Book Title: Gommatsara Jivakand
Author(s): Khubchandra Jain
Publisher: Paramshrut Prabhavak Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/010692/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir / / kobAtIrthamaMDana zrI mahAvIrasvAmine namaH / / / / anaMtalabdhinidhAna zrI gautamasvAmine namaH / / / / yoganiSTha AcArya zrImad buddhisAgarasUrIzvarebhyo namaH / / / / gaNadhara bhagavaMta zrI sudharmAsvAmine namaH / / ||caaritrcuuddaamnni AcArya zrImad kailAsasAgarasUrIzvarebhyo namaH / / AcArya zrI kailAsasAgarasUrijJAnamaMdira punitapreraNA va AzIrvAda rASTrasaMta zrutoddhAraka AcAryadeva zrImat padmasAgarasUrIzvarajI ma. sA. jaina mudrita graMtha skeniMga prakalpa graMthAMka:1 ArAdhanA vIra jaina zrI mahAvI kobA. amRtaM amRta tu vidyA tu zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kendra AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira kobA, gAMdhInagara-382007 (gujarAta) (079) 23276252, 23276204 pheksa : 23276249 Websiet : www.kobatirth.org Email : Kendra@kobatirth.org AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira zahara zAkhA AcAryazrI kailAsasAgarasUri jJAnamaMdira traNa baMgalA, Tolakanagara parivAra DAiniMga haoNla kI galI meM pAlaDI, ahamadAbAda - 380007 (079)26582355 For Private And Personal Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 3069 For Private And Personal Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir raaycNdrjainshaastrmaalaa| zrImannemicandrasaiddhAntikacakravartiracita gommttsaar| (jIvakANDa) nyA. vA. vA. ga. kesarI syA. vAridhi paM. gopAladAsajI varaiyAke anyatama ziSya khUbacandra jainadvArAracita saMskRtachAyA tathA bAlabodhinITIkAsahita / (prathamAvRtti 1000 prati) jisako zrIparamazrutaprabhAvakamaMDala baMbaIke svatvAdhikAriyoMne nirNayasAgara presameM rAmacaMdra yesU zeDageke prabaMdhase chapAkara prasiddha kiyA / vIrani0 saM0 2442 san 1916 / mUlya 2 // rupayA. mA.zrI kailAsalAgara mRri jJAna madira For Private And Personal Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the Nirnaya-sagar Press, 23 Kolbhat Lane, Bombay. Published by Sha Revashankar Jagajeevan Javeri, Hon. Vyavasthapak Shree Paramasbruta-Prabhavak Mandal, Javeri Bazar, Kharakuva, No. 2. BOMBAY For Private And Personal Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir oM namaH prastAvanA / isa graMthake racayitA zrI nemicaMdra siddhAMtacakravartI haiN| Apake pavitra janmase yaha bhArata bhUmi kisa samaya alaMkRta huI yaha ThIka 2 nahIM kahA jAsakatA; tathApi itihAsAnveSI vikramakI gyArahamI zatAbdIke prArambhameM yA usake kucha pUrva hI bahudhA Apane apane bhavabhaMjaka upadezase bhavyoMko kRtArtha kiyA thA yaha siddha karate haiN| isa siddhimeM jo pramANa diye jAte haiM unameMse kucha kA hama yahAMpara saMkSepameM ullekha karate haiM / bRhadravyasaMgrahakI bhUmikAmeM paM. javAharalAlajI zAstrIne ApakA zaka saMvat 600 ( vi. saM. 735) nizcita kiyA hai| kyoMki zrInemicaMdra svAmI tathA zrIcAmuNDarAya donoMhI samakAlIna the| aura zrI cAmuNDarAyake biSayameM 'bAhubalicarita' meM likhA hai ki: 'kalkyabde SaTzatAkhye vinutavibhavasaMvatsare mAsi caitre paMcamyAM zuklapakSe dinamaNidivase kumbhalagne suyoge / saubhAgye mastanAmni prakaTitabhagaNe suprazastAM cakAra zrImaccAmuNDarAjo velgulanagare gomaTezapratiSThAm // 55 // arthAt zaka saM. 600 meM caitra zuklA 5 ravivArake dina zrIcAmuNDarAyane zrIgomaTakhAmIkI pratiSThA kii| paraMtu yadi dUsare pramANoMse isa kathana kI tulanA kI jAya to isameM bAdhA Akara upasthita hotI hai / kyoMki bAhubalicaritameM hI yaha bAta likhI huI hai ki 'dezIyagaNake pradhAnabhUta zrI ajitasena muniko namaskAra karake zrIcAmuNDarAya ne zrIbAhubalIkI pratimAke viSayamai vRttAnta kahA,' yathAH 'pazcAtsojitasenapaNDitamuni dezIgaNAgresaram svasyAdhipyasukhAbdhivardhanazazizrInandisaMghAdhipam / zrImadbhAsurasiMhanaMdimunipAGyAmbhojarolambakam cAnamya pravadatsupaudanapurIzrIdorbalevRttakam // " zrImannemicaMdra siddhAMtacakravartIne bhI gomaTasArameM zrI ajitasenakA smaraNaM kiyA hai / aura