________________
-
-
[ ૨૦૪] * श्रीगुणस्थानक्रमारोहः
(સ્તો. ૪૨)
– अपूर्वादिद्वयैकैकगुणेषु शमकः क्रमात् ।
રોતિ વિશાતેઃ શાન્તિ, નોમાd વ ત૭મમ્ II૪૨ व्याख्या-शमकः सप्तकोत्तरमोहसंज्वलनलोभवर्जप्रकृतिविंशतेरपूर्वानिवृत्तिलक्षणे गुणस्थानद्वये 'शान्तिं' शमनं करोति, ततः क्रमेण सूक्ष्मसम्परायगुणस्थाने संज्वलन
– ગુણતીથી - ઉપશમકજીવના કાર્યવ્યાપારો શ્લોકાર્ધ : ઉપશમશ્રેણિવાળો જીવ અપૂર્વકરણ વગેરે બે ગુણઠાણે મોહનીયની ૨૦ પ્રકૃતિઓનો ઉપશમ કરે. પછી ૧૦માં ગુણઠાણે સંજ્વલનલોભને અણુરૂપ–સૂક્ષ્મરૂપ બનાવે અને ૧૧મે ગુણઠાણે સંજ્વલનલોભનું શમન કરે. (૪૨)
વિવેચનઃ અપૂર્વકરણાદિ ગુણઠાણે બતાવેલી ઉપશમશ્રેણિની આ આખી પ્રક્રિયાને આપણે ત્રણ તબક્કે સમજીએ –
(૧) પહેલું ચરણ : ૨૦ પ્રકૃતિઓનો ઉપશમ...
ઉપશમશ્રેણિ ચડનાર ઉપશમક જીવ, દર્શનસપ્તક (દર્શનમોહનીયની ત્રણ + અનંતાનુબંધી ચાર=૭) પ્રકૃતિ અને મોહનીયના ચરમભેદરૂપ સંજવલનલોભ - આ ૮ પ્રકૃતિઓ સિવાય બાકીની ૨૦ પ્રકૃતિઓને (૧) અપૂર્વકરણ, અને (૨) અનિવૃત્તિકરણ - આ બે ગુણઠાણે ઉપશમાવે છે.
અલબત્ત, આ ૨૦ પ્રકૃતિઓને ઉપશમાવવાનું કાર્ય અનિવૃત્તિકરણ ગુણઠાણે જ થાય છે. છતાં, ઉપશમાવવાની પૂર્વભૂમિકારૂપ સ્થિતિઘાત-રસઘાત વગેરે અવશ્યલૂપ્ત કારણ તરીકે મનાયા છે. અને એ બધા કારણોની તૈયારી જીવ અપૂર્વકરણે રહીને કરતો હોવાથી, કારણમાં કાર્યનો ઉપચાર કરી ત્યાં પણ ઉપશમાવવાનું કાર્ય કરે છે – એવું કહેવાય.
(૨) બીજું ચરણ : સંજ્વલનલોભનું સૂથમીકરણ..
નવમા ગુણઠાણા બાદ ક્રમશઃ સૂક્ષ્મસંપરાય નામના દસમા ગુણઠાણે ચડ્યા પછી સંજવલન લોભને સૂક્ષ્મ કરે છે. “સૂક્ષ્મ કરવું એટલે સંજવલનલોભના કર્મદલિકોમાં જે રસસ્પદ્ધકો હોય, તેને અત્યંત હીન-હીન રસવાળા કરતા જવું... પૂર્વસ્પદ્ધકમાંથી અપૂર્વસ્પદ્ધક... તેમાં પણ પછી વર્ગણાઓનો એકોત્તરક્રમ તુટી જવાથી કિટ્ટીકરણ... એ
૭ આ ૨૦ પ્રકૃતિઓને કયા ક્રમે ઉપશમાવે? કઈ રીતે ઉપશમાવે? એ બધાનું સવિશદ સ્વરૂપવર્ણન કમ્મપયડી' ગ્રંથના “ઉપશમનાકરણ' વિભાગમાંથી જાણી લેવું... અહીં વધુ વિસ્તારથી સર્યું.
