________________
(ક્નો. ૧૧)
“નાસાન્દ્ર નાડીવૃન્દ્ર, વાયોથાર: પ્રત્યાહાર: । प्राणायामो बीजग्रामो, ध्यानाभ्यासो मन्त्रन्यासः ॥१॥
अन्यच्च
* गुर्जरविवेचनादिसमलङ्कृतः
हृत्पद्मस्थं भ्रूमध्यस्थं नासाप्रस्थं श्वासान्तःस्थम् । तेजःशुद्धं ध्यानं बुद्धं, ॐ काराख्यं सूर्यप्रख्यम् ॥२॥ ब्रह्माकाशं शून्याभासं, मिथ्याजल्पं चिन्ताकल्पम् । कायाक्रान्तं चित्तभ्रान्तं त्यक्त्वा सर्वं मिथ्यागर्वम् ॥३॥ गुर्वादिष्टं चिन्तोत्सृष्टं, देहातीतं भावोपेतम् । ત્યવતનું નિત્યાનનં, શુદ્ધ તત્ત્વ નાનીહિ ત્વમ્ ॥ા"
—
***
[ o ]
ગુણતીર્થ
પ્રથમશ્લોકાર્થ : (૧) નાસિકાનો કંદ=અગ્રભાગ, (૨) નાડીઓનો સમુદાય, (૩) વાયુનો સંચાર, (૪) પ્રત્યાહાર=ઇન્દ્રિયનિરોધ, (૫) પ્રાણાયામ, (૬) બીજગ્રામ, (૭) ધ્યાનનો અભ્યાસ, અને (૮) મંત્રનો ન્યાસ.
-
દ્વિતીયશ્લોકાર્થ : (૧) હૃદયકમળમાં રહેલું, (૨) બે બ્રૂના મધ્યમાં રહેલું, (૩) નાસિકાના અગ્રભાગમાં ૨હેલું, (૪) શ્વાસની અંદર રહેલું, (૫) તેજથી શુદ્ધ બનેલું એવું ‘ૐકાર’નું વિશિષ્ટજ્ઞાનયુક્ત ધ્યાન; જેનું નામ ‘સૂર્ય' છે.
તૃતીયશ્લોકાર્થ : (૧) બ્રહ્માકાશ, (૨) શૂન્યાભાસ ઇત્યાદિ ઉપર કહેલા બધા પ્રયોગો મિથ્યાપ્રલાપરૂપ છે. માત્ર ચિંતાતુલ્ય=વિચારણા પૂરતા છે. તથા કાયાક્રાંત=માત્ર શરીરને સામે રાખીને પ્રવર્તનારા છે. અને ચિત્તભ્રાંત=ચિત્તને ભ્રાંત બનાવનાર છે. માટે એ તમામ પ્રયોગોનો બધો મિથ્યાગર્વ છોડીને...
બીજા શાસ્ત્રમાં પણ આ જ વાત જણાવી છે કે
ચતુર્થશ્લોકાર્થ : (૧) ગુરુભગવંત દ્વારા બતાવાયેલા, (૨) ચિંતારહિત=વિકલ્પકલ્પનાઓના સ્પર્શ વિનાના, (૩) દેહાતીત=શરીરના લક્ષ્યથી દૂર રહેનાર, (૪) ભાવયુક્ત= ભાવધારાથી પરિપૂર્ણ, (૫) દ્વન્દ્વવર્જિત=રાગદ્વેષાદિરૂપ જુગલબંધી જોડકાઓથી રહિત, અને (૬) નિત્યાનંદ=હંમેશા આનંદથી તરબતર એવાં શુદ્ધ તત્ત્વનું હે આત્મન્ ! તું જ્ઞાન મેળવ.
-
ૐ આ શ્લોકમાં કહેલ ‘નાસાકંદ’ વગેરે જુદા જુદા ધ્યાનસંબંધી પદોનો ભાવાર્થ યોગના જાણકાર પાસેથી સમજી લેવો.