unako zrI. cAmuNDarAyakA guru batalAyA hai / yathAH 'jimhiguNA vissaMtA gaNaharadevAdi iDipattANaM / so ajiyaseNaNAho jassa guru jayau so rAo // " 1 yahAMpara kalkI zabdase jo zakakA grahaNa paM. javAharalAlajI zAstrIne kiyA hai vaha kisa taraha kiyA yaha hamArI samajhameM nahIM aayaa| mA.zrI kelAmabhAgara mRri jJAna maMdira For Private And Personal Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ... rAyacandrajainazAstramAlAyAm / aura bhI-'ajajjaseNaguNagaNasamUhasaMdhAri ajiyaseNaguru / bhuvaNaguru jassa guru so rAo gommaTo jayau // " arthAt vaha zrI cAmuNDarAya jayavaMttA raho ki jisake guru ajitasena nAthameM RddhiprApta gaNadhara devAdikoMke guNa pAye jAte haiM // AcArya zrI Aryasenake aneka guNoMke samUhako dhAraNa karanevAle tathA tIna lokake guru ajitasena guru jisake guru haiM vaha gommaTa rAjA jayavaMtA raho // isase yaha bAta mAluma hotI hai ki jina ajitasena svAmIkA ullekha bAhubalI caritameM aura gomaTasArameM kiyA gayA hai ve eka hI haiN| paraMtu ye ajitasena kaba hue isa bAtakA kucha patA zravaNavelagolAke eka zilAlekhase milatA hai| usameM ajitasenake viSayameM likhA hai ki: guNAH kuMdaspandoDDumarasamarA vAgamRtavAH, plavaprAyaH preyaHprasarasarasA kIrtiriva sA / nakhendurthotsnA pacayacakorapraNayinI, na kAsAM zlAghAnAM padamajitaseno vratipatiH / / yaha zilAlekha karIva gyArahamI zadIkA khudA huA hai / isase mAluma hotA hai ki zrI ajitasena khAmI gyArahamI zadIke pUrva hue haiM, aura usI samaya zrI cAmuNDarAya bhI hue haiM / paraMtu paM. nAthUrAmajI premI dvArA likhita 'caMdraprabhacaritakI bhUmikA meM zrI cAmuNDarAyake paricayameM likhA hai ki kanar3I bhASAke prasiddha kavi rannane zaka samvat 915 meM 'purANatilaka' nAmaka graMthakI racanA kI hai aura usane Apako rakkasa gaMgarAjakA Azrita batalAyA hai| cAmuNDarAyakI bhI apanepara vizeSa kRpA rahanekA vaha jikara karatA hai|' isase mAluma hotA hai ki zaka saM. 915 yA vikrama saM. 1050 ke lagabhaga hI zrI cAmuNDarAya aura zrI ajitasena khAmI hue haiN| gomasArakI zrI cAmuNDarAyakRta eka karnATaka vRtti zrInemicaMdra si. cakravartIke samakSa hI vana cukI thii| usIke anusAra zrI kezavavarNIkRta saMskRta TIkA bhI hai usakI AdimeM likhA huA hai ki:__ 'zrImadapratihataprabhAvasyAdvAdazAsanaguhAbhyaMtaranivAsipravAdisiMdhurasiMhAyamAna-siMhanaMdinanditagaMgavaMzalalAma-rAjasarvajJAdyanekaguNanAmadheyabhAgadheya-zrImadrAjamalladevamahI vallabhamahAmAtyapadavirAjamAna-raNaraGgamallAsahAyaparAkrama-guNaratnabhUSaNa-samyaktvaratnanilayAdivividhaguNanAmasamAsAditakIrtikAMta-zrImaccAmuMDarAyapraznAvatIrNaikacatvAriMzatpadanAmasatvaprarUpaNadvAreNAzeSavineyajananikuraMvasaMbodhanArtha zrImannemicaMdra saiddhAntikacakravartI samastasaiddhAntikajanaprakhyAtavizadayazAH vizAlamatirasau bhagavAn ... ... gomaTTasArapaMcasaMgrahaprapaMcamAracaya~stadAdau nirvighnataH zAstraparisamAptinimittaM ... ... devatAvizeSaM namaskaroti / rAcamalla aura rakkasa gaMgarAja ye donoM hI bhAI the| uparyukta gomaTTasArakI paMktiyoMse spaSTa hai ki rAca. malla cAmuNDarAya tathA zrI nemicaMdrasiddhAMtacakravartI tInoMhI samakAlIna haiN| rAcamallakA samaya vikramakI gyArahamI zadI nizcita kI jAtI, hai ata eva yaha svayaM siddha hai ki yahI samaya cAmuNDarAya tathA zrI nemicaMdra siddhAMtacakravartIkA bhI honA cAhiye / For Private And Personal Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| nemicaMdra siddhAMtacakravattIne kaI jagaha vIranaMdi AcAryakA smaraNa kiyA hai / yathAH "jassa ya pAyapasAeNaNaMtasaMsArajalahimuttiNNo / vIriMdaNaMdivaccho NamAmi taM abhynnNdiguruN||" "NamiUNa abhayaNaMdiM sudasAgarapAragiMdaNaMdiguruM varavIraNaMdiNAhaM payaDINaM paJcayaM vocchaM // " "Namaha guNarayaNabhUsaNasiddhatAmiyamahabdhibhavabhAva / varavIraNaMdicaMdaM NimmalaguNabhiMdaNaMdiguruM // " inhI vIranaMdikA smaraNa vAdirAja sUrIne bhI kiyA hai / yathAH caMdraprabhAbhisaMbaddhA rasapuSTA manaHpriyam / kumudvatIva no dhatte bhAratI vIranaMdinaH // (pArzvanAthakAvya zlo. 30) vAdirAja sUrIne pArzvanAtha kAvyakI pUrti zaka saM. 947 meM kI