________________
[૮૮] * श्रीगुणस्थानक्रमारोह: * (સ્તો. રૂ)
- आज्ञापायविपाकानां, संस्थानस्य च चिन्तनात् ।
इत्थं वा ध्येयभेदेन, धर्मध्यानं प्रकीर्तितम् ॥३॥" इति पूर्वमेव प्रदर्शितम् -
स्यात्पिण्डस्थं ध्यानमात्माङ्गसङ्गि, स्वान्तं वाणीव्यापरूपं पदस्थम् । रूपस्थं सङ्कल्पितात्मस्वरूपं, रूपातीतं कल्पनामुक्तमेव ॥१॥
-- - ગુણતીર્થ આ ચારે ભાવનાઓનું સંક્ષિપ્ત સ્વરૂપ “ષોડશક' પ્રકરણમાં આ પ્રમાણે કહ્યું છે – परहितचिन्ता मैत्री, परदुःखविनाशिनी तथा करुणा । परसुखतुष्टिर्मुदिता, परदोषोपेक्षणमुपेक्षा ॥ (४/१५) (૧) મૈત્રી - બીજા જીવોના હિતની વિચારણા (૨) કરુણા - બીજા જીવોનું દુઃખ દૂર થાય એવી ભાવના (૩) પ્રમોદ - બીજાના સુખ વિશે આનંદ થવો (૪) ઉપેક્ષા - બીજાના અવગુણો પ્રત્યે ઉપેક્ષાભાવ... હવે ગ્રંથકારશ્રી ધર્મધ્યાનના બીજી રીતે ચાર પ્રકાર બતાવે છે –
ધર્મધ્યાનના આજ્ઞાદિ ચાર પ્રકાર - શ્લોક : નાજ્ઞાડપવિપીનાં, સંસ્થાનસ્થ વિન્તનાત્ |
इत्थं वा ध्येयभेदेन, धर्मध्यानं प्रकीर्तितम् ॥ શ્લોકાર્થ: (૧) આજ્ઞા, (૨) અપાય, (૩) વિપાક, અને (૪) સંસ્થાનને વિચારવું.. આ રીતે પણ ધ્યેયના ભેદથી ધર્મધ્યાન ચાર પ્રકારનું કહેવાયું છે.
આ ચારે ભેદોનું સ્વરૂપ પૂર્વે બતાવી ગયા છીએ... તેમાં (૧) આજ્ઞાવિચયમાં પરમાત્માની આજ્ઞા ધ્યેય છે, (૨) અપાયરિચયમાં દુઃખમય સંસાર ધ્યેય છે, (૩). વિપાકવિચયમાં કર્મનાં ફળો ધ્યેય છે, અને (૪) સંસ્થાનવિચયમાં ચૌદ રાજલોકનું સ્વરૂપ ધ્યેય છે. હવે ધર્મધ્યાનના ત્રીજી રીતે ચાર પ્રકાર બતાવે છે –
- ધર્મધ્યાનના પિંડસ્થાદિ ચાર પ્રકાર - શ્લોકઃ ચાતુ ઉપsā ધ્યાનમાત્મીકૂ, વન્તિ વાળી વ્યાપાં પચ્છમ્
रूपस्थं सङ्कल्पितात्मस्वरूपम्, रूपातीतं कल्पनामुक्तमेव ।
