairyatra te nirvizaGkAH, saMprApsyante jaTharahariNAH zRGgakaNDUvinodam // 1 // vitIrNe sarvasve taruNakaruNApUrNahRdayAH, smarantaH saMsAre viguNapariNAmAvadhigatim / kadA puNye'raNye pariNatazaraccandrakiraNAM, triyAmAM neSyAmo gurugaditatattvaikazaraNAH // 2 // " -- guNatIrtha - tathA paradarzanamAM paNa bhartuhari jaNAve che ke - - 9 (4) bhatRharinI bhavya bhAvadhArA prathama zloka : (1) gaMgAnadInA kinAre himAlaya parvatanI zilA upara racAyelA AsanavALA, ane (2) brahmajJAnanA abhyAsanI suMdara vidhithI samAdhisamRddha yoganidrAne pAmelA evA mArA suMdara divaso kyAre Avaze ? ke je avasare vRddha haraNiyAo niHzaMka thaIne mArA zarIra para potAnAM zIMgaDA khaNavAthI utpanna thanArA vinodane pAmaze. (kahevAnuM tAtparya e ke, huM evo sAmya-samAdhibhAvanAothI tarabatara kyAre thaIza ke vRddhaharaNiyAo mArAM zarIrane ThuMThAnI samAna samajIne potAnAM zIMgaDA ghasI khaNaja maTADIne AnaMda pAme...) dvitIyazloka : (1) sarvasvano tyAga karIne dunyavI tamAma cIjonuM mamatva-AkarSaNa haTAvIne, (2) atyaMta karuNAthI vyApta hRdaya dharAvanArA, (3) saMsAramAM sarjAtA viguNapariNAmo= kaDavAM phaLo, pApamaryAdAo, durgati vagerene satata smaraNa karatA ( vicAratA), ane (4) gurubhagavaMte kahelA tattvanA ja eka zaraNavALA evA ame, pavitra jaMgalamAM udaya pAmelA zaradaRtunA caMdranA kiraNothI vyApta evI rAtrIne kyAre pasAra karIzuM ? (arthAt amAruM mana prazAMtavAhitAthI ekadama plAvita thaI jAya ane koI apUrva bhAvadhArAmAM joDAI jAya ke jaMgala-rAtrimAM paNa nirbhaya rahe evo AlhAdadAyaka anero avasara kyAre Avaze ?) Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --04 [ 76 ] zrIgusthAno mAro (sto. 30) tadevaM svasamayaparasamayaprasiddhaH pUrvapuruSaiH paramAtmatattvasaMvittimanorathA eva kRtAH, manorathAzca loke duSprApyavastuna eva kriyante, na tu suprApyasya, na khalu ko'pi sadaiva miSTAnnAhAraM bhuJjan miSTAnnAhAramanorathAn kurute, na ca kazcitprAjyaM sAmrAjyamanubhavannapi kadA'haM rAjA bhaviSyAmIti cintayati, tasmAtsarvaprakAreNa pramattAntaguNasthAnasthaivivekibhiH paramasaMvegArUDaiH prAptaprauDhApramattaguNasthAnasya vazato'pi zuddhaparamAtmatattvasaMvittimanorathAH kAryAH, na tu SaTkarmaSaDAvazyakAdivyavahArakriyAkarmaparihAraH kAryaH, yata: - --- guNatIrtha - * nirAlaMbana dhyAnanI duprApyatA - A pramANe jainadarzanaprasiddha ane itaradarzanaprasiddha evA pUrvakAlIna vidvAn puruSoe, paramAtmatattvanAM saMvedana mATe mAtra manoratho ja karyA hatA. ane lokamAM evuM jovAya che ke je vastu durlabha hoya, na maLatI hoya, e vastunA ja manoratho karAya che. bAkI suprApya= sulabha=sahaja maLI rahetI vastunA manoratho nathI karatA.. A ja vAtane be udAharaNothI samajAve che - - udAharaNa : (1) miSTAnna : je vyakti haMmezAM miSTAnnanuM bhojana karato ja hoya, te vyakti "mane mIThAI kyAre khAvA maLaze?' ema miSTAnnabhojananA manoratho kadI paNa kare nahIM... (2) rAjya : koIka vyakti aDhaLaka sukha-samRddhi ane vipula sAmrAjaya bhogavato hoya, to e kadI paNa "huM kyAre rAjA thaIza?' evA manoratho karato nathI. upanayaH tethI eTaluM to phalita thAya che ke, manoratho durlabha vastunA ja hoya, sulabha vastunA nahIM. tethI pUrvapuruSoe nirAlaMbanadhyAna mATenA manoratho karyA che, enA parathI phalita thAya che ke, e nirAlaMbana dhyAna temane nahotuM - tethI ApaNane paNa sulabha nathI, paNa durlabha che. vivekajAgaraNa : tethI pramattasaMyata sudhInA guNaThANe rahelA, vivekasaMpanna ane paramasaMvegane pAmelA evA puruSoe, anekavAra apramattadazA pAmavA chatAM paNa, zuddha paramAtmatattvanAM saMvedananA --0ahIM A kahevAnuM tAtparya e che ke, koIkavakhate apramattaguNaThANe nirAlaMbana-dhyAnanA aMzarUpa anubhUti thaI jAya to paNa e pAchaLa ja talapApaDa thaIne AvazyakriyAone choDavAnuM duHsAhasa na karavuM. nahIM to pUrvokta rIte ubhayabhraSTatA sarjAyA vinA na rahe. Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - ~*~- - -- (zlo. 30-31) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [77] "voniH samatAbetAM, prANa vandhatatamiva | sadAcAramayImasyAM, vRttimAtanvatAM bahiH // 1 // ye tu yogagrahagrastAH, sadAcAraparAGmukhAH / evaM teSAM na yogo'pi, na loko'pi jaDAtmanAm // 2 // " iti // 30 // tasmAd yatkaraNIyam, tadAha - tasmAdAvazyakaiH kuryAt, prAptadoSanikRntanam / yAvallApnoti saddhyAnamapramattaguNAzritam |31|| - guNatIrtha manoratho (sarvaprakAreT-) badhI ja rIte avazya karavA joIe. paNa, (1) gRhastha che kartavya vagereno, ke (2) sAdhue che Avazyaka vagereno tyAga karavo joIe nahIM. (e badhAnuM paNa AdarapUrvaka pAlana karatA rahevuM joIe...) athavA - "prANaprauDhApramattAsthAnI....." ityAdino paMktino artha Avo paNa thAya ke, prApta - prauDha apramatta guNasthAnakane vaza (arthAt tene kAraNe) paramAtmatattva-saMvittinA manoratho karavA. (arthAt mane sAtamuM guNaThANuM maLe ane tenA prabhAve paramAtmatattvanuM saMvedana thAya - tevA manoratho karavA...) A viSayamAM kahyuM che ke - prathama zlokaH yogI puruSo kalpalatAnI jema A samatAne pAmIne, e samatAnI suMdara bhAvadhArAmAM rahelA evA teo, bahAra sadAcAramaya (8Sakarma ke SaDAvazyakAdirUpa) pravRttine avazya karo. dvitIyazlokaH vaLI yoganA AgrahathI grasta thayelA je puruSo sadAcArathI parAmukha thaI jAya che, teo (nirAlaMbanadhyAnAdirUpa) yogane to pAmatA nathI. ane AgaLa vadhIne tevA jaDa jIvo lokane paNa pAmatA nathI. (arthAt lokamAM AdaraNIya paNa banatA nathI.) tethI chaThe guNaThANe rahelA munibhagavaMte kayA kAryo karavA yogya che, e batAvavA graMthakArazrI kahe che - - pramattasaMyate rahelA zramaNonuM kartavya che zlokAI ? tethI jyAM sudhI apramattaguNaThANe raheluM evuM zreSTha dhyAna (sAdhu) na pAme, tyAM sudhI Avazyako dvArA prApta thayelA doSono kSaya karato rahe. (31) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 78] - 0 - che zrIgusthAnamAra (zno. 32) - ___ vyAkhyA-'tasmAt' pUrvoktahetukAraNAt sAdhustAvat 'prAptadoSanikRntanaM' daivasikAdyAsevitAticAracchedanaM 'AvazyakaiH' sAmAyikAdibhireva 'kuryAt' karotu, 'yAvadapramattaguNAzritaM' apramattaguNasthAnasAdhyaM 'saddhyAna' nirAlambadhyAnaM 'nApnoti' nAsAdayatItyarthaH / tathA pramattaguNasthAnastho jIvaH pratyAkhyAnakabandhavyavacchedAt 63 triSaSTerbandhakaH, tathA tiryaggatitiryagAyurnIcairgotrodyotapratyAkhyAnarUpASTaprakRtyudayavyavacchedAdAhArakadvayodayAccaikAzItervedayitA, aSTatriMzadadhikazatasattAko bhavati // 31 // che rUti pramukhasthAnavaM paSTama .. -- guNatIrtha vivecana : duSpApa evAM nirAlaMbana dhyAnane meLavI levAnI ghelI bhAvanAe paDAvazyaka vagerene choDavAmAM bahu moTuM nukazAna che, e pUrve batAvelA kAraNe ja pramattasaMyata nAmanA chadde guNaThANe rahelo sAdhu, jyAM sudhI apramattaguNaThANe ja meLavI zakAya tevAM nirAlaMbanadhyAnarUpa zreSTha dhyAnane na pAme, tyAM sudhI (1) sAmAyika, (2) caturvizatistava vagere paDAvazyako dvArA prApta thayelA doSono kSaya kare.. tAtparya e ke, (1) divase Asevana karelA aticAro, e ja rIte (2) rAtre, (3) paMdara divase, (4) cAra mahine (5) varase Asevana karelA aticAro....e tamAma aticAronA mAdhyame jIvanamAM je doSo lAgyA, te badhA doSone sAmAyika-pratikramaNa vagerenA mAdhyame dUra kare... ane A rIte aticArazuddha nirmala jIvana banAve... (A vAta vartamAna tIrthane laIne samajavAnI) have pramattasaMyataguNaThANe rahelA jIvane keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya, te batAvavA graMthakArazrI kahe che - * pramattasaMyataguNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdha : dezavirata guNaThANe baMdhaprAyogya 67 prakRtimAMthI, pratyAkhyAnAvaraNa cAra kaSAyono baMdhaviccheda thavAthI, e sivAyanI bAkInI 63 prakRtiono baMdha chake guNaThANe rahelo jIva kare... udayaH dezavirata guNaThANe udayaprAyogya 87 prakRtimAMthI, (1) tiryaMcagati, (2) tiryaMcAyuSya, (3) nIcagotra, (4) udyota, ane (5-8) pratyAkhyAnAvaraNa cAra kaSAya - A 8 prakRtiono udayaviccheda thavAthI 79 prakRtio; ane temAM udaya pAmanArI AhArakaddhikarUpa be prakRtino prakSepa karavAthI, chaTTe guNaThANe rahelo jIva 81 prakRtinA udayavALo hoya che. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 71] (sto. rU2) e gurnavivecanAvisamatvataH che - ~- - athApramattaguNasthAnamAha - caturthAnAM kaSAyANAM, jAte mandodaye sati / mavevmAvadInavAvapramatto mahAvatI ||rUA. vyAkhyA-mahAvratAni vidyante yasyAsau mahAvratI sAdhuH, 'apramatto' apramattaguNasthAnastho bhavati, kasmAt ? 'pramAdahInatvAt' pUrvoktapaJcaprakArapramAdarahitatvAt, kva sati ? 'mandodaye jAte sati' mandaH atIvravipAka udayaH astitvamAtralakSaNo yatrAsau mandodayastasminmandodaye, keSAm ? 'caturthAnAM kaSAyANAM' saMjvalanAbhidhAnakrodhAdInAm -- guNatIrtha. sattA : chake guNaThANe 138 nI sattA hoya... A sattA kSAyikasamyaktI kSapakazreNivALA jIvane samajavI. bAkI to bIjA jIvone karmaprakRtinA 148 vagere sattAsthAno paNa saMbhavI zake che. | guNasthAna | baMdha | udaya | sattA | pramattasaMyata 81 | 138 A pramANe chaThThA guNaThANAnuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. (7) apramattasrayataguNasthAnaka ' have graMthakArazrI sAtamA "apramattasaMyata' nAmanA guNaThANAnuM svarUpa batAve che - zlokAI : cothA saMjvalana kaSAyano jyAre maMda udaya thAya, tyAre mahAvratasaMpanna zramaNabhagavaMta pramAda vinAnA thavAthI "apramattayati' bane che. (32) vivecanaH saMjavalana nAmanA cothA kaSAyarUpa krodha-mAna-mAyA-lobha e cAra kaSAyo ane upalakSaNathI hAsyAdi che ane traNa vedarUpa nava nokaSAyo - A badhAno jyAre maMda udaya thAya, tyAre pAMca mahAvratothI yukta sAdhu (1) madya, (2) viSaya, (3) kaSAya, (4) nidrA, ane (5) vikathA - e pAMca pUrve kahevA pramAdothI rahita bane che. ane tethI ja ( pramAdarahita hovAthI jo e sAdhu apramattaguNaThANe rahelo bane che. A jIvane 148 mAMthI sAyikasamyakta hovAthI darzanasaptakanI sattA na hoya ane kSapakazreNi caDavAno hovAthI manuSyAya sivAya bAkInA traNa AyunI paNa sattA na hoya. Ama 10 prakRti vinA 138nI sattA hoya. 63 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [80] zrIgusthAnamAroha (zno. 32) upalakSaNatvAnokaSAyANAM ca / ayamarthaH - saMjvalanakaSAyANAM nokaSAyANAM ca yathA yathA mandodayo bhavati, tathA tathA sAdhurapramatto bhavati / yadAha - "yathA yathA na rocante, viSayAH sulabhA api / tathA tathA samAyAti, saMvittau tattvamuttamam // 1 // yathA yathA samAyAti, saMvittau tattvamuttamam / tathA tathA na rokavanta, viSayA: suttamA pa ArA rUrA -- guNatIrtha - prazna H kaSAyono "maMda udaya" eTale zuM? uttara H "maMda' eTale tIvra vipAka na hovo... arthAt e karmanuM vadhu jora na hovuM. ane "udaya" eTale mAtra hovApaNuM. eTale artha thaze: "vadhu jora na hovA sAthe kevaLa aMzamAtrarUpe kaSAyonuM hovApaNuM; te e kaSAyono maMda udaya kahevAya..." bhAvArtha (mayamartha:-) jema jema saMjavalana kaSAya ane nava nokaSAyono maMda udaya thAya, tema tema sAdhu apramatta banato jAya... (kaSAyanI maMdatA pramAdanI maMdatAmAM hetu che... eTale kaSAyo ochA thavAthI pramAdo ochA thAya ane tethI e mahAvratasaMpanna sAdhumAM apramAdabhAva vadhu ne vadhu ullasita thato jAya.). A vize zAstramAM kahyuM che ke - "prathamazloka jema jema pAMca indriyanA viSayo sulabha hovA chatAM paNa enA vize ruci na jAge, tema tema potAnI saMvedanadhArAmAM uttama tattva prApta thAya che... (viSayo pratye lagAva aTakavAthI, atIndriya Atmazakti AvirbhAvane pAme che.) - dvitIya zlokaH ane jema jema saMvedanadhArAmAM uttama tattva prApta thatuM jAya, tema tema pAMca indriyanA viSayo sulabha hovA chatAM paNa enA vize ruci jAgatI nathI... (saMvedanadhArAmAM uttama tattvanA sparzathI je AlhAdajanaka anubhUti uddabhave, enAthI viSayono AbhAsika AnaMda kSaNika ane tuccha lAge. e tarapha emane ruci ja jAge nahIM. kAraNa ke, tattva viSayonI asAratA che. jema jema tenuM jJAna saMvedanarUpa bane (mAtra jANakArI nahIM.) tema tema viSayarUci ghaTe ja." - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 7 Azaya e ke, vipAkodaya hovA chatAM pragaTa phaLa batAvI na zake e tenI maMdatA che. eTale tenAthI sUkSma aticAra thAya, sthUla nahIM. - - Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *K (ro. 33-34) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH ** [63] *K atha yathA'pramattastha eva mohanIyakarmopazamakSapaNanipuNaH saddhyAnArambhakatvaM kurute, tathA zlokadvayenA''ha - naSTAzeSapramAdAtmA, vratazIlaguNAnvitaH / jJAnaghyAnaghano maunI, zamanakSapaLonuvaH ||33 || saptakottaramohasya, prazamAya kSayAya vA / sacAnasAghanArAM, te munipuAva: ||34 // yumam // vyAkhyA- naSTAzeSapramAdo nirddhATitAkhilapramAdaH AtmA-jIvo yasyAsau naSTAzeSapramAdAtmA, vratAni = mahAvratAdIni, zIlaguNAH- aSTAdazasahastrazIlAGgalakSaNAstairanvitaH= guNatIrtha have mohanIyakarmano upazama athavA kSaya karavAmAM nipuNa (=taiyAra=baddhalakSya) evo apramattaguNaThANe ja rahelo jIva zI rIte (=kaI avasthAmAM ArUDha thaIne) zreSThatama dhyAnano AraMbha kare ? e vAta batAvavA graMthakArazrI be zloko kahe che * dhyAna sapharanI prAraMbhika sAdhanA zlokArtha : (1) saghaLA pramAdothI dUra thayelA jIvadaLavALo, (2) vratasaMpanna, (3) zIlaguNathI yukta, (4) jJAna ane dhyAnarUpI dhanavALo, (5) maunasaMpanna, (6) mohanIyanA upazama ane kSaya mATe sanmukha thayelo..... evo munipuMgava (=zreSTha muni), darzanasaptaka sivAyanI zeSa 21 mohanIyaprakRtinA upazamana ke kSaya mATe zreSThatama dhyAnane sAdhavAno prAraMbha kare che. (3334) vivecana : (1) naSTAzeSapramAvAtmA : magha, viSayAdirUpa pAMca pramAdo... ke pachI AtmasvarUpa sivAya bahAranA viSayomAM rAgAdirUpe jIvanI pravRtti e paNa aMtarmukhatAthI skhalanArUpa hoI pramAda che... e badhA pramAdo jemAMthI dUra thaI gayA che tevo jIva... (2) vratasaMpanna : prANAtipAtaviramaNa vagere pAMca mahAvratothI yukta jIva... (3) zInamuLAnvita : aDhAra hajAra zIlAMgarUpa guNothI yukta. 'zIla' eTale cAritra... ane 'aMga' eTale bhAga... AvA aDhAra hajAra cAritronA vibhAgathI samanvita evo sAdhu * Ama artha thAya. - ahIM aDhAra hajAra zIlAMga A pramANe samajavA Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ro. 23-24) saMyukta vratazIlaguNAnvitaH, jJAnaM sadAgamAbhyAsalakSaNam, dhyAnam = ekAgratArUpam tad jJAnaM ca dhyAnaM ca dhanaM sarvasvaM yasyAsau jJAnadhyAnadhana:, ata eva 'maunI' maunavAn, yato maunavAneva dhyAnadhanaH syAt, yadAha [82] *K zrImuLasthAnamAro **** - "taM namata gRhItAkhilakAlatrayagatajagattrayavyAptiH / yatrAstameti sahasA, sakalo'pi hi vAkparispandaH ||1|| " -e guNatIrtha 0 daza prakArano yatidharma che : (1) kSamA, (2) mRdutA, (3) RjutA, (4) mukti, (5) tapa, (6) saMyama, (7) satya, (8) zauca, (9) akiMcanapaNuM, ane (10) brahmacarya... A zIlanA 10 aMga thayA... 0 daza dharmayukta yatie (1) pRthvIsamAraMbha, (2) jalasamAraMbha, (3) agnisamAraMbha, (4) vAyusamAraMbha, (5) vanaspatisamAraMbha, (6) beindriyasamAraMbha, (7) teindriyasamAraMbha, (8) carindriyasamAraMbha, (9) paMcendriyasamAraMbha, ane (10) ajIvasamAraMbha=pustaka vagere duSkRtilekhita rAkhavA. A daza samAraMbhano tyAga karavAno che. eTale yatinA dareka guNo 10-10 prakAre thatAM zIlanA 100 aMga thAya... (10 x 10=100) 0 yatidharmayukta sAdhue uparokta yatanApAlana pAMca indriyonA jayapUrvaka karavAnuM che, tethI zIlanA 500 aMga thAya. (100 x 5=500) 0 have yatidharmayukta sAdhu dvArA yatanAsahita karavAmAM Avelo indriyajaya (1) AhArasaMjJA, (2) bhayasaMjJA, (3) maithunasaMjJA, ane (4) parigrahasaMjJA - A cAra saMjJAthI rahita hovo joIe. tethI zIlanA 2000 aMga thAya... (500 x 4=2000) 0 ane uparokta pApasevanAdi mana, vacana ane kAyAthI... na karavArUpa, na karAvavArUpa ane na anumodavArUpa hovAthI 2000 x 3 yoga=6000 ane e 6000 x 3 karaNa=18000 Ama aDhAra hajAra zIlanA aMgo thayA. (4) jJAnAdhyAnadhana : 'jJAna' eTale sarvajJapraNIta yathArtha Agamono samyag abhyAsa, enuM parizIlana, enuM AtmapariNatirUpe avataraNa... ane 'dhyAna' eTale mananI ekAgratA, pratiniyata koI eka viSayamAM tanmaya thaI javArUpa mananI pariNati... A jJAna ane dhyAna e ja jenuM sarvasva che, te muni jJAna-dhyAnarUpI dhanavALA kahevAya. OM Itara AgamonuM paNa jo sarvajJadarzita nayazailI mujaba paribhAvana karavAmAM Ave, to e paNa 'sadabhyAsa' rUpa banI zake... ane jinavacana paNa jo ekAMte pakaDavAmAM Ave, to e paNa 'asadAbhyAsa' rUpa banI zake che. eTale dRSTizuddhi anivArya che. Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [82] tato jJAnaththAnano maunI 'zamanAya' zamanArtha 'kSapaLAya' kSapanArtha vA 'ummula:' saMmukhaH, kRtodyama ityarthaH, zamanakSapaNonmukhaH, evaMvidho munipuGgavaH, 'saptakottaramohasya' pUrvoktasamyaktvamizramithyAtvAnantAnubandhicatuSTayalakSaNasaptakAtiriktaikaviMzatiprakRtirUpasya mohanIyasya zamanonmukhaH prazamAya kSapaNonmukhaH kSayAya vA 'saddhyAnasAdhanArambhaM' nirAlambadhyAnapravezaprArambhaM kurute, nirAlambadhyAne praveze hi yoginastrividhA bhavanti prArambhakAH, tanniSThAH niSpannayogAzca / yadAha Wei (ro. rUrU-rU4) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * yathA - ? *** -- guNatIrtha (5) maunI : maunavALo... 'mauna' eTale vikalponA kolAhalo zamAvIne na bolavuM, vacanoccAra na karavo te.. pAramArthika mauna to ene kahevAya ke 'ApaNo cetanAvyApAra pudgala vize nahIM javA devo...' (purvIlepravRttistu yogAnAM maunamuttamam - jJAnasAra) AvA maunavALo sAdhu.. maunavAneva dhyAnadhana: syAt... arthAt je maunavALo hoya, te ja dhyAnarUpI dhanavALo hoya... tethI pUrve munine dhyAnadhanavALo kahyo enAthI ja sAbita thAya ke muni maunavALo paNa hovAno ja. (kAraNa ke dhyAna mauna vinA zakya nathI...) A viSayamAM kahyuM che ke "he bhavyajIvo ! bhUta-bhaviSya-vartamAna e traNe kALamAM rahenArA Urdhvalokaadholoka-tIrAlokarUpa traNa jagatanI saMpUrNa vyAptine grahaNa karanAro (arthAt traNa jagatamAM vidyamAna traNe kALasaMbaMdhI tamAma vastuo vize vacanavyApArarUpe phelAI janAro) evo Akho je vacanaparispandra (=vacanavyApAra); te jyAM ekAeka virAma pAme che, te dhyAnadazAgata svarUpane namaskAra karo." (6) rAmanakSapaLonmurA : upara kahelo jJAna ane dhyAnarUpI dhanavALo maunI sAdhu mohanIyakarmanA upazamana mATe ke enA kSaya mATe sanmukha thAya che, arthAt upazama ke kSaya karavA udyamazIla bane che. AvA zreSTha munibhagavaMta mohanIyakarmanI pUrvokta sAta sivAyanI bAkInI 21 prakRtiono upazama ke kSaya karavA mATe, uttamadhyAnarUpa evAM nirAlaMbanadhyAnane sAdhavAno (=e dhyAnamAM praveza karavAno) prAraMbha kare che. ahIM mohanIyanI 21 prakRtio A pramANe samajavI - (1) samyaktvamohanIya, (2) mizramohanIya, ane (3) mithyAtvamohanIyarUpa darzanatrika, tathA (4-5) anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya - A sAta prakRtio sivAyanI avazeSa 12 kaSAya ane 9 nokaSAyarUpa 21 prakRtio... Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [84] -o - zrIgusthAnamoda: ka (sto. rUrU-rU4) "samyagnaisargikI vA viratipariNatiM prApya sAMsargikI vA, kvApyekAnte niviSTAH, kapicapalacalanmAnasastambhanAya / / zazvannAsAgrapAlIghanaghaTitadRzo dhIravIrAsanasthA, ye niSkampAH samAdhervidadhati vidhinA''rambhamArambhakAste // 1 // kurvANo marudAsanendriyamanaHkSuttarSanidrAjayaM, yo'ntarjalpanirUpaNAbhirasakRttattvaM samabhyasyati / -- guNatIrtha - (1) upazama karavA udyamazIla banelo jIva 21 prakRtiono upazama karavA nirAlaMbana dhyAnamAM praveze, ane (2) kSaya karavA udyamazIla banelo jIva 21 prakRtiono kSaya karavA nirAlaMbanadhyAnamAM praveze... have AvA nirAlaMbanadhyAnamAM praveza karanArA yogIo traNa prakAranA hoya che : (1) yoga prAraMbhaka, (2) yoganiSTha, ane (3) niSpannayogI... A traNenuM svarUpa graMthakArazrI zAstronA AdhAre batAve che - - traNa prakAranA sAdhaka yogIo - (1) yoga prAraMbhaka : zlokArtha: (1) samyapha prakArano (ka) svAbhAvika viratipariNAma, ke (kha) saMsargakata= nimittajanya viratipariNAmane pAmIne, (2) vAMdarAnI samAna capaLa cAlavALAM manane sthira karavA koIka ekAMta sthAnamAM beselA, (3) haMmezAM (dhyAnAdi mATe) nAsikAnA agrabhAga upara sthirapaNe mUkAyelI daSTivALA, (4) dhIrapaNe vIrAsanamAM beselA, ane (5) bilakula calAyamAna na thanArA evA niSpakampa je yogIo vidhipUrvaka samAdhino prAraMbha kare che, teo "yogaprAraMbhaka' kahevAya che. (2) yoganiSTha: zlokArdha : (1) zvAsocchavAsAdi saMbaMdhI vAyu, vIrAsanAdirUpa Asano, pAMca indriyo, mana, sudhA=bhUkha, tarasa vagereno vijaya karanArA, (2) aMtarjalpAkAra nirUpaNo dvArA (=aMtastala para huranArA AdhyAtmika ciMtano dvArA) tattvano=paramArthano abhyAsa karanArA, (3) jIvamAtra pratye pramodabhAva, karuNAbhAva ane maitrIbhAvanuM vAraMvAra manana karanArA, ane (4) dhyAnavyApta ceSTA=pravRttio dvArA satata vRddhine pAmanArA evA je yogIo che, te "yoganiSTha' kahevAya che. Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (jJo. rU3-24-36) e gurnavivevanAvilamatrata: [8 ] sattvAnAmupari pramodakaruNAmaitrIbhRzaM manyate, dhyAnAdhiSThitaceSTayA'bhyudayate tasyeha tanniSThatA // 2 // uparatabahirantarjalpakallolamAle, lasadavikalavidyApadminIpUrNamadhye / satatamamRtamantarmAnase yasya haMsaH, pibati nirupalepaH syAttu niSpannayogI // 3 // " // 34 // athApramattaguNasthAne dhyAnasambhavamAha - dharmadhyAnaM bhavatyA, mukhyavRtyA jinoditam / rUpAtItatayA zuklamapi syAdaMzamAtrataH ||35 // vyAkhyA-'jinoditaM' jinapraNItaM 'dharmadhyAnaM' maitryAdibhedabhinnamanekavidham, yadAha - "maitryAdizcaturbhedaM yadvA''jJAdicaturvidham / piNDasthAdi caturdhA vA, dharmadhyAnaM prakIrtitam // 1 // " --- guNatIrtha - (3) niSpannayogI : zlokArthaH (1) vacanoccArarUpa bahirSalpa ane avikalpa jJAnarUpa aMtarjalpa - A baMne jalparUpI taraMgonI zreNio jyAM virAma pAmI gaI che (arthAt mana-vacana-kAyAnA taraMgo zamI gayA hovAthI jyAM sthiratA prApta thaI gaI che...), (2) avikala=pUrNa athavA ayathArthatAdirUpa kalaMkathI vikala-rahita evI vidyA=jJAnarUpI kamalinIothI vyApta che madhyabhAga jeno evA manarUpI "mAnasa sarovaramAM jeno haMsarUpa nirlepa (=rAgAdirUpa lepa vinAno) AtmA satata amRtapAna kare che, arthAt AtmasvarUpamAM satata ramaNatA anubhave che, te ahIM "niSpannayogI' kahevAya. A pramANe nirAlaMbanadhyAnamAM praveza pAmanArA traNa prakAranA yogIonuM svarUpa batAvIne, have graMthakArazrI apramattaguNaThANe karyu dhyAna hoya ? e batAve che - - apramattaguNaThANe dhyAnavicAraNA -- zlokArdha : ahIM sAtame guNaThANe mukhyavRttie jinezvare kaheluM dharmadhyAna hoya che. ane ahIM rUpAtItadhyAna hovAthI zukladhyAna paNa aMzamAtrAmAM hoya che. (35) vivecana : "apramattasaMyata' nAmanA sAtame guNaThANe paramAtmAe kaheluM dharmadhyAna hoya che. A dharmadhyAna "maitrIbhAva' vagerenA bhede aneka prakAranuM che. e bhedo batAvavA zAstramAM kahyuM che ke - Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * zrIguNasthAnakramArohaH / (sto. 36) [86 ] - tatra - -- "maitrIpramodakArUNyamAdhyasthyAni niyojayet / dharmadhyAnamupaskartuM, taddhi tasya rasAyanam // 2 // - guNatIrtha - dharmadhyAnanA bhedo :maitryAdizcaturbhedaM, yadvA''jJAdicaturvidham / piNDasthAdi caturdhA vA, dharmadhyAnaM prakIrtitam // zlokArthaH dharmadhyAna e maityAdibhede (arthAt (1) maitrI, (2) pramoda, (3) karuNA, ane (4) mAdhyacya - ema) cAra prakAranuM kahevAyuM che... athavA AjJAdibheda (arthAt (1) AjJAvicaya, (2) apAyaricaya, (3) vipAkavicaya, ane (4) saMsthAnavicaya - ema) cAra prakAre kahevAyuM che. athavA to piMDasthAdibhede (arthAt (1) piMDa, (2) padastha, (3) rUpastha, ane (4) rUpAtIta - ema) cAra prakAre kahevAyuM che. A dareka prakArone saMkSepathI batAvavA zAstramAM A pramANe batAvyuM che - dharmadhyAnanA maithyAdi cAra prakAra - zloka : maitrI-po- vaLya-mAdhyani niyonayet | dharmadhyAnamupaskartuM, taddhi tasya rasAyanam // zlokArthaH dharmadhyAnane puSTa karavA, saMskArita karavA, ullasita karavA (1) maitrIbhAva, (2) pramodabhAva, (3) karuNAbhAva, ane (4) madhyasthabhAva... A cAra bhAvo AtmAmAM joDavA, kAraNa ke dharmadhyAnane puSTa karavA A cAra bhAvonuM joDANa rasAyanarUpa che. vivecana : (1) maitrIbhAvaH svajana hoya ke zatrujana jIvamAtrane mitratulya mAnavA te... AnA cAra prakAra che - (1) upakArImaitrIH upakArIe karelA upakArane sAme rAkhIne emanA pratye je mitrabhAva rakhAya te... (2) svajanamaitrIH upakAra na karyo hoya to paNa sagAvahAlAnI buddhithI svajano pratye je mitrabhAva rakhAya te... (3) anyajanamaitrI: potAnA pUrvajoe jenI sAthe saMbaMdha rAkhelo hoya ke pote jenI sAthe saMbaMdha-paricaya-oLakhANa karela hoya tevI vyakti upakArI ke svajana kadAca na hoya to paNa tenA pratye mitrabhAva keLavavo te... (4) sAmAnyajanamaitrI : paricita ke aparicita, svajana ke zatrujana Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 35) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [87] - - -- 0 - -- guNatIrtha -- jIvamAtra pratye hitanI bhAvanA, badhAnuM hita thAya, kalyANa thAya evI hRdayanI lAgaNIzIlatA. (2) pramodabhAvaH bIjAne sukha maLe temAM AnaMdanI anubhUti... AnA paNa cAra prakAra che - (1) sukhamAtrapramoda : potAmAM ke bIjAmAM rahela apathya AhArathI thanArI tRpti samAna pariNAme asuMdara evA vaiSayikasukhamAM je AnaMda thAya che... (2) sahetupramodaH hita-mita AhArathI thanArA rasAsvAda samAna pariNAme suMdara evA ihalaukika sukhavizeSamAM thanAro AnaMda.. (3) sAnubaMdhapramodaH iha-parabhavamAM sukhanI paraMparAno viccheda na thAya e anubaMdha kahevAya, AvA anubaMdhayukta potAnA ke bIjAnA sukha vize thanAro pramoda te sAnubaMdha pramoda... (4) utkRSTapramoda mohanIyakarmanA kSayathI utpanna thayeluM je prakRSTa sukha, tenA vize thanAro pramoda... (3) karuNAbhAvaH bIjAnA duHkhane dUra karavAnI bhAvanA. AnA paNa cAra prakAra che - (1) moyuktakaruNAH glAna vaDe maMgAyelI apathya vastune ApI devAnI je icchA thAya te... (2) asukhayuktakaruNAH jenI pAse sukha na hoya tevI vyaktine AhAra, vastra, Asana vagere ApavArUpa karuNA... (3) saMvegayuktakaruNA : mokSAbhilASArUpa saMveganA lIdhe sAMsArika duHkhathI choDAvavAnI icchAthI, sukhI jIvo vize paNa chadmasthajIvonI svAbhAvika rIte je karuNA pravarte te... (4) anyahitayuktakaruNA : badhAnuM hita thAya e bhAvanAthI, kevalajJAnIonI jema sarva jIvonA anugrahamAM tatpara banelI evI je karuNA te... (4) madhyasthabhAvaH bIjAnA avaguNo doSo joI emanA para aruci ke dveSa vinA madhyasthapariNAma keLavavo te.. AnA paNa cAra prakAra che - (1) karuNApradhAnamadhyasthabhAvaH svacchaMdatAthI apathyane khAnAra rogInA ahitane jANavA chatAM "anukaMpAno bhaMga na thAo' e pramANe je mohayukta karuNA karAya te... (2) anubaMdhapradhAnamadhyasthabhAvaH koI ALasu dhana upArjana karato nathI, to tene thoDA samaya pachI jo huM kahIza to sAruM pariNAma Avaze - e rIte kAryanI paraMparAne joto koIka samaye udAsInatAne dhArI rAkhe te... (3) nirvedapradhAnamadhyasthabhAvaH cAre gatimAM vividha duHkhaparaMparAne anubhavatA jIvane devagati vageremAM sarva indriyone AhvAda upajAvanAruM sukha maLavA chatAM enI je upekSA karAya te... (4) tattva pradhAnamadhyasthabhAvaH sArI ke kharAba vastu rAga-dveSanuM kAraNa nathI, paNa potAnuM mohanIyakarma rAga-dveSanuM kAraNa che. ema mohanIyakarmanA vikArathI thayela potAnA aparAdhane vicArato jIva bAhya padArthane sukha-duHkhanA kAraNarUpa na mAnI madhyasthapaNAne laIne je upekSA kare te. Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [88] * zrIguNasthAnakramAroha: * (sto. rU) - AjJApAyavipAkAnAM, saMsthAnasya ca cintanAt / itthaM vA dhyeyabhedena, dharmadhyAnaM prakIrtitam // 3 // " iti pUrvameva pradarzitam - syAtpiNDasthaM dhyAnamAtmAGgasaGgi, svAntaM vANIvyAparUpaM padastham / rUpasthaM saGkalpitAtmasvarUpaM, rUpAtItaM kalpanAmuktameva // 1 // -- - guNatIrtha A cAre bhAvanAonuM saMkSipta svarUpa "SoDazaka' prakaraNamAM A pramANe kahyuM che - parahitacintA maitrI, paraduHkhavinAzinI tathA karuNA / parasukhatuSTirmuditA, paradoSopekSaNamupekSA // (4/15) (1) maitrI - bIjA jIvonA hitanI vicAraNA (2) karuNA - bIjA jIvonuM duHkha dUra thAya evI bhAvanA (3) pramoda - bIjAnA sukha vize AnaMda thavo (4) upekSA - bIjAnA avaguNo pratye upekSAbhAva... have graMthakArazrI dharmadhyAnanA bIjI rIte cAra prakAra batAve che - dharmadhyAnanA AjJAdi cAra prakAra - zloka : nAjJADapavipInAM, saMsthAnastha vintanAt | itthaM vA dhyeyabhedena, dharmadhyAnaM prakIrtitam // zlokArtha: (1) AjJA, (2) apAya, (3) vipAka, ane (4) saMsthAnane vicAravuM.. A rIte paNa dhyeyanA bhedathI dharmadhyAna cAra prakAranuM kahevAyuM che. A cAre bhedonuM svarUpa pUrve batAvI gayA chIe... temAM (1) AjJAvicayamAM paramAtmAnI AjJA dhyeya che, (2) apAyaricayamAM duHkhamaya saMsAra dhyeya che, (3). vipAkavicayamAM karmanAM phaLo dhyeya che, ane (4) saMsthAnavicayamAM cauda rAjalokanuM svarUpa dhyeya che. have dharmadhyAnanA trIjI rIte cAra prakAra batAve che - - dharmadhyAnanA piMDasthAdi cAra prakAra - zlokaH cAtu upasa dhyAnamAtmIkU, vanti vALI vyApAM paccham rUpasthaM saGkalpitAtmasvarUpam, rUpAtItaM kalpanAmuktameva / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 35) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [ 1] ~*~-- - guNatIrtha - zlokArtha: (1) AtmA ane zarIra e benA saMbaMdhavALuM hRdayamAM je dhyAna thAya, te "piMDastha dhyAna, (2) potAnA aMtastalamAM "aham' vagere vacanonA=padonA raTanarUpa, phelAvArUpa, vyApI javArUpa je dhyAna te "padastha" dhyAna, (3) amuka AkAre kalpeluM AtmasvarUpa vicAravuM, te "rUpastha" dhyAna, ane (4) kalpanA vinA ja AtmasvarUpa vicAravuM, te "rUpAtIta' dhyAna... Ama cAra prakAranuM dharmadhyAna thAya... vivecana : (1) piMDastha dhyAna: piMDa eTale zarIra temAM rahela AtmA... tenuM dhyAna; arthAt sazarIrI AtmArUpa dhyeyanuM dhyAna... tAtparya e ke paramAtmAnA jIvasahitanA sAkSAt zarIranA AlaMbane je dhyAna thAya te piMDasthadhyAna... (2) padasthadhyAna: (1) arihaMta, (2) mokSa, (3) vItarAga, (4) siddha, (5) samAdhi... vagere pavitra padonuM AlaMbana karIne thanAruM dhyAna te padasthadhyAne... ahIM akSara-pada-vAkya-zabda-maMtra-vidyA e badhAnuM ciMtana karanAra vyakti jo rAgAdithI rahita bane, to ja e dhyAna manAyuM che. (3) rUpaDdhyAnaH samavasaraNanA suMdara sAmrAjyathI suzobhita, sarva atizayothI saMpanna, kevalajJAnathI dedIpyamAna evA arihaMta paramAtmA vagerenA rUpanuM AlaMbana laIne thanAruM dhyAna te rUpaDdhyAne. (4) rUpAtIta dhyAnaH zarIrahita hovAthI varNa-rUpa-AkRti vinAnA, jJAnAmaya ane AnaMdamaya evA nirlepasvarUpI siddhabhagavaMtanuM dhyAna karavuM te rUMpAtItadhyAna... AmAM kyAMya zarIra ke tenA rUpAdinuM AlaMbana hoya nahIM. athavA prastuta zlokanA tAtparyane vaNI laIne bIjI rIte paNa A cAra dhyAnanuM svarUpa A rIte vicArAya - ------ ------ -- 0 yatpadAni pavitrANi, samAlambya vidhIyate / tatparza samAdhyiAta dhyAne siddhAntAra: II [yogazAstra 8/1] * vItarAgo bhaved yogI, yatkiJcidapi cintayet / taveva dhyAnamanAta, matoDage prasthavitara: NI [yogazAstra 8/79] . sarvAtizayayuktasya kevalajJAnabhAsvataH / to rUpamAna, dhyAne rUpasthamukhyate II [yogazAstra 9/7] amUrtasya cidAnandarUpasya paramAtmanaH / niranI siddhaca, dhyAna yAt pavanatam [yogazAstra 10/1] Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. rUpa) tadevaMvidhaM jinoditaM dharmadhyAnaM 'atra' apramattaguNasthAne 'mukhyavRttyA' pradhAnatayA bhavati, tathA rUpAtItatayA kRtvA 'zuklamapi' zukladhyAnamapi 'aMzamAtrata: ' atra gauNatayA sthAveveti rUpA [20] **K zrImukhasthAnamAro *** K guNatIrtha (1) piMDa eTale dhyAtAnuM zarIra, temAM raheluM dhyAna... arthAt potAnA zarIramAM pArthivI, AgneyI, mArUtI, vArUNI ane tatrabhU e pAMca dhAraNApUrvakanuM dhyAna potAnA zarIranI aMdara nAbhinA bhAge kamaLanI sthApanA karIne dhyAna karavuM. ityAdi aneka prakAre potAnA zarIranA AlaMbanavALuM dharmadhyAna, te 'JAtmA sviAtaM-AtmA ane zarIranA saMgavALuM dhyAna' eTale ke potAnA za2I2mAM potanA AtmAnuM dhyAna te piMDasthadhyAna kahevAya (2) maMtra-pada vagere para cittane tanmaya banAvavuM, ekAgra banAvavuM, te padasthadhyAna kahevAya. (3) jinezvara vagerenI pratimA vagerenuM dhyAna te rUpasthadhyAna... ahIM rUpa eTale pratibiMba-pratikRti ityAdirUpa artha samajavo. (4) rUpa-AkRtirahita evA siddhabhagavaMtanuM athavA potAnA AtmasvarUpanuM dhyAna, te rUpAtItadhyAna... (ahIM chellA traNa to pUrvanI jema ja che. mAtra pahelAno artha badalAya che.) * apramatte dharma-zukladhyAna A rIte uparokta prakAravALuM paramAtmAe kaheluM dharmadhyAna, ahIM apramattaguNaThANe mukhyatAthI hoya che. ane ahIM rUpAtItadhyAna hovAthI, zukladhyAna paNa aMzamAtrarUpe= gauNarUpe hoya che ja. tAtparya : dharmadhyAnano cotho bheda rUpAtItadhyAna che. ane zukladhyAna paNa rUpAtItadhyAnarUpa ja che. eTale dharmadhyAnanA cothA bhedavALA AtmAne rUpAtItapaNAnuM dhyAna hovAthI, gauNapaNe zukladhyAna paNa manAya. (rUpAtIta kvacit hovAthI ja zukladhyAna gauNapaNe che ema samajavuM) vicArasAra graMthamAM dharmadhyAnanA cAra bheda kahI pahelA traNa bhedane dharmadhyAna kahyuM che. (tethI eno cotho bheda zukladhyAnarUpe samajI zakAya che.) eTale ahIM apramattaguNaThANe mukhyapaNe dharmadhyAna ane gauNapaNe zukladhyAna... ema baMne dhyAna saMbhavI zake. chu A pAMce dhAraNAonuM svarUpavarNana yogazAstragraMthanA sAtamA prakAzamAM karyuM che, jijJAsuone tyAMthI jovAnI bhalAmaNa. Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - ~ (zlo. 36) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [11] athAvazyakAnAmabhAve'pi zuddhimAha - ityetariman guNasthAne, no santyAvazyakAni SaT / saMtatadhyAnasadyogAcchuddhiH svAbhAvikI yataH // 36 // vyAkhyA-'itIti' pUrvoktasvarUpe 'etasmin' apramattaguNasthAne 'AvazyakAni' sAmAyikAdIni SaDapi 'no santi' na vidyante, ko'rthaH ? sAmAyikAdInAM SaNNAmapyAvazyakAnAM vyavahArakriyArUpANAmatra guNasthAne nivRttiH, na tu naizcayikI sAmAyikAdInAM nivRttiH, teSAM hyAtmaguNatvAt, 'AyA sAmAie, AyA sAmAiassa aTTe' ityAdyAgamavacanAditi / kutaH kAraNAdAvazyakAni no santi ? 