hai, yaha usIkI antima prazastike isa padyase mAluma hotA hai| "zAkAbde nagavArdhirandhragaNane saMvatsare krodhane, mAse kArtikanAmni buddhimahite zuddhe tRtIyAdine / siMhe pAti jayAdike vasumatI jainI katheyaM mayA, niSpattiM gamitA satI bhavatu vaH kalyANaniSpattaye // " arthAt 'zaka sambat 947 ( krodhana samvatsara ) kI kArtika zuklA tRtIyAko pArzvanAtha kAvya pUrNa kiyaa|' isa kathanase yadyapi yaha mAluma hotA hai ki vIranaMdi AcArya zaka saMvat 947 ke pahale hI hobuke haiM; tathApi jaba ki vIranaMdI AcArya svayaM abhayanaMdIko guru svIkAra karate haiM aura nemicaMdra siddhAMta cakravartI bhI unako gururUpase smaraNa karate hai taba yaha avazya kahA jA sakatA hai ki vIranaMdi aura nemicaMdra donoM hI samakAlIna haiN| gomaTTasArakI gAthAoMkA ullekha prameyakamalamArtaNDameM bhI milatA hai-yathAH "viggahagadimAvaNNA kevaliNo samuhado ajogI ya / siddhA ya aNAhArA sesA AhAriNo jIvA // "( 665) zrIprabhAcaMdra AcAryane prameyakamalamArtaNDakI racanA bhojarAjake samayameM kI hai; kyoMki usake aMtameM yaha ullekha hai ki: "zrI bhojadevarAjye zrImaddhArAnivAsinA parAparaparameSTipraNAmArjitAmalapuNyanirAkatanikhilamalakalaMkena zrImatprabhAcaMdrapaNDitena nikhilapramANaprameyasvarUpodyotaparIkSAmukhapadamidaM vivRtamiti / " dhArAnagarIke adhipati bhojarAjakA samaya vikramakI 11 vIM zadI nizcita hai / isase yaha mAluma hotA hai ki nemicaMdrakhAmI yA to prabhAcaMdrAcAryake samakAlIna haiM yA kucha pahale hocuke haiM / yadyapi isa pramANase yaha bhI mAluma hosakatA hai ki zrI nemicaMdra siddhAMtacakravatI prabhAcaMdrA For Private And Personal Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / cAryase kaI zadI pUrva hue haiM; paraMtu jabaki kavi rannane apanepara zrImAn cAmuNDarAyakI kRpA rahanekA jika kiyA hai tathA parANatilakakI racanA zaka saM. 955 meM usane kI yaha nizcita hai ta ba isa zaMkAko sthAna nahIM rhtaa| ata eva itihAsapremI yaha nizcita karate haiM ki zrImAn nemicaMdra siddhAMtacakravartIkA samaya bhI lagabhaga zaka saM. 915 ke hI hai| paraMtu yaha nizcaya eka prakArase purANatilakake AdhArase hI hai ata eva abhI itanA saMdeha hI hai ki yadi purANatilakake kathanako pramANa mAnA jAya to bAhabalIcaritake kathanako pramANa kyoM na mAnA jAya? yadi mAnA jAya to kisa taraha ghaTita kiyA jAya ? isataraha nemicaMdra si. cakravartIkA samaya eka tarahase abhItaka hamako saMdigdha hI hai| isIliye samayanirNayako hama yahIM virAma dete haiN| dUsarI bAta yaha bhI hai ki samayakI prAcInatA yA arvAcInatAse pramANatA yA apramANatAkA nirNaya nahIM hotA / prAmANya yA aprAmANya ke nirNayakA hetu graMthakartAkA graMtha hotA hai| isa graMthake racayitA sAdhAraNa vidvAn na the| unake racita gomasAra trilokasAra labdhisAra Adi upalabdha graMtha unakI asAdhAraNa vidvattA aura 'siddhAMtacakravartI' isa padavIko sArthaka siddha kara rahe haiN| yadyapi upalabdha graMthoM meM gaNitakI pracuratA dekhakara loga yaha vizvAsa kara sakate haiM ki zrI nemicaMdra si. cakravartI gaNitake hI apratima paNDitathe paraMtu isameM koI saMdeha nahIM ki ve sarva viSayameM pUrNa niSNAta the| __Upara jo gomasAra saMskRta TIkAkI utthAnikAkA ullekha diyA hai usameM yaha vAta dikhAI gaI hai ki isa graMthakI racanA zrImaccAmuNDarAyake praznake anusAra huI hai / isa viSayameM aisA sunanemeM AtA hai ki eka vAra zrI nemicaMdra siddhAMtacakravartI dhavalAdi mahAsiddhAMta graMthoMmeMse kisI siddhAMta-graMthakA svAdhyAya kara rahe the| usI samaya gurukA darzana karanekeliye zrI cAmuNDarAya bhI Aye / ziSyako AtA huA dekhakara zrInemicaMdra si. cakravartIne khAdhyAya karanA baMda kara diyA / jaba cAmuNDarAya guruko namaskAra karake baiThagaye taba unane pUchA ki guro ! Apane aisA kyoM kiyA ? taba gurune kahA ki zrAvakako ina siddhAMta graMthoMke sunanekA adhikAra nahIM hai / isapara cAmuNDarAyane kahA ki hamako ina graMthoMkA avabodha kisa taraha hosakatA hai ? kRpayA koI aisA upAya nikAliye ki jisase hama bhI inakA mahatvAnubhava kara skeN| sunate haiM ki isIpara zrInemicaMdra si. cakravartIne siddhAMta graMthoMkA sAra lekara isa gomaTTasAra graMthakI racanA kI hai| isa graMthakA dUsarA nAma paMcasaMgraha bhI hai / kyoMki isameM mahAkarmaprAbhRtake siddhAMtasaMbaMdhI jIvasthAna kSudrabaMdha baMdhakhAmI vedanAkhaMDa vargaNAkhaMDa ina pAMca viSayoMkA varNana hai / mUlagraMtha prAkRtameM likhA gayA hai / yadyapi mUla lekhaka zrIyuta nemicaMdra si. cakravartI hI haiM; tathApi kahIM para koI 2 gAthA mAdhavacaMdra vidyadevane bhI likhI haiM / yaha TIkAmeM dI huI gAthAoMkI utthAnikA ke dekhanese mAluma hotI haiM / mAdhavacaMdra vidyadeva zrI nemicaMdra si. cakravartIke pradhAna ziSyoMmeMse eka the| mAluma hotA hai ki tIna vidyAoMke adhipati honeke kAraNa hI Apako traividyadevakA pada milA hogaa| isase pAThakoMko yaha bhI aMdAja karalenA cAhiye ki nemicaMdra si. cakravartIkI vidvattA kitanI asAdhAraNa thii| - isa graMtharAjake Upara abhItaka cAra TIkA likhI gaI haiM / jisameM sabase pahale eka karnATaka vRtti banI hai| usake racayitA graMthakartAke anyatama ziSya zrIcAmuNDarAya haiM / isI TIkAke AdhArapara eka saMskRta TIkA banI hai jisake nirmAtA kezavavarNI haiM aura yaha TIkA bhI isI nAmase prasiddha hai| dUsarI saMskRta TIkA zrImadabhayacaMdra siddhAMtacakravartIkI banAI huI hai jo ki 'maMdaprabodhinI' nAmase prakhyAta hai / upayukta donoM TIkAoMke AdhArase zrImadvidvadvara ToDaramallajIne 'samyagjJAnacaMdrikA' nAmakI hiMdI TIkA banAI hai / ukta karnATaka vRttike sivAya tInoM TIkAoMke AdhArapara yaha saMkSipta bAlabodhinI TIkA likhI hai / 'maMdaprabodhinI' hamako pUrNa nahIM milasakI isaliye jahAMtaka mila sakI vahAMtaka tInoM TIkAoMke AdhArase aura Age 'kezavavarNI' tathA 'samyagjJAnacaMdrikA' ke AdhArase hI hamane isako likhA hai / For Private And Personal Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| isa graMthake do bhAga haiM-eka jIvakAMDa dUsarA karmakAMDa / jIvakANDameM jIvakI aneka azuddha avasthAoMkA yA bhAvoMkA varNana hai| karmakANDameM karmoMkI aneka avasthAoMkA varNana hai| karmakANDakI saMkSipta hiMdI TIkA zrIyuta paM. manoharalAlajI zAstrI dvArA sampAdita isI graMthamAlAke dvArA pahale prakAzita hocukI hai / jIvakAMDakI saMkSipta hiMdI TIkA abhItaka nahIM huI thii| ata eva Aja vidvAnoM ke samakSa usIke upasthita karanekA meMne sAhasa kiyA hai| . jisa samaya zrIyuta prAtaHsmaraNIya nyAyavAcaspati syAdvAdavAridhi vAdigajakesarI guruvarya paM. gopAladAsajIke caraNomeM maiM vidyAdhyayana karatA thA usI samaya gurukI AjJAnusAra isake likhanekA meMne prArambha kiyA thaa| yadyapi isake likhanemeM pramAda yA ajJAnavaza mujhase kitanI hI azuddhiyAM rahagaI hogI; tathApi sajjana pAThakoMke guNagrAhI khabhAvapara dRSTi denese isa viSayameM mujhe apane upahAsakA bilakula bhaya nahIM hotA / graMthake pUrNa karane meM maiM sarvathA asamartha thA tathApi kisIbhI taraha jo maiM isako pUrNa kara sakA hUM usakA kAraNa kevala guruprasAda hai / ata eva isa kRtajJatAke nidarzanArtha guruke caraNoMkA ciraMtana citavana karanA hI zreya hai| prAcIna TIkAeM samudrasamAna gambhIra haiM-sahasA unakA koI avagAhana nahIM kara sktaa| jo avagAhana nahIM kara sakate unakeliye kulyAke samAna isa kSudra TIkAkA nirmANa kiyA hai| AzA hai ki isake abhyAsase prAcIna siddhAMta titIrghaoMko avazya kucha saralatA hogI / pAThakoMse yaha nivedana hai ki yadi isa kRtimeM kucha sAra bhAga mAluma ho to use mere gurukA samajha hRdayaMgata karai / aura yadi kucha niHsAratA yA viparItatA mAluma par3e to use merI kRti samajheM, aura merI ajJAnatApara kSamApradAna kareM / yaha TIkA kha. zrImAn rAyacaMdrajIdvArA sthApita 'paramazrutaprabhAvakamaMDala'kI taraphase prakAzita kI gaI hai / ata eva ukta maMDala tathA usake oNnarerI vyavasthApaka zA. revAzaMkara jagajIvanadAsajIkA sAdhuvAdana karatA huuN| isa tuccha kRtiko par3haneke pUrva "gacchataH skhalanaM kvApi bhavatyeva prmaadtH| hasaMti durjanAstatra samAda. dhati sajjanAH" isa zlokake arthako dRSTipatha karaneke liye vidvAnoMse prArthanA karanevAlA7-7-1916 I. / khUbacaMda jaina 2 rA pAMjarApoLa-vaMbaI naM. 4 / veranI ( eTA ) nivAsI For Private And Personal Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vissysuucii| pR. paM. pR. paM. viSaya. 