'yato' yasmAtkAraNAd atra 'saMtata -- guNatIrtha have apramattaguNaThANe paDAvazyaka vagere vyavahAronuM pAlana na hoya, to paNa e jIvonI sAhajika zuddhi hoya, e batAvavA graMthakArazrI kahe che - sAhajika zuddhino srota - zlokArtha: A apramattaguNaThANe cha Avazyako hotA nathI, kAraNa ke (e jIvone) niraMtara zreSTha dhyAnanA joDANathI svAbhAvika Atmazuddhi hoya che. (36) vivecana : pUrve batAvelA svarUpavALA "apramattasaMyata' nAmanA guNaThANe, sAmAyika vagere chae Avazyako hotA nathI. arthAt vyavahArakriyArUpa sAmAyika vagere chae AvazyakonI A guNaThANe nivRtti thAya che, paNa nizcayapariNatirUpa cha AvazyakonI nivRtti na thAya... kAraNa ke nizcayanayathI e chae Avazyako AtmaguNarUpa=AtmapariNAmarUpa hoya che. (ane AvA AtmaguNarUpa cha AvazyakonI nivRtti thAya nahIM..) A vize (=cha Avazyako AtmaguNarUpa hovA vize) kahyuM che ke - bApA sImADuM-AtmA e ja sAmAyika che. paramArthadaSTie samabhAvarUpe pariNamelo AtmA e ja sAmAyika che. e ja rIte mAthA sAmAphikasa made AtmA e ja sAmAyikano artha che. "samabhAvapariNati' e sAmAyikano artha che, evo artha sAmyasaMpanna AtmAmAM ja ghaTe." prazna : vyavahArakriyArUpa cha Avazyako A guNaThANe na hovAnuM kAraNa? uttaraH kAraNa e ja ke, A guNaThANe satata=niraMtara uttama kakSAnuM dhyAna raheluM hoya -. chAyAbaiitram (40) mAtmA sAmayi, mAtmA sAmAyiArtha: Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [12] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zno. 36) - dhyAnasadyogAt' nirantarasaddhyAnasadbhAvAt 'svAbhAvikI' sahajanitaiva saMkalpavikalpamAlA'bhAvAdAtmaikasvabhAvarUpA nirmalatA bhavati, atra guNasthAne vartamAno jIvo bhAvatIrthAvagAhanAtparamAM zuddhimApnotyeva, yadAha - - guNatIrtha . che ane tethI ja tyAM svAbhAvika zuddhi akabaMdha jaLavAyelI hoya che. mATe tyAM sAmAyika vagere kriyAonuM koI prayojana nathI.) Azaya e ke, sAmAyika vagere kriyAo manamAM cAlatA saMkalpa-vikalpanA kolAhalone aTakAvavA mATe che. have sAtame guNaThANe to saMkalpa-vikalponI zreNi=paraMparA ja nathI ane eTale ja tyAM AtmAmAM ja eka ramaNatAsvarUpa zreSTha kakSAnI nirmalatA che. ane AvI nirmalatArUpa zuddhi koI nimittaparAdhIna nathI, paNa svAbhAvika sarjAyelI che. eTale ja ahIM sAmAyika vagere kriyAonuM koI prayojana nathI. (kAraNa ke e badhI kriyAo paNa chevaTe to zuddhine pragaTa karavA ke sthira karavA ja upayogI che ne ? ane e to ahIM rahelA jIvone che ja. mATe ja ahIM sAmAyika vagere vyavahArika kriyAonI nivRtti kahI.). vizeSaH (1) telanI aMdara je sugaMdha hoya, te puSpa vagere nimittothI AvelI hoya che, ane (2) caMdananI aMdara je sugaMdha hoya, te sahaja utpanna thayelI hoya che. tema keTalAkane zuddhi nimittonA AdhAre thAya, to keTalAkane sahaja thAya. to jemaNe sahajasvAbhAvika zuddhi hoya temane lAyopathamika dharmanA tyAgarUpa dharmasaMnyAsa' hovAnuM jaNAvyuM che paNa AvI sahaja dharmapariNati jemaNe na jaLavAtI hoya, temane to lAyopathamikadharmo, cha Avazyako, gurusaMnidhAna vagere Avazyaka ja banI rahe.. nahIM to emanuM patana thayA vinA na rahe. eTale A bAbata ekAMte na pakaDAya, enA para yathAyogya vicAraNA karAya e ucita banI rahe. nA apramatte parama zuddhino sparza - A apramattaguNaThANe rahelo jIva bhAvatIrthamAM avagAhana karato hovAthI parama zuddhine pAme che ja. have vRttikArazrI (1) dravyatIrtha, ane (2) bhAvatIrtha kone kahevAya? e AvazyakaniyuktionA traNa zloka dvArA spaSTa kare che - jJAnasAramAM kahyuM che ke - "dharmAstyAjyAH susaGgotthA, kSAyopazamikA api / prApya vandranAlpA, dharmasaMnyAsakuttamam '' (8/4) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - -- (zlo. 36) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [63] "dAhovasamaM taNhAicheaNaM malapavAhaNaM ceva / tihi~ atthehi~ niuttaM, tamhA taM davvao titthaM // 1 // kohammi u niggahie, dAhassovasamaNaM havai titthaM / lohaMmi u niggahie, taNhAe cheaNaM jANa // 2 // aTThavihaM kammarayaM, bahuehi~ bhavehi~ saMciaM jamhA / tavasaMjameNa dhoai, tamhA taM bhAvao titthaM // 3 // anyacca - -- guNatIrtha - prathama zlokArtha: (1) dAhano=tApano upazama, (2) tRSNA vagereno cheda, ane (3) zArIrika mAnuM dUrakaraNa - A traNa arthathI yukta (arthAt upazamana vagere traNa kAma je kare, tevA nadI-samudra vagerene) 'dravyatIrtha" kahevAya. ("tAre te tIrtha" e tIrthazabdanI vyutpatti che. nadI-samudra vagere zarIra para ja upakAra kare che, AtmA para nahIM. mATe e dravyatIrtha kahevAya.) [Ava. ni. 1066] dvitIyazlokArtha : (1) krodha e jIvonA mana ane zarIrane tApa pahoMcADanAro hovAthI dAharUpa che. eTale e krodhano nigraha thaye dAhanA upazamarUpa tIrtha thAya. (2) lobha e vaibhavAdi vizenI pipAsAne utpanna karato hovAthI tRSNArUpa che. eTale e lobhano nigraha thaye tRSNAnA chedanarUpa tIrtha jANa... [Ava. ni. 1067] tRtIyazlokArtha : (3) ATha prakArano karmarUpI mela aneka bhavothI bhego thayo che (apramAdamaya saMyamajIvana, tapa ane saMyamanA mAdhyame e karmamelane dhove che, te kAraNathI tene bhAvatIrtha kahevAya che. [Ava. ni. 1068] dhyAna-yogI mahAtmAnuM bhAvatIrthamAM avagAhana hoya, e jaNAvavA bIjA zAstramAM paNa kahyuM che ke - .. chAyAsanmitram (41) rAdo pAma: tRMche matapravAha vaiva | tribhirathainiyuktaM tasmAttadrvyatastIrtham // 1 // (42) krodhe tu nigRhIte dAhasyopazamanaM bhavati tIrtham / lobhe tu nigRhIte tRSNAyAzchedanaM jAnIhi // 2 // (43) AIvadha rana: vaduraupa parva: saMvita thAt tapaHsaMyamena kSAlayati, tasmAttadbhAvatastIrtham // 3 // Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [14] * zrIguNasthAnakramArohaH / (sto. 36) "ruddhe prANapracAre vapuSi niyamite saMvRte'kSaprapaJce, netraspande niraste pralayamupagate'ntarvikalpendrajAle / bhinne mohAndhakAre prasarati mahasi kvApi vizvapradIpe, dhanyo dhyAnAvalambI kalayati paramAnandasindhau pravezam // 1 // " iti / tathA'pramattaguNasthAnastho jIvaH zokAratyasthirAzubhAyazo'sAtavyavacchedAdAhArakadvikabandhAccaikonaSaSTerbandhako bhavati, tathA ca yadi devAyurapi na badhyate, tadA'STapaJcAzato bandhakaH, tathA styAnarddhitrikAhArakadvikodayavyavacchedAt SaTsaptatervedayitA asstttriNshdzitalA mavati rUddA | | kRtyapramatta mujasthAna saptamam | --- guNatIrtha - "(1) zvAsocchavAsano pracAra aTakatA, (2) zarIranuM niyamanaHnizcalIkaraNa thatAM, (3) indriyonA vikArono prapaMca rokAtA, (4) AMkhanA palakArAo baMdha thatAM, (5) mananA vikalpono indrajALa pralaya pAmatA, (6) mohanuM aMdhAruM bhedAI jatAM, ane (7) kyAMka jagamAM pradIpasamAna evuM AtmajJAnarUpa mahAnuM teja jyAre prasarI jAya, tyAre dhanya evA dhyAnAvalaMbI (=dhyAnanuM AlaMbana lenArA dhyAnI) mahAtmA parama AnaMdarUpI siMdhumAM=samudramAM praveza pAme che." A pramANe apramattaguNaThANe dhyAnAdinuM svarUpa batAvIne, have A guNaThANe rahelA jIvane keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya, e batAvavA vRttikArazrI kahe che - - apramattaguNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdha pramattasaMyataguNaThANe kahela baMdhaprAyogya 63 prakRtiomAMthI (1) zoka, (2) arati, (3) asthira, (4) azubha, (5) apayaza, ane (6) azAtA - A 6 prakRtiono baMdhaviccheda thavAthI (57 prakRtio) ane AhArakadvikano baMdha umerAvAthI sAtame guNaThANe rahelo jIva 59 prakRtione bAMdhe. vaLI jo e apramatta jIva devAyuSya paNa na bAMdhe, to e baMdhamAMthI nIkaLI javAthI (59-1=58) sAtame guNaThANe 58 prakRtio baMdhAya. (sAtame guNaThANe Ayu baMdhAvAnI zarUAta na thAya. paNa chadde guNaThANe jo koIe Ayu bAMdhavAnuM zarU karyuM hoya. ane e jIva bAMdhato-bAMdhato sAtame Ave, to ahIM paNa AyubaMdha ghaTe. paNa te alpakAlIna hovAthI enI jo vivakSA na karIe, to 58 prakRtiono baMdha gaNAya.) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - - (zlo. 37-38) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH . [16] - athApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasaMparAyopazAntamohakSINamohAkhyAnAM paJcAnAmapi guNasthAnAnAM nAmArthaM prathama sAmAnyena zlokadvayenA''ha - apUrvAnmaguNAptitvAdapUrvakaraNaM matam / bhAvAnAmanivRttitvAdanivRttiguNAspadam ||37|| astitvAtsUkSmalobhasya, bhavetsUkSmakaSAyakam / zamanAcchAntamohaM syAt, kSapaNAkSINamohakam ||38 // -- guNatIrtha udaya chadde guNaThANe udayaprAyogya 81 prakRtiomAMthI (1-3) thINadvitrika, ane (4-5) AhArakaddhika - A pAMca prakRtiono udayaviccheda thavAthI, sAtame guNaThANe rahelA jIvane 76 prakRtiono udaya hoya. sattAH sAtame guNaThANe rahelA jIvane 138 prakRtionI sattA hoya... A sattA kSAyikasamyaktI kSapakazreNivALA jIvane laIne samajavI... bAkI to 148nI sattA paNa hoya. guNasthAna | baMdha | udaya | sattA apramattasaMyata | 28/59 | 76 | 138 A pramANe apramattasaMyata guNaThANAnuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. (8-12) apUrvaka2AgathI kSIgamoha ,gasthAnaka ; sau prathama graMthakArazrI (1) apUrvakaraNa, (2) anivRtti bAdara, (3) sUkSmasaMparAya, (4) upazAMtamoha, ane (12) kSINamoha - A pAMce guNaThANAonAM je "nAmo" che, teono sAmAnyathI artha batAvavA be zloko kahe che - guNasthAnakapaMcakano sAmAnya nAmArtha e zlokAI : (8) apUrva evA AtmaguNanI prAptirUpa hovAthI "apUrvakaraNa" guNaThANuM manAyuM che, (9) adhyavasAyo anivRttizIla hovAthI "anivRttibAdara' guNaThANuM thAya, (10) sUma lobhanuM astitva hovAthI "sUkSmakaSAya' nAmanuM dazamuM guNaThANuM thAya, (11) mohanIyanuM upazamana thatuM hovAthI "upazAMtamoha' nAmanuM agyAramuM guNaThANuM thAya, ane (12) mohanIyano kSaya thato hovAthI "kSINamoha' nAmanuM bAramuM guNaThANuM thAya. (37-38) Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. rU7-38) vyAkhyA-ya evApramattasaMyataH saptamaguNasthAnavarttI darzitaH, sa eva saMjvalanakaSAyANAM nokaSAyANAM vA'tyantaM mandodaye sati prAptApUrvaparamAhlAdaikamayaM karaNaM pariNAmarUpaM yatra tadapUrvakaraNanAma guNasthAnamaSTamaM matam, kasmAt ? 'apUrvAtmaguNAptitvAt' apUrvANAmAtmaguNAnAmAptiH saMprAptistasyA bhAvo'pUrvAtmaguNAptitvaM tasmAt / tathA dRSTazrutAnubhUtabhogAkAGkSAdisaMkalpavikalparahitanizcalaparamAtmaikatattvaikAgradhyAnapariNatirUpANAM bhAvAnAmanivRttitvAdanivRttiguNAspadaM guNasthAnaM bhavati, taccAnivRttibAdaraM yaducyate guNatIrtha [ 26 ] -K * zrIguNasthAnakramArohaH * *0* *K vivecana : (8) apUrvakaraNaguNasthAnaka H je apramattasaMyata sAtame guNaThANe batAvyo hato, te ja apramatta mahAtmA, jyAre saMjvalana kaSAya ane nokaSAyono atyaMta maMda udaya thAya, tyAre pUrve kadI na pAmelA evA apUrva parama-AhvAdamaya AtmapariNAmarUpa karaNane je guNaThANe pAme, te guNaThANuM 'apUrvakaraNa' nAmanuM AThamuM guNaThANuM manAyuM che. ahIM apUrva evA AtmaguNonI prApti thatI hovAthI, A guNaThANuM 'apUrvakaraNa' kahevAyuM che. (apUrva=pUrve kadI na pAmela... karaNa=AtmapariNAma... arthAt apUrva evA AtmapariNAmanI prApti=apUrvakaraNaguNasthAnaka...) (9) anivRttibAdara guNasthAnaka H (1) joyelA, (2) sAMbhaLelA, ane (3) anubhavAyelA=bhogavAyelA evA bhogonI AkAMkSA=ene meLavavAnI abhilASA vagererUpa saMkalpa-vikalpo jyAM nathI... ane ekadama nizcala=bilakula caMcalatA vinAnA... ane mAtra eka paramAtmasvarUpamAM ja ekAgra thaI javArUpa dhyAnapariNAmavALA je adhyavasAyo che, te A guNaThANe nivRtti= vinAza na pAmanArA hovAthI, A guNaThANuM 'anivRttizIla=avinAzazIla evA guNonuM Aspada=ghara' kahevAya che. ane A guNaThANAne 'anivRttibAdara' evuM je kahevAya che, te eTalA mATe ke A guNaThANe apratyAkhyAna vagere bAra bAdara kaSAyo ane nava nokaSAyo e badhAno (1) OM A guNaThANe sthitighAta-2saghAta vagere thAya che. tenA kAraNarUpa adhyavasAyo pUrve kadI prApta thayA hotA nathI. eTale ja 'apUrva' kahevAya ane tethI ja e sthitighAta vagere paNa 'apUrvasthitighAtAdi' rUpa kahevAya. Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka - 90 jI - (zlo. 37-38) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [27] tadatra bAdarANAM kaSAyANAmapratyAkhyAnAdidvAdazAnAM navAnAM nokaSAyANAM ca zamakaH zamanAya kSapakaH kSapaNAya praguNo bhavatItyataH kAraNAdanivRttibAdaramityucyate, tannavamaM guNasthAnam // 37 // tathA sUkSmaparamAtmatattvabhAvanAbalena viMzatiprakRtirUpe mohe zAnte kSINe vA sUkSmakhaNDIbhUtasya lobhasyaikasyAstitvaM yatra tatsUkSmakaSAyakaM dazamaM guNasthAnaM bhavati / tathA upazamakasyaiva paramopazamamUrteH nijasahajasvabhAvasaMvibalena sakalamohasya zamanAd upazAntamoham ekAdazaM guNasthAnaM bhavati 11, tathA kSapakasyaiva kSapakazreNimArgeNa dazamaguNasthAnAdeva niSkaSAyazuddhAtmabhAvanAbalena sakalamohasya kSapaNAkSINamohaM dvAdazaM guNasthAnaM bhavati iti sAmAnyArthaH // 38 // - guNatIrtha - upazamazreNivALo upazama karavA mATe, ane (2) kSapakazreNivALo kSaya karavA mATe taiyAra thAya che. Ama ahIM jIva bAdara kaSAyonuM upazamanAdi karato hovAthI, A guNaThANAne anivRttinAdara' evuM kahevAya che. A navamA guNaThANArUpa che. (10) sUrmakaSAyaguNasthAnaka paramAtmAnA sUkSmatattvanI bhAvanAnA baLe mohanIyakarmanI 21 prakRtiomAMthI 20 prakRtio upazAMta thayA bAda ke kSaya thayA bAda mAtra sUkSmakhaMDarUpa ( kITTIrUpa) rahelA eka lobhakaSAyanuM ja astitva (=sUkSma lobhano ja udaya) je guNaThANe rahe, te dasamuM sUkSmakaSAya" ke "sUkSmasaMparAya" nAmanuM guNaThANuM kahevAya. (11) upazAMtamohaguNasthAnaka parama prazAMtamUrtivALA (mohanIyano upazama karanArA evA upazamazreNivALA) upazamaka jIvane ja potAnA sahaja svabhAvanI saMvedanAnA baLe, mohanIyakarmanI tamAma prakRtiono upazama thavAthI "upazAMtamoha' nAmanuM agyAramuM guNaThANuM Ave che. (12) kSINamohaguNasthAnaka : mohanIyakarmano kSaya karanAra kSapakazreNivALA kSapakajIvane ja, kSapakazreNi caDavAnA mArge 10mA guNaThANA pachI tarata ja (11muM guNaThANuM pAmyA vinA) kaSAyarahita zuddha AtmabhAvanAnA prabaLa sAmarthya, mohanIyakarmanI tamAma prakRtiono kSaya thatAM "kSINamoha' nAmanuM bAramuM guNaThANuM thAya che. Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [8] zrIgusthAnamAro che (sso. rU5-40) athApUrvakaraNAdyAMzAdeva zreNidvayA''rohamAha - tatrApUrvaguNasthAnAdyAMzAdevAdhirohati / zamako hi zamazreNiM, kSapakaH kSapakAvalIm ||39|| vyAkhyA-'tatra' tasminnapUrvaguNasthAnArohasamaye'pUrvakaraNasyaivAdyAMzAdeva zamakaH zamazreNimArohati, kSapakaH kSapakAvalIM-kSapakazreNimadhirohati // 39 // atha prathamamupazamazreNyArohayogyatAmAha - pUrvajJaH zuddhimAn yukto, hyAdhaiH saMhananairibhiH / saMdhyAyannAdyazuklAMzaM, svAM zreNI zamakaH zrayet // 40 // -- guNatIrtha :A pramANe pAMca guNaThANAono sAmAnya artha batAvyo. A pAMca guNaThANAmAMthI apUrvakaraNa nAmanuM je AThamuM guNaThANuM che, tenA pahelA aMzathI ja ( zarUAtathI ja) jIva (1) upazamazreNi, ane (2) kSapakazreNirUpa be zreNinuM caDANa zarU kare che - e vAtane jaNAvavA ja graMthakArazrI kahe che - - zreNiyanI zubha zarUAta - zlokArtha temAM apUrvakaraNaguNaThANAnA pahelA aMzathI ja (=zarUAtathI ja) mohanIyano upazama karanAro jIva upazamazreNi caDe ane kSaya karanAro jIva kSapakazreNi caDe. (39) vivecanaH temAM=apUrvakaraNaguNaThANe caDavAnA samaye, e apUrvakaraNa guNaThANAnA ja prathama vibhAgathI be jIva pota-potAnA adhyavasAyane anurUpa be kArya kare che. temAM - (1) mohanIyano upazama karanAro jIva "upazamazreNi" caDe. (2) mohanIyano kSaya karanAro jIva "kSapakazreNi' caDe. have graMthakArazrI kramazaH A baMne zreNionuM savizada svarUpavarNana karaze... ane emAM ja prakRti pAMca guNaThANAonuM paNa varNana thaI jaze. sau prathama upazamazreNi aMge suMdara nirUpaNa kare che - je upazamazraNa ja have pahelA upazamazreNi caDavAne yogya koNa? e batAve che - C apUrvakaraNaguNaThANe upazamazreNivALA ke kSapakazreNivALA jIvane cAritramohanIyanI eka paNa prakRtino upazama ke kSaya na thavA chatAM paNa, e jIva upazamanAdi mATe udyata thayo hovAthI, tyAM paNa ene upacArathI "upazamaka" ke "kSapaka kahI zakAya che. - - - - Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (o. 40) vyAkhyA- atropazamakI munirAdyazuklAMzaM zukladhyAnasya prathamaM pAdaM vakSyamANalakSaNaM saMdhyAyan 'svAM zrer' upazamazrI zama: 'kSet' pratipota, thabhUtaH ? 'pUrva:' pUrvagatazrutadharaH, 'zuddhimAn ' niraticAracAritraH AdyaistribhiH saMhananaiH =vajraRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcalakSaNairyuktaH, evaMvidho munirupazamazreNIM zrayediti // 40 // athopazamazreNyArUDhasyAlpA''yuSo gatiM dIrghAyuSaH kRtyaM cA''ha guNatIrtha * * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH *** -- [ 26 ] -** * upazamazreNi caDavAnI yogyatA zlokArtha : (1) pUrvanA zrutajJAnavALo, (2) zuddhisaMpanna, (3) pahelA traNa saMghayaNathI yukta, (4) zukladhyAnanA pahelA vibhAganuM dhyAna karato - Avo upazamaka jIva potAnA saMbaMdhI 'upazamazreNi'no Azaro le che. (40) vivecana : (1) pUrvazaH pUrvadhara, pUrvanAM zrutajJAnavALo... (alabatta, jemanI pAse pUrvanuM jJAna nathI tevA alpakSayopazamavALA ke strI vagere paNa upazamazreNi to caDe che ja; eTale evuM mAnI zakAya ke, adhyayanAdi dvArA bhale pUrvanuM jJAna teoe na pAmyuM hoya, paNa zreNi caDe tyAre evo viziSTa kSayopazama thAya ke jenAthI temane paNa pUrvajJAna thaI jAya...) (2) zuddhisaMpanna : niraticAra cAritrathI yukta. (3) traNa saMghayaNavALA : cha saMghayaNamAMthI pahelA traNa : (1) vajaRSabhanArAca, (2) RSabhanArAca, ane (3) nArAca - A traNamAMthI koIpaNa eka saMghayaNavALo... (e sivAyanA saMghayaNavALo jIva zreNi caDavAne ayogya che...) (4) zukladhyAnanA prathamAMzano dhyAtA H zukladhyAnanA prathama bhedanuM (=pRthakksavitarka savicAra ke jenuM svarUpavarNana AgaLa 60mI gAthAthI karAze, tenuM) dhyAna karanAra. (ahIM Artta-raudradhyAna to hoya ja nahIM... ane uttama dhyAna prApta thayuM hovAthI, dharmadhyAna paNa na hoya.) AvA munibhagavaMta cAritramohanIyanI prakRtiono upazama karavA mATe upazamazreNi caDe che. * upazamazreNi caDelAnI gati ane karaNI have upazamazreNie caDelo jIva (1) jo alpa AyuSyavALo hoya ane tyAM ja marI jAya, to enI gati kaI thAya ? ane (2) jo dIrgha AyuSyavALo hoya to enAM kAryo kayA hoya ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [200] - ~- - * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 41) / - zreNyArUDhaH kRte kAle'hamindreSveva gacchati / puSTAyustUpazAntAntaM, nayeccAritramohanam ||41 // vyAkhyA-yo muniralpAyurupazamazreNimArohati, sa zreNyArUDhaH 'kAle' AyustraTilakSaNe kRte sati 'ahamindreSveva' sarvArthasiddhAdideveSveva prayAti, paraM yaH prathamasaMhanano bhavati, aparasaMhananAnAmanuttareSu gamanAsambhavAt, yadAha - "chevaDheNa u gammai, cauro jA kappa kIliAIsuM / causu dudukappavuDDI, paDhameNaM jAva siddhIvi // 1 // " - guNatIrtha zlokAI upazamazreNie caDelo jIva jo kALa kare to ahamindra=sarvArthasiddha vageremAM ja jAya... ane jo puSTa AyuSyavALo hoya, to cAritramohanIyakarmane upazAMtamoha nAmanA agyAramAM guNaThANA sudhI upazama pamADe. (41) vivecana : (1) gativicAraNAH alpa AyuSyavALA je munibhagavaMta upazamazreNi para caDe che, te mahAtmAnuM upazamazreNi caDatA jo AyuSya tuTI jAya, temano kALa thaI jAya... to teo mRtyu pAmIne "sarvArthasiddha' vagere ahamindra devalokamAM ja jAya... te sivAyanA nIcenA devalokamAM ke anya gatimAM na jAya. eTaluM ahIM vizeSa samajavuM ke, marIne sarvArthasiddha vageremAM paNa te ja jIva jAya ke je prathama saMghayaNavALo hoya. kAraNa ke pahelA sivAyanA saMghayaNavALA jIvanuM anuttaradevalokamAM gamana ja thatuM nathI. (eTale tyAM javA paheluM saMghayaNa anivArya banI rahe.) A vize kahyuM che ke - "chevaTTArUpa chellA saMghayaNathI cAra devaloka sudhI javAya, tyArabAdanA kilikA vagere cAra saMghayaNomAM be-be devalokanI vRddhi karavI. ane pahelA saMghayaNathI to yAvatu mokSa sudhI paNa javAya." chAyAsanmitram .. (44) sevAoMna tu te vaMturo thAt vatthAna nitipu ! caturpu dvidvikalpavRddhiH prathamena yAvatsiddhirapi // 1 // Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - - ___(zlo. 41) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [ 202] ___ tathA yaH saptalavAdhikAyuSko bhavati sa muktigamanayogyazca bhavati, sa eva sarvArthasiddhAdau yAti, yadAha - "sattalavA jai AuM, pahuppamANaM tao hu sijhaMtA / tattiamittaM na huaM, tatto lavasattamA jAyA // 1 // --- guNatIrtha - na kayA saMghayaNavALAne kayo devaloka ? enuM yaMtra - chevaTTAsaMghayaNathI - 1, 2, 3, 4 kalpa sudhI, nArAcathI - 9-10 kalpa sudhI) kilikAthI - pa-6 kalpa sudhI RSabhanArAcathI - 11-12 kalpa sudhI ardhanArAcathI - 7-8 kalpa sudhI vajaRSabhanArAcathI - yAvat mokSa sudhI ahIM upazamazreNimAM mRtyu pAmanAra jIva ahamindramAM ja jAya evuM jaNAvyA pachI A niyama prathama saMghayaNIne ja lAgu paDe ema kahyuM te ja jaNAve che ke bIjA-trIjA saMghayaNavALo jIva upazamazreNimAM mare to ahamindramAM ja jAya tevo niyama nathI. athavA to AvI paNa kalpanA thaI zake ke bIjA-trIjA saMghayaNavALo jIva upazamazreNimAM mare ja nahIM ane jo mRtyu pAmavAno hoya to e upazamazreNi caDe ja nahIM, nahIM to upazamazreNimAM mRtyu pAmanAranI ahamindramAM ja javAnI vAta asaMgata Thare. A amArI yathAyopazama vicAraNA che. chatAM nirNaya bahuzruto para AdhArita che. vaLI sarvArthasiddha vageremAM koNa jAya? e vize bIjuM paNa vRttikArazrI batAve che - jo jIva (1) sAta lavathI vadhAre AyuSyavALo hota ane eTale niyamA (2) mokSamAM javAne yogya ja hota, to e jIva ja sarvArthasiddha vageremAM jAya... Azaya e ke, A jIvonI evI prabaLa vizuddhi hoya ke jo potAnuM AyuSya sAta lava jeTaluM vadhAre hota, to e vizuddhinA mAdhyame kSapakazreNi mAMDI kevaLajJAna pAmI mokSe jatA rahetA... paNa "sAta lava jeTaluM AyuSya ochuM paDyuM... tethI kSapakazreNi na mAMDI zakAI... AvA jIvo mRtyu pAmIne paNa vizuddhinA baLe anuttara devalokamAM ja utpanna thAya. A vize jaNAvyuM che ke - prathama zlokArdhaH jo "sAta lava' jeTalA vadhu pramANavALuM AyuSya hota, to avazya -. chAyAcitram (45) sata navA Hi bApuH pravikhyat taddADamerAnneva | tAvanmAnaM nAbhUt tato lavasaptamA jAtAH // 1 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [02] -K 46 *zrImuLasthAnamAro *** savvaTThasiddhanAme, ukkosaThiIsu vijayamAIsuM / egAvasesagabbhA, havaMti lavasattamA devA // 2 // " (hto. 4) Cha Aha - nanu upazamazreNikaH kathaM muktigamanayogyaH syAt ? ucyate - sapta lavA muhUrttasyaikAdazabhAgarUpA bhavanti, 'lava sattahattarIe hoi muhutto' iti vacanAt, to lavasaptakAvazeSAyurevopazamakaH khaNDazreNika eva parAGmukho valati, saptamaM guNasthAnamAgatya punaH kSapakazreNimAruhya saptalavAntare ca kSINamohAntaM gtvaa'ntkRtkevliiguNatIrtha . e jIvo siddha thaI jatA. paNa eTalA pramANanuM AyuSya ochuM paDyuM, tethI e jIvo mokSamAM na jatAM 'lavasattamasura' (=anuttaradevalokamAM rahenArA devavizeSa) tarIke thayA. - dvitIyazlokArtha : ('lavasattamasura' kone kahevAya ? e vizenuM cokkasa svarUpa batAvavA kahe che-) sarvArthasiddha nAmanA vimAnamAM ane utkRSTasthitivALA vijayAdi cAra vimAnamAM ekAvatArI (=manuSyabhavamAM eka ja avatAra karI mokSe janArA) je devo che, te ja 'lavasattama' deva kahevAya. pUrvapakSa H tame anuttaramAM janArA jIva mATe 'muktigamanayogya' evuM vizeSaNa mukyuM hatuM. paNa amAro prazna e ke, upazamazreNivALo jIva 'muktigamanayogya' (=mokSamAM javAne yogya) zI rIte hoya ? (ke jethI tyAM mRtyu pAmanAra jIvanuM anuttaramAM gamana saMbhavI zake.) [ahIM Azaya e jaNAya che ke, ekabAju kahyuM ke upazamazreNimAM mRtyu pAme to sarvArthasiddha vageremAM jAya ane pachI kahyuM ke jenuM Ayu 7 lava vadhu hota to mokSamAM ja cAlyA gayA hota te ja sarvArtha vageremAM jAya. eTale upazamazreNimAM mRtyu pAmIne sarvArtha vageremAM janA2 lavasaptama hovA jarUrI bane... to prazna e thAya ke, upazama zreNivALo jIva 7 lavamAM ja mokSe janAra zI rIte hoI zake ? (A vAta TIkAmAM nathI, paNa adhyAhArathI levI anivArya che.) praznakAra e kahevA mAge che ke, upazama zreNi pUrNa karIne, kSapakazreNi mAMDIne, kevaLajJAna pAmIne mokSe jaI zakAya. paNa te badhuM 7 lava jeTalA ochA kALamAM to na ja thaI zake ne ?] (46) sarvArthasiddhanAni (vimAne) sthitiSu vinayAviSNu / ekAvazeSagarbhA bhavanti lavasaptamA devAH // 2 // uttarapakSa : juo; upazamazreNivALA jIva aMge paNa kahI ja zakAya che ke 'jo enuM chAyAsanmitram Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____ (zlo. 41-42) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH . [ 203] - bhUtvA muktiM gacchatItyadoSaH, tathA yastu puSTAyurupazamazreNI pratipadyate, sa cAkhaNDazreNikaH 'cAritramohanaM' cAritramohanIyaM karma 'upazAntAntam' ekAdazaguNasthAnaprAntaM "nayet 3 prApati, izA athopazamaka evApUrvAdiguNasthAnakeSu yatkaroti, tadAha - - guNatIrtha - 9 sAta lava vadhu AyuSya hota to e paNa vizuddhi anusAra molamAM jAta ja.." ane AvuM zI rIte kahI zakAya ? e jaNAvavA ja vRttikArazrI bhAvanA batAve che - sAta lava' te eka muhUrtano agyAramo bhAga che. kAraNa ke evuM vacana che ke - 77 lave eka muhUrta thAya..." (tethI sAta lava te eka muhUrtanA agyAramA bhAganuM gaNAya.) - AvA sAta lava jeTaluM ja AyuSya jenuM bAkI che, tevo upazamazreNivALo jIva khaMDazreNivALo thaIne ja - agyArame guNaThANe pahoMcyA vinA ja - pAcho phare che. ane sAtame guNaThANe Ave che. tyArabAda vaLI kSapakazreNinI zarUAta kare che ane sAta lava jeTalA kALanI aMdara ja kSINamoha sudhInA guNaThANe jaIne (AgaLa cAvatu) aMtakRt kevaLI thaIne mokSamAM jato rahe che.) Ama "sAta lava jeTaluM Ayu vadhAre hota to mokSe jAta' evI saMbhAvanA upazamazreNivALA jIva aMge paNa thaI ja zake che... ane mATe ja e paNa kALa karIne anuttaramAM jaI ja zake che. A pramANe koI doSa raheto nathI. (2) karaNIvicAraNA : jenuM AyuSya puSTa hoya, dIrgha hoya, hamaNAM tuTI javAnuM na hoya, e jIva jo upazamazreNi caDe, to te akhaMDazreNivALo thaIne "upazAMtamoha' nAmanA agyAramA guNaThANA sudhI cAritramohanIya karmane upazamAvI de che... (A rIte mohanIya karma saMpUrNapaNe upazAMta thaI jatuM hovAthI, agyArame guNaThANe e jIva "upazAMtamohI bane che.) have upazamazreNivALo jIva apUrvakaraNa vagere guNaThANe zuM kArya kare ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - 7 je jIva AThamA guNaThANAthI upazamazreNi mAMDIne 11mA guNaThANA sadhI na pahoMcI vaccethI ja pAcho vaLI jAya che, te jIva "khaMDazreNivALo' kahevAya. che je jIva AThamA guNaThANAthI upazamazreNi caDIne vacce kyAMya pAcho na vaLI cheka agyAramA guNaThANAnA aMtima bhAga sudhI pahoMce ja, te jIva "akhaMDa-zreNivALo" kahevAya. Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - [ 204] * zrIguNasthAnakramArohaH (sto. 42) - apUrvAdidvayaikaikaguNeSu zamakaH kramAt / roti vizAteH zAnti, nomAd va ta7mam II42 vyAkhyA-zamakaH saptakottaramohasaMjvalanalobhavarjaprakRtiviMzaterapUrvAnivRttilakSaNe guNasthAnadvaye 'zAntiM' zamanaM karoti, tataH krameNa sUkSmasamparAyaguNasthAne saMjvalana - guNatIthI - upazamakajIvanA kAryavyApAro zlokArdha : upazamazreNivALo jIva apUrvakaraNa vagere be guNaThANe mohanIyanI 20 prakRtiono upazama kare. pachI 10mAM guNaThANe saMjvalanalobhane aNurUpa-sUkSmarUpa banAve ane 11me guNaThANe saMjvalanalobhanuM zamana kare. (42) vivecanaH apUrvakaraNAdi guNaThANe batAvelI upazamazreNinI A AkhI prakriyAne ApaNe traNa tabakke samajIe - (1) paheluM caraNa : 20 prakRtiono upazama... upazamazreNi caDanAra upazamaka jIva, darzanasaptaka (darzanamohanIyanI traNa + anaMtAnubaMdhI cAra=7) prakRti ane mohanIyanA caramabhedarUpa saMjavalanalobha - A 8 prakRtio sivAya bAkInI 20 prakRtione (1) apUrvakaraNa, ane (2) anivRttikaraNa - A be guNaThANe upazamAve che. alabatta, A 20 prakRtione upazamAvavAnuM kArya anivRttikaraNa guNaThANe ja thAya che. chatAM, upazamAvavAnI pUrvabhUmikArUpa sthitighAta-rasaghAta vagere avazyalUpta kAraNa tarIke manAyA che. ane e badhA kAraNonI taiyArI jIva apUrvakaraNe rahIne karato hovAthI, kAraNamAM kAryano upacAra karI tyAM paNa upazamAvavAnuM kArya kare che - evuM kahevAya. (2) bIjuM caraNa : saMjvalanalobhanuM sUthamIkaraNa.. navamA guNaThANA bAda kramazaH sUkSmasaMparAya nAmanA dasamA guNaThANe caDyA pachI saMjavalana lobhane sUkSma kare che. "sUkSma karavuM eTale saMjavalanalobhanA karmadalikomAM je rasaspaddhako hoya, tene atyaMta hIna-hIna rasavALA karatA javuM... pUrvaspaddhakamAMthI apUrvaspaddhaka... temAM paNa pachI vargaNAono ekottarakrama tuTI javAthI kiTTIkaraNa... e 7 A 20 prakRtione kayA krame upazamAve? kaI rIte upazamAve? e badhAnuM savizada svarUpavarNana kammapayaDI' graMthanA "upazamanAkaraNa' vibhAgamAMthI jANI levuM... ahIM vadhu vistArathI saryuM. Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ro. 42) lobhasya sUkSmatvaM karoti, tataH krameNopazAntamohaguNasthAnake 'tacchamaM' tasya= sUkSmalobhasya zamaM=sarvathopazamaM karoti, tathA'tropazAntamohaguNasthAne jIva ekaprakRterbandhakaH, ekonaSaSTiprakRtivedayitA, aSTacatvAriMzadadhikazatasattAko bhavati // 42 // *K * gurjaravivecanAvijJamalata: " (10: *** ] guNatIrtha badhuM karavAthI saMjvalanalobha atyaMta maMdarasavALo thaI jAya, e ja enuM sUkSmIkaraNa samajavuM. alabatta, A rIte lobhane sUkSma karavAnuM kAma anivRttikaraNa guNaThANe ja thAya che, sUkSmasaMpa2Aya guNaThANe nahIM. tyAM to sUkSma karAyelA lobhane vedavAnuM-bhogavavAnuM kAma thAya che. paNa chatAM, 'sUkSma karavAnI kriyA' e kAraNa che. ane 'sUkSma thayA bAda ene bhogavavuM' e kArya che. to ahIM kAryamAM kAraNano upacAra karIne, 10 me guNaThANe paNa lobhane sUkSma kare che, evuM kahevAya. athavA jo ema kahIe ke, udayamAM lobhanuM sUkSmapaNuM kare che, to nirupacarita rIte lobhanuM sUkSmapaNuM ghaTI jAya. (3) trIjuM caraNa : sUkSmalobhano upazama... dasamA guNaThANA bAda anukrame 'upazAMtamoha' nAmanA agyArame guNaThANe jIva e sUkSmalobhano pUrNapaNe upazama kare che. Ane 'sarvathA upazama' kahevAya. 'sarvathA upazama' eTale e dalikano pradezodaya ke vipAkodaya bemAMthI ekerUpe udaya na thavo. ahIM paNa samajavuM ke sUkSmalobhane upazamAvavAnuM kAma to jIva dasamA guNaThANe ja kare che. paNa tyAM keTalAka dalika anupazAMta paNa hoya che ja, pUrNapaNe upazama thayo hoto nathI... jyAre ahIM badhA dilako upazAMta thaI gayA hovAthI, 'sarvathA upazama' nibaMdha kahI zakAya. tethI ja 11me guNaThANe jIva sarvathA upazama kare che, evuM kahevAya... (sarvathA upazama agyAramAnA prathama samaye vyavahAranaye thAya.) A pramANe upazamazreNivALA jIvanA kAryavyApAro jaNAvIne, have upazamazreNimAM AvanArA guNaThANAomAM keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya, e joI laIe... [saMdarbha : pUrve sAtamA guNaThANA sudhI prakRtinA baMdha-udaya-sattA vize vRttikA2zrIe jaNAvyuM. ane have sIdhuM 11 me guNaThANe thanArA baMdhAdi vize jaNAve che. eTale e pUrvenA 8-9-10 guNaThANe thanArA baMdhAdi vize paNa ApaNe joI laIe -] * apUrvakaraNaguNaThANe baMdha-udaya-sattA baMdha : A guNaThANAnA baMdhane laIne sAta bhAga che. temAM sAtame guNaThANe kahela baMdhaprAyogya 58 prakRtio ja, apUrvakaraNanA pahelA bhAge baMdhamAM hoya che. bIjA, trIjA, Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (106 ] - 0 | zrIgusthAnanAro che (jJo. 4ra) --- guNatIrtha - cothA, pAMcamA ane chaThThA bhAge rahelo jIva, e 58 prakRtimAMthI nidrAddhika sivAya avazeSa pa6 prakRtio bAMdhe... ane sAtame bhAge rahelo jIva, e pa6 prakRtimAMthI (1-2) devadrika, (3) paMcendriyajAti, (4) zubhavihAyogati, (pa-13) yazanAma sivAya trasAdi navaka, (14-15) vaikriyadrika, (16-17) AhArakaddhika, (18-19) taijasa-kAzmaNa, (20) samacaturasa, (21) nirmANa, (22) jinanAma, (23-26) varNAdicatuSka, (27-30) agurulaghucatuSka - A 30 prakRtiono baMdhaviccheda thatAM, bAkI ? 26 prakRtio bAMdhe. udayaH sAtame guNaThANe kahela udayaprAyogya 76 prakRtimAMthI (1) samyakvamohanIya, ane (2-4) chellA traNa saMghayaNa - A 4 prakRtiono udayaviccheda thatAM, apUrvakaraNaguNaThANe 72 prakRtiono udaya hoya. sattAH AThame guNaThANe 148 prakRtinI sattA hoya. guNasthAna | baMdha | udaya | sattA apUrvakaraNa | 58/pa6/26 | 72 | 148 - anivRttikaraNaguNaThANe baMdha-udaya-sattA baMdhaH A guNaThANAnA pAMca bhAga paDe che. apUrvakaraNaguNaThANe kahela baMdhaprAyogya 26 prakRtimAMthI (1) hAsya, (2) rati, (3) bhaya, ane (4) jugupsA - A catuSkano baMdhaviccheda thavAthI, anivRttikaraNanA pahelA bhAge 22 prakRtino baMdha... temAMthI puruSavedano baMdhaviccheda thavAthI bIje bhAge 21 prakRtino baMdha... temAMthI saMjavalanakrodhano baMdhaviccheda thavAthI trIje bhAge 20 prakRtino baMdha... temAMthI saMjavalanamAnano baMdhaviccheda thavAthI cothe bhAge 19 prakRtino baMdha... temAMthI saMjavalanamAyAno baMdhaviccheda thavAthI pAMcame bhAge 18 prakRtino baMdha. udaya pUrve kahela 72 prakRtimAMthI (1) hAsya, (2) rati, (3) arati, (4) bhaya, (5) zoka, ane (6) jugupsA - A cha prakRtiono udayaviccheda thavAthI, anivRttikaraNaguNaThANe rahelA jIvane 66 prakRtiono udaya hoya. (emAMthI veda-saMjavalanakrodhAdino udayaviccheda paNa A guNaThANe thavAthI navamAnA aMte to 60no udaya Avaze.). sattA : A guNaThANe 148 prakRtinI sattA hoya. guNasthAna baMdha udaya | sattA anivRttikaraNa 22/11/20/19/18 66 | 148 | 148 'kAgathAna | Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 43) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [ 207] athopazAntamohaguNasthAne yAdRzaM samyaktva-cAritra-bhAvalakSaNaM trayaM bhavati, tadAha zAntadRvRttamohatvAdatrIpazamikAbhidhe / syAtAM samyaktvacAritre, bhAvazcopazamAtmakaH // 43 // -- guNatIrtha - - sUmasaMparAyaguNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdha : upara kahela baMdhaprAyogya 18 prakRtimAMthI saMjavalanalobhano baMdhaviccheda thavAthI sUkSmasaMparAyaguNaThANe rahelo jIva 17 prakRtione bAMdhe... udaya H upara kahela udayaprAyogya 66 prakRtimAMthI (1-3) traNa veda, ane (4-6) saMjavalana krodha-mAna-mAyA - A 6 prakRtiono udayaviccheda thavAthI, A guNaThANe rahelA jIvane 60 prakRtiono udaya hoya. sattA A guNaThANe 148 prakRtinI sattA hoya. guNasthAna | baMdha | udaya | sattA | sUkSmasaMparAya 17 | 60 | 148 eka upazAMtamoha guNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdha : A guNaThANe rahelo jIva mAtra 1 zAtAvedanIya karmane bAMdhe che. udayaH sUkSmasaMparAyaguNaThANe kahela 60 prakRtimAMthI saMjavalanalobhano udayaviccheda thavAthI, agyArame guNaThANe rahelA jIvane pa9 prakRtino udaya hoya. sattA : A guNaThANe 148 prakRtinI sattA hoya. guNasthAna | baMdha | udaya | sattA upazAMtamoha | 1 | pa9 148 A pramANe agyArame guNaThANe karmaprakRtinA baMdhAdine jaNAvIne, have A upazAMtamoha" guNaThANe (1) samyakta, (2) cAritra, ane (3) bhAva kevo hoya ? e traNenuM svarUpa batAvavA graMthakArazrI kahe che - - upazAMtamoha guNaThANe samyakvAdi - zlokArdha : upazAMtamohaguNaThANe darzanamohanIya ane vRttamoha=cAritramohanIya upazAMta thayA hovAthI (1) samyakta, ane (2) cAritra baMne upazamabhAvanA hoya. ane (3) bhAva paNa aupathamikabhAvarUpa samajavo... (43) Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ stra - ~- - [108] - zrIgusthAnamAroH (zno. 3-44) ___ vyAkhyA-'atra' upazAntaguNasthAnake darzanacAritramohanIyasyopazamAt samyaktvacAritre aupazamike eva bhavataH / tathA'tra bhAvo'pyupazamAtmakaH, na tu kSAyikakSAyopazamiko bhAvAviti // 43 // athopazAntamohAccyavanamAha - vRttamohodayaM prApyopazamI cyavate tataH / adhaHkRtamalaM toyaM, punarmAlinyamaznute ||44|| --- guNatIrtha vivecanaH (1) samyaktaH A guNaThANe darzanamohanIyano upazama thayo hovAthI "aupathamika samyakta hoya che. kSAyika ke kSayopazama samyakta nahIM. (vAstavamAM kSAyikasamyakta hoI zake, paNa upazamanI ahIM pradhAnatA hovAthI aupazamikano ja ahIM mukhyapaNe ullekha karyo che.) (2) cAritraH A guNaThANe cAritramohanIyano upazama thayo hovAthI "aupazamika cAritra' hoya che. kSAyika ke kSayopazama cAritra nahIM. (3) bhAva : A guNaThANe bhAva paNa "aupathamikabhAva' ja hoya che, kSAyika ke kSayopazama bhAva nahIM. anekAMta : ahIM upara kSAyika ke kSayopazama bhAvAdi na hoya evuM badhuM je kahyuM, e ekAMte na samajavuM. paNa mohanIyanA upazamabhAvanI pradhAnatAe tevuM nirUpaNa che. bAkI to upazAMtamohI jIvane jo pUrve darzanasaptakano kSaya thayo hoya, to enuM samyakta kSAyikabhAvanuM paNa hoya. ane jJAnAvaraNa vagereno to kSayopazama ja hovAthI, enAM jJAna vagere kSayopazamabhAvanA ja hoya. Ama kSAyopathamika bhAvo paNa hoya ja. A pramANe upazAMtamohaguNaThANe rahelo jIva, have kaI rIte patana pAmIne nIce paDe che? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - -- upazAMtamohathI jIvanuM patana * zlokArdha : upazAMtamohavALo upazamaka jIva, cAritramohanIyanA udayane pAmIne te upazAMtamohaguNaThANAthI paDe che. kAraNa ke mela nIce besI gayo che jemAM tenuM pANI (koIka DahoLAvavAnuM nimitta pAmIne) pharI malinatAne pAme che. (44) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (o. 44) [20] vyAkhyA-upazamI 'vRttamohodayaM' cAritramohanIyodayaM prApya 'tataH' upazAntamohAt 'vyavate' punarmohananitapramAvAnuSye pataMti, yuktovamartha:, yasmAArAt 'toyaM' hatuM 'adhaH kRtamalaM' talopaviSTamalatvAdupari nirmalamapi kimapi preraNAnimittaM prApya punaH 'mAlinyamaznute' malinabhAvaM prApnuyAditi, yadAha * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * ** - "suakevali AhAraga, ujjumaI uvasaMtagAvi hu pamAyA / hiDaMti mavamaLatuM, tayavaMtameva ghaDAmA |o||" 544 // guNatIrtha . vivecana : padArtha : 11me guNaThANe rahelo upazAMtamohI jIva kaSAyarahita evuM yathAkhyAta cAritra anubhave che ane e avasara daramyAna e rAgAdithI rahita hovAthI ene vItarAgatAno sparza thAya che. paNa chatAM karuNatA e sarjAya che ke, AvA jIvane jyAre cAritramohanIyano udaya thAya, kaSAyo potAnuM sAmrAjya sthApita karavA prayatnazIla bane, mohanA kAraNe pramAda-viSayakAMkSA vagererUpa kaluSAI UbhI thAya, tyAre e jIva upazAMtamoha guNaThANAthI patana pAmIne pharI nIce paDe che. udAharaNa H jema pANIno kacaro taLiye besI javAthI, uparanA bhAgathI to e pANI ekadama nirmala=mala vinAnuM dekhAya che. paNa chatAM preraNAnuM (=halanacalana ke DahoLAvavAnuM) nimitta pAmIne e pANI - DahoLAI jatuM hovAthI - pharI malinatAne prApta kare che. tema upazamaka jIva paNa cAritramohanIyano udaya pAmIne mohajanya malina adhyavasAyothI patana pAme che. juo A vizenuM zAstravacana : '(1) cauda pUrvadhara vagere zrutakevaLIo, (2) AhAraka zarIravALA, (3) Rjumatimana:paryavajJAnavALA, (4) upazAMtamohaguNaThANuM pAmelA upazAMtamohI jIvo... re ! A badhA jIvo pramAdanA kAraNe te bhava pachInA ja bhave cAre gatiomAM rahenArA banI anaMta bhavo sudhI bhamatA rahe che." chAyAsanmitram ( 47 ) zrutakevalina AhArakA RjumatayaH upazAntakA api ca pramAdAt / hiNDanti bhavamanantaM tadanantarameva caturgatikAH ||1|| Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [o0 ] * * zrIguNasthAnakramArohaH * **** (jro. 4) K athopazamakAnAM guNasthAnakeSvArohAvarohAvAha - apUrvAdyAstrayo'pyUrdhvamekaM yAnti zamodyatAH / catvAro'pi cyutAvAdyaM, saptamaM vA'ntyadehinaH // 45 // vyAkhyA-'apUrvAdyAstrayo'pi zamodyatAH ' trayo 'pyupazamakA UrdhvamArohamAzritya ekameva guNasthAnaM yAnti, ko'rthaH ? apUrvakaraNaguNasthAnAdanivRttibAdaraM yAnti, tadvarttinaH sUkSmasamparAyaM yAnti, tadvarttinazcopazAntamiti, tathA'pUrvAdyAzcatvAro'pyupazamakAH 'cyutau' guNatIrtha AnA parathI pramAda kevo bhayAnaka che ? ane enAthI mahApuruSonI paNa kevI durgati sarjAya che ? e badhuM samajIne potAnA jIvanamAMthI pramAdane tilAMjalI ApavA prayatnazIla banavuM. have te upazamaka jIvonuM guNaThANAo para caDavA-utaravA aMge zuM padArtha che ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che * upazamaka jIvono Aroha-avaroha zlokArtha : upazamana mATe tatpara thayelA evA apUrvakaraNAdi traNe guNaThANAvALA jIvo jo upara caDe to ekeka guNaThANuM ja upara caDe... ane e cAre (=apUrvakaraNathI upazAMtamohaguNaThANA sudhInA jIvo) jo paDe to pahelA guNaThANe Ave... ane caramazarIrI hoya to sAtame apramattaguNaThANe Ave... (45) vivecana : (1) ArovicAraNA H mohanIya karmane upazamAvavA mATe udyata thayelA apUrvakaraNa vagere traNe guNaThANAvALA jIvo uparanA guNaThANe caDavAnI apekSAe to ekeka guNaThANuM ja caDe... eTale ke (1) apUrvakaraNaguNaThANe rahenArA jIvo tyAMthI 'anivRttibAdara' guNaThANe jAya... (2) anivRttibAdaraguNaThANe rahenArA jIvo tyAMthI 'sUkSmasaMpa2Aya' guNaThANe jAya... ane (3) sUkSmasaMparAyaguNaThANe rahenArA jIvo tyAMthI 'upazAMtamoha' guNaThANe jAya... A pramANe caDANane AzrayIne vicAraNA thaI. (2) avarohavicAraNA : (1) apUrvakaraNa, (2) anivRttikaraNa, (3) sUkSmasaMparAya, ane (4) upazAMtamoha - A cAra guNaThANAvALA jIvo patana pAme to mithyAtvaguNaThANe Ave... eTale ke patana pAmIne potAnA nIcenA guNaThANe to Ave ja... taduparAMta paDatAM-paDatAM cheka mithyAtva sudhI paNa AvI zake, e tAtparya che. Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . A - A .. (zlo. 45) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * cyavanaviSaye 'AdyaM' mithyAtvaguNasthAnaM yAti 'vA' athavA 'antyadehinaH' caramazarIrAH saptamaguNasthAnaM yAvad yAnti, te ca saptamAtpunaH kSapakazreNimArohanti, paramekavAraM - guNatIrtha - - spaSTIkaraNaH upazamazreNimAM rahelA jIvanuM te te guNaThANAthI be rIte patana thAya che : (ka) bhavakSayathI, ane (kha) kALakSayathI.. (ka) bhavakSayathI patanaH upazamazreNimAM rahelA jIvanuM jo koIpaNa guNaThANe koIpaNa samaye AyuSya pUrNa thaI jAya, to te mahAtmA tyAMthI maraNa pAmIne vaimAnika devalokamAM utpanna thAya che. A mahAtmA manuSyabhavanA chellA samaya sudhI upazamazreNisaMbaMdhI koIpaNa guNaThANe hoya che. ane devabhavanA prathamasamaye cothe guNaThANe AvI jAya che. A ja rIte upazamazreNithI utarato jIva jo 10mA, mA, 8mA, 7mA, ke chaThThA guNaThANe mRtyu pAme, to tyAMthI paDIne sIdhA cothA guNaThANe devalokamAM utpanna thAya... Ama, zreNimAM manuSyabhavano nAza thavAthI je patana thAya, te "bhavakSayathI patana thayuM kahevAya. (kha) kALakSayathI patana : upazAMtamohI upazamaka mahAtmA 11mA guNaThANAno aMtarmuhUrtapramANa kALa pUrNa thayA pachI 10mA guNaThANe Ave... tyAMthI 9mA guNaThANe Ave... tyAMthI 8mAM guNaThANe Ave... tyAMthI 7mA guNaThANe thaIne chaThThA guNaThANe Ave... eTale je krame caDyA hatA te ja krame nIce AvI jAya che. te kALakSayathI patana" thayuM kahevAya... koIka mahAtmA chadde guNaThANe sthira na thAya, to pAMcame guNaThANe sthira thAya, tyAM paNa sthira na thAya, to cothA guNaThANe sthira thAya, tyAM paNa sthira na thAya, to paDatAMpaDatAM cheka mithyAtvaguNaThANe AvI jAya che. (A rIte upazamazreNithI paDelA jIvanuM mithyAtve gamana thAya.) - caramazarIrI upazamanA patana aMge vicAraNA * athavA to - jo e upazamazreNivALo jIva caramazarIrI hoya, eTale ke taddabhavamokSagAmI hoya, to te patana pAmatA yAvat sAtamA guNaThANA sudhI Ave... ane tyArabAda te sAtamA guNaThANAthI pharI kSapakazreNi caDavAnI zarUAta kare che. (tyArabAda kSapakazreNi caDI kevalajJAnAdi pAme che.) anekAMta : tabhavamokSagAmI jIva paDIne sAtame sudhI Ave - e bAbata ekAMte na samajavI. evo jIva paNa jo tarata kSapakazreNi na caDavAno hoya, to e sAmethI chake Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] - +0+ 48 - zrIgusthAnamAroha (sso. 4-46) kRtopazamA eva kSapakatvaM kurvanti, na tu tatraiva bhave dvivelaM kRtopazamAH, yadAha - "jIvo hu egajammaMmi, ikkasi uvasAmago / khayaMpi kuJjA no kuJjA, dovAre uvasAmago // 1 // " // 45 // athopazamazreNInAM sambhavasaGkhyAmAha - AsaMsAraM caturvArameva syAcchamanAvalI | jIvasyaikabhave vAradvayaM sA yadi jAyate // 46 // --- guNatI - paNa jaI zake che. ane tyAM paNa pariNAma sthira na rahe, to pAMcame - cothe ke yAvat mithyAtva sudhI paNa jaI zake che... eTale sAtamA sudhI ja patana thavAnI vAta, tadbhava mokSagAmI tarata kSapakazreNi caDanAra jIvane laIne samajavI. prazna : kyo upazamaka jIva "kSapakazreNi' caDI zake ? uttaraH je jIve A bhavamAM mAtra eka ja vAra upazamazreNi karI hoya, tevo upazamaka jIva ja kSapakazreNi caDI zake che... bAkI je jIve A bhavamAM be vAra upazamazreNi karI hoya, te jIva kSapakazreNi caDI zake nahIM... (eka bhavamAM be vArathI vadhu zreNi caDI zakAya nahIM. have A jIva jo be vAra upazamazreNi caDyo, to e trIjI kSapakazreNi caDe nahIM..) A ja viSayamAM jaNAvyuM che ke - "jIva jo eka bhavamAM mAtra eka ja vAra upazamaka (=upazamazreNivALo) thayo hoya, to e kSaya paNa kare (arthAt kSapakazreNi paNa caDe), paNa jo eka bhavamAM be vAra upazamaka thayo hoya, to e kSapakazreNi caDI zake nahIM." have A upazamazreNi eka bhavamAM ke aneka bhavamAM vadhumAM vadhu keTalIvAra pAmI zakAya? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - A upazamaNi pAmavAnI saMkhyA - zlokArtha eka jIvane AkhA saMsAracakramAM cAra vAra ja upazamazreNi thAya. ane jo eka bhavamAM thAya, to be vAra ja upazamazreNi thAya... (46) chAyAsanmitram (48) nIvarzvananmane paNa 3paza: / kSayamapi kuryAt no kuryAt, dvikRtva upazamakaH // 1 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (zlo. 46) gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [ 223] -sa 0vyaakhyaa-'shmnaavlii' zamazreNI 'jIvasya' prANinaH 'AsaMsAraM' anAdisAntaM saMsAraM yAvat 'caturaM' vAracatuSTayameva syAt, sA copazamazreNijIvasya 'ekabhave' ekabhavamadhye ' rikvAyatte, tathA vAyama, yAda - "uvasamaseNicaukkaM, jAyai jIvassa AbhavaM nUNaM / sA puNa do egabhave, khavagasseNI puNo egA // 1 // " - guNatIrtha vivecana : eka jIvane AkhA anAdi-sAMta bhavacakramAM zamanAvalI=upazamazreNi mAtra "cAra vAra" ja thAya, enAthI vadhuvAra nahIM... (ahIM bhavacakrane "anAdi-sAMta eTalA mATe kahyuM ke, anAdisaMsArI jIva paNa jyAre prathamavAra upazamazreNi caDe tyArathI eno saMsAra vadhumAM vadhu dezona ardha pudgalaparAvarta ja hoya, enAthI vadhu nahIM.. tethI tenuM bhavacakra anAdi-sAta ja hoya.) have e upazamazreNi eka bhavanI aMdara ja jo thAya, to vadhumAM vadhu be vAra thAya... A vize kahyuM che ke - upazamazreNivicAra : AkhA bhavacakramAM jIvane cAra vAra ja upazamazreNi thAya... ane e upazamazreNi eka bhavamAM to mAtra be ja vAra thAya. kSapakazreNivicAraH kSapakazreNi to jIvane eka ja vAra thAya. (pachI to mohanuM astitva ja na rahevAthI, kSaya karavAno avasara ja na Ave...)" have upazamazreNi caDanAro jIva kayA karmone kayA krame upazamAve ? e batAvavA vRttikArazrI karma-upazamanano krama jaNAve che - - upazamazreNinI sthApanA - zlokArtha: sau prathama (1) anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyane upazamAve, tyArabAda (2) darzanatrikane, tyArabAda (3) napuMsakavedane, pachI (4) strIvedane, pachI (5) hAsyAdiSaTrakane, ane pachI (6) puruSavedane... ema yAvat (krodhAdirUpe) sarakhA evA be be (=apratyAkhyAnapratyAkhyAna) kaSAyone svasadaza ekeka saMjavalana kaSAyanA AMtare upazamAve che. -. chAyAsanmitram (49) 35miMivatuSaM gAyate nIvasthAmavuM nUnam | sA punaDhe ekabhave, kSapakazreNiH punarekA // 1 // Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] ja zrIgusthAnamAro ja (sto. 46) - 0 - upazamazreNisthApanA ceyam - "aNadaMsanapuMsitthI-veachakkaM ca purisaveyaM ca / do do egaMtarie, sarise sarisaM uvasamei // 1 // saM. to 2 . pra. nAma. 2. mAyA 2 ka. pra. mAyA 2. mAna 2 ka. p. mAna 2 saM. kro. 1 a. pra. kro. 2 puru. 1 hAsyAdi. 6 strI. 1 napuM. 2 darzana 3 anantA 8 IjhadA I rUtyuzaLa: I * guNatIrtha A upazamana-prakriyAnI sthApanA A pramANe karavI. guNaThANuM - karma-avasthA 2canA | upazAMtamoha-vItarAga avasthA saMjavalanalobha apratyAkhyAnalobhapratyAkhyAnalobha== saMjavalanamAyA apratyAkhyAnamAyA+pratyAkhyAnamAyA=2 saMjavalanamAna apratyAkhyAnamAna+pratyAkhyAnamAnagara saMjavalana krodha apratyAkhyAnakrodha+pratyAkhyAnakrodha=ra puruSaveda hAsya+rati+aratibhaya+zoka+jugupsA 6 DDDDDD strIveda napuMsakaveda | mithyAtva+mizra+samyakvamohanIya=3 DDD anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya DDDD - yAtrim - (50) anaHrzanapuMsakastrIvedra(hAdri ) parpha gha puruSa ghA dI (apratyAhyAna9tyA-rayAnI) ___ ekAntaritau (saMjvalanAntaritau) sadRze sadRzaM (krodhamAnamAyAlobhAn) upazamayati // 1 // 4-7 4-7 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - | (zno. 47-48) gurnavivevanAvisati : ja [ 221] - ~atha kSapakazreNilakSaNamAha - ato vakSye samAsena, kSapakazreNilakSaNam / yogI karmakSayaM kA, yAmAruhya pravartate // 47|| vyAkhyA-ataH paraM 'samAsena' saGkSapeNa tasyAH kSapakazreNerlakSaNaM vakSye, yAM kSapakazreNI samAruhya 'yogI' kSapako muniH karmakSayaM kartuM pravartate // 47 // athASTamaguNasthAnAdarvAk yAH karmaprakRtIH kSapakaH kSapayati, tAH zlokatrayeNAha anibaddhAyuSaH prAntyadehino laghukarmaNaH / asaMyataguNasthAne, narakAyuH kSayaM vrajet // 44 // - guNatIrtha -- A prarUpaNA UrdhvamukhI jANavI... arthAt pahelA cAra anaMtAnubaMdhI upazamAve, pachI traNa darzanamohanIya samakALe upazamA ityAdi... (ahIM samakALe upazama pAmanArI prakRtiono samAveza koSTakamAM ekasAthe karela che.) A pramANe upazamazreNinuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. je kSapakazraNa have kSapakazreNinuM varNana zarU karavA, sau prathama kSapakazreNinuM svarUpa zuM? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - kSapakazreNinuM svarUpa ja zlokAI have pachI saMkSepathI kSapakazreNinuM svarUpa huM kahIza ke je kSapakazreNi para caDIne yogI mahAtmA karmano kSaya karavA mATe pravRtti kare che. (47) vivecanaH mohanIyakarmanA kSaya mATe udyata thayelA kSepaka mahAtmA, e kSapakazreNi para caDIne karmano kSaya karavA pravRtti kare che. to AvI kSapakazreNinuM svarUpa graMthakArazrI have saMkSepathI kaheze. temAM sau prathama kSapakazreNivALo jIva, apUrvakaraNa nAmanA AThamA guNaThANAnA pahelA ja kayA karmono kSaya kare ? e vAtane traNa zloko dvArA kahe che - - apUrvakaraNa pUrve karmakSayanuM svarUpa zlokAI abaddhAyuSka, caramazarIrI, laghukarmI jIvane cothA asaMyata-guNaThANe narakAyuSyano Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [16] - 2- 0 - zrIgusthAnamAro: (jJo. 48-4-10) tiryagAyuH kSayaM yAti, guNasthAne tu paJcame / / saptame tridazAyuzca, dRThamohasyApi saptakam ||49|| dazaitAH prakRtIH sAdhuH, kSayaM nItvA vizuddhadhIH / dharmadhyAne kRtAbhyAsaH, prApnoti sthAnamaSTamam ||50 // | | triArvizeSam II vyAkhyA-'prAntyadehinaH' caramazarIrasya 'abaddhAyuSaH' akRtAyurbandhasya 'laghukarmaNaH' alpakarmaNa:-alpakarmAMzasya kSapakasya 'asaMyataguNasthAne' caturthe guNAlaye 'narakAyuH kSayaM -- guNatIrtha kSaya thAya, ane pAMcame guNaThANe tiryaMcAyuSyano kSaya thAya. sAtame guNaThANe devAyuSyano kSaya thAya ane darzanamohanIyanA saptakano paNa kSaya thAya.. A pramANe A 10 prakRtiono kSaya karIne, vizuddhabuddhivALo - dharmadhyAnamAM karAyelA abhyAsavALo zapaka sAdhu AThamuM guNaThANuM pAme che. (48-49-50) vivecana : caramazarIrI je have pachI mokSe javAno che, jeno A chello ja bhava che tevo jIva.. (caramabhave ja kSapakazreNi caDI zakAya.) abaddhAyuSkaH jeNe parabhava saMbaMdhI koI ja AyuSya bAMdhyuM nathI tevo jIva... (jo teNe AyuSya bAMdhyuM hoya to tevo baddhAyuSka jIva kSapakazreNi caDI zake nahIM.) laghukarmI : je alpa karmavALo che tevo jIva... "alpakarma eTale e karmonA sthitirasa vagere gADha na hovA, maMda hovA... ane niranubaMdha hovA ityAdi.. AvA caramazarIrI, abaddhAyuSka, laghukarmI jIvane... (1) cothe aviratasamyakta guNaThANe narakaprAyogya AyuSyano kSaya thAya. (2) pAMcame dezavirataguNaThANe tiryaMcaprAyogya AyuSyano kSaya thAya. (3) sAtame apramattasaMyata guNaThANe devAyuSyano paNa kSaya thAya. tAtparyagrAhitA : alabatta, caramazarIrI abaddhAyuSka kSapaka jIvane manuSyAyuSya sivAyanA bAkInA traNa AyuSyanI to sattA paNa nathI hotI, to pachI te te guNaThANe teono kSaya kahevAnuM prayojana zuM? (sattAmAM hoya, ane pachI teno kSaya kahevAto hoya... to e kSaya kahevAnuM sArthaka Thare... paNa ahIM to evuM che nahIM...) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - __ (zlo. 48-49-50) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [27] vrajet' narakayogyAyuH kSayaM yAti, tathA paJcame guNasthAne tiryagAyuH kSayaM yAti, saptame guNasthAne 'tridazAyuH' devAyurapi kSayaM yAti, tathA tatra saptame guNasthAne dRgmohasya saptakamapi kSayaM yAti, tataH kSapakaH sAdhuraSTAcatvAriMzadadhikazatakarmaprakRtimadhyAdetA daza prakRtIH kSayaM nItvA'STatriMzadadhikazataprakRtisattAko'STamaM sthAnaM 'prApnoti' labhate, kathambhUtaH ? 'dharmadhyAne kRtAbhyAsaH' utkRSTa dharmadhyAne rUpAtItalakSaNe kRto'bhyAso yena -. guNatIrtha - chatAM ahIM evuM samAdhAna jaNAya che ke, saMbhavasattAvALA jIvane AzrayIne A nirUpaNa che... arthAt te te AyuSyanI sadbhAvasattA (=pAramArthikasattA) bhale A jIvane nathI, paNa saMbhavasattA to hoI ja zake che... ane te A rIte - dhAro ke A jIva kSapaka na hota, to te te guNaThANe te te AyuSyanI sattAno saMbhava hota... paNa A jIva kSapaka hovAthI e saMbhava rahyo nathI. mATe ja te te guNaThANe e AyuSyono kSaya thavAnuM kahyuM. [ahIM paNa A rItanA guNaThANAonuM pratiniyama je karAyuM che, te eka suprasiddha matAnusAre samajavuM ane e mata A pramANe che : (1) baddhanarakAyu jIva samyakta na pAme, (2) baddhatiryaMcAya jIva dezavirati na pAme, (3) baddhamanuSyAya jIva sarvavirati na pAme, ane (4) baddhadevAyu jIva zreNi na mAMDe. A ja vAta ahIM judA zabdomAM kahI..] (4) ane sAtame guNaThANe ja jIva darzanasaptakano (=anaMtAnubaMdhI cAra + darzanatrikano) paNa kSaya karI de che. A rIte kSapakazreNi para caDanAro sAdhu, apUrvakaraNa guNaThANAnI pahelA 148 prakRtiomAMthI upara kahelI 10 prakRtiono kSaya karIne 138 karmaprakRtionI sattAvALo bane che.. ane tyArabAda e jIva AThamuM guNaThANuM prApta kare che... have kevo jIva AThamuM guNaThANuM pAme ? e batAve che - (1) kRtAbhyAsa : "rUpAtItadhyAna' nAmanA utkRSTa dharmadhyAnamAM jeNe abhyAsa karyo che tevo jIva... "abhyAsa' eTale vAraMvAra Asevana... AvA vAraMvAra AsevanarUpa abhyAsanA yogathI ja tattvanI (=AtmasvarUpa vagere pAramArthika padArthonI) prApti thaI zake che. A (=abhyAsanA) viSayamAM kahyuM che ke - A abhyAsanuM mahattva - prathama zlokArtha: (1) abhyAsathI ja AhAra para vijaya maLe che, enuM niyaMtraNa vagere Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [118] zrIgusthAnamoda: (zno. 48-42-10-12) - sa tathA, abhyAsaH punaH punarAsevanam, tenaivAbhyAsayogena tattvaprAptiH syAt, yadAha - "abhyAsena jitAhAro'bhyAsenaiva jitAsanaH / abhyAsena jitazvAso'bhyAsenaivAnilatruTiH // 1 // abhyAsena sthiraM cittamabhyAsena jitendriyaH / abhyAsena parAnando'bhyAsenaivAtmadarzanam // 2 // abhyAsavarjitaiAnaiH, zAstrasthaiH phalamasti no / bhavenna hi phalaistRptiH, pAnIyapratibimbitaiH // 3 // " tato'bhyAsAdeva 'vizuddhadhIH' nirmalatattvAnuyAyibuddhiriti // 48-49-50 // athAtrASTame guNasthAne kSapakasya zukladhyAnArambhamAha - -- guNatIrtha -- karavAmAM muzkelI nathI sarjAtI, ane (2) abhyAsathI ja vIrAsana vagere Asano para vijaya maLe che, arthAt e Asano sahajatAthI thaI zake che. (3) abhyAsathI ja zvAsa para vijaya meLavI zakAya che, arthAt enuM grahaNa-mocana potA para AdhArita banI zake che, ane (4) abhyAsathI ja prANAyAma vagere dvArA zarIranI aMdara cAlanArA anilano= pavanano (truTika) parAjaya thaI zake che, arthAt ene niyaMtraNamAM rAkhI zakAya che, rokI zakAya che. dvitIyazlokArtha: (5) abhyAsathI ja cittanI sthiratA prApta thAya che, ane (6) abhyAsathI ja indriyo para vijaya meLavI zakAya che, (7) abhyAsathI parama AnaMda maLe che, ane (8) abhyAsathI ja AtmasvarUpanuM darzana prApta thAya che. tRtIyazlokArtha: zAstramAM batAveluM dhyAnanuM svarUpa jANIne, jo ene zAstramAM ja rahevA dIdhuM hoya ane e dhyAnano abhyAsa ja na karyo hoya, to tevA dhyAnathI phaLaprApti thAya ja nahIM. jema pANImAM phaLanAM pratibiMba paDyA hoya, to tevA pratibiMbamAtrathI leza paNa tRpti thAya nahIM. (tema zAstragata dhyAnamAtrathI phaLaprApti paNa na thAya.) (2) vizuddhabuddhi : uparokta jIva dharmadhyAnanA uttamabhedarUpa rUpAtItadhyAnamAM abhyAsavALo hovAthI ja, e jIva vizuddha prajJAvALo bane che... arthAt AtmasvarUpAdiviSayaka nirmaLa tattvane anusaranArI buddhivALo bane che. Avo jIva "AThamuM apUrvakaraNa' nAmanuM guNaThANuM pAme che. have AThamA apUrvakaraNaguNaThANe kSapakazreNivALA jIvane zukladhyAnanI zarUAta thAya che, e vAta batAvavA graMthakArazrI kahe che - Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ K (hto. 12-12-13) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH **** [12] * tatrASTame guNasthAne, zuklasaddhyAnamAdimam / dhyAtuM prakramate sAdhurAdyasaMhananAnvitaH ||51|| vyAkhyA-kSapakaH sAdhustatrASTame guNasthAne 'zuklasaddhyAnaM' zuklanAmakaM pradhAnaM dhyAnam, AdyaM=prathamaM pRthaktvavitarkasapravicAralakSaNaM vakSyamANaM dhyAtuM prakramate, kathambhUtaH sAdhuH ? 'AdyasaMhananAnvito' vajrarSabhanArAcanAmakaprathamasaMhananayukta iti // 51 // atha dhyAtureva svarUpaM zlokadvayenA''ha - niSprakampaM vidhAyAtha, dRDhaM paryaGkamAsanam / nAsAvattasaneetraH, vicivunmIlitekSana ||12|| vikalpavAgurAjAlAddUrotsAritamAnasaH / saMsArocchedanotsAho, yogIndro dhyAtumarhati // 53 // guNatIrtha zlokArtha : (1) nizcala ane dRDha evuM paryaMkAsana karIne (2) nAsikAnA agrabhAga upara mUkAyelI prasanna-sthira dRSTivALo... (3) kaMIka aMze ughaDelAM netravALo... * kSapakane zukladhyAnano prAraMbha zlokArtha : pahelA (vajaRSabhanArAca) saMghayaNathI yukta evo kSapaka sAdhu, tyAM AThamA guNaThANe zukladhyAnanA pahelA bhedanuM dhyAna karavAnI zarUAta kare che. (51) vivecana : 'vajaRSabhanArAca' nAmanA pahelA saMghayaNavALo kSapakazreNi caDanAro sAdhu, AThamA guNaThANe, zreSThadhyAnarUpa zukladhyAnanA cAra bhedamAMthI pahelA bhedarUpa je 'pRthavruvitarkasavicAra' nAmanuM dhyAna che, e dhyAnanI zarUAta kare che. have dhyAnanI zarUAta kare che, to e avasare sahaja prazna thAya ke dhyAna karanAra vyakti kevo hoya ? to enuM svarUpa batAvavA graMthakArazrI be zloko dvArA kahe che * dhyAna karanAranI svarUpasthiti (4) vikalparUpI jALanA baMdhanathI dUra rakhAyelA manavALo (arthAt vikalparahita cittavALo) (5) saMsArano uccheda karavAmAM utsAhavALo... Avo yogIomAM indra samAna mahAyogI dhyAna karavA mATe yogya che. (52-53) Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- -0 -- [ 220] * zrIguNasthAnakramArohaH - (zlo. 52-53) vyAkhyA-'atha' anantaraM 'yogIndraH' kSapakamunIndraH, vyavahAramAzritya dhyAtumarhati dhyAnArambhayogyo bhavatIti sambandhaH, kiM kRtvA ? paryaGkAsanaM 'dRDhaM' nibiDabandhaM vidhAya, kathambhUtam ? 'niSprakampaM' nizcalam, yata Asanajaya eva dhyAnasya prathamaH prANaH, yadAha "AhArAsaNaniddAjayaM ca kAUNa jiNavaramaeNaM / jhAijjhai niaappA uvai8 jiNavariMdeNaM // 1 // " --- guNatIrtha - vivecanaH have AgaLa kahevAtA lakSaNavALo je kSapakazreNi caDanAro uttama sAdhu che, te ja vyavahAranayanI apekSAe dhyAna zarU karavAne yogya che. (e sivAyano jIva dhyAna zarU karavAne yogya nathI.) nayaspaSTatA : ahIM dhyAnaprAraMbhaka yogInI je yogyatA batAvI che, te mAtra vyavahAranayanI apekSAe ja eTalA mATe samajavAnI che ke, "nizcayanayanI apekSAe to jemaNe Asanajaya vagere yogavyavahAro siddha karyA nathI tevA marUdevA-bharata vagere paNa yogIndra thaI kSapakazreNino prAraMbha karI kevalajJAna pAmyA che ja. (eTale bhAvathI ja zreNi AraMbhAya che, bAhya AsanAdinuM mahattva nathI.) chatAM, bahulatAe to Atmazuddhi AsanajayAdi dvArA ja saMbhavita bane, eTale ja vyavahAranayanI apekSAe AsanajayAdi AgaLa kahevAtA lakSaNavALo yogI ja dhyAnaprAraMbhane yogya manAyo che. have e dhyAna karanAra kSepakanA pAMca lakSaNo A pramANe che - (1) nizcala Asana : ekadama (ka) nibiDa baMdhanavALuM, ane (2) nizcalakacaMcalatA vinAnuM paryakAsana racIne yogI mahAtmA dhyAnanI zarUAta kare che. A rIte Asana racavAnuM kAraNa e ke, "Asana parano vijaya" e ja dhyAnano prathama prANa che. A vize kahyuM che ke - vItarAga jinezvaranA siddhAMta mujaba (1) AhAra, (2) Asana, ane (3) nidrA - A badhA para vijaya meLavIne, potAnA AtmasvarUpanuM dhyAna karavuM - evuM jinavaromAM indra samAna tIrthakara bhagavaMto dvArA kahevAyuM che." have judA judA prakAranA AsanonuM svarUpa joIe. -. chAyArbhitram - (51) bAhArIsanidrAnaya ra kRtvA ninavaramona | dhyAyate nijaka AtmA upadiSTaM jinavarendreNa // 1 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. (ro. 12-13) tatra paryaGkAsanam - * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * ** "yAna yodhomAo, pAopari te kSati / paryaGko nAbhigottAnadakSiNottarapANikaH // 1 // " kaizcitsiddhAsanamityucyate, yathA - yoniM vAmapadA'pareNa nibiDaM saMpIDya ziznaM hanu, nyasyorasyacalendriyaH sthiramanA lolAM ca tAlvantare / vaMzasthairyatayA'bhitinizcaladRzA pazyan bhruvorantaraM, yogI yogavidhiprasAdhanakRte siddhAsanaM sAdhayet // 1 // guNatIrtha [626] -- *i temAM sau prathama paryaMkAsana' A pramANe "baMne jaMghA (=DhIMcaNanI nIcenA bhAga) e nIce ane be paga upara karyA pachI, nAbhi pAse jamaNo-DAbo hAtha kramasara catto rAkhavo. (arthAt DAbo hAtha jamaNA hAtha upara catto rAkhavo) te 'paryaMkAsana' kahevAya." [yogazAstra 4/125] vizeSa : zAzvata pratimAo ane zrImahAvIrabhagavAnane nirvANanA samaye je pramANe paryaMkAsana hatuM, te pramANe ahIM samajavuM. pAtaMjalo 'jAnu sudhI hAthane lAMbA karI suvuM' tene paryaMkAsana kahe che. keTalAko dhyAnanI bhUmikA tarIke 'siddhAsana' kahe che. e siddhAsananuM svarUpa A pramANe che siddhAsana : (1) DAbA pagathI (=paganI eDIthI) yonine dAbIne, ane (2) bIjA jamaNA pagathI (=paganI eDIthI) liMgane nibiDatAthI dAbIne (=liMgano uparano bhAga je peDhunI pAseno hoya, te bhAgane dAbIne), ane (3) chAtI upara 'hanu' sthApIne, (4) ekadama nizcala=caMcalatA vinAnI indriyavALo, (5) sthira manavALo evo yogI.....(6) jIbhane tALunA aMta2mAM sthApIne (=be dADhonAM mULasthAnamAM jIbhathI UrdhvastaMbhana karavuM, * apAna ane liMga e benI vacceno bhAga te 'yoni' kahevAya athavA liMganuM mULa te 'yoni' kahevAya. bAkI strInA cihnarUpa yoni ahIM nahIM samajavI. evuM haThapradIpikAmAM kahyuM che. * 'hanu' eTale haDapacI, je mukhanI nIce dADhIvALo bhAga che te... hRdayabhAgathI 4 aMgula dUra hanune rAkhavuM; tene 'jAlaMdharabaMdha' kahevAya. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 52-53) athavA''sananiyamo nAsti, yadAha - "yasmin yasminnAsane'bhyasyamAne, cetaHsthairya jAyate tatra tatra / kAryo yatnaH padmaparyaGkakAyotsargakAMhivayaMhivajrAsanAdau // 1 // " - guNatIrtha - te jihAbaMdhana che, Avo jillAbaMdha karIne), ane (7) vaMzasthiratI dvArA atyaMta nizcala thayelI daSTithI be jUnA vacalA bhAgane joto.. (evo yogI) yogavidhine siddha karavA siddhAsana' nAmanuM Asana sAdhe che. athavA to dhyAnanI bhUmikA mATe koI cokkasa Asanano niyama nathI; jeNe je Asanano abhyAsa karavAthI mananI sthiratA thAya, te vyakti te Asanane sAdhe... A vize jaNAvyuM che ke - cittastharyanA nimittarUpa Asanasevanano upadeza ane zlokArtha: (1) padmAsana, (2) paryakAsana, (3) kAyotsargAsana, (4) ekAMddhiAsana, (5) dviaMhiAsana, ane (6) vajAsana vagere je je Asanano abhyAsa karatA cittanI sthiratA thAya, te te AsanamAM yatna karavo. vistAra : (1) padmAsanaH eka jaMghAnA madhya bhAgamAM bIjI jaMghA sAthenuM joDANa karavuM (arthAtu jemAM DAbI jaMghAne jamaNI jaMghA sAthe bhegI karAya) tene "padmAsana' kahevAya che (2) paryakAsana : AnuM svarUpa ApaNe hamaNAM ja upara joI gayA. (3) kAyotsargAsanaH UbhA ke beThA be hAtha lAMbA laTakatA rAkhIne zarIranI darakAra vinAnA rahevuM, te kAyotsargAsana" kahevAya. jinakalpIo ane chadmasthatIrthakarone A Asana hoya che, teo UbhA UbhA ja A Asana kare. jyAre sthavirakalpIo to UbhAbeThA ke upalakSaNathI sUtA sUtA jema samAdhi Take tema yathAzakti kAyotsarga kare. ( 7 vaMzasthiratA'no arthaH vaMza=nAsikAno daMDa sthiratA=daSTinuM dhairya keLavavuM; arthAt nAsikAnA daMDa upara daSTine sthira banAvavI... A rIte karavAthI dRSTi nizcala bane che. jaGghAyA madhyabhAge tu, saMzleSo yatra jaGghayA / pAsanati pravakta, tavAsanavikSa: || - yogazAstra 4/129 * pralambitabhujadvandva-mUrdhvasthasyA''sitasya vA / sthAna yApekSa vat vAyotsA: sa titaH | yogazAstra 4133 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (ro. 12-3) kathambhUto yogIndraH ? ' nAsAgradattasannetra: ' nAsAgre datte = nyaste satI prasanne netre = locane yasya sa tathA, yato nAsAgranyastalocano hi dhyAnasAdhako bhavati / yadAha dhyAnadaNDakastutau - ** * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH ** * "nAsAvaMzAgrabhAgasthitanayanayugo muktatArApracAraH, zeSAkSakSINavRttistribhuvanavivarodbhrAntayogaikacakSuH / paryaGkAtaGkazUnyaH parigalitaghanocchvAsaniHzvAsavAtaH, saddhyAnArUDhamUrttizciramavatu jino janmasambhUtibhIteH ||1|| ". [622] guNatIrtha (4) ekAMCiAsana : eka page UbhA rahIne dhyAna karavuM, te ekAMCiAsana kahevAya. * (5) dviaMhUiAsana : be page UbhA rahIne dhyAna karavuM, te 'dviaMCiAsana' kahevAya. (6) vajrAsana : vIrAsana karyA bAda pITha upara vajanI AkRtivALA be hAtha rAkhIne tenAthI baMne paganA aMguThA pakaDavAmAM Ave, te vajrAsana' kahevAya che. keTalAka loko Ane 'vetAlAsana'' paNa kahe che. -- Ama bIjA paNa vIrAsana, kamaLAsana, bhadrAsana, utkaTikAsana, godohikAsana, siMhAsana vagere je Asano dvArA cittasthiratA thAya, temAM prayatnazIla bane. (2) nAsAgradRSTi : jemanI prasanna evI be AMkho nAsikAnA agra bhAga upara mUkAyelI che, tevo yogIndra dhyAna karavAne yogya che. kAraNa ke, nAsikanA agrabhAga upara locana mUkanAro jIva ja dhyAnasAdhaka thAya. (e vinA ekAgratA duHzakya hovAthI dhyAna thaI zake nahIM.) A vize dhyAnadaMDakastuti nAmanA graMthamAM kahyuM che ke (1) nAsikAnA daMDanA agra bhAga para sthira karAyelA nayanayugalavALA, (2) AMkhanI kIkInA Amatema thanArA pracArane (=halanacalanane) choDanArA, (3) AMkha sivAyanI bAkInI indriyonI vRttino (=viSayo tarapha rAgAdirUpe janArI gamanapariNatino) kSaya karanArA, (4) traNa bhuvananA vivara vize ughaDelI mAtra eka yogarUpI cakSuvALA (arthAt kAmacakSuthI ke bhogacakSuthI nahIM, paNa mAtra eka yogacakSuthI traNa bhuvanane pUrNa vaSrAtImUrta, vormAM (bhUtomAMM ?) vIrAsane sati / gRhrIyAt pAyoyaMtrAnuM vajrAsanuM tu tat // yogazAstra 4/127 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] ao 0 * zrIguNasthAnakramArohaH - (zlo. 52-53) / punaH kathambhUtaH ? 'kiJcidunmIlitekSaNaH' kiJcidunmIlite-arddhavikasite IkSaNe yasya sa tathA, yoginaH samAdhisamaye kiJcidunmIlite akSiNI bhavataH / yadAha - "gambhIrastambhamUrtirvyapagatakaraNavyApRtirmandamandaM, prANAyAmo lalATasthalanihitamanA dattanAsAgradRSTiH / nApyunmIlannimIlannayanamatitarAM baddhaparyaGkabandho, dhyAnaM pradhyAya zuklaM sakalavidanavadyaH sa pAyAjjino vaH // 1 // " punarapi kathambhUtaH ? 'dUrotsAritamAnaso' viralIkRtacittaH, kasmAt ? 'vikalpavAgurAjAlAt' kalpanAvAgurikAbandhAt, yato vikalpA eva bADhaM karmabandhanahetavaH, yAda - --- guNatIrtha - jonArA.), (5) paryakAsana dvArA zarIra para jaya meLavIne) AtaMkarahita=pIDArahita banelA, (6) ghana=nibiDa evA ucchavAsa ane niHzvAsa saMbaMdhI vAyune vaza karanArA, (7) uttama dhyAna para caDelA AtmasvarUpamaya mUrtivALA evA he jinezvara paramAtmA ! janma-maraNanA viSacakrothI utpanna thanArA bhayathI amAruM sadAkALa mATe rakSaNa karo." (3) AMzika netraprAgaTya : yogI mahAtmA kaMIka ughaDelI=ardhavikasita=aDadhI khulelI AMkhavALA hoya... kAraNa ke, samAdhi vakhate yogI puruSonI AMkha kaMIka khullI hoya che. A vize zAstramAM kahyuM che ke - (1) gaMbhIra ane sthira mUrtivALA, (2) karaNa=IndriyonA vyApArano nAza karyo che jeNe tevA, (3) maMda maMda prANAyAmavALA, (4) lalATanA bhAga para sthirapaNe mUkAyelA manavALA, (5) nAsikAnA agra bhAga para sthApana karAyelI daSTivALA, (6) AMkha atyaMta khullI ke baMdha jenI nathI tevA, (7) racAyelA paryakabaMdharUpa paryakAsanavALA, (8) zukladhyAna nAmanuM zreSTha dhyAna karIne, (9) sarvajJa banelA, ane (10) anavadya=doSarahita thayelA evA te jinezvara bhagavAn tamAruM rakSaNa karo." (4) vikalpavirahita mAnasasAdhanA : sAdhaka puruSo kalpanA-vikalparUpI jALanA baMdhanathI dUra karAyelA manavALA hoya che. ane A rIte manane vikalpothI dUra rAkhavAnuM kAraNa e ke, vikalpo ja karmabaMdhananA gADha hetu che. A vize graMthomAM kahyuM che ke - Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - - __ (zlo. 52-53) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [22] "azubhA vA zubhA vA'pi, vikalpA yasya cetasi / sa svaM badhnAtyayaHsvarNabandhanAbhena karmaNA // 1 // varaM nidrA varaM mUrchA, varaM vikalatApi vA / na tvArtaraudradurlezyAvikalpA''kulitaM manaH // 2 // " bhUyaH kathambhUtaH ? 'saMsArocchedanotsAhaH' saMsArocchedanArthaM bhavaparihArArtham utsAhaH= udyamo yasya sa tathA, bhavacchedakadhyAnArthamutsAhavatAM hi yogasiddhiH syAt, yadAha - "utsAhAnnizcayAddhairyAtsaMtoSAttattvadarzanAt / munerjanapadatyAgAt, SaDbhiryoga: prasiddhyati // 1 // " // 53 // -- guNatIrtha - prathama zlokArtha jenA manamAM azubha ke zubha paNa vikalpo varte che, te jIva potAnA AtmAne lokhaMDa athavA sonAnA baMdhanasamAna karmabaMdhanathI bAMdhe che... tAtparya e ke, jIva potAnA manamAM cAlatA azubha vikalpothI potAnA AtmAne lokhaMDanI beDIsamAna azubhakarmothI bAMdhe che ane zubha vikalpothI suvarNanI beDIsamAna zubhakarmothI bAMdhe che. eTale beDI lokhaMDanI hoya ke sonAnI baMne dvArA AtmA kamathI to baMdhAya che ja. dvitIyazlokArtha : (1) nidrAvasthA sArI, ane (2) mUcchavasthA paNa sArI, ane AgaLa vadhIne (3) vikalapaNuM (=gAMDapaNa ke asaMjJIpaNuM) paNa sAruM... paNa ArtadhyAna, rodradhyAna rUpa kharAba lezyAnA vikalpothI AkuLa evuM mane sAruM nahIM. eTale manane vikalparahita banAvavA prayatnazIla thavuM.) (5) saMsAra ucchedamAM tatpara : yogI mahAtmAne saMsArano uccheda karavAno, cAra gatimAM bhavabhramaNarUpa saMsAra dUra karavAno utsAha=udyama hoya che. kAraNa ke, "dhyAna' e bhavano cheda karanAra che, tevA dhyAna mATe utsAha dharAvanAra jIvone ja yogasiddhi thAya che. A vize zAstramAM kahyuM che ke - (1) utsAhathI, (2) nizcayathI, (3) dhairyathI, (4) saMtoSathI, (5) tattvajJAnathI, ane (6) janapadatyAgathI=lokasaMparka ocho thavAthI, A kAraNothI munibhagavaMtane yogasAdhanA siddha thAya che." Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 126 ] ja zrIgusthAnamAra ja (sto. 14) - 0 - - atha prANAyAmamAha - apAnadvAramArgeNa, nissarantaM yathecchayA / nirudhyordhvapracArApti, prApayatyanilaM muniH // 54|| vyAkhyA-'muniH' yogIndraH anilaM-pavanaM 'UrdhvapracArAptiM' dazamadvAragocaratAprApti prApayati, kiM kRtvA ? 'apAnadvAramArgeNa' pAyuvama'nA pavanaM 'yatheccheyA nissarantaM' svasvabhAvena gacchantaM 'nirudhya' saMkocya, mUlabandhayuktyA'pAnapavanamAkuJcyetyarthaH, mUlabandhazcAyam - "pANibhAgena saMpIDya, yonimAkuJcayed gudam / apAnamRrdhvamAkRSya, mUlabandho nigadyate // 1 // " -- guNatIrtha A pramANe upara kahelA pAMca lakSaNavALo jIva dhyAna karavA mATe yogya che. Ama dhyAna karanAra vyaktinuM svarUpa batAvIne, have dhyAna karanAra vyakti prANAyAmAdi kare, to tenuM svarUpa batAvavA graMthakArazrI kahe che - * prANAyAmanuM svarUpavarNana zlokAI : muni apAnadvAranA (=gudAdvAranA) mArgethI yathecchAe svabhAvathI ja nIkaLatA vAyune rokIne, e vAyune UrdhvapracAranI prApti karAve, arthAt vAyune UrdhvagativALo kare, te prANAyAma" kahevAya che. (54) | vivecana : yogIomAM IndrasamAna evo muni, apAnadhAranA (=gudAdvAranA) mArgethI yathecchAe=potAnI svAbhAvika gatie nIkaLatA evA vAyune (=pavanane) tyAMthI rokIne (=saMkocIne), UrdhvagativALo kare. arthAt tyAMthI e pavanane kheMcIne "brahmarandrasuSumnA" nAmanA dazamA dvAramAM laI jAya che. ahIM apAnavAyune Urdhva kheMcavAnuM kAma, "mUlabaMdha' nAmanI vizeSa prakriyAthI kare che. e mUlabaMdhanuM svarUpa A pramANe che - mUlabaMdha : paganI pAnIthI yonine (=apAna ane liMganI vaccenA madhyabhAgane) dabAvIne, gudAdvArane saMkocavuM. ane pachI e apAnavAyune upara kheMcavo te "mUlabaMdha' kahevAya che. A rIte je AkuMcanakarma (=vAyune saMkocavAnI kriyA) karavAmAM Ave e ja prANAyAmanuM mULa che. A vize dhyAnadaMDakastutimAM jaNAvyuM che ke - Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 (zlo. 54-55) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [27] - -- idamAkuJcanakarmaiva prANAyAmasya mUlam, yaduktaM dhyAnadaNDakastutau - "saMkocyApAnarandhra hutavahasadRzaM tantuvatsUkSmarUpaM, dhRtvA hRtpadmakoze tadanu ca galake tAluni prANazaktim / nItvA zUnyAtizUnyAM punarapi khagatiM dIpyamAnAM samantA llokAlokAvalokAM kalayati sa kalAM yasya tuSTo jinezaH // 1 // " // 54 // atha pUrakaprANAyAmamAha - dvAdazAGgulaparyantaM, samAkRSya samIraNam / pUrayatyatiyatnena, pUrakadhyAnayogataH // 55 // - guNatIrtha (1) agnisamAna ane tAMtaNA samAna sUkSma evAM apAnarazvane saMkocIne, (2) prANazaktine (kuMDaLI athavA zvAsocchavAsanI pravRttivizeSane) hRdayakamaLanA madhyabhAge dhAraNa karIne, tyArabAda (3) e prANazaktine anukrame gaLAmAM ane tALavAmAM dhAraNa karIne, pachI (4) e prANazaktine zUnyAtizUnyarUpa dedIpyamAna evI khagatie pahoMcADIne (arthAt e prANazaktine brahmaradhe dhAraNa karIne..) jenA para jinezvara paramAtmA prasanna thayA che (arthAtu ekAgratApUrvaka sAdhanA karavAthI AjJApAlana jene phaLI gayuM che) tevo jIva, uparokta prANAyAmathI sarva bAjuthI (=pUrNapaNe) lokAlokane batADanArI evI kaivalyakaLAne pAme che." have A prANAyAmanA mukhya traNa bheda cheH (1) pUraka, (2) recaka, ane (3) kuMbhaka... temAM sau prathama pUrakaprANAyAmanuM svarUpa batAvavA graMthakArazrI kahe che - * (1) pUrakaprANAyAmanuM svarUpa * zlokArdha yogIo pUrakadhyAnanA yoga dvArA bAra aMgula sudhInA bahAranA pavanane aMdara kheMcIne atyaMta yatnathI (potAnA udarane) pUre che. (55) - parvata-vana ane pRthvIno AdhAra jema zeSanAga che. tema badhA yogazAstrano-yogavyavahArano AdhAra kuMDaLI che. kahyuM che ke - "kautavanadhAtrI, thADaDadhAro hinAya . sarveSAM yojAtatrInAM tathADaDadhAro JhatI ' haThapradIpikAmAM paNa kahyuM che ke - "kuTutI AdhAravita: ' (A badhI vAto paradarzananI jaNAvI che, e dhyAnamAM levuM...). ahIM "zUnyAtizUnya' zabdathI suSummAnADIrUpa brahmarandra samajavuM. kAraNa ke (1) suSummA, (2) zUnyapadavI, (3) brahmara%, (4) mahApatha, (5) zmazAna, (6) zAzmavI, ane (7) madhyamArga - A sAte paryAyavAcI zabdo che. che "prANazaktine khagatie pahoMcADavI eTale zuM? enuM tAtparya yogAcArya pAsethI samajavuM. Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [28] * zrIguNasthAnakramArohaH - (zlo. 55) -- vyAkhyA-yogI pUrakadhyAnayogAd 'atiyatnena' atiprayatnena koSThaM sakaladehagataM nADIgaNaM vA pavanena pUrayati, kiM kRtvA ? 'dvAdazAGgulaparyantaM samIraNaM samAkRSya' dvAdazAGgulapramANaM bahistAtpavanaM samantAdAkRSya / atrAyamarthaH - pavano nabhastattve vahamAne nAsAntaHstha eva bhavati, tejastattve vahamAne catvAryagulAni bahistAdUrdhvagaH sphurati, vAyutattve vahamAne SaDaGgulAni bahistAttirazcInazcarati, pRthvItattve vahamAne'STAGgulAni yAvadbahirmadhyamabhAvena tiSThati, jalatattve vahamAne dvAdazAGgulAni yaavdthatAhiti, yAda -- guNatIrtha vivecana : yogI mahAtmA pUrakadhyAnanA yogathI, atyaMta prayatna vaDe (1) udarane athavA (2) AkhA zarIramAM vyApIne rahelI nADIonA samUhane pavana dvArA pUre che. ane e pUravA mATenI vidhi A che ke, 12 aMgula sudhInA bahAra rahelA pavanane badhI bAjuthI aMdara kheMcIne udarAdine pUre che. bhAvArtha : pavana eTale vAyu, e vAyu pAMca prakArano che : (1) prANavAyu, (2) apAnavAyu, (3) vyAnavAyu, (4) samAnavAyu, ane (5) udAnavAyu... temAMthI ahIM prANavAyu levAno che. A prANavAyu bahAra hoya che, ene aMdara kheMcIne udarAdine bharavAnuM che. e pahelA, (1) AkAzatattva, (2) agnitattva, (3) vAyutattva, (4) pRthvItattva, ane (5) jaLatattva - A pAMca tattvo vAyunA ja vizeSa prakAra che... to A pAMca tattvamAMthI kayuM tattva vahetuM hoya ( cAlatuM hoya) ane e pratiniyata tattva vahetI vakhate bahArano prANavAyu kayA bhAgamAM rahyo hoya che ? e batAvavA vRttikArazrI jaNAve che - (1) AkAzatattva: jyAre AkAzatattva vahetuM hoya, tyAre pavana nAsikAnI aMdara ja rahelo hoya che. (eTale tyAre pUraka prANAyAma mATe nAsikAnI aMdaranA bhAgamAM rahelo pavana ja kheMcavAno hoya che.) (2) agnitattvaH jayAre agnitattva vahetuM hoya, tyAre pavana nAsikAnI 4 aMgula bahAra UMce janAro hoya che. A agnitattva vize yogazAstramAM jaNAvyuM che ke - "agnitattvarUpa "dahana' nAmano vAyu ugatA sUryasamAna lAlavarNavALo, atyaMta uSNasparzavALo, vaMToLiyA jevo, cAra aMgula UMce janAro hoya che." [5/51) 0 bAlAdityasamajyotiratyuSNazcaturaGgulaH / AvartavAn vahannUvaM, pavano dahanaH smRtaH // 5/51 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0-gna -- (zlo. 55) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH . [ 121] -- "nAsAnta bhaso'bdhyaMDyaSTArkasaMkhyAGgulottarA / ___ tejovAyupRthivyambubahirgatirudAhRtA // 1 // " ___tato dvAdazAGgulaparyantaM vAruNamaNDalapracArAvasare'mRtamayaM pavanaM samAkRSyetyarthaH, etacca pUrakadhyAnaM karmatayA kecidAhuH - -- guNatIrtha (3) vAyutattva : jyAre vAyutattva vahetuM hoya, tyAre pavana nAsikAthI 6 aMgula bahAra tIrtho pharato hoya che. A vAyutattva vize yogazAstramAM jaiNAvyuM che ke - "pavana nAmano vAyu kaMIka uSNa ane kaMIka ThaMDo, kALA varNavALo, cha aMgulapramANa, haMmezAM tIrtho janAro hoya che.." [5/50] (4) pRthvItattva : jyAre pRthvItattva vahetuM hoya, tyAre pavana nAsikAthI 8 aMgula sudhI bahAra madhyamagatie vahe che. A vize yogazAstramAM kahyuM che ke - "pRthvItattvano puraMdara' nAmano vAyu kaMIka uSNa ane kaMIka zItasparzavALo, svaccha, dhIme-dhIme vahana thato, nAsikAnA vivarane pUrIne ATha aMgula bahAra vahe che" [5/48] (5) jaLatattvaH jyAre jaLatattva vahetuM hoya, tyAre pavana nAsikAthI 12 aMgula bahAra sudhI nIcI gatie vahe che. yogazAstramAM kehyuM che ke - "ujjavala varNavALA, ThaMDA sparzavALA, nIcI gatie janArA, utAvaLe vahetA ane 12 aMgulapramANa jatA vAyune jaLatattvano "varuNa" nAmano vAyu kahevAya che." [5/49] A pAMce vAyu prANavAyurUpa ja che, paNa sparza-gatimaryAdA vagerene laIne teono bheda paDe che... A pAMce tattvanA vAyu vize zAstramAM jaNAvyuM che ke - pavana jyAre nAsikAnI aMdara hoya, tyAre AkAzatattva vahetuM jANavuM.. ane jayAre pavananI gati nAsikAthI bahAra 4-6-8 ane 12 aMgula dUra vahetI hoya, tyAre anukrame taijasatattva, vAyutattva, pRthvItattva ane jaLatattva vahe che ema jANavuM." - 3M: zItaza kRSNaza, vahana tiryanAratam | SaDaGgulapramANazca, vAyuH pavanasaMjJitaH // 5/50|| . nAsikArandhramApUrya, pItavarNaH zanairvahan / kavoSNo'STAGgulaH svaccho, bhaved vAyuH purandaraH // 5/48 / / 0 dhavalaH zItalo'dhastAt tvaritatvaritaM vahan / dvAdazAGgulamAnazca, vAyurvaruNa ucyate // 5/49 / / - - - - - - - - - Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 130] - zrIgusthAnamAro. . (sso. pa-16) - - +< * "vakraghrANaprANamAkRSya tena, sthAnaM bhittvA brahmasUrIzvarANAm / sthUlAH sUkSmA nADikAH pUrayedyad, vijJAtavyaM karma tatpUrakAkhyam // 1 // " // 55 // atha recakaprANAyAmamAha - nissAryate tato yatnAnnAbhipadmodarAcchanaiH / yoginA yogasAmarthyAnecakAkhyaH prabhaJjanaH // 56 // vyAkhyA-'tataH' pUrakAdanantaraM 'yoginA' sAdhakena 'yogasAmarthyAt' prANAyAmAbhyAsabalAd 'recakAkhyaH prabhaJjano' recakanAmA pavano 'nAbhipadmodarAt' nAbhipaGkajakoTarAt zanaiH' arva ma "yatnAr mArA 'nismAte vadi sidhyate, ta ththAna, yavAda guNatIthI tethI nAsikAnI bahAra 12 aMgula sudhI vahetA 'vAruNa' nAmanA jaLatattvanA vAyuno jyAre pracAra thato hoya (arthAt e vAyu cAlato hoya) tyAre e avasare te amRtamaya pavanane kheMcIne udaramAM ane nADIomAM pUravo te "pUraka prANAyAmarUpa pUrakadhyAna kahevAya. keTalAka loko A pUrakadhyAnane pUrakakarma kahe che. teonuM zAstravacana A pramANe che - vakra evA nAsikAnA pavanane kheMcIne, te pavanathI brahmasUrIzvaronA (=suSummAnADIrUpa brahmarazvanAM) sthAnane bhedIne sthUla ke sUkSma evI nADIone je pUre che, te "pUraka' nAmanuM karma samajavuM." A pramANe pUrakaprANAyAmanuM svarUpa kahIne, have recakaprANAyAmanuM svarUpa kahe che. te A pramANe - - (2) recakaprANAyAmanuM svarUpa - zlokAI tyArabAda yogI mahAtmA dvArA yoganAM sAmarthyathI nAbhikamaLanA madhyabhAgamAMthI yatnapUrvaka dhIre dhIre "recaka' nAmanA pavanane bahAra nIkALAya che. (56) vivecana : pUrakaprANAyAma karyA bAda sAdhaka evA yogIpuruSa yoganA sAmarthyathI= prANAyAma karavAnA abhyAsanA baLa vaDe have "recaka' nAmanuM dhyAna kare che. te dhyAnanI vidhi A pramANe che nAbhikamaLanA madhyabhAgathI yatnapUrvaka ekadama maMda-maMdagatie (dhIme dhIme) "recaka Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - * 0i (zlo. 56-57) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [ 232] "vajrAsanasthiravapuH sthiradhIH svacittamAropya recakasamIraNajanmacakre / svAntena recayati nADigataM samIraM, tatkarma recakamiti pratipattimeti // 1 // " // 56 // atha kumbhakadhyAnamAha - kumbhavatkumbhakaM yogI, zvasanaM nAbhipaGkaje / kumbhakadhyAnayogena, susthiraM kurute kSaNam // 57|| vyAkhyA-yogI 'kumbhakaM' kumbhakAkhyaM 'zvasanaM' pavanaM 'nAbhipaGkaje' nAbhikamale 'kumbhakadhyAnayogena' kumbhakakarmaprayogeNa 'kumbhavad' ghaTavad-ghaTAkAraM kRtvA sutarAM sthiraM ad, yAda - --- guNatIrtha - nAmanA pavanane je bahAra pheMkAya, te recakadhyAna kahevAya. ahIM AdarapUrvaka recana karavAnuM je kahyuM che, tenuM tAtparya e samajavuM ke - recana karavAnI je paNa vidhi batAvI hoya, te tamAmamAM AdarapUrvaka prayatna karavo, temAM veTha utAravI nahIM. A recakadhyAna aMge jaNAvyuM che ke - "(1) vajAsana dvArA sthira zarIravALo, (2) sthira=caMcalatA vinAnI buddhivALo evo yogI, (3) recaka pavanathI utpanna thayelA cakra upara potAnuM citta sthApita karIne, (4) svAMtathI ( hRdayathI ke yogaparibhASAnirdiSTa avasthAvizeSathI) nADImAM rahelA pavanane je bahAra pheMke, te "recaka' nAmanuM karma che - ema jJAna pAmavuM." yogazAstramAM recakanuM lakSaNa A pramANe jaNAvyuM che - zloka : vat kojhAtiyatrena, nAsA-thra-purInanaiH. bahiH prakSepaNaM vAyoH, sa recaka iti smRtaH // 5/6 / / artha : nAsikA, brahmara%, mukhAdi vaDe ati prayatnapUrvaka koThAmAMthI pavanane je bahAra pheMkavo, te recakaprANAyAma samajavuM. have kuMbhakaprANAyAmanuM svarUpa batAve che - -9 (3) kuMbhakaprANAyAmanuM svarUpa - zlokArya : yogIpuruSa kuMbhakadhyAnanAM sAmarthyathI nAbhikamaLamAM "kuMbhaka' nAmanA pavanane kuMbhanI jema kSaNabhara mATe ekadama sthira kare che. (57) vivecanaH sAdhaka evA yogI mahAtmA kuMbhakakriyAnA prayogathI nAbhikamaLamAM Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [ 232] ja zrIgusthAnamAra. . (zno. 17-18) - ~- - "cetasi zrayati kumbhakacakraM, nADikAsu nibiDIkRtavAtaH / kumbhavattarati yajjalamadhye, tadvadanti kila kumbhakakarma // 1 // " // 57 // atha pavanajayena manojayamAha - ityevaM gandhavAhAnAmAkuJcanavinirgamau / saMsAdhya nizcalaM dhatte, cittamekAgracintane // 54 // vyAkhyA-yatra manastatra pavano, yatra pavanastatra mano varttate, yadAha - --- guNatIrtha - kuMbhaka' nAmanA pavanane ghaDAnI jema je sthira kare, te kuMbhakaprANAyAma kahevAya. ahIM ghaDAnI jema sthira karavuM eTale e pavanane nAbhikamaLamAM ghaDAnA AkAre ekadama sthira karavuM... kuMbhakakarmanA svarUpa aMge kahyuM che ke - (1) nADIomAM atyaMta sthira karAyelA vAyuvALo jIva, (2) manamAM kuMbhacakranI sthApanA kare che, (arthAt kuMbhacakra vize manane sthira banAve che.. "kuMbhacakra' eTale nAbhikamaLamAM sthira thayelI vAyumaMDaLI athavA teno artha yogAbhyAsI pAsethI samajavo), (3) jeNe kuMbhaka siddha karyuM hoya tevo yogI pANImAM DUbe nahIM, kuMbhanI jema tare che. eTale A dhyAnane nize "kuMbhakakarma kahevAya. yogazAstramAM paNa jaNAvyuM che ke "nAmapado sthirIkRtya kSedhanuM sa tu ; ' artha : nAbhikamaLamAM kuMbhanI jema vAyune sthira karIne rokavo, te kuMbhaka kahevAya. [57] A pramANe (1) pUraka, (2) recaka, ane (3) kuMbhaka - A traNe prANAyAma dvArA pavana para (=prANavAyu para) vijaya meLave... ane A rIte pavanavijaya dvArA manovijaya kare, e vAta jaNAvavA graMthakArazrI kahe che - - pavanavijaya dvArA manovijayanI sAdhanA - zlokArtha A pramANe pavananI (1) AkuMcana=saMkocakriyA=aMdara kheMcANarUpa kriyA, ane (2) vinirgama=bahAra nIkaLavArUpa kriyA.. A baMne kriyAne sAdhIne, yogIpuruSa potAnuM citta ekAgraciMtanamAM nizcalapaNe dhAraNa kare che. (58) vivecanaH jyAM mana hoya tyAM pavana hoya... ane jyAM pavana hoya tyAM mana hoya. baMne ekabIjAnI sAthe joDAyelA che. A aMge jaNAvyuM che ke - Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * * murttavivecanAvijJamatata: ** (zlo. 18) "dugdhAmbuvatsaMmilitau sadaiva, tulyakriyau mAnasamArutau hi / yAvanmanastatra marutpravRttiryAvanmaruttatra manaHpravRttiH // 1 // tatraikanAzAdaparasya nAza, ekapravRtteraparapravRttiH / vidhvastayorindriyavargazuddhistaddhvaMsanAnmokSapadasya siddhiH ||2||" iti, * [13] - *ka . tata 'ityevaM' amunA pUrvoktaprakAreNa pUrakarecakakumbhakakrameNa 'gandhavAhAnAM' pavanAnAM 'Avu jInavininamAM saMsAdhya' vAtAnAM saumokSAvamyasya 'vitta' mana: 'jApravintane' samAdhiviSaye nizcalaM dhatte, marujjaye hi manonizcalatA syAdeva, yadAha guNatIrtha prathamazlokArtha : (1) dUdha ane pANInI jema mana ane pavana baMne ekabIjAnI sAthe haMmezA mATe joDAyelA che, ane (2) e baMne tulya=samAna kriyA kare che. jyAM mananI pravRtti tyAM pavananI pravRtti ane jyAM pavananI pravRtti tyAM mananI pravRtti... dvitIyazlokArtha : taMtra-mana ane pavana A bemAM (1) ekano nAza thAya to bIjAno paNa nAza thAya, ane (2) ekanI pravRtti thAya to bIjAnI paNa pravRtti thAya. (AvuM hovAthI) jo e beno nAza thaI jAya, to indriyanA samUhanI paNa zuddhi=saphAI thaI jAya, (arthAt indriyonuM sAmrAjya paNa khalAsa thaI jAya.) ane A rIte indriyono vinAza thatAM mokSapadanI siddhi thAya ja. (eTale mokSane pAmavA pavanano vijaya ane enA mAdhyame manano vijaya anivArya che, e mATe ja graMthakArazrI jaNAve che ke -) uparokta rIte pUraka-recaka-kuMbhakanI prakriyA dvArA prANavAyurUpa pavananI (1) AkuMcanakriyA=aMdara kheMcIne saMgraha karavArUpa kriyA, ane (2) vinirgamakriyA=pavanane bahAra choDavArUpa kriyA - A be kriyAne sAdhIne, arthAt e baMne kriyAno abhyAsa karIne, manane samAdhi vizenA ekAgraciMtanamAM nizcala kare. (arthAt manane bIjA badhA viSayothI dUra karI samAdhi vizenI bhAvanAomAM tanmaya banAvI de.) ane prANAyAmAdi dvArA jo pavanano vijaya thAya, to mananI nizcalatA paNa thAya ja, e aDaga siddhAMta che. kAraNa ke kahyuM che ke "jo ke (1) pRthvIcakra kadAca calita thaI jAya, ane (2) acala=parvato paNa calita thaI jAya, AgaLa vadhIne (3) pralayakALanA pavanarUpI hiMDolAthI hiMcakA khAtA samudro paNa kadAca calita thaI jAya... paNa (ka) pavanane jItI lenArA, ane (kha) prakAzita Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] * zrImuLasthAnamAro atha bhAvasyaiva prAdhAnyamAha - " pracalati yadi kSoNIcakraM calantyacalA api, pralayapavanapreGkhAlolAzcalanti payodhayaH / pavanajayinaH sAvaSTambhaprakAzitazaktayaH, sthirapariNaterAtmadhyAnAccalanti na yoginaH // 1 // " // 58 // *** - (hto. 18-1) prANAyAmakramaprauDhiratra rUDhayaiva darzitA / kSapakasya yataH zreNyArohe bhAvo hi kAraNam ||59|| vyAkhyA- 'atra' zreNyArohe-kSapaka zreNyArohaviSaye 'prANAyAmakramaprauDhiH ' pavanAbhyAsakramapragalbhatA 'rUDhyaiva' prasiddhimAtratayaiva darzitA, 'yataH' yasmAtkAraNAt 'hi:' sphuTaM kSapakasya bhAva eva kevalodgamakAraNam, na tu prANAyAmAdiDambara:, yaduktaM carpaTinA'pi - guNatIrtha zaktinA (=jJAnazaktinA) avakhaMbhayukta evA yogIo, sthirapariNativALA AtmadhyAnathI kadI paNa calita thAya nahIM.'' K Ama manovijaya mATe prANAyAmAdinuM svarUpa batAvyuM. paNa hakIkatamAM Atmazuddhi mATe 'bhAva' e ja mahattvanuM paribaLa che. bhAva ja pradhAna che. e vAtane jaNAvavA graMthakArazrI bhagavaMta kahe che -- * Atmazuddhi mATe bhAvadhArAnuM prAdhAnya :: zlokArtha : ahIM prANAyAmanA bhedonI prauDhi-vacanacaturAI rUDhithI=prasiddhithI ja batAvI che. kAraNa ke vAstavamAM to kSapakamahAtmAne zreNi para caDavAmAM bhAva e ja kAraNa che. (59) vivecana : ahIM kSapakazreNi caDavAnA viSayamAM (manasthiratAdi mATe) prANAyAmanA kramanI je prauDhi batAvI, arthAt pavananA abhyAsano krama batAvavA je vacananI caturAI karI, te mAtra lokaprasiddhine anusAre ja samajavI. (loko prANAyAmAdi dvArA cittaekAgratA vagere mAne che, e rUDhine anusarIne ja ame paNa ahIM tenuM varNana karyuM.) bAkI vAstavamAM to kSapakajIvane kevaLajJAnanI utpattimAM 'bhAva=AdhyAtmikapariNAma' ja mukhya kAraNa che. prANAyAma vagereno ADaMbara e mukhya kAraNa nathI. (kAraNa ke temAM to vyabhicAra paNa dekhAya che.) eTale ja 'carpaTI' nAmanA vidvAna puruSe paNa ekadama jabaradasta vAta karI che ke Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kno. 11) "nAsAndra nADIvRndra, vAyothAra: pratyAhAra: / prANAyAmo bIjagrAmo, dhyAnAbhyAso mantranyAsaH // 1 // anyacca * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH hRtpadmasthaM bhrUmadhyasthaM nAsAprasthaM zvAsAntaHstham / tejaHzuddhaM dhyAnaM buddhaM, OM kArAkhyaM sUryaprakhyam // 2 // brahmAkAzaM zUnyAbhAsaM, mithyAjalpaM cintAkalpam / kAyAkrAntaM cittabhrAntaM tyaktvA sarvaM mithyAgarvam // 3 // gurvAdiSTaM cintotsRSTaM, dehAtItaM bhAvopetam / tyavatanuM nityAnanaM, zuddha tattva nAnIhi tvam // aa" -- *** [ o ] guNatIrtha prathamazlokArtha : (1) nAsikAno kaMda=agrabhAga, (2) nADIono samudAya, (3) vAyuno saMcAra, (4) pratyAhAra=indriyanirodha, (5) prANAyAma, (6) bIjagrAma, (7) dhyAnano abhyAsa, ane (8) maMtrano nyAsa. - dvitIyazlokArtha : (1) hRdayakamaLamAM raheluM, (2) be brUnA madhyamAM raheluM, (3) nAsikAnA agrabhAgamAM 2heluM, (4) zvAsanI aMdara raheluM, (5) tejathI zuddha baneluM evuM 'OMkAra'nuM viziSTajJAnayukta dhyAna; jenuM nAma 'sUrya' che. tRtIyazlokArtha : (1) brahmAkAza, (2) zUnyAbhAsa ityAdi upara kahelA badhA prayogo mithyApralAparUpa che. mAtra ciMtAtulya=vicAraNA pUratA che. tathA kAyAkrAMta=mAtra zarIrane sAme rAkhIne pravartanArA che. ane cittabhrAMta=cittane bhrAMta banAvanAra che. mATe e tamAma prayogono badho mithyAgarva choDIne... bIjA zAstramAM paNa A ja vAta jaNAvI che ke caturthazlokArtha : (1) gurubhagavaMta dvArA batAvAyelA, (2) ciMtArahita=vikalpakalpanAonA sparza vinAnA, (3) dehAtIta=zarIranA lakSyathI dUra rahenAra, (4) bhAvayukta= bhAvadhArAthI paripUrNa, (5) dvandvavarjita=rAgadveSAdirUpa jugalabaMdhI joDakAothI rahita, ane (6) nityAnaMda=haMmezA AnaMdathI tarabatara evAM zuddha tattvanuM he Atman ! tuM jJAna meLava. - OM A zlokamAM kahela 'nAsAkaMda' vagere judA judA dhyAnasaMbaMdhI padono bhAvArtha yoganA jANakAra pAsethI samajI levo. Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 226 ] * * zrIguNasthAnakramArohaH + ** athAdyazukladhyAnasya nAmA''ha "OMkArAbhyasanaM vicitrakaraNaiH prANasya vAyorjayAt, tejazcintanamAtmakAyakamale zUnyAmbarAlambanam / tyaktvA sarvamidaM kalevaragataM cintAmanovibhramam, tattvaM pazyata jalpakalpanakalAtItaM svabhAvasthitam // 1 // " // 59 // (hto. 16-60) - -K savitarkaM savicAraM, sapRthaktvamudAhRtam / triyogayoginaH, sAdhorAdyaM zuklaM sunirmalam // 60 // vyAvyA-'triyoyozina: sAdho:' manovadyAyayogavato mutte: 'Adya' prathama zuntadhyaanm 'udAhRtaM' proktam, tatkathambhUtam ? saha vitarkeNa varttata iti savitarkam, saha vicAreNa varttate iti savicAram, saha pRthaktvena varttata iti sapRthaktvam, iti vizeSaNatrayopetatvAt pRthaktvavitarkasavicAranAmakaM prathamaM zukladhyAnamiti // 60 // guNatIrtha "(1) vicitra=alaga alaga prakAranI kriyAo dvArA prANavAyuno jaya ka2vAthI OMkArano abhyAsa karavo, (2) potAnA zarI2kamaLamAM tejasanuM ciMtana karavuM, (3) zUnya AkAzanuM AlaMbana levuM. (arthAt zUnya AkAzamAM dhyeyane kalpanAthI sthApIne te AkAzastha dhyeyanuM dhyAna karavuM.) A badhA prayogo kalevara vizenA che, arthAt za2I2kendrita che. ane ciMtA=vikalpajALa dvArA manane vibhrama pahoMcADanAra che. eTale A badhAne choDIne (ka) vAda ane vikalpakalpanAthI rahita, tathA (kha) svabhAvasthita=AtmAnAM zuddha svarUpamaya evA tattvane he bhavyajIvo tame juo." 'AThame guNaThANe kSapakazreNi mAMDanAro jIva paheluM zukladhyAna pAme che' e vAta pUrve AvI hatI. to paheluM zukladhyAna kone kahevAya ? e batAvavA graMthakArazrI sau prathama teno nAmollekha jaNAve che - - * prathama zukladhyAnano nAmollekha zlokArtha : traNa yogavALA yogI mahAtmAne 'savitarka-savicAra-sapRthakksa' evA nAmanuM atyaMta nirmaLa evuM paheluM zukladhyAna hoya che. (60) vivecana : (1) manoyoga, (2) vacanayoga, ane (3) kAyayoga - A traNa yogavALA yogI mahAtmAne paheluM zukladhyAna kahevAyuM che. te paheluM zukladhyAna traNa vizeSaNovALuM che. te A pramANe - Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ -- (zlo. 61) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH . [ rU7 atha tadvizeSaNatrayasya svarUpamAha - zrutacintA vitarkaH syAt, vicAraH saGkramo mataH / pRthaktvaM syAdanekatvaM bhavatyetatrayAtmakam ||61 // vyAkhyA-etatprathamaM zukladhyAnaM trayAtmakam, kramotkramagRhItavizeSaNatrayarUpam, tatra zrutacintArUpo vitarkaH, arthazabdayogAntareSu saGkramo vicAraH, dravyaguNaparyAyAdibhiranyatvaM pRthavatvam dazA guNatIrtha (ka) "vitarka sAthe vartanAruM hoI savitarka (kha) "vicAra" sAthe vartanAruM hoI savicAra (ga) "pRthakva' sAthe vartanAruM hoI sapRthakva Ama traNa vizeSaNothI yukta hovAthI, paheluM zukladhyAna "pRthakva-vitarka-savicAra nAmanuM kahevAya. have graMthakArazrI A traNe vizeSaNonuM svarUpa batAve che - (1) vitarka, (2) vicAra, ane (3) pRthattvanuM svarUpa A zlokArtha: (1) zratanI ciMtA te vitarka kahevAya, (2) saMkramaNa thavuM te "vicAra" kahevAya, ane (3) anekapaNuM te "pRthakta kahevAya. Ama paheluM zukladhyAna traNa vizeSaNothI yukta hoya che. (61) vivecanaH A paheluM zukladhyAna (1) savitarka, (2) savicAra, ane (3) sapRthakta evAM traNa vizeSaNovALuM che. A traNe vizeSaNo kramathI paNa levAya... ane utkramathI paNa levAya... arthAt "vitarka-vicAra-pRtharvavALuM paheluM zukladhyAna che' evuM paNa bolAya. ane pRthakva-vitarka-vicAravALuM paheluM zukladhyAna che' ityAdi rUpe utkramathI paNa bolAya. (eTale ahIM vizeSaNone cokkasa krame rAkhavAno hoI niyama nathI, e kahevAnuM tAtparya che.) have A traNe vizeSaNono graMthakArazrI pahelA saMkSepathI artha batAve che - (1) vitarkaH zrutanI ciMtA... cauda pUrva vagere viSayaka zAstrArthanI vicAraNA... (2) vicAra vicaraNa...saMkramaNa.. judA judA artha, zabda ane yogomAM parAvartana pAmatA rahevuM. eka parathI bIjAmAM vicaratA rahevuM. Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- [28] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 62-63) arthatattrayasya krameNa vyaktArthaM vyAcikhyAsuH prathamaM vitarkamAha - svazuddhAtmAnubhUtAtmabhAvazrutAvalambanAt / crgavo vita: racAt, yariMmarantrAvitagam IIII vyAkhyA-yasmin dhyAne'ntarjalpo'ntaraGgadhvanirUpo vitarko vicAraNAtmakastatsavitarkaM dhyAnaM syAt, kasmAt ? 'svazuddhAtmAnubhUtAtmabhAvazrutAvalambanAt' svakIyanirmalatamaparamAtmatattvAnubhavamayAntaraGgabhAvagatAgamAvalambanataH, ityuktaM savitarkaM dhyAnam // 62 // atha savicAramAha - --- guNatIrtha - (3) pRthakvaH dravya, guNa ane paryAya vageremAM bhinnapaNuM... arthAt dhyAnanA viSaya tarIke judA judA dravyAdinuM AlaMbana letA rahevuM. A pramANe traNe vizeSaNono saMkSepathI artha batAvI, have e traNeno anukrame vyakta (=suspaSTa) artha jaNAvavA, sau prathama graMthakArazrI "vitarkanuM svarUpa kahe che - - (1) vitarkanuM svarUpa - zlokAI potAnA zuddha AtmasvarUpanA anubhavathI, Atmagata bhAvakRtanA AlaMbane, je dhyAnamAM aMtarjalpAkArarUpa vitarka hoya, te savitarkathI utpanna thayela zukladhyAna samajavuM. (2) vivecanaH je dhyAnamAM aMtaraMga dhvanirUpa vicAraNAtmaka vitarka hoya, te savitarka dhyAna kahevAya. A savirtaka dhyAna, potAnA nirmaLa paramAtmatattvanA anubhavamaya aMtaraMgabhAvagata zrutajJAnanA AlaMbanathI utpanna thAya che. ahIM zrutajJAnanA AlaMbana tarIke cauda pUrvagata zrutajJAnano upayoga samajavo, enAthI A savitarkadhyAna thAya, e vinA nahIM. prazna : marUdevA mAtA, bharatacakrI vagerene to pUrvajJAna hatuM nahIM, chatAM A zukladhyAna teone zI rIte thayuM ? uttara : juo, AtmazuddhinI utkaTatAnA prabhAve emane jJAnAvaraNIyAdi karmono evo tIvra kSayopazama thaI jAya ke sahajatAthI emane pUrvagata zAstrArthano bodha thaI jAya. eTale ke teo e pUrvagata zAstranA zabdathI vettA nahIM, paNa arthathI vettA banIne pachI enA AdhAre A zukladhyAna para caDe mATe koI doSa na rahe. Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - - - - (zlo. 63-64) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [231] arthAdarthAntare zabdAcchabdAntare ca saGkramaH / yogAyogAntare yatra, savicAraM taducyate // 63 // vyAkhyA-yatra dhyAne sa eva pUrvokto vitarko vicAraNAtmako'rthAdarthAntare saGkramate, zabdAt zabdAntare saGkramate, yogAd yogAntare saGkramate, taddhayAnaM savicAraM ssngkrmnnmuzcata rUti darA atha sapRthaktvamAha - -- guNatIrtha - have graMthakArazrI "vicAra"nuM svarUpa jaNAve che - ala- (2) vicAranuM svarUpa che zlokArtha je dhyAnamAM pUrve kahela vitarka vicaraNazIla hoya, eTale ke eka arthathI bIjA arthamAM eka zabdathI bIjA zabdamAM ane eka yogathI bIjA yogamAM janAro hoya, te dhyAna savicAra kahevAya che. (63) vivecanaH ahIM (1) artha tarIke AtmA-pugala vagere padArtho samajavAnA, (2) zabda tarIke e padArthone jaNAvanArA zabdo levAnA, ane (3) yoga tarIke manoyoga, vacanayoga ane kAyayoga pakaDavAno. to je dhyAnamAM pUrve batAvela zrutajJAnanA AlaMbane thanAro vicAraNAtmaka vitarka, (1) eka padArthathI bIjA padArtha tarapha saMkrame, arthAt have bIjA padArtha tarapha vicAra cAlu thAya, (2) eka zabdathI bIjA zabda tarapha saMkrame, ane (3) eka yogathI bIjA yogamAM saMkrame, te dhyAna "savicAra=sasaMkramaNa=parAvartana pAmanAruM' kahevAya. vizeSaH ahIM arthathI arthamAM vagere rUpa saMkrama kahyo che, jyAre (1) dhyAnazatakavRtti, (2) yogazAstra, (3) lokaprakAza vageremAM arthathI zabdamAM, zabdathI arthamAM ane yogathI yogAMtaramAM ityAdi rUpa saMkrama batAvyo che. (1) dhyAnazatakavRtti H "sat vyAM saMmatIti vibhISA'.... (2) yogazAstraH "tatra kRtAt dIvaimarthanarthAt tracchandram | zabdAt punaravyartha yodyottaraM 2 sudhI: I' (3) lokaprakAzaH satra 2 vyagnanArthe, tathA tham vyaJjane'sakRt / vicAro'sti vicaraNam, savicAraM tadIritam // " have graMthakArazrI sapRthakvarUpa vizeSaNane jaNAve che - Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [24] ja zrIgusthAnamAroda: ra (jJo. 64) o - dravyAd dravyAntaraM yAti, guNAd yAti guNAntaram / paryAyAdanyaparyAyaM, sapRthaktvaM bhavatyataH ||64|| vyAkhyA-yatra dhyAne sa eva pUrvokto vitarkaH savicAro'rthavyaJjanayogAntarasaGkramaNarUpo'pi nijazuddhAtmadravyAd dravyAntaraM yAti, athavA guNAd guNAntaraM yAti, yadvA paryAyAt paryAyAntare yati, tatra - "saMhanAnA guNa dravya, suva pItatA yathA . kramabhUtAstu paryAyA, mudrAkuNDalatAdayaH // 1 // " guNatIrtha - - (3) pRthaktanuM svarUpa * zlokArtha : je dhyAnamAM pUrvokta vitarka, eka dravyathI bIjA dravyamAM, eka guNathI bIjA guNamAM, eka paryAyathI bIjA paryAyamAM jAya, te dhyAna sapRthakvarUpa kahevAya.... (24) vivecanaH je dhyAnamAM te pUrve kahelo zrutajJAnanA AlaMbane thanAro vicAraNAtmaka vitarka "vicAra" to hoya ja. taduparAMta, AgaLa vadhIne e vitarka, dravya-guNa-paryAyomAM paNa judA-judApaNAMne anubhavanAra hoya che. te A pramANe - (1) dravya : potAnA zuddha AtmasvarUpa dravyathI bIjA dravyomAM jAya... arthAt AtmadravyanI vicAraNA parathI have pugala dravyanI vicAraNA para jAya. (2) guNa : eka guNathI bIjA guNamAM jAya... arthAt jJAnaguNanI vicAraNAthI darzanaguNanI vicAraNAmAM jAya.. (3) paryAyaH eka paryAyathI bIjA paryAyamAM jAya. arthAt AtmAnA manuSyAdiparyAyanI vicAraNA parathI davAdiparyAyanI vicAraNAmAM jAya..ityAdi. prazna : guNa ane paryAyamAM pharaka zuM ? uttaraH vastunA sahabhAvI dharmone "guNa' kahevAya ane kramabhAvI dharmone "paryAya kahevAya. eTale ke (1) je dharmo kAyama mATe vastunI sAthe ja rahenArA hoya, jemake AtmAmAM jJAnAdi dharmo.. te dharmo "sahabhAvI' kahevAya ane teono "guNa' tarIke vyavahAra karAya che, ane (2) je dharmo anukrame vastumAM AvanArA hoya, jemake AtmAmAM manuSyatvAdi dharmo... te dharmo "kramabhAvI' kahevAya ane teono "paryAya' tarIke vyavahAra karAya che. A vize jaNAvyuM che ke - "(1) dravyanI aMdara sAthe thanArA dharmo "guNa" kahevAya, jemake - suvarNamAM Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 (sno. 64-66) e gurnavivevanAvinaMtaH [ 246] teSu dravyaguNaparyAyAntareSu anyatvaM-pRthaktvaM tadasti yatra dhyAne tatsapRthaktvam // 64 // athAdyazukladhyAnajanitAM zuddhimAha - iti trayAtmakaM dhyAnaM, prathamaM zuklamIritam / ___ prApnotyataH parAM zuddhiM, siddhizrIsaukhyavarNikAm ||65|| vyAkhyA-iti trayAtmakaM-pRthaktvavitarkasavicArAtmakaM prathamaM zukladhyAnaM kathitam, tasmAddhyAnAt 'parAM' prakRSTAM zuddhiM prApnoti, kathambhUtAm ? 'siddhizrIsaukhyavarNikAM' muktilakSmIsukhanidarzanikAmAsAdayatItyarthaH // 65 // che . guNatIrtha .. pItavarNa vagere, ane (2) dravyamAM kramazaH thanArA dharmo "paryAya' kahevAya, jemake - suvarNamAM vIMTI-kuMDala-hAra vagere." A rIte je dhyAnamAM zrutAlaMbane thanAro vitarka, (1) judA judA dravyomAM jaI, (2) judA judA guNomAM jaI, (3) judA judA paryAyomAM jaI anyatvane pRthakvane bhinnapaNAMne anubhave che, te dhyAna "sapRthakva' rUpa kahevAya. vizeSaH (1) dhyAnazatakavRtti, (2) yogazAstra, (3) lokaprakAza vageremAM sapRthakvano artha A pramANe karyo che : eka vastumAM utpatti-sthiti-vyaya vagere paryAyone dravyAstikAdi vividha prakAranA nayothI pUrvagata zrutanA anusAre vicAravA, te sapRthakta kahevAya. A pramANe "vitarka-vicAra-sapRthakva' nAmanA pahelA zukladhyAnanuM savizada svarUpa batAvIne, have A pahelA zukladhyAna dvArA jIva kevI paramavizuddhine pAme ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - pahelA zukladhyAnathI zuddhino prakarSa - zlokArtha A pramANe traNa vizeSaNovALuM paheluM zukladhyAna kahevAyuM... A dhyAnathI jIva, mokSarUpI lakSmInA sukhanA udAharaNarUpa uttama evI Atmavizuddhine pAme che. (5) vivecanaH upara batAvyA pramANe (1) pRthakva, (2) vitarka, (3) savicAra evAM traNa vizeSaNovALuM paheluM zukladhyAna che. A zukladhyAnathI jIva prakRSTa Atmavizuddhine prApta kare che. A Atmavizuddhi mokSarUpI lakSmInA sukhanA ja eka zreSTha udAharaNarUpa che. (eTale ke A dhyAnathI jIva mokSanI AMzika anubhUtitulya Atmavizuddhine pAme che.) Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [42] * * zrIguNasthAnakramArohaH athaitasyaiva vizeSasvarUpamAha - *0* yadyapi pratipAtyetaduktaM dhyAnaM prajAyate / tathApyativizuddhatvAdUrdhvasthAnaM samIhate // 66 // (hto. 66) *K vyAkhyA-yadyapyetaduktaM dhyAnaM 'pratipAti' patanazIlaM 'prajAyate' samutpadyate, tathApi 'ativizuddhatvAd' atinairmalyataH 'UrdhvasthAnam' agretanaM guNasthAnaM 'samIhate' tadArohAya dhAvatItyarthaH / tathA'pUrvakaraNaguNasthAnastho jIvo nidrAdvikadevadvikapaJcendriyatvaprazastavihAyogatitrasanavakavaikriyAhArakataijasakArmaNavaikriyopAGgaAhArakopAGgA''dyasaMsthAnanirmANatIrthakRttvavarNacatuSkAgurulaghUpaghAtaparAghAtocchvAsarUpadvAtriMzatprakRtivyavacchedAt SaDviMzatibandhakaH, guNatIrtha have A pahelA zukladhyAnanuM ja kaMIka vizeSa svarUpa batAvavA, graMthakAra maharSi kahe zlokArtha : jo ke A pUrve kaheluM paheluM zukladhyAna pratipAtI=patana pAmavAnA svabhAvavALuM paNa che, to paNa AtmA atyaMta vizuddha hovAthI uparanA guNaThANe jAya che. (66) vivecanaH jo ke A pUrve kaheluM 'pRthakva-vitarka-savicAra' nAmanuM paheluM zukladhyAna pratipAtI che, arthAt patana pAmavAnA svabhAvavALuM che. eTale ke e AtmavizuddhinI bhAvadhArAthI jIva paDI paNa zake che. to paNa ahIM kSapakazreNigata jIva atyaMta vizuddha hovAthI, vikalpa-kalpanArUpa maLa vinAno hovAthI, AgaLanA guNaThANe jAya che. arthAt apUrvakaraNaguNaThANethI anivRttikaraNaguNaThANe caDavA tatpara bane che. (Ama patanazIla avasthA paNa vizuddhapariNAmI jIvane pragatinuM nimitta banI rahe che.) have apUrvakaraNaguNaThANe keTalI karmaprakRtiono baMdha-udaya-sattA hoya ? te batAvavA vRttikArazrI kahe che - * apUrvakaraNaguNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdha : sAtame guNaThANe kahela baMdhaprAyogya 58 prakRtimAMthI (1-2) nidrAddhika, (34) devadvika, (5) paMcendriyajAti, (6) zubhavihAyogati, (7-15) yazanAma sivAya trasAdinavaka, (16) vaikriyazarIra, (17) AhArakazarIra, (18-19) taijasa-kArmaNaza2I2, (20) vaikriya aMgopAMga, (21) AhArakAMgopAMga, (22) samacaturasasaMsthAna, (23) Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 66-67-68) * purnavivecanAvisamanata: *** antyasaMhananatrikasamyaktvodayavyavacchedAt dvAsaptatervedayitA, aSTatriMzadadhikazatasattAko *K mati ddaddA - iti kSapakasyASTamam // atha kSapako'nivRttiguNasthAnamArohan yAH prakRtIryatra yathA kSipati, tatra tAstathA zlokapaJcakenA''ha anivRtti guNasthAnaM, tataH samadhigacchati / guNasthAnasya tasyaiva, bhAgeSu navasu kramAt // 67 // gatiH svAmI pa tairathI, ke tayorAnupUrviSe | sAdhAraNatvamudyotaH, sUkSmatvaM vikalatrayam // 68 // [ 642 ] -> guNatIrtha nirmANa, (24) jinanAma, (25-28) varNAdicatuSka, (29) agurulaghu, (30) upaghAta, (31) parAghAta, ane (32) ucchvAsa.....A 32 prakRtiono baMdhaviccheda thatAM, bAkInI 26 prakRtio apUrvakaraNe baMdhAya. udaya : sAtame udayaprAyogya 76 prakRtimAMthI (1-3) chellA traNa saMghayaNa, ane (4) samyakatvamohanIya - A 4 prakRtino udayaviccheda thatAM, apUrvakaraNaguNaThANe 72 prakRtiono udaya hoya. guNasthAna baMdha udaya apUrvaka2Na 26 72 sattA H A guNaThANe (darzanasaptaka ane manuSyAyu vinAnA traNa AyuSya sivAya) 138 prakRtinI sattA hoya. sattA 138 have apUrvakaraNaguNaThANethI anivRttikaraNaguNaThANe caDato kSapakajIva kayA bhAgamAM kaI karmaprakRtione khapAve che ? e vAta pAMca zloko dvArA graMthakArazrI jaNAve che * navame guNaThANe karmakSayanuM nirUpaNa - zlokArtha : tyArabAda kSapakajIva navamuM anivRttikaraNaguNaThANuM pAme che. e guNaThANAnA ja nava bhAga che. temAM anukrame narakagati, tiryaMcagati, narakAnupUrvI, tiryaMcAnupUrvI, sAdhAraNa, udyota, sUkSma, vikalendriyatrika, ekendriya, Atapa, thINadvitrika ane sthAvara - A 16 prakRti ahIM pahelA bhAge kSaya pAme che. bIjA bhAge madhyama ATha kaSAya kSaya pAme che. trIjA bhAge Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [44] zrIgusthAnamAroha: ka (jJo. 67-6866-70-72) -~-- -- ekendriyatvamAtapastyAnagRddhyAdikatrayam / sthAvaratvamihAdyAMze, kSIyante SoDazetyamUH ||69 / / aSTau madhyakaSAyAzca, dvitIye'tha tRtIyake / SaNDhatvaM turyake strItvaM, hAsyaSaTkaM ca paJcame ||70 // catuvaMzeSu zeSeSu krameNaivAtizuddhitaH / jdvaccha tataH ghogho, mAno mAyA gha nazyati IO1|| | papUmiH upelum | vyAkhyA-'tataH' tasmAdaSTamaguNasthAnAdanantaraM kSapako'nivRttiguNasthAnaM navamaM samArohati-samadhigacchati, tatastasyaiva guNasthAnasya navasu bhAgeSu kRteSu Aye'ze-prathame bhAge 'ityamUH' ityetAH SoDaza karmaprakRtayaH kSIyante // 67 // rUtyamUka : ? "zrImatiH' narati , 'tairI' tiryapati, talornaratirakke AnupUrvike narakAnupUrvI tiryagAnupUrvI ceti 'sAdhAraNatvaM' sAdhAraNanAma 'udyotaM' - guNatIrtha - napuMsakaveda, cothA bhAge strIveda. pAMcamA bhAge hAsyaSaka. tyArabAda chaTTAthI laIne navamA sudhInA cAra bhAge anukrame atyaMta vizuddhinA baLe puruSaveda, saMjavalana krodha, saMvalanamAna ane saMjvalanamAyA nAza pAme che. (67-68-69-70-71) vivecana : AThamuM apUrvakaraNa nAmanuM guNaThANuM pUrNa thayA bAda kSapakazreNi para caDanAro jIva navamA "anivRttikaraNa' nAmanA guNaThANe caDe che. A guNaThANAnA nava vibhAga che. temAM judA judA vibhAgamAM kSapakajIva judI judI karmaprakRtione khapAve che, te ApaNe anukrame joIe - (1) pahelA vibhAgamAM rahelo jIva A 16 prakRtiono kSaya kare che - (1) narakagati, (2) tiryaMcagati, (3) narakAnupUrvI, (4) tiryaMcAnupUrvI, (5) sAdhAraNa, (6) udyota, (7) sUkSmanAma, (8) beindriya, (9) te indriya, (10) caurindriya, (11) - 0je vibhAgamAM je prakRtiono laya kare, enA pachInA vibhAgamAM e prakRtiono sattAviccheda thAya. dA.ta. pahelA vibhAgamAM 16 prakRtiono kSaya kare che, to pahelA vibhAgamAM to e 16 prakRtionI sattA che ja. (kAraNa ke hajI kSaya thavAnI kriyA cAlu che, kSaya thaI nathI) paNa bIjA vibhAgathI - e prakRtio kSaya pAmI gaI hovAthI - teono sattAviccheda thAya... Ama AgaLa paNa badhe samajavuM. (je vibhAgamAM aMte kSaya thAya, e vibhAgamAM to sattA che ja, enA pachInA vibhAgamAM sattAviccheda gaNAya.) Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ao (sno. 67-68-62-70-72) e gurjaravivevanAvilamattA : [24] - 0 - udyotanAma 'sUkSmatvaM' sUkSmanAma 'vikalatrayaM' dvitricaturindriyajAtilakSaNam // 18 // vendriyavaM' kriyAtirU55, "mAtai' mAtapanAma, "niSpavitra' nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhiriti trikam, 'sthAvaratvaM' sthAvaranAmakarmeti SoDaza karmaprakRtayo'nivRttiguNasthAnasya prathame bhAge kSIyante // 19 // tathA'STau madhyakaSAyA apratyAkhyAnapratyAkhyAnalakSaNA dvitIye bhAge kSIyante, tRtIye bhAge 'SaNDhatvaM' napuMsakatvaM kSIyate, 'turyake' caturthake bhAge 'strItvaM' strIvedaH kSIyate, paJcame bhAge hAsyaratyaratibhayazokajugupsetiSaTkaM ca kSIyate // 70 // zeSeSu 'catuva~zeSu' SaSThAdinavamAntyeSu krameNaiva 'atizuddhito' dhyAnasyAtinairmalyataH puMvedaH saMjvalanakrodho mAno mAyA ca nazyati, ayamarthaH - SaSThe bhAge puMvedaH kSIyate, saptame bhAge saMjvalanakrodhaH kSIyate, aSTame bhAge saMjvalanamAnaH kSIyate, navame bhAge guNatIrtha - ekendriyajAti, (12) Atapa, (13) nidrAnidrA, (14) pracalApracalA, (15) thINaddhi, ane (16) sthAvaranAmakarma - A 16 prakRtione anivRttakaraNaguNaThANAnA pahelA bhAge rahelo jIva kSaya kare che. (2) bIjA bhAgamAM rahelo jIva, apratyAkhyAna krodha-mAna-mAyA-lobha ane pratyAkhyAna krodha-mAna-mAyA-lobha; A madhyama ATha kaSAyono kSaya kare che. (3) trIjA bhAgamAM napuMsakavedano kSaya thAya che. (4) cothA bhAgamAM strIvedano kSaya thAya che. (5) pAMcamA bhAgamAM (1) hAsya, (2) rati, (3) arati, (4) bhaya, (5) zoka, ane (6) jugupsA - A cha prakRtiono kSaya thAya. ane tyArabAda chaTTAthI laIne navamA sudhInA cAra bhAgamAM atyaMta vizuddhinA sAmarthya dhyAnanI atyaMta nirmalatAnA baLe, puruSaveda, saMjavalanakrodha, saMjvalanamAna ane saMjavalanamAyAno anukrame vinAza thAya che. tAtparyArtha : (6) chaThThA bhAge puruSavedano kSaya thAya. (7) sAtamA bhAge saMjavalana krodhano kSaya thAya. (8) AThamA bhAge saMjavalana mAnano kSaya thAya. (9) navamA bhAge saMjvalana mAyAno kSaya thAya. Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - [246] zrIgusthAnamAroha (jJo. 67-6866-70-71-72) saMjvalanamAyA ca kSIyate / tathA cAnivRttiguNasthAnastho jIvo hAsyaratibhayajugupsAvyavacchedAd dvAviMzaterbandhakaH, hAsyaSaTkodayavyavacchedAt SaSaSTervedayitA, navamAMze mAnAntaM paJcatriMzatprakRtisattAvyavacchedAt vyuttarazatasattAko bhavati // 71 // rUti kSaci navamam | atha kSapakasya dazamaguNasthAnamAha - -- guNatIrtha . A pramANe kayA vibhAgamAM kaI karmaprakRtiono kSaya thAya ? e batAvyuM. have anivRttikaraNa guNaThANe rahelA pakajIvane keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya ? e batAvavA vRttikArazrI kahe che - - anivRttikaraNe baMdha-udaya-sattA * baMdhaH anivRttikaraNaguNaThANe rahelo jIva, pUrvokta baMdhAyogya 26 prakRtimAMthI (1) hAsya, (2) rati, (3) bhaya, ane (4) jugupsA - A 4 prakRtiono baMdhaviccheda thavAthI, bAkInI 22 prakRtione bAMdhe... (A 9mA guNaThANAnI zarUAtamAM samajavuM, pachI to puruSaveda ane saMjavalana-4no baMdhaviccheda vacce vacce thAya. udayaH AThame guNaThANe udayaprAyogya 72 prakRtimAMthI hAsyaSakano udayaviccheda thavAthI, bAkInI 66 prakRtiono udaya navame guNaThANe rahelA jIvane hoya... (A paNa zarUmAM samajavuM, pachI to veda ane saMjavalana-3no udayaviccheda vacce vacce thAya.). sattA navamAM guNaThANAnA navamA bhAge 138 prakRtimAMthI saMjavalana mAna sudhInI 35 prakRtiono (=16 prakRti + ATha kaSAya + napuMsakaveda + strIveda + hAsyaSaTraka + puruSaveda + saMjavalana krodha + saMjavalanamAna=35 prakRtiono) sattAviccheda thavAthI, bAkInI 103 prakRtionI sattA hoya. (A navamA bhAge saMjvalanamAyAno sattAviccheda na hoya, kAraNa ke e hajI kSaya pAmI rahI che, kSaya thaI gaI nathI.) guNasthAna | baMdha | udaya | sattA anivRttikaraNa | 22 | 66 103 have kSapakazreNivALA jIvane dasamuM sUkSmasaMgharAya nAmanuM guNaThANuM zI rIte Ave ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 72) tato'sau sthUlalobhasya, sUkSmatvaM prApayan kSaNAt / Arohati muniH sUkSmasaMparAyaM guNAspadam // 72 // vyAkhyA-'tato' navamaguNasthAnAdanantaraM 'asau' kSapako muniH 'sUkSmasaMparAyaM guNAspadaM' sUkSmasaMparAyanAmakaM guNasthAnamArohati, kiM kurvan ? 'kSaNAt ' kSaNamAtrAt 'sthUlalobhasya' sthUlarUpasya saMjvalanalobhasya 'sUkSmatvaM' sUkSmANurUpatvaM prApayan / ** * purnavivecanAvisamalata: " ** [ 647 ] * tathA sUkSmasaMparAyastho jIvaH puMvedasaMjvalanacatuSkabandhavyavacchedAd karmaprakRtInAM saptadazakasya bandhakaH, trivedatrisaMjvalanodayavyavacchedAtSaSTervedayitA mAyAsattAvyavacchedAt dvyuttarazatasattAko bhavati // 72 // // kRti sapasya zamam II guNatIrtha - kSapakajIvane sUkSmasaMparAyaguNasthAna ma zlokArtha : tyArabAda A kSapakamuni sthUlalobhane=bAdaralobhane kSaNamAtramAM sUkSma banAvato 'sUkSmasaMparAya' nAmanA guNaThANe caDe che. (72) vivecanaH navamA anivRttikaraNa guNaThANA pachI kSapakazreNi para caDanAro muni dasamuM 'sUkSmasaMparAya' nAmanuM guNaThANuM pAme... ane e guNaThANuM pAmavA, e kSapakajIva, sthUlasvarUpI bAdaralobhane sUkSmANurUpe banAve. (arthAt e saMjavalanalobhanA dalikono rasa ekadama ghaTADI ekadama maMdarasavALI sUkSma kiTTio banAve. ane pachI e maMdarasavALI sUkSmakiTTione bhogavavI e ja sUkSmasaMparAya guNaThANuM che.) - A pramANe sUkSmasaMparAya guNaThANe caDelA jIvane keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che * sUkSmasaMparAye baMdha-udaya-sattA baMdha : pUrvokta 22 prakRtimAMthI (1) puruSaveda, ane (2-5) saMjvalanacatuSka A pAMca prakRtiono baMdhaviccheda thavAthI, sUkSmasaMparAye rahelo jIva 17 prakRtione bAMdhe. - udaya : pUrvokta 66 prakRtimAMthI (1-3) traNa veda, ane (4-6) saMjavalana krodhamAna-mAyA - A 6 prakRtiono udayaviccheda thavAthI, sUkSmasaMparAye rahelA jIvane 60 prakRtiono udaya hoya. Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - 60. [ 248] zrIgusthAnamAroH (sso. 73) - atha kSapakasyaikAdazaM guNasthAnaM na bhavatItyAha - ekAdazaM guNasthAnaM, kSapakasya na saMbhavet / kintu sa sUkSmalobhAMzAn kSapayan dvAdazaM vrajet ||73 // vyAkhyA-kSapakasyaikAdazaM guNasthAnakaM 'na' naiva bhavet, kintu dazamAdeva guNasthAnAtkSapakaH 'sUkSmalobhAMzAn' sUkSmIkRtalobhakhaNDAn kSapayan san 'dvAdazaM' kSINamohAkhyaM guNasthAnaM 'vrajed' gacchediti, atra kSapakazreNI ca samarthayati, tatkramazcAyam - "aNamicchamIsasammaM, aTThanapuMsitthiveachakkaM ca / puveyaM verU, DhohAI saMgatane zA" I7rUA. - guNatIrtha sattA : pUrvokta 103 prakRtimAMthI saMjavalanamAyAno sattAviccheda thavAthI, A guNaThANe 102 prakRtinI sattA hoya. | guNasthAna | baMdha | udaya | sattA sUkSmasaMparAya | 17 102 have kSapakazreNivALA jIvane agyAramuM guNaThANuM na hoya, eTale e sIdho bArame guNaThANe jAya; e vAta batAvavA graMthakArazrI kahe che - nA kSapakazreNimAM kSINamoha guNaThANe prayANa - zlokAI : Hpakamunine agyAramuM guNaThANuM hotuM nathI. paraMtu te sUkSmalobhanA aMzonekhaMDone khapAvato bAramA guNaThANe jAya. (73) vivecanaH kSapakazreNivALA jIvane agyAramuM "upazAMtamoha' nAmanuM guNaThANuM hotuM nathI. paraMtu e lapakajIva dasamA sUkSmasaMparAya guNaThANAthI ja sUkSmarUpe karAyelA saMjavalanalobhanA khaMDono kSaya karI, bAramA "kSaNamoha' nAmanA guNaThANe jAya che... ane ahIM AvI e kSapakazreNinuM samarthana kare che. arthAt ahIM kSINamohaguNaThANe mohanIyanI tamAma prakRtiono kSaya thaI gayo hovAthI, kSapakazreNine karmakSaya karavA mATenI zreNine sAcA arthamAM phalita kare che. have A AkhI kSapakazreNimAM kayA krame mohanIyakarmano kSaya thayo? e jaNAvavA vRttikArazrI eka zloka dvArA kahe che - anaMtAnubaMdhI cAra kaSAya, mithyAtva, mizra, samyakvamohanIya, madhyama 8 -. chAyAsametram (52) amithyAtvamizrakhyatvani aSTanapuMstrIveSaa | puMvedaM ca kSapayati krodhAdikAn ca saMjvalanAn // 1 // Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *K (hto. 74) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH **** atha tatra zukladhyAnasya dvitIyAMzAzrayaNamAha bhUtvA'tha kSINamohAtmA, vItarAgo mahAyatiH / pUrvavad bhAvasaMyukto, dvitIyaM zuklamAzrayet ||74|| krama 1 ra 3 4 5 6 3 8 9 10 11 12 13 guNatIrtha kaSAya, napuMsakaveda, strIveda, hAsyAdiSaka, puruSaveda ane saMjvalana krodha-mAna-mAyA ane lobha - A pramANe kSapakajIva anukrame mohanIya karmano kSaya kare che." * kSapakazreNimAM kSaya pAmatI prakRtiono kramadarzaka koTho saMkhyA 4 1 1 1 8 1 prakRtio anaMtAnubaMdhI krodha-mAna-mAyA-lobha mithyAtvamohanIya mizramohanIya samyaktvamohanIya apratyAkhyAnacatuSka ane pratyAkhyAnacatuSka napuMsakaveda strIveda hAsya, rati, ati, bhaya, zoka, jugupsA puruSaveda saMjvalakrodha saMjvalanamAna saMjvalanamAyA saMjvalanalobha 1 - 6 1 1 1 1 1 guNasthAnaka 4-7 4-7 4-7 4-7 9 9 4 4 4 4 4 4 4 [41] * 9 10 have A kSINamohaguNaThANe zukladhyAnano bIjo bheda prApta thAya che, e jaNAvavA graMthakArazrI bhagavaMta kahe che * dvitIya zukladhyAnanuM AzrayaNa :: zlokArtha H have eno AtmA kSINamohI thaIne (1) vItarAga, (2) mahAyati, ane (3) bhAvayukta banelo e kSapakajIva pUrvanI jema bIjA zukladhyAnano Azraya kare che. (74) Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [20] ja zrIgusthAnamArodA. je (zno. 74-75) -- vyAkhyA-atha cAnantaraM sa kSapakaH 'kSINamohAtmA bhUtvA' kSINamohaguNasthAnAddhApariNatimayo bhUtvA dvitIyaM zukladhyAnaM 'pUrvavat' prathamazukladhyAnarItyA 'zrayed' bhajet, kathambhUtaH kSapakaH ? 'vItarAgo' vizeSeNa ito gato rAgo yasmAtsa tathA, punarapi kathambhUtaH ? 'mahAyatiH' mahAMzcAsau yatizca mahAyatiH, yathAkhyAtacAritra iti / punaH kathambhUtaH ? 'bhAvasaMyukto' vizuddhatarabhAvopetaH, evaMvidhaH kSapako dvitIyaM zukladhyAnaM zrayedityarthaH // 74 // atha tadeva zukladhyAnaM sanAmavizeSaNamAha - apRthaktvamavIcAraM, savitarkaguNAnvitam / sa dhyAyatyekayogena, zukladhyAnaM dvitIyakam // 75|| - guNatIrtha vivecanaH have dasamA guNaThANA pachI te kSapakazreNivALo jIva kSINamohaguNaThANAnA kALanI pariNativALo thaIne (eTale ke kSINamohaguNaThANAno kALa pAmIne, arthAt bAramuM guNaThANuM pAmIne) pahelA zukladhyAnanI paddhati mujaba bIjuM zukladhyAna pAme che. tAtparya e ke, ahIM paNa kSapakajIva (1) uttarottarasamaye vizuddhivALo, (2) AsanajayAdinA abhyAsavALo, (3) pUrvagata zrutanA AlaMbane dhyAna karanAro thaI bIjuM zukladhyAna pAme che. have A bIjuM zukladhyAna pAmanAro jIva kevo hoya ? te batAve che - (1) vItarAga H vizeSathI pharI kadI paNa na AvavArUpe nIkaLI gayo che rAga jemanAmAMthI tevA vItarAga mahAtmA... upalakSaNathI dveSa ane mohanuM nirgamana paNa samajI levuM. (2) mahAmuni : sAmAyika ke chedopasthApanIyAdi cAritravALA munio karatAM mahAn munibhagavaMta... arthAt "yathAkhyAta' nAmanA rAga-dveSanI kaluSAIthI varjita zuddha ane uttama cAritrane dhAraNa karanArA munibhagavaMta. (3) bhAvasaMyukta : atyaMta vizuddhatara bhAvadhArAthI joDAyelA mahAtmA. AvA traNa vizeSaNavALo kSINamohaguNaThANe rahelo kSapakazreNivALo jIva bIjuM zukladhyAna prApta kare che. have nAma ane vizeSaNa sAthe e bIjA zukladhyAnanuM ja svarUpa batAvavA graMthakAramaharSi kahe che - Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [25] - (zno. 75-76) e gurjaravivevanA samanavRta: ka vyAkhyA-'sa' kSapakaH kSINamohaguNasthAnavartI dvitIyaM zukladhyAnaM 'ekayogena' ekatarayogena saMdhyAyati, yadAha - "ekatriyogabhAjAmAdyaM syAdaparamekayogavatAm / tanuyoginAM tRtIyaM, niyogAnAM caturthaM tu // 1 // " kathambhUtam ? 'apRthaktvaM' pRthaktvavarjitam, 'avIcAraM' vicArarahitam, 'savitarkaguNAnvitam' vitarkamAtraguNopetam, dvitIyaM zukladhyAnaM dhyAyatItyarthaH // 75 // athApRthaktvameva vyaktamAha - nijAtmadravyamekaM vA paryAyamathavA guNam / nizcalaM cintyate yatra, tadekatvaM vidurbudhAH ||76 // -- guNatIrtha .. - bIjA zukladhyAnano savizeSaNa nAmollekha - zlokArtha : pakajIva apRthakva, avicAra ane savitarka guNathI yukta evA bIjA zukladhyAnanuM traNa yogamAMthI koIpaNa eka yoge dhyAna kare che. (75) vivecanaH te kSapakazreNivALo kSINamohaguNaThANe rahelo jIva (1) manoyoga, (2) vacanayoga, ane (3) kAyayoga - e traNa yogamAMthI koIpaNa eka yoge bIjA zukladhyAnane dhyAve che. ahIM eka yogathI bIjA yogamAM saMkramaNa na thatuM hovAthI, je yoge dhyAna para caDyo te ja yoga cheka sudhI akabaMdha jaLavAyelo rahe che, eTale eka yoge A dhyAna thatuM kahevAya. zAstramAM A aMge jaNAvyuM che ke - (1) traNe yogavALAne mAtra eka paheluM zukladhyAna ja thAya, (2) eka yogavALAne bIjuM zukladhyAna thAya, (3) mAtra kAyayogavALAne trIjuM zukladhyAna thAya, ane (4) ayogI mahAtmAne cothuM zukladhyAna thAya." [yogazAstra 11/10] A bIjuM zukladhyAna traNa vizeSaNavALuM che : (1) amRthakva: pRthakvathI varjita, anekatA vinAnuM.. (2) avicAra : vicaraNa-saMkramaNa vinAnuM... (3) savitarkaH pUrvagata zrutanA AlaMbane vicAraNAtmaka thanAruM... have anukrame A traNe vizeSaNonuM savizada svarUpa batAvavA, graMthakAramaharSi pharamAve che - Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] zrIgusthAnamAro ja (sno. 76-77) - - 0 - - - vyAkhyA-'budhA' jJAtatattvAH 'tadekatvam' apRthaktvaM "viduH' avadhArayanti sma kathayanti sma, tat kim ? - dhyAyakena yad nijAtmadravyaM ekaM kevalaM svakIyavizuddhaparamAtmadravyam, 'vA' athavA tasyaiva paramAtmadravyasya ekaM kevalaM paryAyam, 'vA' athavA ekamadvitIyaM guNaM vA, tadatra guNaparyAyavizeSaH pUrvokta eva, etadevaMvidhamekaM dravyamekaM guNaM vA ekaM paryAyaM vA, 'nizcalaM' calanavarjitaM yatra dhyAyate tadekatvamiti // 76 // athAvicAratvamAha - yadvyaJjanArthayogeSu, parAvartavivarjitam / cintanaM tadavicAraM, smRtaM saddhyAnakovidaiH // 77|| -- guNatIrtha - * (1) apRthakvanuM vyakta svarUpa che zlokArdha : (1) potAnA eka Atmadravyane, athavA (2) e AtmadravyanA guNane, ke (3) e AtmadravyanA paryAyane je dhyAnamAM nizcalapaNe vicArAya, tene budhapuruSo "ekatvadhyAna" kahe che. (76) vivecanaH je dhyAnamAM dhyAna karanAra AtmA (1) mAtra potAnA Atmadravyane, arthAt kevaLa potAnA suvizuddha evA paramAtmadravyane, athavA (2) e paramAtmadravyanA ja koI ekAda paryAyamAtrane, athavA to (3) paramAtmadravyanA koI advitIya=asAdhAraNa kevaLa guNane vicAre. eTale ke dhyAna karanAra AtmA je dhyAnamAM A rIte kevaLa eka dravyanuM athavA eka guNanuM athavA eka paryAyanuM nizcalapaNe=caMcalatA vinA sthiratApUrvaka dhyAna kare, te dhyAna "ekatvarUpa=apRthakvarUpa che, evuM paramArthane jANanArA vidvAno kahe che. ahIM guNa ane paryAya vacce zuM taphAvata? e ame pUrve ja jaNAvI dIdhuM ke vastunA sahabhAvI dhamane guNa kahevAya ane kramabhAvI dhamane paryAya kahevAya. spaSTatAH zukladhyAnanA pahelA prakAra karatAM bIjo prakAra atyaMta nizcala=sthira hoya che. jema gharamAM pavana vinAnA bhAgamAM mUkela dIvAnI jayota bilakula halanacalana pAme nahIM, paNa ekadama sthira rahe. tema bIjA zukladhyAnamAM citta eTaluM sthira banI jAya ke eka dravya parathI bIjA dravya para, eka guNa parathI bIjA guNa para, ke eka paryAya parathI bIjA paryAya para jatuM nathI. paNa koI eka dravya ke guNa ke paryAya para ja e sthira rahe che. have "avicAranuM svarUpa batAve che - nAtaka (2) avicAranuM svarUpa * zlokAI je dhyAna (1) vyaMjana, (2) artha, ane (3) yogamAM parAvRtti vinAnuM hoya, Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (jJo. 77) e gurnaviveranAmataH [23] - ~-- - vyAkhyA-samprati saddhyAnakovidatvaM zAstrAmnAyavizeSAdevAsti, na tvanubhavAt, yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH - "anavicchittyA''mnAyaH, samAgato'syeti kIrtyate'smAbhiH / ___ duSkaramapyAdhunikaiH zukladhyAnaM yathAzAstram // 1 // " taiH saddhyAnakovidaiH zAstrAmnAyAvagatazukladhyAnarahasyaistad 'avicAraM' avicAravizeSaNopetaM dvitIyaM zuklaM smRtaM-prajJaptam, tat kim ? yatpUrvoktasvarUpeSu 'vyaJjanArthayogeSu' zabdAbhidheyayogarUpeSu 'parAvartavivarjitaM' zabdAcchabdAntaramityAdisaGkrameNa rahitaM cintanaM zrutAnusArAdeva kriyate tadavicAramiti // 77 // -- guNatIrtha - te dhyAna "avicAradhyAna' che, evuM zreSTha dhyAnamAM kuzala maharSionuM kahevuM che. (77) vivecanaH vartamAnakALamAM "zreSTha dhyAnamAM nipuNatA" te zAstranA AmnAyavizeSathI (=zAstramAM kahelI rIta jANavAthI) jJAnamAtrarUpe thAya che, paNa anubhavarUpe nahIM... eTale ke aMtastala para tevA dhyAnanI anubhUtino sparza thaI jAya e rUpe nahIM. (arthAt dhyAnanipuNatA jANI zakAya che, pAmI zakAtI nathI.) eTale ja kalikAlasarvajJa pU. hemacandrasUri mahArAje jaNAvyuM che ke "jo ke zAstramAM kahyA pramANe atyAranA jIvo mATe zukladhyAna dhyAvavuM, te atyaMta duSkara che. chatAM, zukladhyAnanA saMbaMdhamAM paraMparAthI je AmnAyakapaddhati avicchinnapaNe cAlatI AvI che, e mATe amArA dvArA tenuM svarUpa kahevAya che." [yogazAstra 11/4] eTale zlokamAM "saddhacanoviH' evo je zabdaprayoga karyo che, teno artha Avo karavo ke "zAstraparaMparAthI AvelA AmnAya pramANe zukladhyAnanuM rahasya jemaNe jANI lIdhuM che, tevA zukladhyAnanI svarUpa-jANakArImAM kuzala jIvo..." AvA saddhayAnanipuNa jIvoe "avicAra' vizeSaNathI yukta evuM bIjuM zukladhyAna kahyuM che. "avicAra' eTale pUrve kahelA svarUpavALA (1) zabda, (2) artha, ane (3) yogomAM parAvartana na pAmavuM; arthAt (1) eka zabdathI bIjA zabdamAM, (2) eka arthathI bIjA arthamAM, ke (3) eka yogathI bIjA yogamAM javArUpa saMkrama na hovo. paNa koI eka zabda ke artha ke yogamAM cittanI sthiratA thavI te avicAra. ane A rItanuM parAvartana vinAnuM avicAradhyAna pUrvagata zrutanA AlaMbane ja karAya che, enA anusAra vinA nahIM. Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 7 - [24] zrIsthAnamAroha: (zno. 78-72) - -- atha savitarkatvamAha - nijazuddhAtmaniSThaM hi, bhAvabhutAvalambanAt / cintanaM kriyate yatra, savitarka taducyate ||74 // vyAkhyA-yatra 'nijazuddhAtmaniSTha' svakIyAtivizuddhaparamAtmalInaM 'hi' sphuTaM cintanaM sUkSmavicAraNAtmakaM kriyate, tatsavitarkaikaguNopetaM dvitIyaM zukladhyAnam, kasmAt ? 'bhAvazrutAvalambanAt' sUkSmAntarjalparUpabhAvagatazrutAvalambanamAtracintanAditi // 78 // atha dvitIyazuklajanitasamarasIbhAvamAha - ityekatvamavicAraM, savitarkamudAhRtam / tasmin samarasIbhAvaM, dhatte svAtmAnubhUtitaH // 79|| - guNatIrtha - have bIjA zukladhyAnanA savitarkapaNAnuM svarUpa batAve che - (3) vitarkanuM svarUpa ja zlokAI je dhyAnamAM bhAvazrutanA AlaMbane potAnA zuddha AtmaviSayaka ciMtana karAya, te dhyAna "savitarka kahevAya che. (78) vivecanaH je dhyAnamAM potAnA zuddha AtmaviSayaka, arthAt potAnA atyaMta vizuddha evAM paramAtmatattva vize lIna baneluM sUkSmavicAraNAtmaka, ciMtana thatuM hoya, te dhyAna savitarka rUpa eka guNathI yukta bIjuM zukladhyAna kahevAya. eTale ke savitarka zukladhyAna kahevAya. A zukladhyAna bhAvazrutanA AlaMbane thAya che... eTale ke zuddhAtmaviSayaka sUkSmavicAraNA dvArA aMtarjalpAkArarUpa (=aMtaraMga dhvanirUpa) bhAvadhArArUpe raheluM je zrutajJAna che, te zrutajJAnanA AlaMbane thanArA ciMtana vaDe A zukladhyAna thAya che. ahIM paNa zrutajJAna tarIke pUrvanuM jJAna levuM, kAraNa ke pUrvadharane ja A zukladhyAna thAya che. A pramANe "apRthakva-avicAra-savitarka nAmanA bIjA zukladhyAnanuM savizeSaNa suMdara svarUpa batAvIne, have e zukladhyAna dvArA thanArA phaLasvarUpe "samarasabhAvane jaNAvavA graMthakAramaharSi kahe che - nA dvitIya zukladhyAna dvArA samarasadhArA - zlokArdha : A pramANe "ekatva-avicAra-savitarka nAmanuM bIjuM zukladhyAna kahyuM. A dhyAnamAM jIva potAnA AtmAnI anubhUti dvArA samarasabhAvane dhAraNa kare che. (79) Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zno. 70-80) e gurjaravivAmitvataH [26] - vyAkhyA-'iti' pUrvoktaprakAreNa ekatvAvicArasavitarkarUpavizeSaNatrayopetaM dvitIyaM zukladhyAnaM 'udAhRtaM' kathitam, 'tasmin' dvitIye zukladhyAne vartamAno dhyAnI - dhyAnAr samarasImAvartAvejImAM mAM ! AtmA yadapRthaktvena, lIyate paramAtmani // 1 // " taM samarasIbhAvaM 'dhatte' dhArayati, kutaH ? 'svAtmAnubhUtitaH' svasyA''tmano'nubhUtiranubhavanaM svAtmAnubhUtistataH // 79 // atha kSINamohaguNasthAnAddhA'vasAne yatkaroti, tadAha - ityetaddhyAnayogena, pluSyatkarmendhanotkaraH / nidrApracalayo zamupAntye kurute kSaNe ||60| vyAkhyA-ityetatpUrvoktadhyAnayogena dvitIyazukladhyAnasamAyogena 'pluSyatkarmendhanotkaro' dahyamAnakarmasamidutkaro yogIndraH 'upAntye' antyasamIpasamaye nidrApracalayoH 'nAzaM karoti' kSayaM kurute // 8 // che - guNatIrtha - vivecanaH pUrve jaNAvyA pramANe (1) ekatva, (2) avicAra, ane (3) savitarka rUpa traNa vizeSaNavALuM bIjuM zukladhyAna kahevAyuM che. e bIjA zukladhyAnamAM rahenAro dhyAnI AtmA potAnA zuddha AtmAnI anubhUti dvArA samarasabhAvane prApta kare che. te samarasabhAvanuM svarUpa zAstramAM A pramANe batAvyuM che - "dhyAnanA prabhAvathI AtmA - potAnuM svataMtra astitva choDI - paramAtmAmAM je ekAkArapaNe layalIna thaI jAya, te ekIkaraNa ja (=Atma-paramAtmAnI ekarUpatA ja) samabhAva" kahevAyo che." A pramANe bIjA zukladhyAnanuM phaLa jaNAvIne, have kSINamoha guNaThANAnA caramabhAge rahelo jIva kayA kAryo kare ? e batAvavA graMthakArazrI kahe che - - kSINamohanA hicaramasamaye thanArI ghaTanA - zlokAI : A pramANe pUrvokta dhyAnanA yoge karmarUpI kASThanA samUhane bALato evo kSaNamohI jIva, (A guNaThANAnA) upAjya samaye (1) nidrA, ane (2) pracalA - A be prakRtiono nAza kare che. (80) vivecanaH pUrvokta bIjA zukladhyAnanA prabhAve karmarUpI kASThanA samUhane bhasmasAt karato evo yogIomAM IndrasamAna kSINamohI jIva, A guNaThANAnA upAjyasamaye aMtya Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [1] zrImuLasthAnamAroha athAntyasamaye yatkaroti, tadAha **** - (ro. 8) antye dRSTicatuSkaM ca, dazakaM jJAnavighnayoH / kSapayitvA muniH kSINamohaH syAtkevalAtmakaH // 81 // * vyAkhyA- -kSapako muniH kSINamohasyAntye samaye 'dRSTicatuSkaM ' cakSurdarzanAdidarzanacatuSkaM jJAnAntarAyadazakaM cetyetAzcaturdaza prakRtIH kSapayitvA kSINamohAMzaH san kevalAtmakaH syAditi / tathA kSINamohaguNasthAnastho jIvo darzanacatuSkajJAnAntarAyadazakoccayazorUpaSoDazabandhavyavacchedAdekasAtavedyabandhakaH, tathA saMjvalanalobhaRSabhanArAcanArAcodayavyavacchedAt saptapaJcAzatprakRtervedayitA, lobhasattAkSapakatvAdekottarazatasattAko bhavati // 81 // // kRti kSapasya dvArazam II guNatIrtha samayanI najIkanA samaye, arthAt dvicaramasamaye (1) nidrA, ane (2) pracalA - A be prakRtiono nAza kare che. eTale e be prakRtiono sattAviccheda thavAthI, kSINamoha guNaThANAnA caramasamaye 99 prakRtinI sattA hoya. have kSINamohaguNaThANAnA caramasamaye e jIva zuM kare che ? e batAvavA graMthakArazrI jaNAve che - * kSINamohanA caramasamaye thanArI ghaTanA zlokArtha : kSINamohanA aMte 4 darzanAvaraNa, 5 jJAnAvaraNa ane 5 aMtarAya... A 14 prakRtio khapAvIne kSINamohI muni kevalajJAnI thAya che. (81) vivecana : kSapakazreNivALo muni kSINamoha guNaThANAnA caramasamaye (1) cakSudarzanAvaraNa, (2) acakSudarzanAvaraNa, (3) avadhidarzanAvaraNa, ane (4) kevaladarzanAvaraNa - A 4 darzanAvaraNa... matijJAnAvaraNAdi 5 jJAnAvaraNa... ane (1) dAnAMtarAya, (2) lAbhAMtarAya, (3) bhogAMtarAya, (4) upabhogAtaMrAya, ane (5) vIryaMtarAya - A pa aMtarAyakarma... A 14 prakRtione kSaya pamADIne, e kSINamohI jIva potAnuM kSINamohIpaNuM jALavIne (=arthAt mohakSayajanya avasthA akabaMdha rAkhIne) kevaLajJAnavALo sarvajJa AtmA bane che. have kSINamoha guNaThANe rahelA jIvane keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya ? te batAvavA graMthakArazrI kahe che - Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * (ro. 82) atha kSINamohAnta prakRtInAM saGkhyAmAha * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * evaM ca kSINamohAntA, triSaSTiprakRtisthitiH / paJcAzItirjaradvastraprAyAH zeSAH sayogini // 82 // guNatIrtha **** * kSINamohe baMdha-udaya-sattA baMdha : dasame guNaThANe baMdhAtI 17 prakRtimAMthI (1-4) darzanAvaraNacatuSka, (5-9) pAMca jJAnAvaraNa, (10-14) pAMca aMtarAya, (15) uccagotra, ane (16) yazanAma A 16 prakRtiono baMdhaviccheda thavAthI, bAkI rahela mAtra eka zAtAvedanIya karmano baMdha thAya. guNasthAna kSINamoha [ 17 ] - udaya H dasame kahela udayaprAyogya 60 prakRtimAMthI (1) saMjvalanalobha, (2) RSabhanArAcasaMghayaNa, ane (3) nArAcasaMghayaNa - A traNa prakRtiono udayaviccheda thavAthI kSINamohI jIvane 57 prakRtino udaya hoya. (vAstavamAM kSapakane bIjA-trIjA saMghayaNano udayaviccheda 8me guNaThANe thayo che.) - sattA H dasame kahela 102 karmanI sattAmAMthI saMjavalana lobhano sattAviccheda thavAthI, bAkI rahela 101 karmanI sattA hoya che... ane dvicaramasamaye nidrAdvikano paNa kSaya thato hovAthI, enA pachInA caramasamaye 99 karmanI sattA hoya. baMdha | pa A pramANe bAramA kSINamoha nAmanA guNaThANAnuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. ane te pUrNa thatAM, apUrvakaraNathI laIne kSINamoha sudhInA pAMce guNaThANAonuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. (13) sayomIkevaLI puNasthAnaka sattA 101 99 - have bAramA kSINamoha guNaThANA sudhI ja rahenArI karmaprakRtio keTalI ? ane 'sayogI' nAmanA teramA guNaThANe keTalI karmaprakRtionI sattA hoya ? e batAvavA graMthakAramaharSi pharamAve che zlokArtha : A pramANe 63 karmaprakRtinI sthitisattA bAramA kSINamoha guNaThANA sudhI ja che. (pachI to e tamAmano kSaya thaI jato hovAthI) sayogIguNaThANe jIrNavasratulya bAkInI 85 prakRtinI sattA hoya. (82) Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [18] - 0 A * zrIguNasthAnakramArohaH - (zlo. 82) - vyAkhyA-'evaM' pUrvoktaprakAreNa triSaSTiprakRtInAM sthitiH kSINamohAntaiva, ko'rthaH ? caturthaguNasthAnAdArabhya kSIyamANAnAM prakRtInAM triSaSTiH kSINamohe sampUrNA, yathaikasyAH prakRtezcaturthaguNasthAne kSayaH, punarekasyAH paJcame, aSTAnAM saptame, SaTtriMzatprakRtInAM navame, ekasyAH prakRterdazame, saptadazaprakRtInAM dvAdaze kSayaH, ityevaM triSaSTiprakRtInAM kSINamohAntaiva sthitiruktA, tathA zeSAstriSaSTivyatiriktAH paJcAzItiprakRtayo 'jaradvastraprAyA' atyarthaM jIrNacIvarakalpAH sayogiguNasthAne bhavanti // 82 // -- guNatIrtha vivecanaH pUrve jaNAvyA mujaba 63 karmonI sthitisattA kSINamoha guNaThANA sudhI ja che. alabatta, badhAnI sthiti kAMI kSINamoha sudhI nathI hotI, paNa kahevAno bhAva e ke koIka prakRti cothe kSaya pAme. koIka pAMcame kSaya pAme. ema yAvat kSINamoha sudhImAM to A badhI pravRtiono kSaya thaI ja jAya. eTale phalitArtha e thayo ke, cothA guNaThANAthI laIne kSINamoha sudhImAM badhI maLIne 63 prakRtiono kSaya thAya. A ApaNe siMhAvalokanathI ekavAra joI laIe, pachI graMthakArazrI e ja vAta saMkSepamAM batAvaze - e paNa ApaNe joIzuM. - prakRtiono kramika kSaya : - cothe guNaThANe narakAyuSyano kSaya... pAMcame guNaThANe tiryaMcAyuSyano kSaya... sAtame guNaThANe devAyuSya ane darzanasaptakano kSaya... AThame guNaThANe koIpaNa karmaprakRtino kSaya thato nathI. navamA guNaThANAnA (1) pahelA bhAge sthAvara-sUkSma-tiryaMcaddhika-narakaddhikaAtapa-udyota-thINadvitrika-ekendriyAdijAticatuSka ane sAdhAraNa - A 16 prakRtino kSaya, (2) bIjA bhAge 8 kaSAyano kSaya, (3) trIjA bhAge napuMsakavedano kSaya, (4) cothA bhAge strIvedano kSaya, (5) pAMcamA bhAge hAsyaSakano kSaya, (6) chaThThA bhAge puruSavedano kSaya, (7) sAtamA bhAge saMjavalana-krodhano kSaya, (8) AThamA bhAge saMjavalanamAnano kSaya (9) navamA bhAge saMjavalanamAyAno kSaya. Ama sarva maLI navame guNaThANe 16 + 8 + 1 + 1 + 6 + 1 + 1 + 1 + 1=36 prakRtiono kSaya thAya... dasamA guNaThANe saMjavalanalobhano kSaya. bAramA guNaThANAnA dvicaramasamaye nidrAdrikano kSaya... ane caramasamaye 5 jJAnAvaraNa, 5 aMtarAya ane 4 darzanAcaraNa - ema badhI maLI 14 prakRtino kSaya thAya. Ama cothA guNaThANAthI laIne kSINamAha sudhI 63 prakRtino kSaya thAya. A ja bAbata graMthakArazrIe saMkSepamAM jaNAvI che. te ApaNe koThA pramANe ja joI laIe - Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- (zno. 83) e gurnavivevanAsimanavRtaH ja [ 216] atha sayogini yo bhAvo bhavati, ye ca samyaktvacAritre bhavataH, tadAha - bhAvo'tra kSAyikaH zuddhaH, samyaktvaM kSAyikaM param / kSAyikaM hi yathAkhyAtacAritraM tasya nizcitam |43 // - guNAtIthI - 63 prakRtiono kSapaNAdarzaka koTho - | guNaThANuM | kSaya pAmanAra prakRtionAM nAma saMkhyA narakAyuSya tiryaMcAyuSya | devAyuSya ane darzanasaptaka | A | - sthAvarAdi 16 prakRtio, 8 kaSAya, napuMsakaveda, strIveda, hAsyaSarka, puruSaveda, saMjavalana krodha-mAna-mAyA saMjavalanalobha - je dvicaramasamaye - nidrAddhika caramasamaye-pa jJAnAvaraNa, 5 aMtarAya 4 darzanAvaraNa | 14 kulasaMkhyA 63 sayogI guNaThANe sattAH sayogIguNaThANe rahelA jIvane 148 prakRtimAMthI uparokta 63 prakRtiono sattAviccheda thavAthI, bAkInI 85 prakRtionI sattA hoya. A 85 prakRtio jIrNavaDhatulya hoya che. jema jIrNavastra kheMcavA mAtrathI phATI jAya, tema sahelAIthI kSaya karI zakAya tevI A pravRtio che. A pramANe sayogIguNaThANe keTalA karmonuM astitva hoya? e batAvIne, have e guNaThANe kayo bhAva hoya ane kayuM samyakta tathA cAritra hoya ? te batAvavA, graMthakAramaharSi pharamAve che - ja sayogIguNaThANe bhAva-sakhyattva-cAritranuM svarUpa - zlokAI : A guNaThANe temane (1) zuddha kSAyikabhAva, (2) parama kSAyikasamyakta, ane (3) kSAyika evuM yathAkhyAtacAritra nizca hoya che. (83) Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -90 - - [ 160] zrIsthAnamoda: ka (jJo. 83-84) vyAkhyA-'tasya' kevalAtmano bhagavataH, 'atra' sayogiguNasthAne bhAvaH kSAyika a "zuddhaH' gatinirmo mati, savirva '' praznaI kSayimeva di' chuTuM vAritra kSAyikaM yathAkhyAtanAmakaM nizcitaM bhavati, ko'rthaH ? atraupazamikakSAyopazamikabhAvayorabhAvAt kSAyiko bhAvaH, tathA darzanamohanIyasya cAritramohanIyasya kSINatvAt kSAyike samyaktvacAritre iti // 83 // atha tasya kevalAtmanaH kevalajJAnabalamAha - | he guNatIrtha - vivecanaH kevaLajJAnI mahAtmAne terame sayogIguNaThANe (1) bhAva, (2) samyakta, ane (3) cAritra - traNe kSAyikakakSAnA hoya che. te A pramANe - (1) bhAva ahIM pathamika ane kSAyopathamika bhAva na hovAthI, e sivAyano trIjo atyaMta zuddha=atinirmaLa evo karmakSayajanya kSAyikabhAva hoya che. (A vAta ghAtakarmanI apekSAe samajavAnI... bAkI to jIvava-bhavyatvanI apekSAe pAriNAmikabhAva ane aghAtIkarmanA udayanI apekSAe audayikabhAva paNa hovAno ja. eno niSedha graMthakAre karyo paNa nathI.) ahIM aupazamika ane kSAyopazamikabhAva na hovAnuM kAraNa e ke, (1) mohanIyanA upazamathI aupathamikabhAva Ave, ane (2) ghAtI karmonA kSayopazamathI kSAyopathamikabhAva Ave... jayAre ahIM to e karmonuM astitva ja na hovAthI, emanA upazama ke kSayopazamananya bhAva ahIM hoya ja nahIM. (2) samyaktaH ahIM darzanamohanIyano kSaya thaI gayo hovAthI, uttama evuM 'kSAyikasamyakta' ja hovAnuM.. (3) cAritraH ahIM rAgAdirahita avasthA hovAthI yathAkhyAta" cAritra hoya che. A cAritra be prakAranuM hoya che : (ka) cAritramohanIyanA upazamathI janya aupazamika yathAkhyAtacAritra, ane (kha) cAritramohanIyanA kSayathI janya kSAyika yathAkhyAtacAritra ahIM cAritramohanIyano kSaya thaI gayo hovAthI kSAyika yathAkhyAtacAritra" hoya... (pahelA prakAranuM cAritra 11me guNaThANe hoya ane bIjA prakAranuM caritra 12-13-14me guNaThANe hoya...) - have te kevaLajJAnI mahAtmAnAM kevaLajJAnanuM baLa keTaluM? te batAvavA graMthakAramaharSi pharamAve che - Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - (sno. 84) e gurjaravivAminaH [ 62] 0craacrmidN vizvaM, hastasthAmalakopamam / pratyakSa bhAsate tasya, kevalajJAnabhAsvataH // 44 // vyAkhyA-'carAcaraM vizvaM' sacarAcaraM jagat 'hastasthAmalakopamaM' hastatalagRhItAmalakaphalopamaM 'pratyakSaM sAkSAtkAreNa 'bhAsate' dIpyata iti, atra bhAsvataH sUryasyopamAnaM vyavahAramAtreNaiva darzitam, na nizcayataH, yato nizcayanayena kevalajJAnasUryayormahadantaram, yag "caMdAiccagahANaM pahA payAsei parimiyaM khittaM / vatinApataMgo, togAtoa pAseH II" 84 - guNatIrtha - * kevaLajJAnanuM adbhuta sAmarthya - zlokAI : te kevaLajJAnarUpI tejasvI sUryathI suzobhita evA kevaLIbhagavAnane A AkhuM sacarAcara vizva hAthamAM rahelA AmaLAnI jema ekadama suspaSTapaNe pratyakSa dekhAya che. (84) vivecanaH kevaLajJAnarUpI jhaLahaLatA sUryathI suzobhita evA kevaLajJAnI maharSine A AkhuM sacarAcara (=sthAvara ane jaMgamamaya) jagata, hAthamAM rahela AmaLAnAM phaLanI jema sAkSAtkAra dvArA ekadama pratyakSa dekhAya che. tAtparya e ke, jema hAthamAM raheluM AmaLuM najIka hovA vagerenA kAraNe ekadama spaSTa joI zakAya che, tema kevalajJAnIne kevalajJAnanA mAdhyame AkhuM vizva spaSTa joI zakAya che. spaSTatA H ahIM kevaLajJAnane je jaLahaLatA sUryanI upamA ApI, e paNa kevaLa vyavahAramAtrathI ja batAvelI samajavI, nizcayathI=paramArthathI nahIM. kAraNa ke nizcayanayathI to ( paramArthavicAraNAe to) kevalajJAna kyAM ? ane sUrya kyAM ? e be vacce to bahu moTuM AMtaruM che. zAstramAM jaNAvyuM che ke - (1) caMdra, (2) sUrya, (3) graha vagerenI prabhA (=kiraNaprakAza) mAtra parimita (=niyata pramANavALA) kSetrane prakAze che... jyAre kevalajJAnano sAkSAtkAra loka ane alokarUpa AkhA vizvane prakAze che..." [viMzativizikA-339] -. chAyAsanmitram (53) vandrAhityaprahA, prakA prAzayati parimita kSetram | kaivalyajJAnalAbho lokAlokaM prakAzayati // 1 // * Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~ [62] zrIgusthAnamAra (sso. (6) athArjitatIrthakRtkarmaNo vizeSamAha - vizeSArthaBrma, cenAdaryArthitamUrgitam | tatkarmodayato'trAsau, syAjjinendro jagatpatiH // 85 // vyAkhyA-'vizeSAd' arhadbhaktipramukhaviMzatipuNyasthAnakavizeSA''rAdhanAd 'yena' jantunA 'UjitaM' sphItaM tIrthakRtkarma 'arjitam' upArjitamasti, tIrthakRtkarmArjane hi hetubhUtAnyarhadbhaktimukhyAni viMzatisthAnAnyetAni, yadAha - "arihaMta siddha pavayaNa guru thera bahussue tavassIsuM / vacchalayA eesi, abhikkhanANovaoge a // 1 // --- guNatIrtha - have tIrthaMkaranAmakarmanuM jemaNe upArjana karyuM hoya, tevA kevaLajJAnI mahAtmAnI zuM vizeSatA hoya? e batAvavA graMthakAramaharSi jaNAve che - ja tIrthakara kevaLInuM vaiziSTaTya - zlokAI vizeSa ArAdhanAthI je jIve urjasvI evAM tIrthakara nAmakarmanuM upArjana karyuM hoya, te jIva A guNaThANe te tIrthakara nAmakarmanA udayathI traNa jagatanA svAmI jinendra thAya che. (85) - vivecana : arihaMta paramAtmAnI bhakti karavI vagere 20 puNyasthAno che ke jenI ArAdhanAthI pracaMDa puNya upArjita thAya. A 20 puNyasthAnonI vizeSa ArAdhanAthI koI jIva urjasvI=udAra=vizALa evuM tIrthakaranAmakarma upArjita kare che. kAraNa ke, tIrthaMkaranAmakarmane upArjana karavAmAM "kAraNa' tarIke A arihaMtabhakti vagere 20 sthAno che. te 20 sthAnonuM svarUpa zAstramAM A pramANe batAvyuM che - prathamazlokAH (1) arihaMta, (2) siddha, (3) pravacana, (4) guru, (5) sthavira, (6) bahuzruta, ane (7) tapasvI - A sAta pratye vatsalatA=anurAga ane tadanurUpa sevAbhakti, (8) satata jJAnopayoga rAkhavo, arthAt jJAna mATe niraMtara vyApArazIla rahevuM. [prava. sAro. 310] -. chAyAbitram (54) malliyvanagurusthaviravahuzrute tapasvivuM ! vAtsalyameteSu abhIkSNaM jJAnopayogau ca // 1 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 12. (zno. 81) gurjaravavevanAvilamAnatA [63] dasaiNaviNae Avassae a sIlavvae niraiyAre / khaNalavatacciyAe, veyAvacce samAhI a // 2 // appuvvanANagahaNe, suabhattI pavayaNe pabhAvaNayA / ahiM , tisthayaratta tarapha nIvo rUA" tataH 'atra' sayogini guNasthAne 'tatkarmodayataH' tIrthakRtkarmodayAt 'asau' kevalI - guNatIrtha - dvitIyazlokArtha : (9) darzana=samyakta, (10) jJAnavinaya-darzanavinaya-cAritravinayAdirUpa vinayadharma, (11) AvazyakapratikramaNAdi Avazyaka kAryo, (12-13) zIla-vrata-uttaraguNarUpa zIla ane mULaguNarUpa vrata. A darzanAdi badhAmAM niraticAra rahevuM; e jinanAmakarmanA baMdhanuM kAraNa che. (14) kSaNalavatA=amuka kALavizeSamAM karAto tapa; upalakSaNathI bIjA paNa pratiniyatakAlIna tapo levA... (15) tyAga AhArAdine choDavArUpa dravyatyAga ane krodhAdine choDavArUpa bhAvatyAga... (16) vaiyAvacca= AcArya, glAna, zaikSaka, saMgha vagerenI bhakti karavI... (17) samAdhi=bAhya ane AtyaMtara tapamAM niraMtara pravartavuM. [prava. sAro. 311] tRtIyazloka : (18) apUrvajJAnagrahaNa navuM navuM jJAna niraMtara meLavatA rahevuM, (19) zrutabhakti=zruta vize bahumAna dharAvavuM, ane (20) pravacanaprabhAvanA yathAzaktie upadezAdi dvArA zAsananI prabhAvanA karavI. A 20 kAraNo dvArA jIva tIrthaMkarapaNuM meLave che. [prava. sAro. 312]. to je jIve A 20 sthAnonI vizeSa ArAdhanA dvArA tIrthaMkaranAmakarma bAMdhyuM hoya, tevA kevaLajJAnI paramAtmA teramA sayogIguNaThANe, te tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI traNa bhuvananA adhipati evA jinendra bane che. sAmAnya kevaLIo "jina" kahevAya... ane tIrthaMkara nAmakarmanA udayavALo jIva, aSTa mahAprAtihArya - samavasaraNa vagere amApa aizvaryathI suzobhita hovAthI, te sAmAnya kevaLIomAM indrasamAna hoI "jinendra kahevAya che. - chAyAbaiitram - (55) ravinayI mAvasthAna 2 zIvrate niraticAratA ! kSaNalavatapastyAgA vaiyAvRttyaM samAdhizca // 2 // (56) apUrvajJAnapraha kRta: pravane prabhAvanA | tai: varatIrtharatve namatte navA rUA. Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - -- [64] ja zrIgusthAnamAroha: ka (jJo. 85-86) 'jagatpatiH' tribhuvanAdhipatiH 'jinendraH' syAt, jinA: sAmAnyakevalinasteSAmindra iva jinendraH // 85 // atha tIrthakRto mahimAnamAha - sa sarvAtizayairyuktAH, sarvAmaranarairnataH / ciraM vijayate sarvottamaM tIrthaM pravartayan ||16|| vyArA-'' mAvatIrtha:, "cauro jammappabhii, ikkArasa kammasaMkhae jAe / nava dasa ya devajaNie, cautIsaM aisae vaMde // 1 // " - guNatIrtha * Ama sAmAnya kevaLIo karatAM tIrthakarakevaLInI vizeSatA batAvIne, have tIrthaMkaraparamAtmAno prakRSTa mahimA batAve che - - paramAtmAno ajoDa vaibhava - zlokArdha : (1) sarva atizayothI saMpanna, (2) sarva deva-manuSyo dvArA namaskAra karAyelA, ane (3) sarvottama zAsanane pravartAvanArA evA te tIrthaMkara paramAtmA dIrghakALa sudhI vijayavaMta varte che. (86) vivecana : te tIrthaMkara paramAtmA traNa vizeSaNothI yukta thaIne, sayogI guNaThANe dIrghakALa sudhI=utkRSTathI dezona pUrvakroDavarSa sudhI vijayavaMta varte che, arthAt bIjA darzanothI parAbhava na pAmI akhaMDasAmrAjyavALA rahe che. have e paramAtmAnA traNa vizeSaNo A pramANe samajavA - (1) sAtizayatA: adbhuta evA 34 atizayothI saMpanna paramAtmA hoya. e 34 atizayo saMkSepathI A pramANe jANavA - "(1) janmathI laIne 4 atizayo hoya, (2) karmakSayathI 11 atizayo thAya, ane (3) devakRta 9 + 10=19 atizayo hoya. A 34 atizayone (athavA A 34 atizayavALA paramAtmAne) huM vaMdana karuM chuM." [darzanazuddhiprakaraNa zlo-7] . chAyAsanmitram (57) vatvAro namnaprakRti paNa varSathe nAte | nava daza ca devajanitAzcatustriMzatamatizayAn vande // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * (ro. 86-87) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH **** [ 6 ] ityevaMvidhaizcatustriMzatsaMkhyairatizayairyuktaH, tathA 'sarvAmaranarairnataH' skldevmaanvnamaskRta:, 'sarvottama' sajanazAsanapravAM 'tIrthaM' zAsanuM 'pravarttayan' prayatna 'vira' dezonAM pUrvakoTiM yAvadutkRSTato vijayate // 86 // atha tattIrthakRtkarma yathA vedyate, tadAha guNatIrthaM : (2) lokapraNati H paramAtmAnA yathArthavAditAdirUpa guNone ke prazAMtavAhitAdirUpa prabaLa Atmavizuddhine nIhALIne AkarSAI gayelA badhA deva ane mAnavo dvArA karAyelA namaskAravALA paramAtmA che. A paramAtmAno 34 atizayarUpa vistAra A pramANe samajavo * -- janmajAta 4 atizayo : (1) maLa, roga, parasevA vagerethI rahita zarIra hoya. (2) mAMsa ane lohI zvetavarNavALA hoya. (3) AhAra ane nihAra carmacakSuvALA jIvone adazya hoya. (4) ucchvAsa ane niHzvAsa kamaLanI jema sugaMdhI hoya. ghAtIkarmanA kSayajanya 11 atizayo : ** (3) tIrthapravartana : yathArtha padArthone jaNAvanAra hovAthI, bIjA badhA zAsano karatAM caDIyAtA sarvazreSTha zAsanarUpa tIrthane pravartAvanArA 5ramAtmA che. (1) yojanamAtra samavasaraNabhUmimAM badhA jIvo samAya. (2) badhA jIvo potapotAnI bhASAmAM dezanA samajI zake. (3) pUrve utpanna thayelA rogo ane vairo upazAMta thaI jAya. (4) navo roga, navuM vaira utpanna thAya nahIM. (5) duSkALa na paDe. (6) koIne koIno bhaya na lAge. athavA sva-52-cakra vagereno bhaya na hoya. (7) marakI na pravarte. (8) iti=sAta prakArano upadrava na pravarte. (9) ativRSTi na thAya. Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - [66] zrIgusthAnamAro: (jJo. 87) - --- guNatIrtha (10) anAvRSTi=vRSTino abhAva na thAya. (11) ghaNA jIvone sukha karanAro bhAmaMDalano prakAza cAre bAju phelAya. devakRta 19 atizayo : (1) pAdapITha sahita maNiratnanA siMhAsananI racanA thAya. (2) prabhunA upara traNa chatrAtichatra racAya. (3) mahAna Indradhvaja prabhunI AgaLa AkAzamAM cAle. (4) prabhunI baMne bAju AkAzamAM zveta cAmaro vIMjhAya. (5) badhAthI AgaLa sau prathama dharmacakra prabhunI sAthe (vihAra vakhate) AkAzamAM cAle. (6) prabhu jayAM sthira thAya, tyAM mastaka upara 12 gaNuM UMcuM azokavRkSa rahe. (7) dezanA samaye bhagavAnanA cAra rUpa thAya. (8) maNi, suvarNa ane rUpAnA traNa gaDhavALuM samavasaraNa racAya. (9) rastA para kAMTA adhomukhavALA=UMdhA thAya. (10) prabhunA keza-roma-nakha-dADhI-mUcha e badhuM avasthita rahe, vadhe nahIM. (11) pAMce indriyonA viSayo anukULa rahe. (12) prabhunA vicaraNakSetre chae RtunA anukULa bhAvo pragaTe. (13) gaMdhodakanI vRSTi thAya. (14) pAMca varNanA puSponI jAnupramANa vRSTi thAya. (15) mArgamAM viharanAra prabhune pakSIo paNa pradakSiNA Ape. (16) vega ke maMdatA vinA ekadama anukULapaNe vAyu gati kare. (17) prabhu suvarNanA nava kamaLo upara caraNa sthApana karatA cAle. (18) mArgamAM vicaraNa karatA prabhune vRkSo paNa nIcA namIne jhUke. (19) gaMbhIra nAda sAthe devaduMdubhi AkAzamAM vAge. A pramANe tIrthaMkarano mahimA batAvIne, have e tIrthaMkaranAmakarma kaI rIte bhogavAya? e batAvavA graMthakAramaharSi pharamAve che - Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - - (zno. 87) gurnavivevanAvilamatradyuta: ka [67] vedhate tIrthakRtkarma, tena saddezanAdibhiH / bhUtale bhavyajIvAnAM, pratibodhAdi kurvatA ||87|| vyAkhyA-'tena' tIrthakatA tatkarma 'vedyate' anubhUyate, kiM kurvatA? 'bhUtale' pRthvImaNDale bhavyajIvAnAM pratibodhAdi kurvatA, AdizabdAddezaviratisarvaviratyAropAdi vidadhatA, kAbhiH ? 'saddezanAdibhiH' tattvopadezAdibhiH kRtvA vedyate, yaduktam - "R +E vephannaDuM ?, tApa dharmadesArda vapna te tu mAvo, tAmavosaphattApa zA" [bhAva. ni. 283] rUti 587 - guNatIrtha -- * jinanAmanI vedanaprakriyA * zlokArtha: tIrthaMkara paramAtmA pRthvItala para bhavyajIvone tattvanI dezanAdi dvArA pratibodha vagere karavA vaDe tIrthakara nAmakarmane bhogave che. (87) vivecana : tIrthaMkara paramAtmA, pRthvImaMDaLa para bhavyajIvone tAttvika padArthono upadeza vagere ApavA dvArA (1) pratibodha pamADe che, arthAt dharma pamADe che... ane bAdri zabdathI (2) dezavirati AropaNa, ane (3) sarvavirati AropaNa karAve che, arthAt dezavirati-sarvavirati uccarAve che... ane A badhAnA mAdhyame ja pote upArjana kareluM tIrthakara nAmakarma bhogave che. A aMge siddhAMtamAM jaNAvyuM che ke - zlokaH vephanna ? AitA dhammasArdiA veDuM taM tuM mAvo, tamottai | (Ava. ni. 683) arthaH praznaH te jinanAmakarma kevI rIte bhogavAya? uttaraH glAni vinA dharmadezanA Adi dvArA jinanAmakarma bhogavAya. ahIM mAdri zabdathI 34 atizayonI prApti, vANInA 35 guNonI prApti, traNa lokathI pUjyatva... e badhuM paNa jinanAmakarmanA vipAkodayarUpa che. arthAt e badhAthI paNa jinanAmakarma bhogavAya. prazna te jinanAmakarma baMdhAya kyAre ? uttaraH bhagavAnano je bhava che, tenAthI pUrvanA trIjA bhave e baMdhAya. (dA.ta. prabhu vIrano 27mo bhava tIrthakara tarIkeno bhava che, to pUrvanA trIjA bhave; eTale ke 25mA bhave te jinanAma baMdhAya...) chAyAsanmitram (58) tanna tha vedyate ? nAcA dharmazatAmiH | badhyate tattu bhagavataH, tRtIyabhave avasal // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268] - ~- - * zrIguNasthAnakramArohaH - (zlo. 88) atha kevalinAM sthitimAha - utkarSato'STavarSAMnaM, pUrvakoTipramANakam / kAlaM yAvanmahIpIThe, kevalI viharatyalam ||88 // vyAkhyA-'kevalI' kevalajJAnavAn 'mahIpIThe' pRthvImaNDale utkarSato'STavarSAnaM pUrvakoTipramANaM kAlaM yAvat 'alaM' atyarthaM viharati, kAJcanakamaleSu padanyAsaM kurvan aSTaprAtihAryavibhUtikalitaH anekasurAsurakoTisaMsevito vicarati, ayaM ca sAmAnyakevalivihArakAlasambhavo darzitaH, jinAstu madhyamAyuSa eva bhavanti // 48 // - guNatIrtha - 9 have sayogI guNaThANe rahelA kevaLI paramAtmAono sthitikALa keTalo hoya? te batAve che - - terame kevalajJAnIono sthitikALa - zlokArtha : kevaLIbhagavaMta pRthvI tala para utkRSTathI 8 varSanyUna pUrvakoDavarSa pramANa kALa sudhI samarthapaNe vihare che. (88). vivecana : kevalajJAnI mahAtmA pRthvImaMDala upara utkRSTathI 8 varSa nyUna pUrvakroDavarSapramANa kALa sudhI samarthapaNe vicare che. eTale ke (1) suvarNakamaLa upara pAdasthApana karatA, (2) ATha mahAprAtihAryanA abhuta vaibhavathI yukta, ane (3) aneka karoDa devadAnavothI levAyelA evA paramAtmA vicare che. ahIM 'dezona pUrvakroDavarSapramANa" je kevaLajJAnIonI sthiti kahI, te sAmAnyakevaLIonA vihArakALane laIne samajavI, kAraNa ke teonuM ja ATaluM utkRSTa AyuSya saMbhavI zake. bAkI jinezvara paramAtmAo to madhyama AyuSyavALA ja hoya che, eTale ke utkRSTathI paNa 84 lAkha pUrvanA AyuSyavALA ja hoya che. eTale phalitArtha e ke, (1) sAmAnya kevaLIono vicaraNakALa utkRSTathI "dezona pUrvakoDavarSa pramANa. (2) tIrthakarakevaLIono vicaraNakALa utkRSTathI "84 lAkha pUrva pramANa. prazna: to pachI pUrve 86mI gAthAnI vRttimAM "tIrthaMkara paramAtmA dezona pUrvakroDavarSa sudhI vijayavaMta varte che evuM kema jaNAvyuM ? uttara : emAM be zakyatA che : (1) kAM to e nirUpaNa sAmAnya kevaLIonI apekSAe samajavAnuM, athavA to (2) pUrvakroDavarSamAM 16 lAkha pUrva ochA thAya tyAre Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 89-90) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * [66] atha kevalisamudghAtakaraNamAha - cevAyuSaH sthitiyU~nA, sakAzAdvaidyakarmaNaH / tadA tattulyatAM kartuM, samudghAtaM karotyasau // 49 // vyAkhyA-'asau' kevalI 'ced' yadi 'vedyakarmaNaH sakAzAt' vedanIyakarmasamIpAd mAyuSa: sthitiH' mAvasthitiH cUnA' to mavati, talA "nutyatAM chuM" AyurvedyayostulyatAkaraNArthaM samudghAtaM karoti // 89 // atha tameva samudghAtamAha - -- guNatIrtha 84 lAkha pUrva gaNAya. have pUrvakroDanI apekSAe 16 lAkha pUrva e paNa eka deza' ja che. eTale dezona=16 lAkhapUrvajUna pUrvakroDavarSa 84 lAkha pUrvavarSa... A pramANe 84 lAkhapUrvane paNa dezonapUrvakroDavarSa tarIke vivakSA karIne, tIrthaMkara paramAtmAno utkRSTa vicaraNakALa "dezona pUrvakoDavarSa' kahyo hoya, evuM jaNAya che. chatAM A bAbatamAM bahuzruto kahe te pramANa... have sayogI guNaThANe rahelo jIva kevaLIsamughAta kare che, e vAta batAvavA graMthakAramaharSi pharamAve che - * kevaLIsamuThThAtanI karaNI - zlokArdhaH jo vedanIyakarma karatAM AyuSyakarmanI sthiti ochI hoya, to e be karmane tulya karavA mATe kevaLajJAnI mahAtmA samughAtanI prakriyA kare che. (89). vivecanaH kevaLajJAnI paramAtmA jo vedanIyakarma karatAM AyuSyakarmanI sthiti ochI hoya. upalakSaNathI e paNa samajavuM ke nAma-gotrakarma karatAM AyuSyakarmanI sthiti ochI hoya... to e ochA AyuSyanA gALAmAM te dIrghasthitivALuM karma zI rIte khape? eTale e karma khapAvavA vedanIya-AyuSyAdi badhA karmonI sthiti tulya banAve... arthAt vedanIyAdi karmonI dIrghasthiti ochI karIne AyuSyakarmanI sthititulya banAve. ane A rIte badhA karmonI sthiti tulya banAvavA mATe ja te kevaLajJAnI paramAtmA samudraghAtanI prakriyA kare che. (A prakriyA dvArA badhAnI sthiti tulya bane.) have "samudyAta' kone kahevAya ? e batAvavA ja graMthakAramaharSi pharamAve che ke - Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka [70] ja zrIgusthAnamAroda jI (zno. 10) - + + daNDatvaM ca kapATatvaM, manthAnatvaM ca pUraNam / kurute sarvalokasya catubhiH samayairasI // 10 // vyAkhyA-prathamaM samudghAtasvarUpamucyate - yathAsvabhAvasthitAnAmAtmapradezAnAM vedanAdibhiH saptabhiH kAraNaiH samantAdudghAtanaM svabhAvAdanyabhAvena pariNamanaM samudghAtaH, sa ca saptadhA- vedanAsamudghAtaH, kaSAyasamudghAtaH, maraNasamudghAtaH, vaikriyasamudghAtaH, taijasasamudghAtaH, AhArakasamudghAtaH, kevalisamudghAtazca, yadAha - "vaiyaNa kasAyamaraNe, veuvvia tea AhAra kevalio narasuratirinaraesu, saga paNa tiya cau samugghAyA // 1 // che --- guNatIrtha - - kevaLIsamughAtanuM svarUpa * zlokAI te kevaLajJAnI pahelA samaye daMDa, bIjA samayamAM kapATa, trIjA samayamAM maMthAna ane cothA samaye AkhA lokane pUre che. A pramANe (samughAta karato jIva) cAra samayamAM lokavyApI bane che. (90) vivecanaH kevaLI samudyatanuM svarUpa jANavA pahelA samudyAta' kone kahevAya ? e jANI laIe - samudyAta svAbhAvika rIte zarIramAM avasthita rahelA Atmapradezone vedanA vagere sAta kAraNothI samannA =badhI bAjuthI 3SAtana=potAnA svabhAvathI anyasvabhAve pariNamAvavuM. eTale ke Atmapradezo je avasthAmAM hatA, te avasthA badalIne amuka kALa bIjI avasthAmAM lAvavA... te "samudyAta" kahevAya. te samudyata sAta prakAre che - saMkhyA nAma saMkhyA nAma vedanA samudyAta taijasa samughAta kaSAya samughAta AhAraka samuddaghAta maraNa samughAta kevaLI samudyAta vaikriya samudUdhAta siddhAMtamAM paNa jaNAvyuM che ke - prathamazlokArtha: (1) vedanA, (2) kaSAya, (3) maraNa, (4) vaikriya, (5) taijasa, chAyAsanmitram (9) venIlAyamataiinAdAravRtti: | narasuratiryagnarakeSu, sapta paJca trayazcatvAraH samudghAtAH // 1 // Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *K (ro. 10) paNa tirisannipaNidiesu cauro pajjattathUlavAUsu / chattesaMtamuhuttA aDasAmaiyao ya kevalio // 2 // " * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * *** [ 276 ] * guNatIrtha (6) AhAraka, ane (7) kevaLI - A sAta samuddAta che. temAMthI manuSyagatimAM sAte samuddAta hoI zake, (kAraNa ke manuSyamAM badhA bhAvo saMbhavita che.) devagatimAM 1 thI 5 samuddAta ja hoya. (kAraNa ke devane cauda pUrvanuM jJAna na hovAthI AhAraka samuddhAta na hoya, ane deva sarvajJa banI zakato na hovAthI, kevaLIsamuddAta paNa na hoya...) tiryaMcagatimAM (vaikriyalabdhivALA saMjJI paMcendriya ane bAdara paryApta vAukAya sivAyanA jIvone) 1 thI 3 samuddAta ja hoya. vaikriyAdi samuddAta na hoya. ane narakagatimAM 1 thI 4 samuddAta ja hoya. (AhAraka ane kevaLIsamuddAta uparokta kAraNothI na hoya... ane tejolezyAnI labdhi na hovAthI taijasa samuddAta paNa na hoya.) dvitIyazlokArtha : paMcendriya tiryaMca saMjJI paMcendriya ane paryApta bAdara vAukAya A be jIvone 1 thI 4 samuddAta hoya... (A tiryaMcone vaikriyalabdhi hovAthI traNa uparAMta vaikriya samuddAta paNa hoya.) have teono kALa joIe - sAta samuddAtamAM zarUAtamAM je cha samuddAta che, teono kALa aMtarmuhUrtapramANa che... ane chello kevaLIsamuddhAta 8 samaya pramANa che. A sAte samuddhAtanuM saMkSiptasvarUpa A pramANe samajavuM - (1) vedanA samuddAta : (60) padma tirthamaMzipabrendriyelu, vatvA: paryAptasthUlavAyupu / SaT teSAmantarmuhUrtA:, aSTasAmayizca tti rA 0 vedanAthI du:khI thayelo AtmA, anaMta karmothI parivarelA potAnA Atmapradezone zarIramAMthI bahAra kADhe ane tenAthI mukha vagere polA bhAgone pUrI de che. Ama AtmA za2I2pramANa vyApaka banIne aMtarmuhUrta sudhI rahe. e aMtarmuhUrtamAM azAtAvedanIya karmanA ghaNA aMzono nAza kare che ane navA bAMdhe paNa che. A rIte eka aMtarmuhUrtano kALa vedanAsamuddAtano hoya che. (2) kaSAyasamuddAta H 0 kaSAyothI vyAkuLa jIvAtmA, zarIranA polA bhAgone AtmapradezothI bharI daI, chAyAsanmitram Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72] - - 0 - [ * zrIguNasthAnakramArohaH * | (sno. 20) - -- - guNatIrtha - zarIravyApI banIne, eka aMtamuhUrta jeTalA kALamAM kaSAyamohanIya karmanA ghaNA aMzono nAza kare che ane navA bAMdhe paNa che. (3) maraNa samudyAta : jyAre eka aMtarmuhUrta AyuSya bAkI hoya, tyAre zarIranA polA bhAgone AtmapradezothI bharI zarIra jeTalI jADAI-pahoLAIvALo bane che. paNa laMbAImAM jaghanyathI aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalo ane utkRSTathI eka dizAmAM utpattisthAna sudhI asaMkhya yojana jeTalo bane che. pachI aMtarmuhUrtakALamAM AyuSyakarmanAM ghaNAM dalikono nAza karIne mRtyu pAme che. (4) vaikriyasamudyAta : 0 vaikriya zaktivALo jIva, zarIramAMthI Atmapradezone bahAra kADhI, zarIranA polA bhAgone AtmapradezothI bhare che. jADAI-pahoLAImAM zarIra pramANa bane che. ane laMbAImAM saMkhyAtA yojananI daMDAkRti banAve che. aMtarmuhUrta-kALa A pramANe rahI, tenAthI vaikriya vargaNAnA pudgalone grahaNa karI uttara vaikriya zarIra banAve. (5) taijasasamuddaghAta : 0 'tejolezyA' nAmanI zaktivALo jIva, vaikriyasamuddhAtanI jema ja svazarIrapramANa jADo-pahoLo bane che... ane saMkhyAta yojana pramANa daMDAkRtivALo banIne aMtarmuhUrtakALamAM taijasa vargaNAnA pudgala grahaNa karI tejolezyA choDe che. (6) AhArakasamudyAta : 0 AhAraka labdhivALA cauda pUrvadhara AhAraka zarIra banAve... ane te zarIra banAvatI vakhate A samuddAta kare che. teo paNa zarIramAMthI Atmapradezo bahAra kADhIne zarIrapramANa jADAI-pahoLAI kare... ane aMtarmuhUrta-kALamAM ghaNAM badhAM AhArakavargaNAnA pudgalone grahaNa karI, AhAraka zarIra banAve. (7) kevaLIsamudyAta : 0 vedanIyAdi karmane AyuSyakarmanI tulyasthitie banAvavA mATe kevaLI bhagavaMto ja A samughAta kare che. A samughAtano kALa mAtra ATha samayano ja hoya che. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * (ro. 10-11) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH 0 - [ 272 ] ityeteSu saptasu samudghAteSvantyaH kevalisamudghAtaH, tadarthamasau kevalI AyurvedyayoH samIkaraNArthamAtmapradezairUrdhvAdho lokAntaM yAvatprasAritairekasmin samaye 'daNDatvaM' daNDAkAratvaM kurute, dvitIye samaye pUrvAparayordizorvistRtairAtmapradezaireva 'kapATatvaM' kapATAkAratvaM kurute, tRtIye samaye dakSiNottarayordizorapyAtmapradezaiH kapATAkAravistRtairmanthAnatvaM= manthAnAkAratvaM kurute, caturthe samaye'ntarAlapUraNena 'sarvalokasya' caturdazarajjvAtmakalokasya pUraNaM kurute, evaM kevalI samudghAtaM kurvan caturbhiH samayairvizvavyApI bhavati // 90 // atha tato nivRttimAha * guNatIrtha A sAta samuddAtomAM chello samuddAta 'kevaLIsamuddAta' che... te kevaLIsamuddAta mATe kevaLajJAnI mahAtmA, AyuSya ane vedanIyAdi karmonI sthiti tulya banAvavA mATe..... (1) pahelA samaye potAnA Atmapradezone UrdhvalokanA cheDAthI laIne adholokanA cheDA sudhI phelAve... ane eka ja samayamAM e Atmapradezone daMDanA AkAra jevA dIrghazreNivALA banAve. (eTale ke potAnA zarIrapramANa pahoLI ane Urdhva-adholoka pramANa UMcI, potAnA AtmAnI daMDAkRti banAve.) (2) bIjA samaye pUrva-pazcima dizAmAM (ke uttara-dakSiNa dizAmAM) vistRta thayelA evA te Atmapradezo dvArA ja kapATanI AkRti banAve che. (3) trIjA samaye uttara-dakSiNa dizAmAM (ke pUrva-pazcima dizAmAM), kapATanA AkAre vistRta evA te Atmapradezo dvArA ja maMthAnanI=ravaiyAnI AkRti banAve che. -- (4) cothA samaye e AtmapradezonI maMthAnAkRtimAM je vacalA AMtarA hoya, te paNa Atmapradezo dvArA pUravAthI, A samaye kevalI 52mAtmA 14 rAjapramANa saMpUrNa lokane Atmapradezo dvArA pUre che. A pramANe samuddAta karanArA kevaLajJAnI paramAtmA 4 samayamAM saMpUrNa vizvavyApI bane che. have vizvavyApI banyA bAda, potAnA Atmapradezone saMkocavA tarapha pAchA pharelA kevaLIbhagavaMta kaI rIte e samudghAtathI nivRtta thAya che ? te batAvavA graMthakAramaharSi pharamAve che Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 74] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 91) / --0 - evamAtmapradezAnAM, prasAraNavidhAnataH / karmalezAn samIkRtyotkramAttasmAllivarttate // 91|| vyAkhyA-'evaM' amunA pUrvoktaprakAreNa kevalI sarvAtmapradezAnAM 'prasAraNavidhAnato' vistAraNaprayogAt karmalezAn samIkRtya 'tasmAd' samudghAtAd 'utkramAd' viparItakramAd nivarttate / ayamarthaH- caturbhiH samayairjagatpUraNaM kRtvA paJcame samaye pUraNAnnivarttate, SaSThe samaye manthAnatvaM nivarttayati, saptame samaye kapATatvamupasaMharati, aSTame samaye daNDatvamupasaMharan svabhAvastho bhavati, yadAha vAcakamukhyaH - -- guNatIrtha .. - kevaLIsamuThThAtathI nivRtti - zlokArdha : A pramANe Atmapradezone prasAravAnI vistAravAnI prakriyAthI te kevaLajJAnI karmanA aMzone samAna banAvI utkramathI-ulaTA krame samudraghAtathI pAchA phare che. (91) vivecanaH pUrve kahelI prakriyA mujaba kevaLajJAnI paramAtmA potAnA Atmapradezone vistAravAnI prakriyAthI karmanA aMzone samAna kare che. eTale ke AyuSyakarma ane vedanIyAdi karmo samAnasthitika banAve che... ane tyArabAda e samughAtathI viparItakrame pAchA phare che. eTale ke samughAta karavA uttarottara samaye je prakriyAo karI hatI, te ja prakriyAone havenA samayamAM saMkoce che. Ano tAtparyArtha A pramANe samajavo - (5) samuddaghAtamAM cAra samayamAM AkhA jagatane potAnA AtmapradezothI pUrIne, arthAtu lokavyApI banIne, have pAMcamA samaye aMtarapUrtithI pAchA phare che. (eTale ke maMthAnanA AMtarAmAM pUrelA Atmapradezone saMkocI maMthAnAkRtivALA bane che.) (6) chaThThA samaye e maMthAnAkRtithI paNa pAchA phare che. eTale ke maMthAnAkAre vistarelA Atmapradezone saMkocI kapATAkRtivALA bane che. (7) sAtamA samaye te kapATAkRtine paNa saMhare che. eTale ke kapATAkAre vistarelA Atmapradezone saMkocI daMDAkRtivALA bane che. (8) AThamA samaye te daMDAkRtino paNa upasaMhAra karI ( daMDAkAre vistarelA Atmapradezone saMkocI) svabhAvastha=potAnA zarIrapramANa bane che. A (=kevaLa samudyAta) aMge vAcakamukhya zrIumAravAtimahArAje prazamaratiprakaraNa nAmanA graMthamAM jaNAvyuM che ke - Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ** (hto. 1-12-13) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * * [ 27 ] ** " daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye, lokavyApI caturthe tu // 1 // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / saptamao tu pATa, saMhati tato'me blum ||r||" // atha kevalI samudghAtaM kurvan yathA yogavAn anAhArakazca bhavati, tathA zloka dvA''ha samudghAtasya tasyAdye, cASTame samaye muniH / audArikAGgayogaH syAd dviSaTsaptamakeSu ca ||12|| mizraudArikayogI ca tRtIyAdyeSu tu triSu / samayeSvekakarmAGgadharo'nAhArakazca saH ||13|| yugmam || vyAvyA-'sa' vatI samulyAta rvan 'Adya' prathame 'ame' anya aiti samayave guNatIrtha prathamazlokArtha : (1) pahelA samayamAM daMDAkRti banAve, (2) bIjA samayamAM kapATAkRti banAve, (3) trIjA samayamAM maMthAnAkRti banAve, ane (4) cothA samayamAM lokavyApI bane che. [praza. zlo. 274] : dvitIyazlokArtha : (5) pAMcamA samaye maMthAnanA AMtarAomAM rahelA Atmapradezone saMhare, (6) chaThThA samaye maMthAnane saMhare, (7) sAtamA samaye kapATane saMhare, ane (8) AThamA samaye daMDane saMhare, arthAt zarIrastha bane. [praza. zloka. 275] have kevaLIsamuddAta karanAro jIva (1) kayA samaye kayA yogavALo hoya che, ane (2) kyAre aNAhArI=AhArarahita hoya che ? e be bAbato jaNAvavA graMthakAramaharSi be zloko dvArA pharamAve che - * kevaLIsamudghAtamAM yoga ane anAhArIpaNuM zlokArtha : kevaLI muni te samuddAtanA pahelA ane AThamA samaye audArikakAyayogavALA hoya che. bIjA-chaThThA ane sAtamA samaye audArikamizra kAyayogavALA hoya che. tathA trIjA-cothA-pAMcamA e traNa samayamAM mAtra eka kArmaNakAyayogavALA hoya che ane (te traNa samaye ja) anAhAraka hoya che. (92-93) vivecana : vIryaMtarAya karmanA kSayopazamathI ke kSayathI, tathA pudgalonA AlaMbanathI Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 12-13) 'audArikAGgayogaH syAt' audArikazarIrayogavAn bhavati, dvitIyaSaSThasaptamakeSu samayeSu tu punaH sa kevalI samudghAtaM kurvan 'mizraudArikayogI ca syAt' mizraudArikayogavAn bhavati, mizratvaM cAtra kArmaNenaiva sahaudArikasya, 'tRtIyAdyeSu triSu tu' punastRtIyapramukheSu guNatIrtha [ 276 ] * * zrImuLasthAnamAro jai ** K thatA AtmapradezonA parisaMda-kaMpanavyApArane 'yoga' kahevAya che. te yoga AlaMbanonI apekSAe traNa prakAre che : (1) manoyoga : manovargaNAnA pudgalonA AlaMbanathI AtmAnuM je pradeza-kaMpana thAya te. (2) vacanayoga H bhASAvargaNAnA pudgalonA AlaMbanathI AtmAnuM je pradeza-kaMpana thAya te. (3) kAyayoga : audArikAdi vargaNAnA pudgalonA AlaMbanathI AtmAnuM je pradezakaMpana thAya te. prastutamAM, kevaLIsamuddAtanI prakriyAmAM (1) manoyoga, ane (2) vacanayoganuM to koI prayojana hotuM nathI. dharmasAra graMthanI TIkAmAM pU. haribhadrasUri ma.sA.e. jaNAvyuM che ke, 'manovaSasI tavA na vyApArayati, prayojJanAmAvAt' eTale ahIM kAyayoga hoya. kAyayoganA sAta prakAra che : (1) audArika, (2) audArikamizra, (3) vaikriya, (4) vaikriyamizra, (5) AhAraka, (6) AhArakamizra, ane (7) kArpaNa... A sAtamAMthI samudghAta karanArA kevaLajJAnI mahAtmAne audArika, audArikamizra ane kAryaNa - A traNa yoga ja upayogamAM Ave che. te A pramANe (1) audArikakAyayoga : (1+8 samaya) samudghAta karanAra kevaLajJAnI mahAtmA samuddAtanA pahelA ane chellA samaye 'audArikakAyayogavALA' hoya che. - (2) audArikamizrakAyayoga : (2+6+7 samaya) ahIM 'mizrapaNuM' eTale audArika zarIranuM kAryaNaza2I2 sAthe ja joDANa... eTale ke ahIM audArikarUpa sthUla zarIranI sAthe kAryaNakAyarUpa sUkSma zarIra paNa prayatnazIla bane che. te samudghAta karanAra kevaLIbhagavaMta bIjA, chaThThA ane sAtamA samaye audArikamizrakAyayogavALA hoya che. (3) kArmaNakAyayoga : (3+4+5 samaya) samuddAta ka2nA2 kevaLajJAnI mahAtmA trIjA, cothA ane pAMcamA samaye kevaLa eka kArmaNakAyayogavALA hoya che. ane kevaLa kAryaNakAyayoga ja hovAthI, e avasare jIva Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ *K (ro. 12-13-14) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH * *0* - triSu samayeSu tRtIyacaturthapaJcamalakSaNeSu sa kevalI kevalaikakarmAGgadharo bhavati, kevalakArmaNakAyayogI bhavati, 'tadA' tatra samaye sa kevalI kevalakArmaNakAyayogatvAdanAhArako bhavati, yadAha "audArikaprayoktA prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // 1 // kArmaNazarIrayoktA caturthake paJcame tRtIye ca / samayatraye ca tasmin bhavatyanAhArako niyamAt // 2 // " // 92-93 // atra yaH kevalI samudghAtaM karoti, tadAha yaH SaNmAsAdhikAyuSko, labhate kevalodgamam / karotyasI samudghAtamanye kurvanti vA navA // 94 // guNatIrtha [ 277 ] * anAhArI=AhAra grahaNa karavAnA pariNAmathI zUnya hoya che. (AhAragrahaNa audArikAdi sthUla zarIrathI thAya ane e vakhate te sthUlaza2I2no vyApAra ja na hovAthI, tyAre jIva AhArakagrahaNa kare nahIM, arthAt anAhArI bane.) - Ama samudghAta karanAra kevaLajJAnI maharSinA yoga ane anAhAra aMge prazamaratiprakaraNamAM pUjya umAsvAtimahArAje jaNAvyuM che ke prathamazlokArtha : samuddAta karanAra kevaLajJAnI mahAtmA, pahelA ane AThamA samayamAM audArikakAyayogavALA iSTa che. tathA sAtamA, chaThThA ane bIjA samayamAM audArikamizrakAyayogavALA iSTa che. [praza. zrlo. 273] dvitIyazlokArtha : : tathA cothA, pAMcamA ane trIjA samayamAM kAryaNakAyayogavALA iSTa che... ane A traNe (-trIjA, cothA, pAMcamA) samayamAM te kevaLajJAnI avazya anAhAraka hoya che. [praza. zlo. 374] - have badhA kevaLajJAnIo samuddAta kare ja - evo niyama nathI. to kayA kevaLajJAnIo samuddAta kare ? e batAvavA graMthakArazrI pharamAve che ** samudghAta karanArA kevaLIo la zlokArtha : cha mahinA adhika AyuSyavALo (=jenuM Ayu cha mahinA ke tenAthI vadhu bAkI hoya tevo) jIva jo kevaLajJAna meLave, to te avazya samuddAta kare ja... ane bIjA jIvo kare ke na paNa kare. (94) Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - [ 278] zrIgusthAnamAro (sno. 24-25). vyAkhyA-yaH SaNmAsAdhikAyuSkaH san 'kevalodgama' kevalotpattiM 'labhate' prApnoti, asau samudghAtaM nizcayena karoti, 'anye' SaNmAsamadhyAyuSkAH kevalinaH samudghAtaM kurvanti vA athavA na kurvanti ca, teSAM samudghAtakaraNe bhajanaiva, yadAha - "chaggAsI mese, 3khanne ivanaM nAnuM ! te niyamA samugghAyA, sesA samugghAi bhaiyavvA // 1 // " // 14 // atha samudghAtAd nivRtto yatkaroti, tadAha - samudghAtAnivRtto'sau, manovAkkAyayogavAn / dhyAyedyoganirodhArthaM, zukladhyAnaM tRtIyakam ||15|| -- guNatIrtha . vivecanaH jemAM cha mahinA ke tenAthI vadhu AyuSya hoya, tevA jIvane jo kevaLajJAna utpanna thAya, to te kevaLajJAnI nize samughAta kare ja. (ane te samudraghAta AyuSya pUrNa thavAne aMtarmuhUrNa bAkI hoya tyAre kare... tyArabAda tarata yoganirodhAdinI prakriyA kare.) anyatra bhajanA : je jIvonuM cha mahinAnI aMdaranuM AyuSya hoya, te jIvo kevaLajJAna pAmyA pachI kevaLI thayA bAda samughAta kare athavA na paNa kare. Ama samudyAta karavAmAM temanI bhajanA samajavI. A vize zAstramAM jaNAvyuM che ke - cha mahinA ke tenAthI adhika AyuSya bAkI hoya tyAre jemane kevaLajJAna utpanna thayuM che, te jIvo niyamA samudyAtavALA che... ane te sivAyanA jIvo samughAta aMge bhajanAvALA che. (arthAt samuddAta kare athavA na paNa kare.)" have samudyAta pUrNa thayA pachI, tenAthI nivRtta thayelA kevaLajJAnI mahAtmA zuM kare ? te batAvavA graMthakAramaharSi kahe che - - yoganirodha tarapha pagaluM eka zlokAI samughAtathI nivRtta thayelA te mana-vacana-kAyAnA yogavALA kevaLI bhagavAna, traNa yogano virodha karavA, trIjuM zukladhyAna dhyAve che. (95) -, chAyAmitrama (61) SHIRyuSa pe satpanna ceSa vajJAnam | te niyamAtsamudghAtinaH zeSAH samudghAte bhaktavyAH // 1 // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 2 - (zno. 25-26) e gurjaravivevanAmitrata: [ 276] sa- vyAkhyA-asau manovAkkAyayogavAn kevalI-sayogikevalI samudghAtAnnivRttaH san 'yoganirodhArthaM' yoganirodhanimittaM tRtIyaM zukladhyAnaM dhyAyet // 15 // atha tadeva tRtIyaM zukladhyAnamAha - AtmaspandAtmikA sUkSmA, kriyA yatrAnivRttikA / tattRtIyaM bhavecchuklaM, sUkSmakriyA'nivRttikam ||16|| vyAkhyA-tasminnavasare tasya kevalinastRtIyaM sUkSmakriyA'nivRttikaM nAma zukladhyAnaM --- guNatIrtha vivecana : samudyAtanI kriyAthI nivRtta thayA bAda te kevaLajJAnI mahAtmA manavacana-kAyAnA traNe yogomAM pravRtta hoya che. te A pramANe - (1) manoyoga : anuttaradevo, avadhijJAnI, mana:paryavajJAnI mahAtmA vagerene tattvAnuprekSA karatA zaMkA upaje, to temanI zaMkAnuM nirAkaraNa karavA kevaLajJAnIo manovargaNAnA pudgalo grahaNa karI manarUpe banAve. mugalonI racanA ja pratyuttarasvarUpa hoya, ene joIne te jIvo samAdhAna meLavI le ! kevaLajJAnIno A manoyoga (1) satyamanoyoga, ke (2) asatyAmRSAmanoyoga hoya. (2) vacanayogaH kevaLajJAnI pAse AvIne koI prazna kare tyAre, tathA dharmadezanA ApatI vakhate kevaLajJAnI paramAtmA bhASAvargaNAnA pudgalo grahaNa karI vacanayogane pravartAve... A vacanayoga paNa (1) satyavacanayoga, ke (2) asatyAmRSAvacanayoga hoya. (3) kAyayoga : gamanAgamana ke AhAra-nihAranI kriyA karatI vakhate kAyayoga hoya... ane te audArikakAyayoga hoya. samudyAta bAda aMtarmuhUrta sudhI A badhA yogo yathAyogya pravarte, tyArabAda yoganirodha karavA (Ste yogone aTakAvavA) kevaLajJAnI mahAtmAo trIjuM zukladhyAna dhyAve che. te trIjuM zukladhyAna kayuM? te batAvavA ja graMthakArazrI kahe che - * sUkSmakriyA-anivRttirUpa trIjuM zukladhyAna ja zlokArdha AtmaspaMdanarUpa sUma kriyA jyAM nivRtta thaI nathI, te avasare te kevaLajJAnIne sUkSmakriyA-anivRtti' nAmanuM trIjuM zukladhyAna thAya. (96) vivecanaH yoganirodha karavAnA avasare jyAre kAyayoganA nirodhanI prakriyA cAlu thAya, tyAre kevaLajJAnI mahAtmAne "sUkSmakriyA-anivRtti nAmanuM trIjuM zukladhyAna thAya. Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zlo. 16-27-28-11-200) bhavati, tat kim ? yatrA''tmaspandAtmikA sUkSmA kriyA'nivRttikA bhavati, ko'rthaH ? - AtmaspandAtmikA kriyA'pi sUkSmatvAdanivRttikA bhavati, sUkSmatvaM muktvA punaH sthUlatvaM na manatItyartha: uddA atha manovacaH kAyayogAnAmapi yathA yathA sUkSmatvaM karoti, tathA tathA zlokacatuSTayenA''ha [ 80 ] K 1 * zrImuLasthAnamAro *0* bAdare kAyayoge'smin, sthitiM kRtvA svabhAvataH / sUkSmIkaroti vAkcittayogayugmaM sa bAdaram ||17|| tyaktvA sthUlaM vapuryogaM, sUkSmavAkcittayoH sthitim / kRtvA nayati sUkSmatvaM, kAyayogaM tu bAdaram ||18|| guNatIrtha *K trIjA zukladhyAnanuM svarUpa : AtmaspaMdanarUpa (=AtmapradezonA halanacalanarUpa) sUkSmakriyAo jyAM nivRtti pAmanArI nathI, eTale ke te AtmasyaMdanarUpa kriyA paNa sUkSma hovAnA kAraNe tyAM vinAza pAmanArI na hoya, te 'sUkSmakriyA-anivRtti' nAmanuM trIjuM zukladhyAna samajavuM. tAtparyArtha : saMpUrNa AtmasthiratA taraphanA atyaMta pravartamAna pariNAmanA kAraNe have nivRtta nahIM thanArI, eTale ke sUkSmamAMthI bAdararUpamAM pAchI nahIM pharanArI, evI sUkSmakAyakriyArUpa avasthA e ja dhyAna... e ja 'sUkSmakriyA-anivRtti' nAmanuM trIjuM zukladhyAna... (ahIM mana nahIM, ane eTale ja mananI ekAgratA paNa nahIM. chatAM, Ane dhyAna kema kahevAya ? e AgaLa 101mI gAthAmAM batAvaze. kevaLIone kAyasthiratA e ja dhyAna che.) have manoyoga, vacanayoga, ane kAyayoga paNa kaI rIte sUkSma thAya ? e vAta cAra zloko dvArA graMthakArazrI jaNAve che * yogadhairya-prakriyA zlokArtha : te kevaLajJAnI, e bAdara kAyayogamAM svAbhAvika sthiti karIne sthUlavacanayoga ane sthUlamanoyoga baMne bAdara yogane sUkSma kare che. tyArabAda sthUla (bAdara) kAyayogane choDIne sUkSmavacanayoga ane sUkSmamanoyogamAM sthiti karIne bAdara-kAyayogane sUkSmapaNe pahoMcADe che, arthAt sUkSma kare che... have te kevaLajJAnI sUkSmakAyayogamAM kSaNabhara sthiti karIne sUkSmavacanayoga Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 ja - gAya (sso. 27-18-11-200) gurnavivecanArasamAro: ka [ 282] sa sUkSmakAyayoge'tha, sthiti kRtvA punaH kSaNam / nigrahaM kurute sadyaH, sUkSmavAcittayogayoH ||99|| tataH sUkSme vapuryoge, sthitiM kRtvA kSaNaM hi saH / sUkSmakriyaM nijAtmAnaM, cidrUpaM vindati svayam ||100 / || tufmaH qpcldpn || vyAkhyA-sa kevalI sUkSmakriyA'nivRttinAmakatRtIyazukladhyAnadhyAtA acintyAtmavIryazaktyA'smin bAdare kAyayoge svabhAvataH sthitiM kRtvA 'bAdaraM vAJcittayogayugmaM' sthUlavacomanoyogayugalaM sUkSmIkaroti // 97 // tataH 'sthUlaM' bAdaraM vapuryogaM tyaktvA sUkSmavAcittayoH sthitiM kRtvA bAdaraM kAyayogaM sUkSmatvaM prApayati // 98 // ___ sa sUkSmakAyayoge punaH 'kSaNaM' kSaNamAtraM sthitiM kRtvA 'sadyaH' tatkAlaM sUkSmavAkcittayoH 'nigrahaM' sarvathA tatsambhavAbhAvaM kurute // 19 // -- guNatIrtha ane sUkSmamanoyogano zIgha nigraha kare che. tyArabAda te kevaLajJAnI sUkSma kAyayogamAM kSaNavAra sthiti karIne sUkSmakriyAvALA potAnA caitanyasvarUpa AtmAne pote anubhave che. (97-98-99100) vivecana : "sUkSmakriyA-anivRtti' nAmanA trIjA zukladhyAnanuM dhyAna karanAra te kevaLajJAnI mahAtmA, potAnA AtmAnA aciMtya (=kalpanAtIta) evA vIryasAmarthyathI bAdara kAyayogamAM svAbhAvika sthiti karIne, sau prathama (1) bAdara vacanayoga, ane (2) bAdara manoyogane - A be bAdarayogane sUkSma banAve che. tyArabAda bAdara kAyayogane choDIne (arthAtu emAM sthiti na karIne) ane sUkSma vacanayoga ane sUkSma manoyogamAM sthiti karIne bAda kAyayogane sUkSma banAve che. (Ama traNe bAdara yoga sUkSma thAya.) tyArabAda vaLI sUkSma kAyayogamAM kSaNabhara sthiti karIne zIdhra te ja kALe sUkSma vacanayoga ane sUkSma manoyogano sarvathA nigraha kare che. eTale ke te be yoga vyApAranuM astitva ja na rahe tevuM kare che. tyArabAda te kevaLajJAnI sUkSmakAyayogarUpa sUkSmakriyAvALA potAnA caitanyasvarUpa AtmAne pote ja anubhave che. A pramANe cAra zlokono artha jaNAvyo. Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 ane -- [ 182] - zrIgusthAnanAroda che (jJo. 200-200-202), tataH sUkSme kAyayoge kSaNaM sthitiM kRtvA 'hi' sphuTaM sa kevalI nijAtmAnaM sUkSmakriyaM cidrUpaM svayamAtmanaiva 'vindati' anubhavati // 100 // rUti jJo tuTayArtha: atha yadeva sUkSmakriyasya vapuSaH sthairyaM bhavati, tadeva kevalinAM dhyAnaM syAdityAha chadmasthasya yathA dhyAnaM, manasaH sthairyamucyate / tathaiva vapuSaH sthairya, dhyAnaM kevalino bhavet ||101 / / vyAkhyA-'yathA' yena prakAreNa 'chadmasthasya' yogino manasaH sthairya dhyAnamucyate, 'tathaiva' tena prakAreNa 'vapuSaH sthairya' zarIrasya nizcalatvam, kevalino dhyAnaM bhavatIti // 101 // atha zailezIkaraNArambhI sUkSmakAyayogI yatkaroti, tadAha - - guNatIrtha have sUkSmakriyAvALA zarIranI je sthiratA (=bAda kAyayoganA nirodharUpa ke sarvathA yoganirodharUpa dhairyo che, te (=kAyasthayI ja kevaLajJAnIo mATe dhyAnarUpa bane... e vAta jaNAvavA ja graMthakAramaharSi pharamAve che - * zarIrasvairya e ja kevaLIonuM dhyAna nA zlokAI je pramANe chavstha jIvane "mananI sthiratA e dhyAna kahevAya. te pramANe kevaLajJAnIone "zarIranI sthiratA" e dhyAnarUpa bane. (101) vivecanaH have (1) chadmastha yogI jIvane je pramANe mananI sthiratA' e dhyAna kahevAya, te pramANe (2) kevaLajJAnI paramAtmAne "zarIranI sthiratA e dhyAnarUpa bane. athavA bIjA paNa kAraNo vicArI zakAya - (ka) jema kSapakazreNimAM ghAtI karmono kSaya karanAra "pRthakvavitarkasavicAra' Adi dhyAnarUpa che, tema ahIM aghAtI karmono kSaya karanAra (1) sUkSmakriyA, ane (2) yoganirodharUpa be avasthAne paNa dhyAnarUpa kahI zakAya. (kha) dhyAnazabdanA judA judA aneka artho thAya : (1) dhye vittAyAm (2) tre nirodhe (3) thai gayotvei ...... Ama A dhAtu parathI banatA dhyAnazabdanA (1) ciMtana, (2) kAyanirodha, (3) ayogIpaNuM ityAdi aneka artha thaI zake che. eTale sUkSmakriyAdirUpa avasthAne dhyAna kahevAmAM koI bAdha nathI. have "zailIzIkaraNa' prakriyAno zubhAraMbha karanAra sUkSmakAyayogavALA kevaLajJAnI mahAtmA zuM kare ? te batAvavA graMthakAramaharSi kahe che - Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (sto. 202-103) murnavivevanAvilamata: [ 283 ] 0zItozIraVIksI, vadhu sa ratUma | tiSThanUpurva zIrSa, yovAtId yiyAti II102aa vyAkhyA-kevalino husvAkSarapaJcakogiraNamAtrAyuSaH zailavannizcalakAyasya caturthadhyAnapariNatirUpaM zailezIkaraNaM bhavati, tataH sa kevalI 'zailezIkaraNArambhI' zailezakaraNArambhI 'sUkSmake vapuryoge' sUkSmarUpe kAyayoge tiSThan 'zIghraM' tvaritaM UrdhvAspadaM 'yogAtItam' ayogiguNasthAnaM 'yiyAsati' yAtumicchati // 102 // atha bhagavAn sa kevalI sayogiguNasthAnAntyasamaye yatkaroti, tadAha - racAyeDaDroyacheaq, svapravezaghanatvataH | karotyanyAGgasaMsthAna-tribhAgonAvagAhanam ||103 // --- guNatIrtha - yogAtIta tarapha jigamiSA ja zlokArdha : zailezIkaraNano prAraMbha karanAra, sUkSma kAyayogamAM rahenAra te kevaLajJAnI mahAtmA, zIghra yogAtItarUpa=ayogIrUpa uparanA guNaThANe javAnI icchA kare che. (12) vivecanaH "(1) ma, (2) rU, (3) 3 (4) , (5) ' e pAMca dhrusvArano uccAra karatA jeTalo kALa lAge, teTaluM ja AyuSya jenuM bAkI che, tevA parvatanI jema nizcala= sthira=bilakula caMcalatA vinAnA kAyAvALA kevaLajJAnIne cothA zukladhyAnanI pariNatirUpa zailezIkaraNa thAya che. zaila' eTale parvata, ane zaileza eTale parvatono rAjA meru ! meru kevo sthira hoya che? tenA jevI AtmAvasthAne zailezI-avasthA kahevAya. A zailezIkaraNano AraMbha karanAra ane sUkSma kAyayogamAM rahenAro kevaLajJAnI, zIghra uparanA yogAtItarUpa ayogI guNaThANe javAnI icchA kare che. have te kevaLajJAnI bhagavAn sayogIguNaThANAnA chellA samaye zuM kare che? te jaNAvavA graMthakArazrI kahe che - - sayogInA carama samayanAM kartavyo >> zlokArdha sayogI guNaThANAnA chellA samaye zarIranAmakarmanA udayano viccheda thavAthI, potAnA Atmapradezo, ghana thavAnA kAraNe, te jIva potAnA caramazarIranA AkArathI tribhAganyUna avagAhanA kare che. (103) Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [284] - 0 ja * zrIguNasthAnakramArohaH (zlo. 103) / - vyAkhyA-'asya' sayogikevaliguNasthAnasya 'antye' antyasamaye audArikadvikamasthiradvikaM vihAyogatidvikaM pratyekatrikaM saMsthAnaSaTkam agurulaghucatuSkaM varNAdicatuSkaM nirmANakarma taijasakArmaNadvayaM prathamaM saMhananaM svaradvikamekataraM vedanIyaM ceti triMzatprakRtInAmudayavyavacchedo bhavati, tato'trAGgopAGgodayavyavacchedAdantyAGgasaMsthAnAvagAhanAyAH sakAzAtribhAgonAvagAhanAM karoti, kasmAt ? - 'svapradezaghanatvataH' caramAGgopAGgagatanAsikAdicchidrANAM pUraNena svapradezAnAm AtmapradezAnAM ghanatvaM nibiDatvaM bhavati tasmAtsvapradezaghanatvatastribhAgonatvaM bhavatIti / -- guNatIrtha - vivecanaH sayogI guNaThANAnA chellA samaye (1) audArikazarIra, (2) audArika aMgopAMga, (3) asthira, (4) azubha, (5) zubhavihAyogati, (6) azubhavihAyogati, (7) pratyeka, (8) sthira, (9) zubha, (10-15) cha saMsthAna, (16) agurulaghu, (17) parAghAta, (18) upaghAta, (19) zvAsocchavAsa, (20-23) varNAdicatuSka, (24) nirmANa, (25) taijasa, (26) kArmaNa, (27) prathama saMghayaNa, (28-29) susvara-duHsvara, ane (30) zAtA ke azAtA koIpaNa eka vedanIya... A 30 prakRtiono udayaviccheda thAya. tethI ahIM aMga ane upAMga nAmakarmano udayaviccheda thavAthI, te jIva potAnA AtmapradezonI avagAhanA caramazarIranA AkAranI avagAhanA karatA trIjA bhAganyUna kare che. ane tevI ochI avagAhanA, potAnA Atmapradezone ghana banAvavA dvArA thAya che. eTale ke potAnA caramazarIra ane upAMgarUpe rahelA nAka-kAna vagerenA chidrone AtmapradezothI pUravA dvArA potAnA Atmapradezone ghana=nibiDa banAve che... ane A rIte potAnA Atmapradezo, vistAra choDI ghana-nibiDa banI javAthI, teonI avagAhanA caramazarIranI avagAhanA karatAM tribhAganUna thAya che. spaSTatA : jeTaluM pramANa zarIranuM hoya, e zarIramAM rahelA AtmAnuM pramANa paNa teTaluM ja hoya. eTale, zarIranA je AkAra ane UMcAI te ja AtmAnAM AkAra ane UMcAI. kevaLajJAnI mATe paNa A ja niyama hoya che. paraMtu zarIranA nAka, kAna, mukha, peTa vagere ghaNA bhAgo khAlI (=polANavALA) hoya che. te khAlI bhAgomAM Atmapradeza hotA nathI. A rIte aMga ane upAMga nAmakarmanA udayathI, Atmapradezono saMbaMdha zarIravyAptine Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zno. 203) gurnavivevanAvilamattA [28 ] +0-* --guNatIrtha. anukULa hoya che. paNa sayogI guNaThANAnA chellA samaye te karmano udayaviccheda thavAthI, zarIramAM ja vyApti thavAnuM kAraNa nAza pAme... eTale, zarIranA khAlI bhAgomAM paNa (=jayAM zarIra nathI tyAM paNa) te Atmapradezo nibiDapaNe bharAI jAya. tethI AtmapradezonI AkRti ane UMcAI zarIranI AkRti ane UMcAI karatAM trIjA bhAganI ochI thaI jAya, ghaTI jAya. prazna : zarIranAmakarmanA udayathI AtmA zarIravyApta thAya, to eno udaya nAza pAmyA pachI zarIramAM 2/3 bhAga jeTalo ja kema ghana thAya ? aMgulanA asaMkhyAtamA bhAga jeTalo sUkSmaghana kema na thAya ? athavA to potAnI saMpUrNa avagAhanAne anurUpa lokAkAzapramANa kema na vyApe ? uttaraH juo; AtmAnI koI svAbhAvika avagAhanA to hotI ja nathI. ane eTale zuddha AtmadravyanA varNanamAM ke siddhaparamAtmAnA varNanamAM "se na TIde, te na hase te AtmA dIrgha nathI, hrasva nathI...' ityAdi paMktiothI Atmadravyane svAbhAvika rIte to avagAhanArahita ja kaheluM che. eTale have zuddha AtmadravyanI avagAhanA svAbhAvika to hovAnI ja nahIM, mATe upAdhijanita avagAhanA ja levI paDaze. ane A upAdhijanita avagAhanA pUrvanA zarIrane anukULa hoya che. eTale e zarIramAM 1/3 jeTalo ja polANavALo bhAga hato, temAM Atmapradezo pUrAI jatAM - teTalI avagAhanA ochI thavAthI - AtmA 2/3 jeTalo ja ghana thAya, tenAthI hInAdhika nahIM. athavA - yoganirodha vakhate pradezasaMharaNa karavAnA avasare AtmA hajI sayogI ane sakarmaka che. eTale e vakhate tenA karmasahita yoganuM eTaluM ja sAmarthya che ke, polANavALA bhAga jeTaluM ja saMharaNa karI 2/3 bhAga jeTalo ja te thAya. tenAthI vadhu saMharaNa karI eka AkAzapradeza jeTalo sUkSmaghana na thaI jAya. vizeSAvazyakabhAgamAM kahyuM che ke - zloka : saMdIramavAmo, pamittapi liMka ne saMDArU ? | sAmanthAmAvALo, samayAmo sadAvAgo / [zloka-3164]. zlokArtha : prazna : jo pradezasaMharaNa thaI zake, to AtmA te vakhate eka ja AkAzapradezamAM ghana thaIne kema na rahe? uttaraH saMharaNa vakhate tevuM sAmarthya na hovAthI, sakarmakapaNuM hovAthI, tathAsvabhAve ja AtmA 2/3 thI adhika saMharaNa karI sUkSmaghana bane nahIM. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [286 ]. - zrIgusthAnamoda: (jJo. 02-204) - sayogiguNasthAnastho jIva ekavidhabandhakaH, upAntyasamayaM yAvat jJAnAntarAyadarzanacatuSkodayavyavacchedAd dvicatvAriMzatprakRtivedayitA, nidrApracalAjJAnAntarAyadarzanacatuSkarUpaSoDazaprakRtInAM sattAvyavacchedAtpaJcAzItisattAko bhavati // 103 // | | ti sozizupAsthAnam zarU athAyogiguNasthAnasya sthitimAha - athAyogiguNasthAne, tiSThato'sya jinezituH / laghupaJcAkSaroccArapramiva sthitirbhavet ||104|| - guNatIrtha - have sayogI guNaThANe rahelA jIvane keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya ? te batAvavA graMthakAramaharSi jaNAve che - A sayogIguNaThANe baMdha-udaya-sattA - baMdhaH sayogI guNaThANe rahelo jIva mAtra eka zAtA vedanIya prakRtine ja bAMdhanAro hoya che. udaya : kSINamohe udayaprAyogya kahela 57 prakRtimAMthI (1-5) pAMca jJAnAvaraNa, (6-10) pAMca aMtarAya, ane (11-12) cAra darzanAvaraNa - A 14 prakRtiono udayaviccheda thavAthI (ane zAtA ke azAtA bemAMthI ekano ja udaya hovAthI kula-15 prakRtio sivAya) 42 prakRtiono udaya sayogI guNaThANe hoya. sattA H kSINamohe kahela 101 prakRtimAMthI (1-2) nidrA-pracalA, (3-7) 5 jJAnAvaraNa, (8-12) 5 aMtarAyakarma, ane (13-16) 4 darzanAvaraNa - A 16 prakRtiono sattAviccheda thavAthI, e jIva sayogI guNaThANe 85 karmonI sattAvALo hoya. guNasthAna | baMdha | udaya | sattA sayogI | 1 | 42 | 85 A pramANe teramA sayogI guNasthAnakanuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. 2 (14) ayogIngasthAna have caudamA ayogaguNaThANAno sthitikALa keTalo? te batAvavA graMthakArazrI jaNAve che - - ayogIguNasthAnano sthitikALa -2 zlokArdha : have ayogaguNaThANe rahenArA te jinezvarano pAMca hUAkSaranA uccAra jeTalo ja kALa hoya che. (104) Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - (jJo. 204-25) nA gurnavivevanAvilamatro : ka [ 187] ___vyAkhyA-'artha' trayodazaguNasthAnAnantaraM 'ayogiguNasthAnake' caturdaze 'asya jinezituH' jinendrasya 'tiSThataH' avasthitasya 'laghupaJcAkSaroccArapramitaiva' 'a-i-u-R-lu' varNapaJcakasamuccaraNakAlatulyaiva sthitirbhavati // 104 // athAyogiguNasthAne dhyAnasambhavamAha - tatrAnivRttizabdAntaM, samucchillakriyAtmakam / caturthaM bhavati dhyAnamayogiparameSThinaH ||105 // vyAkhyA-'tatra' tasminnayogiguNasthAne'yogiparameSThinazcaturthaM dhyAnaM 'samucchinnakriyAtmakaM' vakSyamANasvarUpaM bhavati, kathambhUtam ? 'anivRttizabdAntaM' anivRttizabdo'nte yasya tatsamucchinnakriyA'nivRttinAmakaM caturthaM dhyAnamiti // 105 // athAsya caturthadhyAnasya svarUpamAha - - guNatIrtha - vivecana : teramuM sayogIkevaLI nAmanuM guNaThANuM pUrNa thayA bAda "ayogIkevaLI nAmanA caudamA guNaThANe rahelA jinezvaranI sthitikALa pAMca hastAkSaranA uccAra jeTalo hoya che. eTale ke (1) jha, (2) 3, (3) 3 (4) 22, ane (5) - - A pAMca sva akSarono uccAra karatAM jeTalo kALa lAge, teTalo ja yogIguNaThANe rahevAno kALa che. have A ayogaguNaThANe kayuM dhyAna hoya? e batAvavA graMthakAramaharSi jaNAve che - caudame cothuM zukladhyAna A zlokAI : ayogI parameSThIne "anivRtti zabdanA aMtavALuM samucchinna-kriyArUpa cothuM zukladhyAna hoya che. (105) vivecana : caudamA ayogaguNaThANe rahelA ayogI bhagavaMtane AgaLa kahevAtAM svarUpavALuM "samucchinnakriyA' nAmanuM cothuM zukladhyAna hoya che. (A dhyAna tamAma kriyAonA viramaNarUpa che.) A kriyAvirati haMmezA rahe che, kadI nivRtta thAya nahIM... eTale ke pharI kadI kriyArUpe pariNamana thAya evuM na bane... eTale ja A dhyAnanA aMte "anivRtti' zabda joDavAmAM Ave che. eTale te cothA zukladhyAnanuM pUrNa nAma "samucchinnakriyA anivRtti' evuM rahe. have e cothA zukladhyAnanuM ja svarUpa batAvavA graMthakArazrI jaNAve che - Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ja [288] 8 zrIgusthAnakramoda: (jJo. 206-2017) - samucchillA kriyA yatra, sUkSmayogAtmikA'pi hi / samucchillakriyaM prokaM, tavAraM muktivezmanaH ||106 / / vyAkhyA-'yatra' dhyAne 'sUkSmayogAtmikA'pi' sUkSmakAyayogarUpA'pi kriyA samucchinnA' sarvathA nivRttA tatsamucchinnakriyaM nAma caturthaM dhyAnaM proktam, kathambhUtam ? 'muktivezmanaH' siddhisauthI 'dvAra' tAropamamiti 20ddA , atha ziSyeNa kRtaM praznadvayamAha - dehAstitve'pyayogitvaM, kathaM ? tad ghaTate prabho ! / dehAbhAve tathA dhyAnaM, durghaTaM ghaTate katham ||107|| vyAraNyA-ziSyaH pRti - he prabho ! "hAstitve' sUpa vAstitve -- guNatIrtha - cothA zukladhyAnanuM svarUpavarNana zlokAI : je dhyAnamAM sUkSmayogarUpa kriyA paNa uccheda vinAza pAmI gaI che, te samucchinnakriyA' rUpa cothuM zukladhyAna kahevAyuM che. A plAna mokSarUpa mahelanA dvAra samAna che. (106) vivecana : je dhyAnamAM sUkSmakAyayogarUpa kriyA paNa sarvathA aTakI gaI che, halanacalanarUpa spaMdano baMdha thaI javAthI taddana sthiratA prApta thaI che, merunI jema AtmA niSpakaMpapaNe sthira thaI gayo che, te dhyAna "samucchinnakriyA-anivRtti nAmanuM cothuM zukladhyAna che. gharamAM pravezavA jema daravAjo jarUrI che, tema mokSamAM javA A zukladhyAna jarUrI che. eTale A zukladhyAna, mokSarUpI mahelanA dvArasamAna che. A udAharaNa dvArA cothA zukladhyAnanI AvazyakatA jaNAvAI.) have ayogIpaNAM vize ziSya dvArA karAyelA be praznone raju karatAM graMthakArazrI jaNAve -- ayogIpaNA aMge ziSyakRta be prazna - zlokArtha: he prabhu! zarIranA hovAmAM paNa te ayogIpaNuM zI rIte ghaTe ? tathA jo zarIrano abhAva mAno, to durghaTa evuM dhyAna zI rIte ghaTe? (107) vivecanaH ahIM caudamAM guNaThANA aMge ziSya dvArA be prazno pUchAya che ke, he prabhu! Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - ~- - (zno. 107-208-202) avivAmitrata: ja [28] 'yogitvamastIti tatkathaM ghaTate ? ityekaH praznaH, tathA cedyadi 'dehAbhAvaH' sarvathA kAyayogAbhAvaH saJjAtastadA dehAbhAve durghaTaM dhyAnaM kathaM ghaTate ? iti dvitIyaH praznaH // 107 // athA''cAryaH praznadvayasyottaraM padyadvayenA''ha - vapuSo'trAtisUkSmatvAcchIghaMbhAvikSayatvataH / kAyakAryAsamarthatvAt sati kAye'pyayogatA ||108 // tacchIrAzrayAddhyAnamastIti na virudhyate / nijazuddhAtmacidrUpanirbharAnandazAlinaH ||109|| yugmam || vyasthA-vArtha mAda - mo: ziSya ! "tra' maNipusthAne 'mA' sUkSma vapuryoge satyapyayogatA procyate, kasmAt ? 'vapuSaH' kAyasya 'atisUkSmatvAt' sUkSma --- guNatIrtha - caudame guNaThANe (1) zarIra che? ke (2) zarIra nathI ? baMne vikalpomAM amane saMzaya rahe che. juo tenuM kAraNa - (1) jo zarIranuM astitva hoya, eTale ke sUkSma paNa kAyayoganuM astitva hoya, to te AtmA yogavALo ja kahevAya ne ? ane to tenuM ayogIpaNuM zI rIte ghaTe ? A amAro pahelo prazna che. (2) jo zarIra na hoya evuM mAno, eTale ke sarvathA kAyayogano abhAva thaI gayo che - sUkSma paNa kAyayoga nathI - evuM mAno, to zarIra vinA na ghaTI zake tevuM dhyAna zI rIte kaho cho ? (zuM zarIra vinA siddhaparamAtmAne dhyAna thAya che ? nahIM ja ne...! to codame guNaThANe zarIra vinA dhyAna zI rIte kahevAya ?) A amAro bIjo prazna che. A baMne praznono uttara ApavA, graMthakAra AcAryazrI be zloko dvArA kahe che - - be praznonuM samAdhAna - zlokArdha : ahIM (1) kAyayoga atisUkSma hovAthI, (2) zIgha kSaya pAmanAra hovAthI, ane (3) kAyAnuM kArya karavA asamartha hovAthI, kAyA hovA chatAM ayogIpaNuM hoya. potAnA zuddha AtmAnAM cirUpa jJAnarUpa atyaMta AnaMdathI zobhanArA evA ayogI bhagavaMtane te zarIranA AlaMbane dhyAna che, emAM koI virodha nathI. (108-109) vivecana : pUjya AcArya bhagavaMta samAdhAna Ape che ke - he ziSya ! ahIM Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 210] zrIgusthAna%mAro ja (zno. 108-202) 0 - kriyArUpatvAditi, tathA 'zIghrambhAvikSayatvataH' kSayasya bhAvaH kSayatvam, zIghraM bhAvi kSayatvaM yasya tacchIghrambhAvikSayatvaM tasmAt, tathA 'kAyakAryAsamarthatvAd' dehakRtyasAdhanAkSamatvAt kAye satyapyayogatA bhavatIti // 108 // tathA 'taccharIrAzrayAt' tAdRgdehAstitvAzrayaNAt dhyAnamastIti 'na virudhyate' na - guNatIrtha - he ayogaguNaThANe sUkSma kAyayoga hovA chatAM paNa "ayogIpaNuM' kahevAya che. alabatta, A vAta ApAtataH viruddha lAgaze ke sUkSma kAyayoganA hovAmAM ayogIpaNuM zI rIte ? paNa tenA samAdhAna mATe traNa hetu samajavA - (1) atisUkSmAt H caudame guNaThANe kAyA atyaMta sUkSma hoya che, eTale ke atyaMta sUkSmakriyAvALI hoya che... atyaMta alpa jaLavALuM taLAva jema nirjaLa kahevAya che, tema atyaMta sUkSmakriyAvALI kAyA paNa niSkriya kriyArahita kahevAya che... eTale ahIM ayogIpaNuM kahevAmAM koI bAdha nathI. (2) zILAviyatvIt : te sUkSmakriyAvALuM zarIra zIdhra ( pAMca hRsvAkSara bolavA jeTalA kALamAM ja) kSaya pAmI janAruM che. je zIdhra kSaya pAmanAruM hoya, tenI vivakSA na karAya - e nIti mujaba sUkSmakriyAvALuM zarIra hovA chatAM paNa eno vyavahAra na karI, ayogIpaNuM kahevAmAM koI bAdha nathI. (3) vAyosamarthatva te sUkSmakriyAvALuM zarIra, zarIranA je kAryo che - iryApathika karmabaMdha vagere. tene karavA asamartha hovAthI, te hovA chatAM paNa teno vyavahAra na thAya. (paramArthanaya mujaba kArya karavAmAM asamartha vastune vastu ja na manAya. zuM pANI bharavA kAma na Ave tevA ghaDAne "ghaDo' kahevAya ?) eTale paNa ahIM ayogIpaNuM kahevAmAM koI bAdha nathI. dhyAna paNa aviruddha : tathA potAnA nirmaLa paramAtmasvarUpanuM jJAna ane temAM tanmaya (=ekAkAra) haAnA parathI jaNAya che ke, vRttikArazrInA abhiprAya mujaba ayogI guNaThANe paNa sUkSma kAyayoga hovAnuM manAyuM che. paNa A matAMtararUpa samajavuM. kAraNa ke paMcasaMgraha-kammapayaDI vagere moTA bhAganA graMthomAM ayogaguNaThANe sUkSma kAyayoga paNa na hovAnuM jaNAvyuM che. sarvathA yoganirodha kahyo che. ane ahIM je caudame guNaThANe zarIranI sUkSmakriyA kahI che, te sUkSmakriyAnuM svarUpa zuM? e ame samajI zakyA nathI. eTale A vizenuM tattva "kevaLIgamya' kahIne choDI daIe chIe... Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [262] +0+ (jJo. 201-220) gurjaravivAmitrata: ja - - virodhamApnoti, kasya ? ayogiguNasthAnavartino bhagavataH parameSThinaH, kathambhUtasya ? 'nijazuddhAtmacidrUpanirbharAnandazAlinaH' svakIyanirmalaparamAtmacidrUpatanmayatvotpannanirbharaparamAnandavirAjamAnasyeti // 109 // atha dhyAnasya nizcayavyavahAratvamAha - AtmAnamAtmanA''tmaiva, dhyAtA dhyAyati tatvataH / upacArastadanyo hi, vyavahAranayAzritaH ||110 / / vyAkhyA-'tattvato' nizcayanayAdAtmaiva dhyAtA 'Atmanaiva' karaNabhUtena kRtvA AtmAnameva karmatApannaM dhyAyati, 'hi' sphuTaM tadanyo' yaH kazcidupacAro'STAGgayogapravRttilakSaNaH, sa sakalo'pi vyavahAranayAzrito jJeyaH // 110 // --- guNatIrtha . R banI javAnA kAraNe utpanna thayelo je atizaya paramAnaMda, tenAthI zobhanArA evA ayogaguNaThANe rahenArA ayogI parameSThI-bhagavAnane tevA prakAranA zarIranA AlaMbane dhyAna che, emAM koI virodha nathI. tAtparya e ke, jo sUkSma kriyAvALuM zarIra hoya to kevaLIone yogasthiratArUpa dhyAna zI rIte hoI zake? paNa te sUkSmakriyAvALuM zarIra hovA chatAM paNa tenA yogavyavahArane uparokta kAraNosara nagaNya mAnIne yogasthiratArUpa dhyAna kahevAmAM koI virodha nathI. have (1) nizcayanayathI, ane (2) vyavahAranayathI dhyAna kone kahevAya? te batAvavA graMthakAramaharSi pharamAve che - A dhyAnanI nizcaya-vyavahArarUpatA - zlokArdha : paramArthathI dhyAtA evo AtmA, AtmA dvArA ja AtmAne dhyAve che. te sivAyano badho prapaMca upacArarUpa che ke je vyavahAranayane AzrayIne pravarte che. (110) vivecana : koIpaNa dhyAnaprakriyAmAM cAra vastu ghaTaka banatI hoya che : (1) kartA, (2) karaNa, (3) karma, ane (4) kriyA... jema ke - AtmA manathI samavasaraNanuM dhyAna kare che, to ahIM. (1) "AtmA' e dhyAna karanAra kartA che. (2) "mana" e dhyAna mATe upayogI sAdhanarUpa karaNa che. (3) "samavasaraNa" e dhyAnanA viSayarUpa karma che. (4) dhyAna karavuM e dhyAnasaMbaMdhI kriyA che. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 122] (zno. 220) zrIgusthAnamAro ja -0 - - guNatIrtha .. - (1) nizcayanayanuM maMtavya : nizcayanayanA mate AtmArUpa dhyAtA ja, AtmArUpa karaNanA mAdhyame ja karmaprApta evA AtmArUpa viSayanuM ja dhyAna kare che... tAtparya e ke, nizcayanayanA mate kartA-karmakaraNanuM juduM-juduM astitva hotuM ja nathI, dhyAnanI eTalI ekAkAratA sarjAya ke traNenuM juduM-juduM astitva vilIna thaI traNenI ekarUpatA thaI jAya. A rItanI tanmayatA=ekAkAratA=nirvikalpa tAratamyarahita caitanyapariNati; te ja nizcayanayathI dhyAna che. "arihaMta pada dhyAto thako... arihaMtarUpI thAya. artha : arihaMtanuM dhyAna karanAra vyakti potAnuM svataMtra astitva bhUlI jaI arihaMtamAM ja tanmaya banI javA dvArA arihaMtarUpa thAya che." ityAdi vacano nizcayanayanA dhyAnaparaka samajavA. (2) vyavahAranayanuM maMtavya jayAre vyavahAranayanA mate aSTAMga yogamAM pravRttirUpa bIjo je koIpaNa upacAra (=dhyAnanuM aMga) hoya, te badhuM dhyAnarUpa manAya. aSTAMga yoga yoganAM ATha aMga A pramANe samajavA - (1) yama : ahiMsA, amRSA, acaurya, brahmacarya ane aparigraha - e pAMca mahAvrato. (2) niyama : zauca, saMtoSa, tapa, svAdhyAya ane IzvarapraNidhAna - e pAMca pravRttivizeSa. (3) Asana : paryakAsana, padmAsana, siddhAsana, vajAsana, vIrAsana ityAdirUpa aneka Asano. (4) prANAyAma : AsanajayathI ucchavAsa-niHzvAsarUpa prANavAyuno rodha karavArUpa prANAyAma (recaka-pUraka-kuMbhakarUpa)... (5) pratyAhAra : indriyone potAnA iSTa-aniSTa viSayomAM rAga-dveSarUpe na javA devI, pAchI kheMcavI te. (6) dhAraNAH koIpaNa deza-bhAgamAM dhyeyanI sthApanA karIne, te dhyeyamAM cittane ekAgra banAvavuM te. (7) dhyAna : bAra mAtrA sudhI dhAraNA TakAvI rAkhavI te. Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 (zno. 213, 222-226) pha gurnavivecanAvilamatrata: [ 213] athAyogina evopAntyasamayakRtyamAha - cidrUpAtmamayo'yogI, vyupAntyasamaye drutam / yugapat kSapayetkarmaprakRtInAM dvisaptatim ||111 // vyAkhyA-'cidrUpAtmamayaH' kevalA''tmamayaH 'ayogI' ayogiguNasthAnavartI 'hi' sphuTamupAntyasamaye 'drutaM' zIghraM 'yugapat' samakAlaM karmaprakRtInAM dvisaptatiM 'kSapayet' kSayaM prApayediti // 111 // atha tA dvisaptatikarmaprakRtI mataH zlokapaJcakenAha - hindanasadhdhAta:, pratye pava pavU aGgopAGgatrayaM caiva, SaTkaM saMsthAnasaMjJakam ||112 // --- guNatIrtha (8) samAdhiH dhyAtA, dhyeya ane dhyAna-e traNe ekAkAra thaI jatAM, mahAnidrAsamAna vikalpazUnya nirvikalpa avasthA prApta thavI te. A aSTAMga yogamAM pravRtti e vyavahAranayathI dhyAna che. have ayogI mahAtmA caudamA guNaThANAnA upAMtyasamaye dvicaramasamaye zuM kArya kare ? te batAvavA graMthakAramaharSi jaNAve che - - caudame guNaThANe dvicaramasamayanuM kRtya - zlokArca : cirUpa AtmasvarUpI ayogI jIva (caudamA guNaThANAnA) dvicaramasamaye zIgha 72 karmaprakRtione ekIsAthe khapAve che. (111) vivecana : cirUpa=jJAnarUpa=kevaLajJAnarUpa AtmasvarUpavALA, ayogaguNaThANe rahenArA ayogI mahAtmA, nigdha e caudamA guNaThANAnA dvicaramasamaye zIdhra 7ra karmaprakRtione ekIsAthe (=samAnakALa) kSaya pamADe che. have te 72 karmaprakRtio kaI ? teono ja nAmollekha graMthakArazrI pAMca zloko dvArA kare che - - 72 prakRtiono nAmollekha ja zlokAI pAMca zarIra, pAMca baMdhana, pAMca saMghAtana, 3 aMgopAMga, 6 saMsthAna, pAMca varNa, pAMca rasa, 6 saMghayaNa, 8 sparza, 2 gaMdha, nIcagotra, anAdeya, durbhaga, agurulaghu, upaghAta, parAghAta, nirmANa, aparyApta, ucchavAsa, apayaza, zubha-azubha vihAyogati, zubha-azubha nAma, Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -ok [194] * zrIguNasthAnakramArohaH - (zlo. 112-116) / bha. -* *varNAH paJca rasAH paJca, SaTkaM saMhananAtmakam / sparzASTakaM ca gandhau dvau, nIcAnAdeyadurbhagam ||113 // tathA'gurulaghutvAkhyamupaghAto'nyaghAtitA | nirmANamaparyAptatvamucchvAsazcAyazastathA ||114 // vihAyogatiyugmaM ca, zubhAsthairyadvayaM pRthak / / gatirdivyA''nupUrvI ca, pratyekaM ca svaradvayam ||115 // vedhamekataraM ceti, karmaprakRtayaH khalu / dvAsaptatirimA muktipurIdvArArgalopamAH ||116|| paJcabhiH kulakam // vyAkhyA-dehapaJcakaM 5 bandhanapaJcakaM 10 saMghAtanapaJcakaM 15 aGgopAGgatrayaM 18 saMsthAnaSaTkaM 24 varNapaJcakaM 29 rasapaJcakaM 34 saMhananaSaTkaM 40 sparzASTakaM 48 gandhadvayaM 50 nIcairgotraM 51 anAdeyaM 52 durbhagatvaM 53 agurulaghutvaM 54 upaghAtatvaM 55 parAghAtatvaM 56 nirmANatvaM 57 aparyAptatvaM 58 ucchvAsatvaM 59 ayazastvaM 60 vihAyogatidvayaM 62 -. gutIrtha sthira-masthira nAma, vAta, hevAnupUrvI, pratye, susva2-duHsva2 nAma, mAMthA vahanIyabha... A 72 karmaprakRtio mokSanagaranA dvAra mATe sAMkaLa samAna che. (112-113-114-115116) viveyana : (1) mauhArazarI2, (2) vaiyarI2, (3) mA 24zarIra, (4) taisazarIra, (5) aabhe|shriir, (6) mahAdhina, (7) vaiyadhana, (8) mA 240idhana, (8) tesabaMdhana, (10) dhana, (11) mau. saMghAtana, (12) vai. saMghAtana, (13) . saMghAtana, (14) te. saMghAtana, (15) 1. saMghAtana, (16) sau. go5in, (17) vai. aMgopain, (18) sau. aMgopain, (18) samayaturasa., (20) nyagrodha, (21) sAha, (22) vAmana, (23) 9004, (24) du4, (25) dRSya, (26) nIsa, (27) 24ta, (28) pAta, (28) zveta, (30) tita, (31) 7Tu, (32.) 4SAya, (33) Amla, (34) madhura, (34) 4%ssmnaa2|y, (36) pmnaa2|y, (37) nArAya, (38) ardhn|2|y, (38) alest, (40) chevaTuM, (41) 42, (42) laghu, (43) bhUTu, (44) 461, (45) zIta, (46) 31, (47) sni25, (48) *kSa, (48) sugaMdha, (50) dudha, (51) nAyagotrI, (52) anAya, (43) huma, (54) azusaghu, (55) 64ghAta, (56) 5pAta, (57) nibhAe., (58) a5yapti, (58) 725pAsa, (60) apayaza, (61) Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | (sno. 227-28-222) ( gurjaravivecanAviSamatA . [26] zubhAzubhadvayaM 64 sthairyAsthairyadvayaM 66 devagatiH 67 devAnupUrvI 68 pratyekanAma 69 susvaraduHsvaradvayaM 71 ekataraM vedyaM 72 ceti dvAsaptatikarmaprakRtayo muktipurIdvArArgalArUpA 3pIje samaye kSayiti 222-223-124-12-1ddA athAyogyantye samaye yAH prakRtIH kSapayitvA yatkaroti, tat zlokatrayeNA''ha - antye hokataraM vedyamAdeyatvaM ca pUrNatA | trasatvaM bAdaratvaM ca, manuSyAyuzca saghazaH // 117|| nRgatizcAnupUrvI ca, saubhAgyaM coccagotratA | paJcAkSatvaM tathA tIrthakRnnAmeti trayodaza ||114 // kSayaM kRtvA sa lokAntaM, tatraiva samaye vrajet / GIFrAddhatvaparyAyaH, parameSThI sanAtanaH II11 trivaMzoSavam II vyAkhyA-so'yogI 'hi' sphuTamantye samaye ekataraM vedyaM 1 AdeyatvaM 2 paryAptatvaM 3 trasatvaM 4 bAdaratvaM 5 manuSyAyuH 6 sadyazaH 7 manuSyagatiH 8 manuSyAnupUrvI 9 saubhAgyaM - guNatIrtha - he zubhavihAyogati, (62) azubhavihAyogati, (63) zubhanAma, (64) azubhanAma, (65) sthiranAma, (66) asthiranAma, (67) devagati, (68) devAnupUrvI, (69) pratyeka, (70) susvara, (71) duHsvara, ane (72) zAtA ke azAtAmAMthI koI eka vedanIya... A 72 prakRtio mokSanagaranA dvArane baMdha rAkhavA mATe sAMkaLa samAna che. ayogI mahAtmA caudamA guNaThANAnA dvicaramasamaye A 72 karmaprakRtiono kSaya kare che. have ayogI mahAtmA chellA samaye kaI prakRtio khapAve ? ane tyArabAda te zuM kare ? te jaNAvavA graMthakAra maharSi traNa zloko dvArA kahe che - - caramasamayanuM kRtya + sanAtanaparyAyanI prApti - 9 zlokAI : aMtyasamaye bemAMthI eka vedanIya, AdeyanAma, pUrNatA=paryApta nAma, sanAma, bAdaranAma, manuSyAyuSya, zreSTha yazanAma, manuSyagati, manuSyAnupUrvI, saubhAgyanAma, ucca gotra, paMcendriyajAti ane tIrthaMkaranAma - A 13 prakRtiono kSaya karIne te ja samaye siddhatvaparyAya pAmIne zAzvata parameSThI banelA te kevaLajJAnI lokanA paryata bhAge jAya. (117-118-119) vivecanaH ayogIparamAtmA caudamAM guNaThANAnA caramasamaye A 13 prakRtiono kSaya kare che : (1) zAtA ke azAtAmAMthI koIpaNa eka ja bAkI rahyuM hoya te) vedanIyakarma, Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16] o - zrIgusthAnamoda: (zlo. 217-229-222) 10 uccairgotraM 11 paJcendriyajAtiH 12 tIrthakRnnAmeti 13 trayodaza prakRtIH kSayaM nItvA tatraiva samaye 'labdhasiddhatvaparyAyaH' prAptasiddhatvanAmA 'parameSThI sanAtanaH' bhagavAn zAzvataH totiM' no paryanta "vranet' riti ! tathA'yogiguNasthAnastho jIvo'bandhakaH, tathaikataravedya 1 Adeya 2 yazaH 3 subhaga 4 trasatrika 7 paJcendriyatva 8 manuSyagati 9 manuSyAnupUrvI 10 manuSyAyuH 11 uccairgotra 12 tIrthakRditi 13 trayodazaprakRtivedayitA, antyasamayadvayAdAk paJcAzItisattAkaH, upAntye samaye trayodazaprakRtisattAko'ntyasamaye'sattAkaH // 117-118-119 // phobinajhaturaMzam 24 - guNatIrtha - (2) AdeyanAmakarma, (3) paryAptanAmakarma, (4) trasanAmakarma, (5) bAdaranAmakarma, (6) manuSyAyuSya, (7) yazanAmakarma, (8) manuSyagati, (9) manuSyAnupUrvI, (10) saubhAgyanAmakarma, (11) uccagotra, (12) paMcendriyajAtinAmakarma, (13) tIrthaMkaranAmakarma.. - siddhatvaparyAyaprAptiH uparokta 13 prakRtiono kSaya karIne te kevaLajJAnI mahAtmA potAno saMsArIpaNAMrUpa paryAya choDIne te ja samaye siddhapaNAMrUpa paryAyane prApta kare che. arthAt karmanA ke tenI asaronA tamAma baMdhanothI mukta banI potAnA zuddha AtmasvarUpe pariName che. sanAtanaparameSThI : karmarahita avasthAnA kAraNe pharI te kevaLajJAnIne janma-maraNo ke saMsArabhramaNa nathI sarjAvAnuM... (karmarUpa bIja na hovAthI, tenA aMkurArUpa punarjanma vagere paNa na thAya...) eTale ja A paramAtmA "zAzvata che. temanI have siddhapaNAMrUpe "sAdi-anaMta kALapramANa sthiti che. lokaparvatagamana : karmakSaya karI siddhatvaparyAya pAmI sanAtanaparameSThI banelA te kevaLajJAnI lokanA paryata bhAge jAya che. eTale ke aspRzadgatithI=AkAzapradezonA sparza vinA RjuzreNithI eka ja samayamAM apratihatagatie 14 rAjalokanA agrabhAga sudhI jAya... ane tyAM aTakI sthira thAya che. have ayogaguNaThANe keTalA karmono baMdha-udaya-sattA hoya? te batAvavA graMthakAra maharSi jaNAve che - ala- ayogaguNaThANe baMdha-udaya-sattA nA baMdhaH A guNaThANe yogarUpa baMdhanuM kAraNa na hovAthI, ayogIguNaThANe rahelo jIva abaMdhaka hoya che. arthAt koIpaNa prakRtine bAMdhato nathI. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - -0 (zlo. 120) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH / [117] niSkarmAtmA tasminneva samaye lokAntaM kathaM yAti ? ityAzaGkyAha - pUrvaprayogato'saGgabhAvAd bandhavimokSataH / raqmAvaparimANva, risaddharacovardhvagatirmavet II120|| vyAkhyA-'siddhasya' niSkarmAtmana Urdhvagatirbhavati, kasmAt ? 'pUrvaprayogataH' - guNatIrtha - udaya H ayogaguNaThANe rahelA jIvane 13 prakRtiono udaya hoya che. te 13 prakRtio A pramANe samajavI : (1) zAtA ke azAtAmAMthI eka vedanIyakarma, (2) AdeyanAmakarma, (3) yazanAmakarma, (4) subhaganAmakarma, (5-7) trasatrika==sa, bAdara, paryApta nAmakarma, (8) paMcendriyajAtinAmakarma, (9) manuSyagati, (10) manuSyAnupUrvI, (11) manuSpAyuSya, (12) uccagotra, ane (13) tIrthaMkaranAmakarma... sattA sayogI guNaThANe je 85 prakRtionI sattA kahI hatI, te ja 85 prakRtio ayogaguNaThANAnA chellA be samayanI pahelA sudhI sattAmAM hoya che. dvicaramasamayeayogIguNaThANAnA upAMtyasamaye dvicaramasamaye 8pamAMthI pUrvokta 72 prakRtiono sattAviccheda thavAthI, te sivAyanI 13 prakRtionI sattA hoya. ane caramasamaye te 13 prakRtiono paNa sattAviccheda thavAthI, jIva karmarahita niHsattAka bane che. guNasthAna | baMdha | udaya | sattA ayogI | 0 | 13 [85/13|| A pramANe caudamA ayogaguNasthAnakanuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. tenI pUrNAhuti sAthe saMsAraparyAyarUpa caude guNaThANAonuM svarUpavarNana pUrNa thayuM. | mokSa avasthA have karmarahita banelo AtmA te ja samaye lokanA paryata bhAge zI rIte jAya che? e prazna upADI tenuM samAdhAna karavA graMthakAramaharSi jaNAve che - - siddhAtmAnAM Urdhvagamana aMge kAraNo - zlokArdha : (1) pUrvaprayogathI, (2) asaMgabhAvathI, (3) baMdhavimokSathI, ane (4) svabhAvapariNamanathI siddhaparamAtmAnI Urdhvagati thAya. (120) vivecana karmarahita banelA siddha paramAtmAnI Urdhvagati thAya e aMge cAra kAraNo A pramANe samajavA - Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 120, 12-124) acintyAtmavIryeNopAntyasamayadvaye paJcAzItikarmaprakRtikSapaNAya pUrvaM yaH prayuktaH prayogo vyApAraH prayatnastasmAdityeko hetuH / na saGgo'saGgastasya bhAvo'saGgabhAvastasmAt, karmopagraharUpasaGgamAbhAvAt iti dvitIyo hetuH / bandhAd vimokSo bandhavimokSastasmAd, gADhatarabandhanavimuktitaH iti tRtIyo hetuH / svabhAvena pariNamanaM svabhAvapariNAmastasmAt, tathAsvAbhAvyAditi caturtho hetuH // 120 // [ 28 ] *K * zrIguNasthAnakramArohaH **** athetihetucatuSTayaM sadRSTAntaM krameNa zlokacatuSTayenA''ha kulAlacakradoleSumukhyAnAM hi yathA gatiH / pUrvaprayogataH siddhA, siddhasyordhvagatistathA // 121 // * guNatIrtha : (1) pUrvaprayoga : AtmAnA acinha vIrya-sAmarthyathI, chellA be samayamAM 85 prakRtiono kSaya karavA mATe je yogavyApArarUpa prayatna prayojelo, tenA saMskAra paDI javAthI, niSkarma banyA bAda paNa jIvanuM eka samaya mATe Urdhvagamana thAya che. (2) asaMgabhAva H koIpaNa prakArano saMga na hovo te 'asaMgabhAva' kahevAya. karmanA upagraharUpa saMgano abhAva hovAthI AtmAnI Urdhvagati thAya. tAtparya e ke karmano saMga - AtmAnI svAbhAvika Urdhvagatino pratibaMdha karavAmAM upagraharUpa=kAraNarUpa che, teno vinAza thatAM AtmAnI Urdhvagati thAya. (3) baMdhavimokSa : baMdhanathI baMdhAyelo jIva iSTasthAne na jaI zake. ane baMdhanathI chuTakAro maLatAM ja te icchita sthAne jato rahe. prastutamAM, karmanA - saMsAranA-rAgAdinA gADhatara baMdhanathI mukta banelo jIva potAnA mokSarUpa icchitasthAne Urdhvagatie jato rahe che. (4) svabhAvapariNamana : potAnA AtmasvabhAve pariNamavuM te svabhAvapariNamana kahevAya. AtmAno Urdhvagamanano (=Urdhvagatie javAno) svabhAva che, eTale e svabhAvanA baLe AtmAnI Urdhvagati thAya. have anukrame A cAre hetuone udAharaNa sAthe samajAvavA, graMthakAra AcAryazrI cAra zloko dvArA kahe che * cAra kAraNo aMge cAra udAharaNo zlokArtha : (1) jema kuMbhAranuM cakra, hIMcako, bANa vagerenI pUrvaprayogathI gati hoya, tema siddhaparamAtmAnI paNa Urdhvagati samajavI. (2) mATIno leparUpa saMga chUTI javAthI jema pANImAM Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zno. 222-124) gurnAvivevanAvisamAnataH ja [ 216] -~mRllepasaGganirmokSAd yathA dRSTA'psvalAbunaH / varnara vinirmosA tathA riddhAtiH mRtA ||12|| eraNDaphalabIjAderbandhacchedAdhathA gatiH / blanzanavicchedata riddhakyA itayate II123 yathA'dhastiryagUz2a ca, leSTuvAyvagnivIcayaH / vamAvataH pravartane, tathordhvagatirAtmanaH II124ll. || varmiH dbcTIm II vyAkhyA-'kulAlacakraM' kumbhakAropakaraNaM 'dolA' preGkhA 'iSuH' bANastanmukhyAnAM yantragophaNamuktagolakAdInAM gatiH 'hi' sphuTaM 'yathA' yena prakAreNa pUrvaprayogataH 'siddhA' prasiddhA 'tathA' tena prakAreNa pUrvaprayogataH siddhasyordhvagatiH siddhetyeko dRSTAntaH // 121 // --- guNatIrtha - tuMbaDAnI Urdhvagati thAya, tema karmano saMga chUTavAthI siddhanI Urdhvagati manAI che. (3) baMdhanano cheda thavAthI jema eraMDAnA phaLanAM bIja vagerenI Urdhvagati thAya, tema karmabaMdhanano viccheda thavAthI siddhanI paNa Urdhvagati jovAya che. (4) jema paththaranI adhogati, vAyunI tIchagati ane agnijvAlAnI Urdhvagati svasvabhAvathI ja thAya che, tema AtmAnI Urdhvagati paNa svabhAvathI ja pravarte che. (121-122-123-124) vivecana : (1) pUrvaprayoga : (kulAlacakra vagere) (ka) jema kuMbhAra pahelAM daMDAthI cakra pherave, pachI daMDo laI le to paNa cakra pharyA ja kare che, (kha) hIMcako ekavAra hAthathI halAvIe, pachI hAtha laI lIdhA bAda paNa te hIMcako halato ja rahe che, (ga) bANane ekavAra dhanuSamAMthI choDIe, pachI AgaLa-AgaLa javArUpa vyApAra te potAnA saMskAravaze kare che. e ja rIte (gha) maMtramAMthI ke gophaNamAMthI (=becakI jevA sAdhanavizeSamAMthI) choDelA paththara vagerenI paNa gati samajavI. to ahIM jema pUrvaprayoganA kAraNe teonI gati prasiddha che. tema, pUrvaprayogathI siddhanI paNa Urdhvagati samajavI... eTale ke chelle karmakSaya karatI vakhate AtmAmAM yogavyApAranA je saMskAra rahI gayelA, te saMskArathI siddhano jIva UrdhvagamanarUpa yogavyApAra kare. (2) asaMgabhAvaH (tuMbaDuM vagere) saMga eTale lepa.. asaMga eTale nirlepa.. mATIno lepa kareluM tuMbaDuM pANImAM Dube, Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [200] ja zrIsthAnamAroH ka (jJo. 222-224, 225) , - tathA 'mRllepasaGganirmokSAt' mRttikApralepasaGgatimukteH 'apsu' jaleSu 'alAbunaH' tumbakaphalasya yathordhvagatirdRSTA, tathA karmalepasaGganirmokSAtsiddhAnAmUrdhvagatiH smRteti dvitIyahetudRSTAntaH // 122 // tathA 'eraNDaphalabIjAdeH' eraNDaphalabIjasya, AdizabdAcchaNabIjAderbandhacchedAyathordhvagatirbhavet, karmabandhanavicchedAtsiddhasyApi tathaivordhvagatirbhavatIti tRtiiyhetuSTAnta: zaraNA tathA 'leSTuvAyvagnivIcayaH' iSTakAkhaNDasamIraNavahnayaH svabhAvataH eva yathA'dhastiryagUrdhvaM krameNa pravarttante, tathA''tmano'pi svabhAvAdevordhvagatirbhavatIti cturthhetuSTInA: 224 athAdhastiryaglokeSu niSkarmA''tmano gatiniSedhamAha - - guNatIrtha .. paNa lepa utarI jatAM jema e tuMbaDuM nIcethI upara Ave che, tema karmarUpa lepano saMga chuTI jatAM siddhAtmAnI Urdhvagati thAya che. (mATInA lepavALuM tuMbaDuM taLIye besI jAya, pachI jema jema lepa ukhaDe tema UMcuM Ave.) (3) baMdhavimokSaH jema (ka) eraMDAnuM phaLa phuTatAM ja enAM bIja UMce uchaLe che, e ja rIte (kha) zaNanAM bIja vagere paNa UMce uchaLe che, tema karmanAM baMdhana tUTatAM ja siddhAtmAnI paNa Urdhvagati thAya. (4) svabhAvapariNamana : (ka) iMTano TUkaDo pheMkIe to e nIce ja jAya, (kha) pavana e tIrtho gatie ja vahe, ane (gha) agni saLagAvavAmAM Ave, to enI dIpazikhA Urdhva ja jAya... vAta eTalI ja che ke, dareka padArthanI pota-potAnA svabhAvane anurUpa gati thAya. hA, koI nimitta pAmIne anya gati thAya te judI vAta che, paNa nimitta na hoya to te svAbhAvika gati ja kare. prastutamAM AtmAno UMce javAno svabhAva che. eTale te svabhAvane anurUpa AtmAnI Urdhvagati ja thAya. have te karmarahita AtmA (1) adholoka, ke (2) tithyalokamAM jAya nahIM- e batAvavA graMthakAramaharSi pharamAve che - Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 0 ja - (zno. ra6) gurnavivevanAvilamAM : ka [ 201] ___ na cAdho gauravAbhAvAnla tiryaka prerakaM vinA / na va gharmAditadyaracAmAvAGenovopari vager ll126ll vyAkhyA-siddhAtmA'dhastAnna gacchati, kasmAt ? 