1 / 1 chaTha guNasthAnakA lakSaNa ... 1 / 5 pramAdaka 15 bheda ... 2 / 1 pramAdake viSayameM 5 prakAra... sakhyA 14 / 22 15 / 7 15 / 15 15 / 25 16 / 11 16 / 25 17 / 10 17124 18 / 6 18 / 23 viSaya. maMgalakA prayojana ... ... maMgala aura pratijJA ... ... bIsa adhikAroMke nAma ... ... guNasthAna aura mArgaNAkI utpattikA nimitta aura unake paryAya vAcaka zabda guNasthAna saMjJAko mohayogabhavA kyoM kahA? isakA uttara do prarUpaNA aura bIsa prarUpaNAkI bhinna 2 apekSA ... ... ... mArgaNAprarUpaNAmeM dUsarI prarUpaNAoMkA _aMtarbhAva ... ... ... saMjJAoMkA aMtarbhAva upayogakA aMtarbhAva guNasthAnakA lakSaNa caudaha guNasthAnoMke nAma ... ... cAra guNasthAnoMmeM honevAle pAMca bhAva 4 guNasthAnoMke pAMca bhAvoMkI apekSA... pAMcame Adi guNasthAnoM meM honevAle bhAva aura unakI apekSA mithyAtvakA lakSaNa aura bheda mithyAtvake pAMca bhedoMkA dRSTAMta prakArAMtarase mithyAlakA lakSaNa mithyAdRSTike bAhya cinha ... sAsAdana guNasthAnakA lakSaNa sAsAdanakA dRSTAMta ... tIsare mizra guNasthAnakA lakSaNa tIsare guNasthAnakA dRSTAnta tIsare guNasthAnakI kucha vizeSatA vedaka samyaktvakA lakSaNa ... ... aupazamika aura kSAyika samyaktvakA lakSaNa caturtha guNasthAnakI kucha vizeSatA pAMcame guNasthAnakA lakSaNa... ... viratAviratakI upapatti ... go.pra.2 2 / 18 prastArakA pahalA krama ... prastArakA dUsarA krama ... prastArakI apekSA akSaparivartana dUsare prastArakI apekSA akSasaMcAra ... 3 / 5 naSTakI vidhi ... uddiSTakA svarUpa... 3114 prathama prastArakI apekSA naSTa uddiSTakA 4 / 1 / gUDhayaMtra ... dUsare prastArakI apekSA gUDhayaMtra ... aura satameguNasthAnakA kharUpa ... ... sAtame guNasthAnake do bhedoMkA svarUpa... adhaHkaraNakA lakSaNa ... apUrvakaraNa guNasthAna apUrvakaraNa pariNAmoMkA kArya navame guNasthAnakA svarUpa ... 721 dazame guNasthAnakA svarUpa ... gyArahame guNasthAnakA kharUpa 814 bArahamA guNasthAna terahamA guNasthAna 9 / 5 caudahamA guNasthAna guNasthAnoM meM honevAlI guNazreNinirjarA... 9 / 25 siddhoMkA svarUpa... 10 / 11 siddhoMko diyehue vizeSaNoMkA phala ... 10.30 11 / 8 jIvasamAsa-adhikAra 2 12 / 1jIvasamAsakA lakSaNa ... ... jIvasamAsake caudaha bheda ... ... 12 / 22 jIvasamAsake 57 bheda ... ... 13 / 1/jIvasamAsake viSayameM sthAnAdi 4 adhi14| 1 kAra 14 / 9sthAnAdhikAra , 19110 19 / 22 2013 20 / 11 21 / 1 23415 25 / 3 25 / 23 27 // 8 27128 28 6 28 / 14 29 // 4 29 / 16 30112 30 / 23 8 / 23 9 / 14 31 / 17 32 / 11 32119 32 / 29 33 / 10 For Private And Personal Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 10 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / 62 / 18 viSaya. pR. paM. viSaya. pR. paM. yoniadhikAra ... 35 / 27 saMjJAoMke svAmI ... ... 57 / 6 tIna prakArakA janma 36 / 15 mArgaNA-mahAdhikAra janmakA yonike sAtha sambandha ... 37 // 4 maMgalAcaraNa aura mArgaNAdhikArake varNaguNayonikI saMkhyA ... ... 37124 nakI pratijJA ... ... 57721 gatikI apekSA janma 38 / 12 mArgaNAkA niruktipUrvaka lakSaNa ... 58 / 1 gatikI apekSA vedoMkA niyama 39 / 7 caudaha mArgaNAoMke nAma ... 58 / 10 avagAhanAadhikAra ... 39 / 19 aMtaramArgaNAoMke bheda aura unake kAlaavagAhanAoMke svAmI aura unakI nyU | kA niyama ... ... ... 58117 nAdhikatAkA guNAkAra... ... 41 / 7 aMtaramArgaNA vizeSa ... ... catuHsthAnapatita vRddhi aura avagAhanAke gatimArgaNA a-6 madhyake bheda ... ... ... 43 / 14 59/21 vAyukAyakI avagAhanA ... ... gati zabdakI nirukti aura usake bheda 45 / 13 nArakAdi 4 gatiyoMkA bhinna 2 svarUpa 60 / 1 tejaskAyAdikI avagAhanAoMke guNAkA siddhagatikA svarUpa ... ... 62 / 3 rakI utpattikA krama ... ... 46 / 23 gatimArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... ... avagAhanAke viSayameM matsyaracanA kulaadhikAra indriyamArgaNA a-7 47116 indriyakA niruktisiddha artha 66 / 23 paryApti-adhikAra 3 ...indriyake dravya bhAvarUpa do bheda aura dRSTAMtadvArA paryApta aparyAptakA svarUpa... 48 / 22 unakA svarUpa paryAptike chaha bheda aura unake svAmI... indriyakI apekSA jIvoMke bheda 67 / 14 paryAptikA kAla indriyavRddhikA krama 68 1 aparyAptakakA svarUpa ... ... 50.26 indriyoMkA viSayakSetra 68 / 11 aparyAptakake utkRSTa bhava ... ... 51. 9 indriyoMkA AkAra 70 / 1 kevaliyoMkI aparyAptatAkI zaMkAkA pari indriyagata AtmapradezoMkA avagahanahAra ... 70 / 8 guNasthAnoMkI apekSA paryApta aparyApta / atIndriyajJAniyoMkA svarUpa 71 / 1 avasthA ... ... ... ekendriyAdi jIvoMkI saMkhyA 71 / 17 sAsAdana aura samyaktvake abhAvakA kAyamArgaNA a-8 niyama ... ... kAyakA lakSaNa aura bheda... ... 73 / 27 prANa-adhikAra 4 pRthvI Adi 4 sthAvaroMkI utpattikA / mANakA lakSaNa 53121 ___ kAraNa ... ... 74 / 6 prANake bheda ... zarIrake bheda aura lakSaNa ... ... 74 / 16 prANoMkI utpattikI sAmagrI 54 / 12 zarIrakA pramANa... ... 74/25 prANoMke svAmI ... ... 54 // 27 vanaspatikA svarUpa aura bheda ... ekendriyAdi jIvoMke prANoMkA niyama ... 556 trasoMkA svarUpa bheda kSetra Adi 79 / 26 saMjJA-adhikAra 5 vanaspatike samAna dUsare jIvoMmeM pratiSThita saMjJAkA svarUpa aura bheda ... .... 55 / 24 apratiSThita bheda ... .... 80026 kramase AhArAdi saMjJAkA svarUpa ... 56 / 4 sthAvara aura trasa jIvoMkA AkAra ... 49 / 5 50 / 1 na 52 / 10 pramANa 52 / 28 For Private And Personal Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 11 ga viSaya. pR. paM. viSaya. dRSTAMtadvArA kAyakA kArya 81 / 15 kaSAyamArgaNA a-11 kAyarahita-siddhAkA svarUpa 81 / 26 kaSAya ke niruktisiddha lakSaNa ... 109 / 14 pRthvIkAyikAdi jIvoMkI saMkhyA 82 / 10 zaktikI apekSA krodhAdike 4 bheda ... 110 / 6 yogamArgaNA a-9 gatiyoMke prathama samayameM krodhAdikA niyama ... ... 111114 yogakA sAmAnya lakSaNa ... ... 8 // kaSAyarahita jIva ... ... 111126 yogakA vizeSa lakSaNa 8 // 23 kaSAyoMke sthAna... ... ... 112 / 4 daza prakArakA satya ... ... kaSAyakI apekSA jIvasaMkhyA 114 / 13 anubhaya vacanake bheda . 90 / 24 jJAnamArgaNA a-12 cAra prakArake manoyoga aura vacanayo jJAnakA niruktisiddha sAmAnya lakSaNa ... 115 / 28 gake kAraNa ... ... ... 91 / 17 pAMca jJAnoMkA kSAyopazamika kSAyikarUsayogakevalIke manoyogakI saMbhavatA ... 91 / 25/ ___ pase vibhAga ... ... .... 116 / 6 kAyayogake pratyeka bhedakA svarUpa 92 / 17 mithyAjJAnakA kAraNa aura svAmI' ... 116.13 yogapravRttikA prakAra 96 / 4 ayogI jina ... : mizrajJAnakA kAraNa aura manaHparyayajJAna9611 __ kA svAmI ... ... ... 116 / 22 zarIrameM karma nokarmakA vibhAga 96 / 18 dRSTAMtadvArA tIna mithyAjJAnakA svarUpa... 117.3 audArikAdike samayaprabaddhakI saMkhyA... 96 / 26 matijJAnakA svarUpa utpatti Adi ... 118 / 3 audArikAdike samayaprabaddha aura vargaNA zrutajJAnakA sAmAnya lakSaNa 121123 ___ kA avagAhana pramANa ... ... 9713 zrutajJAnake bheda ... ... 122 / 2 vitrasopacayakA svarUpa ... paryAyajJAna ... karma nokarmakA utkRSTa saMcaya aura sthAna ... 122 / 28 98112 paryAyasamAsa ... ... 124 / 3 utkRSTa saMcayakI sAmagrI vizeSa ... 5.8 / 25 chaha vRddhiyoMkI chaha saMjJA ... 124 // 20 zarIroMkI utkRSTa sthiti ... ... chaha vRddhiyoMkI kucha vizeSatA 12428 utkRSTa sthitikA guNahAni AyAma ... arthAkSara zrutajJAna zarIroMke samayapravaddhakA baMdha udaya satva ... 127410 avasthAmeM dravyapramANa ... zrutanibaddha viSayakA pramANa 127121 99 / 22 audArika aura vaikriyika zarIrakI vize akSarasamAsa aura padajJAna 128 / 3 SatA 128111 .. padake akSaroMkA pramANa ... 10011 audArika zarIrake utkRSTa saMcayakA svAmI 100 / 28 padasamAsa aura saMghAta zrutajJAna ... 128124 vaikriyika zarIrake utkRSTa saMcayakA sthAna 101 / 5 saMghAtasamAsa Adi 13 prakArake zrutajJAtaijasa kArmaNake utkRSTa saMcayakA sthAna nakA vistRta svarUpa ... ... 129 / 4 101 / 16 aMgabAhya zrutake bheda ... yogamArgaNAmeM jIvoMkI saMkhyA ... 140 / 7 ... 101 / 25 zrutajJAnakA mAhAtmya 140119 vedamArgaNA a-10 avadhijJAnakA svarUpa aura do bheda ... 1411 1 tIna vedoMke do bhedoMkA kAraNa aura do prakArakI avadhikA svAmI aura unakI samaviSamatA ... ... 106 / 1 svarUpa ... ... ... 141 / 15 bhAvaveda aura usake tIna bhedoMkA svarUpa 106 / 13 guNapratyaya aura sAmAnya avadhike bheda 141 / 26 vedarahita jIva ... ... 