'gauravAbhAvAt' karmajanitagurutvAbhAvAt, tathA 'prerakaM vinA' prerakakarmAbhAvAnna tiryag gacchati, tathA niSkarmA lokopari na vrajed' alokamadhye na gacchet, kasmAt ? dharmAstikAyasyAbhAvAt, loke hi jIva --- guNatIrtha * anyatra agamananA tarko ja zlokArtha: (1) gaurava=vajana na hovAthI nIce na jAya, (2) preraka vinA tIrache na jAya, ane (3) dharmAstikAya na hovAthI lokanI upara paNa na jAya. (15) | vivecanaH siddhAtmA karmamukta thayA bAda lokaparvata Urdhvagamana sivAya bIje kyAMya na jAya - e mATenA tarko A pramANe samajavA - (1) adhogamananiSedha : karmajanita bhArepaNuM na hovAthI AtmA nIce na jAya. eka evo sarvasAmAnya niyama che ke vajanavALo padArtha svataH nIce jAya che; ane vajanarahita padArtha svataH Urdhvagati kare che. dareka pudgala dravyomAM vajana hoya ja... tethI zarIra ke karma paNa vajanavALA hovAnA ja. eTale ja, jyAre AtmA zarIrathI mukta thAya che ane karmothI mukta thAya che, tyAre te vajanathI paNa mukta thAya che. eTale te zuddha Atmadravya vajana vinAnuM banavAthI tenI Urdhvagati thAya. (2) tiryagugamananiSedha : prerakarUpa kriyA na hovAthI, te AtmA tIrachuM gamana na kare. gADIne (kArane) sIdhI doDAvavA paNa eMjinanI preraNA joIe. tIrachuM eTale UMcAnIcA sivAyanuM... e tIrachuM javA koIka to preraka daLa joIe ja. paNa muktAtmAne karma-yogAdirUpa koI ja prerakabaLa na hovAthI, tenuM tiyaMgamana na thAya, Urdhvagamana ja thAya. (3) UrdhvagamanamaryAdA: karmarahita AtmA lokanI upara alokamAM na jAya, kAraNa ke tyAM dharmAstikAya nathI. lokamAM jIva ane pudgalanA gamananuM kAraNa dharmAstikAya che. jema mAchalA vagere mATe pANI... have e dharmAstikAya alokamAM na hovAthI, siddhAtmA 14 rAjalokanI upara na jAya. Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [202] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 125-126-127) zra.pudgalayorgatiheturdharmAstikAyo bhavati, matsyAdInAM salilavat, tasya dharmAstikAyasyAloke'sambhavAt siddhAtmA lokopari na vrajediti // 125 // atha siddhAnAM sthitiryathA siddhazilopari lokAnte'sti, tathA zlokadvayenAha - manojJA surabhistanvI, puNyA paramabhAsurA / prAgbhArA nAma vasudhA, lokamUrdhina vyavasthitA ||126 // nRlokatulyaviSkambhA, sitacchAnibhA zubhA / UrdhvaM tasyAH kSiteH siddhAH, lokAnte samavasthitAH ||127|| || yugmam // vyAkhyA-prAgbhArA nAma vasudhA siddhiziletikhyAtA pRthvI 'lokamUrdhni' caturdazarajjvAtmakalokazirasi vyavasthitA varttate, tasyAH kSiterUz2a 'lokAnte' lokaprAntaspRSTAtmapradezAH siddhAH samavasthitA bhavanti, kathambhUtA kSitiH ? 'manojJA' manohAriNI, punaH kathambhUtA ? 'surabhiH' karpUrapUrAdhikasaurabhyA, 'tanvI' sUkSmAvayavatvAt komalA, na tu sthUlAvayavatvAt karkazA, 'puNyA' pavitrA 'paramabhAsurA' prakRSTatejobhAsurA // 126 // -. guhAtIrtha - tAtparya : tima sahAya dravya cha : "dhAsti'... dhAstiyana mastitva lokAnta sudhI ja hoya che. alokamAM dharmAstikAyanuM astitva nathI; mATe AtmA lokAnta sudhI ja jAya che. pANI hoya tyAM sudhI ja jahAja jAya, pANI hoya tyAM sudhI ja mAchalI jAya tema. have lokanA cheDe siddhazilA upara siddhaparamAtmAnuM zI rIte avasthAna hoya ? te batAvavA be zloko dvArA kahe che - * siddhonI siddhazilA para avasthiti - doDArtha : manoza, sumi, omaNa, puSyavatI, 525 te4svI mevI 75t praamaa|' nAmanI pRthvI lokanA mastakabhAge rahelI che. te pRthvI manuSyalokapramANa (45 lAkha yojana) vistRta, zveta chatra samAna ane suMdara che, te pRthvInI upara siddhaparamAtmAo lokane cheDe rahelA cha. (126-127) viveyana : yauha 2||48||3mymaa 'iSatprAgbhArA' nAmanI pRthvI 23dI che. te siddhazilA' nAme prasiddha che. ThANAMgasUtra-pannavaNAsUtramAM A pRthvInA aneka nAmo Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - o (zno. 26-127) te gurnavivevanA samanavRtta: ka [23] - 'nRlokatulyaviSkambhA' manuSyakSetrasamavistArA 'sitacchatranibhA' zvetacchatrAkArA, paramottAnacchatropamA, 'zubhA' sakalazubhodayamayIti, sA prAgbhArA vasudhA sarvArthasiddhAd dvAdazabhiryojanairbhavati, madhyadeze sA'STayojanA, prAnteSu tIkSNadhAropamA, tasyAH zilAyA upari ekena yojanena lokAntam, tasya yojanasya yazcaturthaH krozastasya SaSThe bhAge siddhAnAmavagAhanA bhavati, yadAha - --- guNatIrtha - ApavAmAM AvelAM che : (1) mukti, (2) siddhi, (3) mukSyAtiya, (4) siddhAtaya, (5) noprA, (6) no prastUpa, (7) sarvaprANa-mUta-nava-sarvasuravIvA... A pRthvInI upara, lokanA cheDAne aDoaDa sparzIne rahelA AtmapradezavALA siddha paramAtmAo rahe che. have A pRthvI kevI che? tenuM svarUpa graMthakArazrI ATha vizeSaNo dvArA batAve che - - 8 vizeSaNothI siddhazilAnuM svarUpavarNana -2 (1) manoharA : manoharasvarUpavALI.. (2) surabhiH kapUranA samUhathI vadhu sugaMdhavALI, ekadama sugaMdhI. (3) komaLa sUkSma avayavavALI hovAthI ekadama komaLa che, paNa skUla avayavavALI hovAnA kAraNe te sthUla-karkazakharabacaDI hoya tevuM nathI. (arthAt ekadama lIssI che.) (4) puNyavatIH ekadama pavitra che. maLa vagere azucithI rahita che. (5) parama tejasvI prakuTa tejathI dedIpyamAna che. (6) manuSyalokatulyavistRta: aDhIdvIpapramANa manuSyalokano jeTalo vistAra hoya, teTalA ja 45 lAkha yojanapramANa vistAravALI A pRthvI che. (7) zvetachatrasamAnaH te pRthvI sapheda chatranA AkAravALI hoya che. tAtparya e ke saphedachatra-barapha vagerenI jema ekadama zveta=dhavala varNavALI hoya che. ane te Urdhvamukha chatranA AkAravALI hoya che. eTale ke chatrane UMdhuM mukyA bAda teno jevo AkAra thAya, tevA AkAravALI A siddhazilA che. (8) zubhAH ekadama suMdara... zubha padArthonA udayavALI...eTale ke jyAM badhI zubha vastuonuM ja astitva hoya tevI samRddhiyukta pRthvI che. siddhazilAnuM sthAna : te 'rUSaprA[bhArA' nAmanI siddhazilAnI pRthvI, sarvArthasiddha nAmanA anuttaravimAnathI Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 204] ( zrIsthAnamAro (zno. ra6-1ra7) - - "IsIpabbhArAe uvariM khalu joyaNaMmi jo koso / kosassa ya chabbhAe, siddhANogAhaNA bhaNiyA // 1 // " tathAhi - dvisahasradhanuHpramANasya krozasya SaSThe bhAge dhanuSAM trINi zatAni trayastriMzadadhikAni bhavanti, dhanustribhAgadvayaM ca, tata utkRSTataH siddhAtmapradezAnAmavagAhanA'pyetAvatyeva bhavati, nAdhiketi, yadAha - -- guNatIrtha - 12 yojana upara che. ane jADAImAM ekadama vacalA bhAgamAM 8 yojana jADI che. ane tyArabAda baMne bAju pAtaLI thatAM thatAM cheka cheDAnA bhAge te pRthvI tIkSNa dhAranI samAna ekadama pAtaLI che. siddhonuM avasthAna + avagAhanA : te siddhazilAthI eka yojana dUra lokano parvatabhAga=cheDo Ave che. te eka yojanAno uparano cotho bhAga 1 kroza=1 gAu pramANa thAya. ane te gAunA chaThThA bhAgamAM zrIsiddhonI avagAhanA che. (eTale siddhabhagavaMto siddhazilAnA taLIyA upara nahIM, paNa lokanA uparanA sarvAMtima kSetre 1 gAunA chaThThA bhAga jeTalA avakAzamAM rahyA che.) A vize zAstramAM jaNAvyuM che ke - zloka : panmANa 36 vastu noyalifma no Dhoso ! ___ kosassa ya chabbhAe, siddhANogAhaNA bhaNiyA // zlokArthaH iSa~AmbhArA pRthvInI upara 1 yojanano je 1 koza (=1 gAu), te 1 gAunA chaThThAbhAgamAM zrI siddhabhagavaMtonI avagAhanA kahevAI che. te yojanamAM 23 bhAga khAlI che. ane uparanA chellA 24mA bhAgamAM zrI siddhaparamAtmAnI avagAhanA che. te A pramANe - eka kozanA (=eka gAunA) 2000 dhanuSa thAya, teno chaThTho bhAga 333 dhanuSa ane taduparAMta eka dhanuSanA traNa bhAga kare tevA be bhAga (=2/3 dhanuSa) thAya. eTale e chaThTho bhAga 333 + 2/3 dhanuSa pramANa thayo. have siddhaparamAtmAnA AtmapradezonI avagAhanA paNa utkRSTathI ATalI ja hoya che, tenAthI vadhu nahIM. (kAraNa ke 500 dhanuSyathI chAyAsanmitram (62) Oaa bArIyA 3pari tu yogane 5: Roza: I krozasya ca SaDbhAge siddhAnAmavagAhanA bhaNitA // 1 // Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 26-27-628) * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH ** ** 63 "tinneva dhaNusayAI, dhaNutittIsa ca dhaNu tibhAgoNaM / phaga sA josA, siddhALohaLA maLiyA AzA" // 27 // atha siddhAtmapradezAnAmavagAhanA''kAramAha -- -- A vize paNa jaNAvyuM che ke zloka : tinneva dhanusavArUM, dhanutittI, 2 dhaNu timAnonuM / ia esA ukkosA, siddhANogAhaNA bhaNiyA // kAlAvasarasaMsthAnA, yA mUSA gatasikthakA / tatrasthAkAzasaMkAzA''kArA siddhAvagAhanA // 128 // vyAvyA-yA mULa 'gatasisthA'gaNitamanA 'jalAvasarasaMsthAnA' antajAta guNatIrtha adhika avagAhanAvALA jIvo mokSe jatA nathI. have 500 dhanuSanI avagAhanAvALA jIvo chelle potAnA Atmapradezo saMhAra karI 2/3 bhAga jeTalA banAve, eTale e vakhate siddhabhagavaMtanI avagAhanA '333 dhanuSa ane 32 aMgula' pramANa ja rahe, tenAthI vadhu nahIM. eTale ja yathokta mApathI vadhu avagAhanA na maLe. [201] * zlokArtha : '333 dhanuSa + trIjo bhAgayUna 1 dhanuSa' ATalA pramANavALI ja siddhabhagavaMtonI utkRSTa avagAhanA kahevAI che. have siddhabhagavaMtanA AtmapradezonI avagAhanAno AkAra kevo hoya ? te batAvavA graMthakAramaharSi jaNAve che * siddhAtmAnI avagAhanAno AkAra zlokArtha : gaLI gayelA mINavALI je bhUSA, te aMtakALanA samaye jevA AkAravALI hoya, (tevA AkAravALI) te bhUSAmAM rahela AkAzapradezanI samAna AkRtivALI siddhabhagavaMtonI avagAhanA hoya che. (128) chAyAsanmitram (63) trINyeva dhanuHzatAni dhanUMSi trayastriMzacca dhanuH tRtIyabhAgonam / ityeSotkRSTA siddhAnAmavagAhanA bhaNitA // 1 // vivecana : ogaLI gayelA mINavALI mRSA aMtakALanA samaye jevA AkAravALI hoya, tevA AkAravALI e mUSAmAM rahelA AkAzapradezono jevo AkAra hoya, tevA AkAranI samAna AkRtivALI siddhabhagavaMtonI avagAhanA hoya che. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. 28-121) samayAkArA bhavati, tatrastho ya AkAzastatsaMkAzAkArA galitamadanamUSAgatAkAzasadRkSAkRtiH siddhAnAmavagAhanA bhavatIti // 128 // atha siddhAnAM jJAnadarzanaviSayamAha [ 206 ] K * zrIguNasthAnakramArohaH ***** jJAtAro'khilatattvAnAM draSTArazcaikahelayA / muLaparyAyayuganAM, zailovayovaravattinAm / 12 / / guNatIrtha ahIM bhAvArtha amane Avo jaNAya che - *K 'bhUSA' eTale mINabattI, tene UbhI rAkhavAnI. tyArabAda ene saLagAvIe eTale enuM mINa dhIre dhIre ogaLatuM jAya. nIce paDe. ane chellA samayomAM avasthA e sarjAya ke nIce paDeluM badhuM mINa piMDarUpe=jaththArUpe ekabIjAnI sAthe nibiDapaNe joDAyeluM hoya che. ane aniyata AkAravALuM hoya che. e ja rIte, pahelA to Atmapradezo zarIrane anurUpa vistRta hoya che. paNa chelle jyAre polANavALA bhAgone pUravA dvArA Atmapradezono saMkoca thAya, tyAre te Atmapradezo ogaLelA mINanA piMDanI jema nibiDapaNe ekabIjAthI joDAyelA hoya. to e vakhate Atmapradezono je AkAra hoya, te ja AkAre siddhabhagavaMtonI avagAhanA hoya che. eTale ja kahyuM ke, caramakAlIna ogaLelA mINavALI mINabattInA AkAre rahelA AkAzapradezonI samAna AkRtivALI siddhonI avagAhanA hoya che. prazna H siddhonI avagAhanA, mINabattInA AkAranI samAna na kahetAM e AkAre rahelA AkAzapradezanI samAna kema kahI ? (baMnemAM AkRti to samAna ja hovAnI ne ?) uttara H alabatta, baMnemAM AkRti samAna ja hovAnI. paNa vizeSatA e ke, mINabattInI AkRti - pudgalasamudAyarUpa hoI - rUpavaMta che. jyAre tadAkAre rahelA AkAzapradezonI AkRti arUpI hovAnI... siddhabhagavaMtonI avagAhanA arUpI che, eTale tene samajAvavA arUpInuM ja udAharaNa batAvyuM. (A Akho padArtha ame yathAkSayopazama besADyo che, bahuzrutone saMzodhana karavAnI bhalAmaNa...) have siddhabhagavaMtanAM (1) jJAna, ane (2) darzanano viSaya keTalo hoya ? e batAvavA graMthakAra AcAryazrI jaNAve che - * siddhonI virAT jJAnayAtrA zlokArtha : zrI siddha paramAtmA, traNe lokamAM rahenArA ane guNa-paryAyayukta badhA padArthone eka ja helAe jANanArA hoya che... ane jonArA hoya che. (129) Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 0 je -- (sto. 222) raha gurnavivevanAvilamAM na [ 207] vyAkhyA- trailokyodaravartinAM' caturdazarajjvAtmakalokamadhyavartamAnAnAM 'guNaparyAyayuktAnAM' pUrvoktasvarUpairguNaiH paryAyaizcopalakSitAnAM 'akhilatattvAnAM' samastajIvAjIvAdipadArthAnAM siddhAH-muktA jJAtAro bhavanti, vizeSopayogatayA paricchedakA bhavanti, na kevalaM jJAtAraH, tatsamayAnantaraM 'ekahelayA' sAmAnyopayogatayA draSTArazca bhavanti // 129 // - guNatIrtha - | vivecanaH te siddha thayelA, karmamukta banelA AtmAo (1) cauda rAjalokanI aMdara rahenArA... (ane upalakSaNathI alokAkAzamAM rahenArA.) tathA (2) sahabhAvI dharmarUpa guNo ane kramabhAvI dharmarUpa paryAyo - A guNa-paryAyothI yukta... evA jIva-ajIva vagere badhA padArthone jANanArA hoya che. eTale ke vizeSopayogathI te jIvAjIvAdi tamAma padArthono bodha karanArA hoya che. (A kevaLajJAnarUpa jJAnopayoga jaNAvyo.) ane te tamAma padArthone kevaLa jANanArA ja hoya - eTaluM ja nahIM; paNa AgaLa vadhIne te tamAma padArthone sAmAnyopayoga dvArA jonArA paNa hoya che. alabatta, e ja samaye nahIM, paNa e pachInA taratanA samaye...! eTale ke pahelA samaye jJAnopayoga ane bIjA samaye darzanopayoga...e krame baMne upayoga vArApharatI cAlatA rahe. paNa eTaluM nizcita ke, (1) kevaLajJAnanI utpatti vakhate, ane (2) siddhatvanI prApti vakhate to "jJAnopayoga ja hovAno, kAraNa ke "koIpaNa labdhi sAkAropayogamAM ja thAya' evo niyama che. A pramANe siddha paramAtmAo loka-alokamAM rahenArA sarvadravyone sarva guNa-paryAyo sAthe jANe che ane jue che. saraLArthaH lokamAM rahelA ane lokanI bahAra anaMta alokamAM rahelA sarvadravyone siddhAtmAo jANe che ane jue che. sarvadravyonA sarvadharmone jANe che ane jue che. bhUtakALanA dharmone bhUtakAlIna tarIke, vartamAnakALanA dharmone vartamAnakAlInarUpe ane bhaviSyakALanA dhamane bhaviSyakAlInarUpe jANe che ane jue che. eka-eka dravyane enA anaMta guNa-paryAyothI jANe che ne jue che ! AvuM siddhaparamAtmAnuM kevaLajJAna ane kevaLadarzana ATha vizeSatAvALuM che. te A pramANe - (1) zAzvata H AtmAmAM pragaTa thayA pachI sarvakALa rahenAruM. (2) anaMta : eno viSaya anaMta hovAthI e pote anaMtarUpa che. (3) mahAtizAyI : bIjA jJAno karatAM vaiziSTaTyasabhara Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ 208] zrIgusthAnamero. te (jJo. zarU-232-222) - atha siddhAnAM guNASTakaM sahetukaM zlokatrayeNA''ha - anantaM kevalajJAnaM, jJAnAvaraNasaMkSayAt / anantaM darzanaM caiva, darzanAvaraNakSayAt ||130 // zuddhasamyaktvacAritre, kSAyike mohanigrahAta / anante sukhavIrye ca, vedyavighnakSayAtkramAt ||131 // AyuSaH kSINabhAvatvAt, siddhAnAmakSayA sthitiH / nAmagotrakSayAdevAmUrtAnantA'vagAhanA ||132 / / tribhirvizeSakam || vyAkhyA-siddhAnAmanantaM kevalajJAnaM bhavati, kasmAt ? jJAnAvaraNasaMkSayAt / anantaM --- guNatIrtha - (4) anupama H bIjI koI upamA nathI ke je A jJAna mATe ApI zakAya. (5) anuttara : AnAthI caDhiyAtuM bIjuM koI jJAna nathI. (6) niravazeSa : adhUrA jJAnarUpa nahIM; paNa pUrNa jJAnasvarUpa che. (7) saMpUrNa : lokAlokanA sarva jJeya padArthone jANanAruM. (8) apratihata : pRthvI, parvata vagere koIpaNa pratibaMdha karanAra na banI zake tevuM. A pramANe siddhaparamAtmAnAM kevaLajJAna ane kevaLadarzanano viSaya batAvyo. have siddhAtmAnA ATha guNo ane te ATha guNo hovAnA kAraNo traNa zlokanA mAdhyame graMthakAramaharSi jaNAve che - - siddhAtmAno guNavaibhava - zlokArtha: (1) jJAnAvaraNano kSaya thavAthI anaMtajJAna, (2) darzanAvaraNano kSaya thavAthI anaMtadarzana, (3-4) mohanIyano nigraha=kSaya thavAthI, zuddha-kSAyika samyakta ane cAritra, (5) vedanIyakarmano kSaya thavAthI anaMta sukha, (6) aMtarAyakarmano kSaya thavAthI anaMtavIrya, (7) AyuSya karma kSaya pAmI javAthI te siddhonI akSayasthiti thAya, ane (8) nAma-gotrakarmanA kSayathI amUrtipaNAthI yukta anaMta-avagAhanA thAya. (130-131-132) vivecanaH te siddha paramAtmAne jJAnAvaraNAdi karmonA kSayathI ATha guNo pragaTa thAya che. te A pramANe - (1) anaMtajJAnaH jJAnaguNane DhAMkanAra jJAnAvaraNakarmano kSaya thaI gayo hovAthI, siddhAtmAne anaMta evuM kevaLajJAna thAya. Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (zno. 20-232-222-233) A gurnavivevanAma ta: [ 201] darzanaM cApi bhavati, kasmAt ? dazanAvaraNakSayAt / siddhAnAM zuddhasamyakvacAritre bhavataH, kathambhUte ? kSAyike, kasmAt ? mohanigrahAt, darzanamohanIyacAritramohanIyayoH kSINatvAt / anante sukhavIrye ca bhavataH, kasmAt ? vedyavighnakSayAt, vedyakSayAdanantaM sukham, vighnakSayAdanantaM vIryamityarthaH / siddhAnAmakSayA sthitirbhavati, kasmAt ? AyuSaH kSINabhAvatvAt / amUrttatve'nantAvagAhanA bhavati, kasmAt ? nAmagotrakSayAdeveti // 130232-232aa. atha siddhAnAM yatsaukhyam, tadAha - -- guNatIrtha (2) anaMtadarzanaH darzanaguNane DhAMkanAra darzanAvaraNakarmano kSaya thaI gayo hovAthI, siddhAtmAne anaMta darzana thAya. (3) zuddhasamyakta H darzanamohanIyarUpa mohanIyakarmano kSaya thavAthI siddhAtmAne zuddhasamyakta; eTale ke kSAyikasamyakta prApta thAya. (4) zuddhacAritra: cAritramohanIyarUpa mohanIyakarmano kSaya thavAthI, siddhAtmAne zuddhacAritra; eTale ke kSAyikacAritra yathAkhyAtacAritra prApta thAya. (5) anaMtasukha : azAtA upajAvanAra ane zAtAmAM taratamabhAva lAvanAra vedanIyakarmano kSaya thaI gayo hovAthI, siddhAtmAne anaMta sukha prApta thAya. (6) anaMtavIrya AtmapuruSArthane sthagita karanAra viryAtarAyakarmano kSaya thaI gayo hovAthI, siddhAtmAne anaMtavIrya prApta thAya. (7) akSayasthiti : sthitimAM maryAdA UbhI karanAra AyuSyakarmano kSaya thaI gayo hovAthI, siddhAtmAnI "akSayasthiti hoya che. siddha tarIke potAnI sthiti kSaya pAmatI nathI. (8) amUrta-anaMtAvagAhanA : nAmakarma ane gotrakarma A baMne karmanA kSayathI amUrtatva Ave... ane amUrtatvanA kAraNe anaMtAvagAha thAya. eka siddha hoya tyAM anaMtA hoya - tarUpa anaMtAvagAha ahIM samajavo. Ama nAma-gotrakarmanA kSayathI amUrtapaNAthI anaMtaavagAhanA' rUpa guNa pragaTa thAya. have siddhaparamAtmAnuM kevuM adbhuta sukha hoya? te batAvavA graMthakAramaharSi jaNAve che - Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 -9 - [ 210] - zrIsthAnakramAda: ra (zno. 233) sa yalsaukhyaM cakrizakrAdipadavIbhogasambhavam / tatoDanattadroi teSAM, riddhAvavozamavyayam ll13rU|. vyAkhyA-cakrizakrAdipadavIbhogasambhavaM yatsaukhyamutkRSTaM varNyate tato'pi 'teSAM' siddhAnA manantapuvi bhavati, sva ?-"siddhI' mu, tathabhUtaM saudyam ? "vaphlezam' avidyAsmitArAgadveSAbhinivezAH klezAH, te na vidyante yatra tadaklezam, punaH kathambhUtam ? 'avyayaM' na vyeti-na calati svasvabhAvAditi avyayamakSayamityarthaH // 133 // -- guNatIrtha - * siddhAtmAnuM paramasukha zlokArdha cakravartI, Indra vagerenAM aizvaryathI ane bhogathI je sukha utpanna thAya, tenAthI paNa anaMtaguNa (1) alpeza, ane (2) avyayarUpa sukha siddhAtmAone mokSamAM hoya che. (133) vivecanaH (1) rAjA, mahArAjA, cakravartI, deva, devendra vagerene je sattAnuM sukha, saMpattinuM sukha, sevAnuM sukha, sAmrAjayanuM sukha hoya, ane (2) pAMca indriyonA icchita viSayo maLI javAthI je AhvAdanuM sukha hoya - A baMne prakAranuM je utkRSTakakSAnuM sukha varNavAtuM hoya, tenA karatAM paNa anaMtagaNuM sukha mokSamAM siddhAtmAone hoya che. te sukha A pramANenuM hoya - (1) klezarahita H (A) avidyA, (B) asmitA, (C) rAga, (D) dveSa, ane (E) abhiniveza - A pAMca prakAranA kleza che. te tamAmanuM jayAM aMzamAtra astitva nathI, tevuM kleza vinAnuM paramasukha mokSamAM hoya che. avidyAdinuM svarUpa A pramANe samajavuM - (A) avidyA : je anityarUpa che, azucimaya che, AtmAthI bhinna padArtharUpa che, te badhAne anukrame nityarUpe-zucirUpe-AtmArUpe mAnI levuM... te ajJAnadazA, viparyAyabuddhi, tattva-avivekapariNati pahelA klezarUpa samajavuM. (B) asmitA : ahaMkArapariNati... badhe ThekANe "huM ane mAruM ema aMtastala para uThatI azubha pariNati... je gauravabhAva ane mohanIyakarmane puSTa karanAra che. te bIjA klezarUpa samajavuM. (C) rAga cakSu, ghANa, jIbha, zrotra ane sparza - e pAMca indriyone anukULa viSayo maLI jatAM, aMdara je rAganI lAgaNI sarjAya, hAzakAro anubhavAya, te trIjA klezarUpa samajavuM. (D) dveSa: pAMca indriyonA pratikuLa viSayo pAse AvatAM, je SabhAva, tiraskArabhAva, tene dUra haTAvavAnI pravRtti-pariNati sarjAya, te cothA klezarUpa samajavuM. Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- (zno. zarU4) mA gurnavivevanAvilanaH [ 222] - ~- - atha taiH siddhairbhagavadbhiryatprAptam, tassAramAha - yadArAdhyaM ca yatsAdhyaM, yad dhyeyaM yacca durlabham / cidAnandamayaM tattaiH saMprAptaM paramaM padam ||134|| vyAkhyA-'taiH' siddhairbhagavadbhistatparamaM padaM prAptam, tatkim ? 'yadArAdhyaM' ArAdhakairyatpadaM samArAdhyate, tathA 'yatsAdhyaM' sAdhakaiH puruSaiH samyagjJAnadarzanacAritrAdibhiH kRtvA yatsAdhyate, tathA 'yaddhayeyaM' dhyAyakairyogibhiryatsadaiva nAnAvidhadhyAnopAyaiAyate, tathA 'yacca durlabhaM' yatpadamabhavyAnAM sarvathA durlabham, bhavyAnAmapi keSAJcidaprAptasAmagrIvizeSANAM sarvathA durlabham, dUrabhavyAnAM tu kaSTalabhyamityevaM yad durlabhaM tadapi tairdhanyairbhagavadbhiH siddhairlabdhamiti, kathambhUtaM tatparamaM padam ?-"cidAnandamayaM' cidrUpaparamAnandamayamiti // 134 // - guNatIrtha (E) abhiniveza : AgrahadazA... potAnI je dhAraNA baMdhAI hoya, potAnA magajamAM je vicAraNAo beThI hoya, tene ja pakaDI rAkhavAnI aprajJApanIya manovRtti... te pAMcamA klezarUpa samajavuM. (2) vyayarahita siddhAtmAnuM paramasukha kadI potAnA svabhAvathI vyaya pAmanAruM nathI, eTale ke calita thanAruM nathI. haMmezAM e sukha potAnuM astitva akabaMdha jALavI rAkhaze... AvuM avyayasukha mokSamAM hoya che. have te siddhabhagavaMtoe mokSamAM je pAmyuM che, te atyaMta sArabhUta tattva che, te batAvavA, graMthakAramaharSi jaNAve che - - siddhone sArabhUta tattvonI saMprApti zlokArtha : je ArAdhavA yogya che, je sAdhavA yogya che, je dhyAna karavA yogya che ane je durlabha che, te cidAnaMdamaya paramapada siddhAtmAoe prApta karyuM che. (134) vivecanaH zrI siddhabhagavaMtoe paramapada pAmyuM che, te paramapada cAra vizeSaNovALuM che. te A pramANe - (1) ArAdhya : ArAdhaka AtmAo dvArA te sthAnanI ArAdhanA karAya che. (2) sAdhya : sAdhaka puruSo dvArA (ka) samyagdarzana, (kha) samyajJAna, ane (ga) samyakyAritrarUpa ratnatraya dvArA te sthAnane pAmavA sAdhanA karAya che. Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [22] **K ** zrIguNasthAnakramArohaH *** (hto. 13) ** atha mukteH svarUpaM bRhadvRttenAha - - nAtyantAbhAvarUpA na ca jaDimamayI vyomavad vyApinI no, na vyAvRttiM dadhAnA viSayasukhaghanA neSyate sarvavidbhiH / sadrUpAtmaprasAdAd dRgavagamaguNaughena saMsArasArA, niHsImA'tyakSasaukhyodayavasatiraniHpAtinI muktirukkA || 135|| guNatIrtha (3) dhyeya : dhyAna karanAra yogIo vaDe haMmezAM judA judA dhyAnanA upAyothI te mokSanuM dhyAna karAya che... eTale te dhyeya bane. (4) durlabha : (A) te mokSanuM sthAna abhavyajIvone to sarvathA durlabha che, teone to yogyatAnA abhAve e sthAna maLavAnuM ja nahIM, (B) alabatta, bhavyajIvone to mokSa pAmavAnI yogyatA che, paNa keTalAka bhavyajIvo evA hoya che ke jemane ratnatrayarUpa mokSanI sAmagrI prApta ja thaI nathI. eTale tevA bhavyajIvone paNa e sthAna sarvathA durlabha ja rahevAnuM... ane (C) je dUrabhavya bhArekarmI jIvo che, te badhAne paNa mokSanuM sthAna kaSTapUrvaka ja maLavAnuM... A badhI apekSAe te sthAna 'durlabha' kahevAya. AvuM (1) ArAdhya, (2) sAdhya, (3) dhyeya, ane (4) durlabha evuM paramapada, dhanya evA siddhabhagavaMtoe meLavyuM che. te paramapadanuM svarUpa A pramANe samajavuM - mokSapadanuM svarUpa : jJAnarUpa paramAnandamaya te mokSasthAna che. cit eTale jJAna... Agraha, ahaMkAra, apekSA, Asakti vagererUpa tuccha ane kaluSita adhyavasAyonuM jyAM lezamAtra astitva nathI, tevo AtmAmAM vaheto zuddha jJAnapravAha... te AhlAdajanaka hovAthI 52mAnaMdarUpa che. AvuM paramAnaMdamaya mokSanuM sthAna che. have mokSanuM suspaSTa svarUpa ja graMthakAra AcAryazrI eka moTA zloka dvArA jaNAve che - * mokSanuM svarUpavaizadha zlokArtha : sarvajJabhagavaMtone mokSanuM svarUpa (1) atyaMta abhAvarUpe mAnya nathI, (2) jaDatArUpe mAnya nathI, (3) AkAzanI jema sarvavyApIrUpe mAnya nathI, (4) punarAvRttine dhAraNa karavArUpe mAnya nathI, ane (5) viSayasukhathI saghanarUpe paNa mAnya nathI. paNa teoe, vidyamAna evA AtmasvarUpanA prasAdathI thanArA samyagdarzana-samyajJAnarUpa guNono samudAya hovAnA kAraNe... (asAra evA) saMsAra karatAM sArabhUta, sImAtIta evAM atIndriyasukhanuM anubhavasthAna ane pAtarahita evI mukti kahI che. (135) Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (hto. rU) vyAkhyA-muktiH kaizcidatyantAbhAvarUpA manyate, anyairjaDimamayI - jJAnAbhAvamayI manyate, aparairvyomavadvyApinI manyate, ekairvyAvRttiM = punarAvRttiM dadhAnA manyate, aH * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH ** * [23] *e guNatIrthaM vivecana : mokSanA svarUpa aMge alaga-alaga darzanakArono bhinna-bhinna abhiprAya che. paNa te badho ekAMtamAnyatAthI garbhita hoI ayathArtharUpa che. eTale ja te abhiprAya sarvajJabhagavaMtone mAnya nathI. te abhiprAya ane teno niSedha A pramANe samajavo - (1) atyaMtAbhAvarUpa mokSano niSedha : 0 bauddhadarzana jevA darzanavALAo mokSane atyaMtAbhAvarUpa mAne che. teonA mate bujhAyelo dIvo jema zAMta thaI jAya, tema jJAnapravAharUpa AtmA jyAre vinAza pAmI jAya. eTale ke tenI jJAnadhArA aTakI jAya. arthAt te jJAnaparaMparAnuM astitva samULuM nIkaLI jAya. tyAre te tamAma saMkalpa-vikalpo virAma pAmI javAthI, AtmAno 'mokSa' thayo - evuM kahevAya. + paNa A mAnyatA eTalA mATe khoTI che ke, koIpaNa sat vastu asad bane nahIM, eTale ke teno sarvathA abhAva thAya nahIM. tethI, sat jJAnaparaMparA sarvathA samucchinna thAya evuM na bane. bIjI vAta, tevA AtmAbhAvarUpa mokSa mATe koI pravRtti paNa na kare. kAraNa ke, kayo prekSAvAna puruSa potAnA AtmAnA viccheda mATe pravarte ? (A vizenA bIjA paNa aneka jaDabesalAka tarko, amArA dvArA vivecita 'anekAMtajayapatAkA' nAmanA Akara graMthathI jANavA.) (2) jaDatArUpa mokSano niSedha : 0 vaizeSika-naiyAyika jevA darzanakAro jaDAtmArUpa muktine mAne che. te lokonuM mAnavuM che ke, AtmAno jyAre mokSa thAya tyAre e AtmAnA buddhi-sukha-duHkha vagere vizeSaguNono uccheda thAya che. (eTale buddhi vagereno uccheda e ja mokSa che.) + paNa A mAnyatAno niSedha karavAnuM kAraNa e ke ema mAnavAthI AtmA jaDa bane. vaLI dravyamAM rahelA guNonuM kathaMcit parivartana thAya, paNa sarvathA uccheda to na ja thAya. (nahIM to paththara paNa jaDatAno tyAga karI cetana banI jAya...!) ane koIpaNa hoMzIyAra mANasa potAnI buddhine veMcavA to prayAsa na ja kare ne ? have buddhi AdinA ucchedarUpa jaDAtmasvarUpa mukti mAno, to emAM A doSa AvIne Ubho rahe ja. (A vizenI bIjI paNa tarkabaddha rajuAta, 'syAdvAdamaMjarI' vagere graMthomAMthI jANavI.) Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -90- - [ 224] * zrIguNasthAnakramArohaH * (zlo. 135) -- kliSTakarmabhirviSayasukhaghanA=viSayasukhamayI muktirucyate, sarvavidbhistu-zrIsarvajJairabhAvarUpA jaDimamayI vyomavadvyApinI vyAvRttirUpA viSayasukhamayI vA muktirneSyate, --- guNatIrtha - (3) sarvavyApakarUpa mokSano niSedha : 0 keTalAka jIvo mokSane AkAzanI jema sarvavyApI mAne che. tridaMDI vagere darzanakAro viSNune sarvavyApI vibhudravya mAne che. "nane viSNu viM[, viSNu: sarvatra bhUtane evI temanI mAnyatA che. have AtmAno mokSa eTale e jIvAtmAno viSNurUpa sarvavyApI paramAtmAmAM vilaya thavo. potAnuM khaMDa astitva choDIne paramAtmAnA sarvavyApI akhaMDa astitvamAM bhaLI javuM. to A rIte teo sarvavyApI mokSane mAne che. + paNa A vAta phalyu eTalA mATe che ke, koIpaNa AtmAnuM bIjA AtmAmAM vilInIkaraNa thaI zake nahIM. dareka AtmadravyanuM potAnuM svataMtra astitva akabaMdha UbhuM ja rahe che. hA, dareka dhyAtAnuM dhyeyAkAre pariNamana thAya. paNa eno matalaba evo nathI ke e dhyeyarUpa banI jAya. vAstavikatA eTalI ja che ke, eno jJAnopayoga dhyeya vize ekadama tanmaya banI javAnA kAraNe tevo vyavahAra thAya. bAkI anyanuM anyarUpe pariNamana koI kALe koI dravyanuM thAya nahIM. (4) punarAvRttirUpa mokSano niSedha : 0 keTalAka darzanavALA ema mAne che ke, AtmA mokSamAM gayA pachI pharI amuka kAraNosara te janma le che... temAM be kAraNa : (1) bhaktone tAravA, ke (2) adharmIno vinAza karavA... A be kAraNosara muktAtmA paNa punarjanma le. - + paNa A vAta eTale khoTI jaNAya che ke, karmamukta banelA AtmAmAM karmarUpa bIja ja nathI ke jenAthI janma-maraNarUpa aMkurAo janme... to pachI temano punarjanma thAya ja zI rIte ? (5) viSayasukharUpa mokSano niSedha 0 keTalAka nAstika jIvo pAMca indriyanA viSayasukhone ja mokSasukha mAne che. jemAM AhvAda anubhavAya te mokSasukha' evI mAnyatAnA AdhAre bhogAkAMkSI jIvone viSayomAM AhvAda anubhavAya eTale ene ja mokSasukha mAnI le. + paNa e mAnyatA bhrAMta hovAnuM kAraNa e ke, je tRSNAparivardhaka hoya te paraMparAe duHkhanuM sarjana kare ja. pAMca indriyanA viSayonuM sukha tRSNAparivardhaka hovAthI, paraMparAe Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 0 - (zno. 23-rU6) gurnavivevanAmataH ka. [ 26] - kintu 'sadrUpAtmaprasAdAt' vidyamAnacidrUpAtmaprasattito 'dRgavagamaguNaughena' samyagdarzanajJAnaguNasamUhena kRtvA'sArabhUtasaMsArAt sArabhUtA, 'nissImAtyakSasaukhyodayavasatiH' anantAtIndriyAnandAnubhavasthAnam, 'aniHpAtinI' nipAtarahitA 'muktiH' siddhiH 'uktA' gaditeti rUpI. atha pUrSiracitabahuzAstrebhyo guNasthAnArthasaGgatazlokasaGgraheNa prakaraNo ddhAramAha * -- guNatIrtha dukhasarjaka che. tevAne mokSasukha kahevuM te viparyAsadazA che. (mokSasukha to zAzvata sukharUpa che. jyAre bhogasukha kSaNika, tuccha ane aupAdhika pariNAmarUpa che. eTale te baMne ekarUpe mAnavA e avivekanuM pariNAma che.) ( A pramANe sarvajJabhagavaMtone (1) atyaMtabhAvarUpa, (2) jaDatArUpa, (3) AkAzanI jema vyApakarUpa, (4) punarAvRttirUpa, ke (5) viSayasukharUpa mokSasukha hoya tevuM mAnya nathI. prazna : to sarvajJabhagavaMtanA mate mokSanuM svarUpa zuM ? uttaraH sarvajJabhagavaMtonA mate mokSanuM svarUpa traNa vizeSaNavALuM manAyuM che. te traNa vizeSaNo A pramANe samajavA - (1) sArabhUta: vidyamAna potAnA jJAnarUpa AtmAnA prasAdathI (zuddha AtmAnA Atmika sAmarthya kSAyika samyagdarzana, kSAyika kevaLajJAna vagere aneka guNarUpI ratnono samUha pragaTe... ane eTale ja, asAra evA saMsAra karatAM guNaratnothI tarabatara evo mokSa "sArabhUta" che. (2) sukhAnubhUtirUpa : anaMta=sImAtIta evAM atIndriya jJAnarUpa je bejoDa AnaMda; tene anubhavavAnuM zreSThatama sthAna eTale ja mokSa... zuddha AtmacaitanyarUpe pariNamelo AtmA AvA zreSThatama sthAnano bhoktA bane che. (3) anipAtazIla mokSanuM avyAbAdha sukha kadI vinAza pAmanAruM nathI, sadAsthAyI zAzvata che. Avo mokSa sarvajJabhagavaMto dvArA kahevAyo che. have prAcIna maharSioe racelA aneka zAstragraMthomAMthI, "guNasthAnanA padArtha aMge jaNAvelA zlokono saMgraha karI, A "guNasthAnakakramAroha' nAmanA prakaraNano uddhAra karyo che; e vAta batAvavA graMthakArazrI jaNAve che - Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ---0 - [ 26 ] - zrIrAjasthAnamAroda: (sso. zarU6) - ityuddhRto guNasthAnaratnarAziH zrutArNavAt / pUrvarSisUktinAvaiva, ratnazekharasUribhiH ||136 // vyAkhyA-'iti' pUrvoktaprakAreNa 'uddhRtaH' prakaTIkRtaH karmatApanno 'guNasthAnaratnarAziH' guNasthAnAnyeva ratnAni guNasthAnaratnAni teSAM rAzirguNasthAnaratnarAziH, kasmAt ? 'zrutArNavAd' AgamaratnAkarAt, kayaiva kRtvA ? 'pUrvarSisUktinAvaiva' pUrvarSINAM sUktiH - zobhanoktiH padyaracanA saiva naustayA pUrvarSisUktinAvaiva kRtvA, na tvAtmakRtaiH zlokaH, prAyaH pUrvarSiracitairevetyarthaH, kairuddhRtaH ? - 'ratnazekharasUribhiH' bRhadgacchIyazrIvajrasenasUriziSyaiH zrIhematilakasUripaTTapratiSThitaiH zrIratnazekharasUribhiH svaparopakArAya prakaraNarUpatayA pradita rUtyarthaH rUddA rUtti zrIgusthAnamArohavRttiH | - guNatIrtha - prAcIna zAstromAMthI prastuta prakaraNano samuddhAra - zlokArtha A pramANe zrIratnazekharasUrijIe zrutarUpI samudramAMthI pUrva-RSionI sUktirUpI naukA dvArA, A guNasthAnarUpI ratnarAzino uddhAra karyo che. (136) vivecana : Ama pUrvokta prakAre graMthanA viSayarUpe banelo guNasthAnakarUpI ratnono Dhagalo, AgamarUpI samudramAMthI graMthakArazrI dvArA uddhAra karAyo. uddhAra-rItiH prazna : kaI rIte uddhAra karAyo ? uttaraH pUrvakAlIna RSionI sUktirUpI=suMdara vacanarUpI zlokAtmaka padyaracanArUpI nAvaDIo dvArA ja, AgamasamudramAMthI guNasthAnarUpI ratnano Dhagalo nIkALAvAyo che. eTale A graMthasarjana meM pote banAvelA zloko dvArA nahIM, paNa moTAbhAge pUrvatraRSio dvArA racAyelA zloko dvArA thayuM che. (arthAt pUrvakAlIna RSio dvArA racita zlokono saMgraha karI A graMtha banAvAyo che... A hakIkata jaNAvavA dvArA graMthakArazrInI kRtajJatA ane saraLatA sahaja dekhAI Ave che...) uddhAra karanAra praznaH koNe A graMthano uddhAra karyo ? uttara : bRgacchIya zrI vajasenasUrIzvarajInA ziSya zrI hematilakasUrIzvarajInI pATe Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * gurjaravivecanAdisamalaGkRtaH **** guNatIrthaM A pramANe zrIguNasthAnakakramArohanI vRtti pUrNa thaI... ane tenI pUrNAhuti sAthe, [27] rahelA zrIratnazekharasUrIzvarajI mahArAjA dvArA (1) potAnA upakAra mATe, ane (2) bIjA bhavyajIvonA upakAra mATe, AgamarUpI samudramAMthI judo tAravI prakaraNarUpe A graMtha pragaTa karAvAyo che. bRhadgacchIya zrIratnazekharasUrIzvarajI dvArA racAyelo svopajJa vRtti sAtheno guNasthAnakakramAroha graMtha paNa pUrNa thayo. - // zubhaM bhUyAt zramaNasaGghasya // // kRti zam // A pramANe tapAgacchAcArya pa.pU.A.bha. zrI vi. prema-bhuvanabhAnu-jayaghoSajitendrasUrIzvarajI mahArAjArUpa saMvigna-gItArtha guruparaMparAmAM thayelA dIkSAdAnezvarI pa.pU.A.bha. zrI vi. guNaratnasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pravacanaprabhAvaka pa.pU.A.bha. zrI vi. razmiratnasUrIzvarajI mahArAjAnA caraNalava-kRpAkAMkSI ziSya muniyazaratnavijayajI dvArA racAyeluM ane zAsanaprabhAvaka pa.pU.A.bha. zrI vi. ratnasuMdarasUrIzvarajI ma.sA.nA ziSya vidvarya pa.pU.mu.zrI bhavyasuMdaravijayajIe saMzodhana kareluM, 'guNasthAnakakramAroha' graMtha paranuM savRttika zlokArtha-vivecanamaya 'guNatIrtha' nAmanuM gujarAtI vivecana sAnaMda pUrNa thayuM. Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ namo anegaMtavAyassa sAdhanAsaundarya siddhisaundaryasamarpakam namaH kSapakamahAtmane Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pragatinI parAkASThAne pAmavAno paramocca paMtha ahIM prastuta che... Avo, paramapaMthanA pathika banI pAvana banIe.. NAVRANG 9428 500 401