107 / 15 avadhikA dravyAdicatuSTayakI apekSA vedakI apekSA jIvasaMkhyA ... ... 107 // 23 varNana ... ... ... ... 143 / 8 19.14 For Private And Personal Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir - 12 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| viSaya. pR. paM. viSaya. avadhikA sabase jaghanya dravya 143117 vipulamatikA dravya ... 165 / 21 avadhikA jaghanya kSetra ... 143 / 28 donoM bhedoMke kSetrAdikA pramANa .. 166 / 11 jaghanyakSetrakA vizeSa kathana 144 / 7 kevala jJAnakA svarUpa ... ... 167116 avadhikA samayaprabaddha 145 / 27 jJAnamArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... ... 167 / 29 dhruvahArakA pramANa 146 / 5 saMyamamArgaNA a-13 manodravya-vargaNAkA jaghanya aura utkRSTa saMyamakA svarUpa aura usake pAMca bheda 169 / 1 pramANa ... ... ... 146 / 14 saMyamakI utpattikA kAraNa ... 169 / 10 prakArAntarase dhruvahArakA pramANa ... 146 / 23 dezasaMyama aura asaMyamakA kAraNa ... 170 // 3 dezAvadhike dravyakI apekSA bheda ... 147 / 6 sAmAyika saMyama ... 170 / 10 kSetrakI apekSA jaghanya aura utkRSTa pramANa 147115 chedopasthApanA saMyama ... 170119 vargaNAkA pramANa ... ... 147 / 24 parihAravizuddhi saMyama ... 170 / 28 paramAvadhike bheda 148 / 3 sUkSmasAMparAya saMyama ... 171 / 17 dezAvadhike vikalpa aura unake viSayabhUta yathAkhyAta saMyama 171 / 26 kSetrAdike pramANa nikAlane ke krama... 148|12/deshvirt ... 172 / 9 unnIsa kANDakameM donoM kramoMkA svarUpa... 150 / 10 asaMyata 172 / 25 dhruvavRddhikA pramANa 152 // 4 indriyoMke aTThAIsa viSaya ... 173 / 3 adhruvavRddhikA pramANa . 152 / 16 saMyamakI apekSA jIvasaMkhyA ... 173 / 12 utkRSTa dezAvadhike viSayabhUta dravyAdikA darzanamArgaNA a-14 pramANa ... ... 153 / 1 darzanakA lakSaNa ... ... ... 174 / 1 paramAbadhike jaghanya dravyakA pramANa ... 153 / 25 cakSudarzana Adi 4 bhedoMkA kramase svarUpa 174 / 17 utkRSTa dravyakA pramANa ... ... 154 / 3 darzanakI apekSA jIvasaMkhyA ... 175 / 13 sarvAvadhikA viSayabhUta dravya ... 154 / 11 lezyAmArgaNA a-15 paramAvadhike kSetra kAlakI apekSA bheda 154 / 22 lezyAkA lakSaNa... ... ... 176 / 11 viSayake asaMkhyAtaguNitakramakA prakAra 154 / 28 lezyAoMke nirdeza Addi 16 adhikAra 177 // 1 prakArAMtarase guNAkArakA pramANa ... 155 / 17 1 nirdeza 177413 paramAvadhike viSayabhUta utkRSTa kSetra aura 2 varNa ... ... 177124 kAlakA pramANa nikAlanekeliye do 3 pariNAma 179 / 6 karaNasUtra ... . ... ... ... ... 156 / 13 4 saMkrama 18018 jaghanya dezAvadhise sarvAvadhiparyaMta bhAva 5 karma 182 / 9 kA pramANa ... ... ... 156 / 30 6 lakSaNa 183 / 1 narakagatimeM avadhikA kSetra... ... 157 / 20 7 gati 185 / 9 tiryaMca aura manuSyagatimeM avadhi ... 157 // 30 8 svAmI 189 / 18 devagatimeM avadhikA kSetrAdi 158 / 9 9 sAdhana 192 / 1 manaHparyaya jJAnakA svarUpa ... ... 161 / 28 10 saMkhyA 192 / 12 manaHparyayake bheda ... ... 162rA 7 11 kSetra 194 // 27 manaHparyayake do bhedoMkA vizeSa svarUpa 162 / 26 12 sparza 196 / 6 manaHparyayakA svAmI Adi... ... 164 / 1 13 kAla 198116 RjumatikA jaghanya aura utkRSTa dravya 165 / 14 14 aMtara 199/12 For Private And Personal Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| pR. paM. viSaya. viSaya. - pR. paM. 15-16 bhAva aura alpabahula... 200 / 27 saMjJI asaMjJIkI parIkSAke cinha ... 245 / 12 lezyArahita jIva ... ... 201 / 11 saMjJI mArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... ... 246 / 1 bhavyamArgaNA a-16 AhAramArgaNA a-19 bhavyaabhavyakA svarUpa ... ... 201 / 24 AhArakA svarUpa 246 / 10 ... 202124 AhAraka anAhArakakA vibheda ... 246 / 25 bhavyakha abhavyatvase rahita jIva bhavyamArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... ... 203 / 5 samuddhAtake bheda... 247 / 4 ... pAMca parivartana ... ... 203112 samuddhAtakA svarUpa ... 247 / 12 AhAraka aura anAhArakakA kAlapramANa 247 / 26 samyaktvamArgaNA a-17 AhAramArgaNAmeM jIvasaMkhyA 248 / 5 samyaktvakA kharUpa ... ... 208 / 13 upayogAdhikAra-20 sAta adhikAroM ke dvArA chaha dravyakA upayogakA svarUpa aura do bheda ... 248 / 14 nirUpaNa ... 208 / 27 donoM upayogoMke uttara bheda ... 248 / 22 1 nAma 209 / 5 sAkAra upayogakI vizeSatA 249 // 1 2 upalakSaNa 209 / 22 anAkAra upayogAkI vizeSatA 249 / 13 3 sthiti upayogAdhikArameM jIvasaMkhyA 249 / 27 4kSetra 216 / 3 aMtarbhAvAdhikAra 1 5 saMkhyA 217125 guNasthAna aura mArgaNAmeM zeSa prarUpaNA6 sthAnasvarUpa 218 / 23 12 oMkA aMtarbhAva ... 223 // 4 ... 7 phala 250 / 7 mArgaNAoMmeM guNasthAnAdi ... 224 / 21 paramANuke skandharUpa pariNamanakA kAraNa ... 250 / 17 paMcAstikAya guNasthAnoMmeM jIvasamAsAdi ... ... 258 / 20 228 / 26 ... ... nava padArtha ... 229.14 AlApAdhikAra 2 namaskAra aura AlApAdhikArake kahanekI guNasthAnakramase jIvasaMkhyA ... 230 / 6 pratijJA ... ... ajIvAdi-tatvoMkA saMkSipta svarUpa ... 263116 238 / 7 guNasthAna aura mArgaNAoMke AlApoMkI kSAyika samyaksa 239 / 7 cedaka samyaktva... saMkhyA ... ... ... 263 / 24 240 / 26 guNasthAnoM meM AlApa upazama samyaktva 241 / 7 mArgaNAoMmeM AlApa pAMca labdhi ... 24122 ... 265 / 1 jIvasamAsakI vizeSatA samyaktva grahaNake yogya jIva 242 / 6 269 / 27 bIsa bhedoMkI yojanA ... 270 / 11 samyakSamArgaNAke dUsare bheda 242 / 27 samyaktvamArgaNAmeM jIvasaMkhyA 270 / 29 Avazyaka niyama 244 / 1 guNasthAnAtIta siddhoMkA svarUpa 272 / 1 ___ saMjJI mArgaNA a-18 bIsa bhedoMke jAnanekA upAya 272121 saMjJI asaMjJIkA svarUpa ... ... 245 / 1 aMtima AzIrvAda ... ... 273 / 18 For Private And Personal Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 12 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| viSaya. pR. paM. viSaya. avadhikA sabase jaghanya dravya 143 / 17 vipulamatikA dravya 165 / 21 avadhikA jaghanya kSetra ... 143128 donoM bhedoMke kSetrAdikA pramANa 166 / 11 jaghanyakSetrakA vizeSa kathana 144 / 7 kevala jJAnakA svarUpa ... ... 167 / 16 avadhikA samayaprabaddha ... ... 145 / 27 jJAnamArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... ... 167429 dhruvahArakA pramANa 146 // 5, saMyamamArgaNA a-13 manodravya-vargaNAkA jaghanya aura utkRSTa saMyamakA svarUpa aura usake pAMca bheda 169 / 1 pramANa ... ... ... 146 / 14 sayamakA utpAttakA kAraNa 169 / 10 prakArAntarase dhruvahArakA pramANa ... 146 / 23 dezasaMyama aura asaMyamakA kAraNa ... 170 / 3 dezAvadhike dravyakI apekSA bheda ... 147 // 6 sAmAyika saMyama 170 / 10 kSetrakI apekSA jaghanya aura utkRSTa pramANa 147115 chedopasthApanA saMyama 170 / 19 vargaNAkA pramANa ... ... 147124 parihAravizuddhi saMyama ... 170128 paramAvadhike bheda 148 // 3 sUkSmasAMparAya saMyama ... 171 / 17 dezAvadhike vikalpa aura unake viSayabhUta yathAkhyAta saMyama 171 / 26 kSetrAdike pramANa nikAlaneke krama... 148 / 12 dezavirata ... ... 172 / 9 unnIsa kANDakameM donoM kramoMkA kharUpa... 15010 asaMyata ... 172125 dhruvavRddhikA pramANa ... ... 152 / 4 indriyoMke aTThAIsa viSaya ... 152 / ... 173 / 3 adhruvavRddhikA pramANa ... 152 / 16 saMyamakI apekSA jIvasaMkhyA ... 173 / 12 utkRSTa dezAvadhike viSayabhUta dravyAdikA darzanamArgaNA a-14 pramANa ... ... ... 153 / 1 darzanakA lakSaNa ... ... 174 / 1 paramAbadhike jaghanya dravyakA pramANa ... 153 / 25 cakSudarzana Adi 4 bhedoMkA kramase svarUpa 174 / 17 utkRSTa dravyakA pramANa ... ... 154 / 3 darzanakI apekSA jIvasaMkhyA ... 175 / 13 sarvAvadhikA viSayabhUta dravya ... ... 154 / 11 lezyAmArgaNA a-15 paramAvadhike kSetra kAlakI apekSA bheda 154 / 22 lezyAkA lakSaNa... ... ... 176 / 11 viSayake asaMkhyAtaguNitakramakA prakAra 154 / 28 lezyAoMke nirdeza Adi 16 adhikAra 177 1 prakArAMtarase guNAkArakA pramANa ... 155 / 17 1 nirdeza 177113 paramAvadhike viSayabhUta utkRSTa kSetra aura 2 varNa 177 / 24 kAlakA pramANa nikAlanekeliye do 3 pariNAma 179 / 6 karaNasUtra ... ... ... 156 / 13 4 saMkrama 180 / 18 jaghanya dezAvadhise sarvAvadhiparyaMta bhAva 5 karma 182 / 9 kA pramANa ... ... ... 156 / 30 6 lakSaNa 183 / 1 narakagatimeM avadhikA kSetra... ... 157 / 20 7 gati 185 / 9 tiryaMca aura manuSyagatimeM avadhi ... 157 / 30 8 svAmI 189 / 18 devagatimeM avadhikA kSetrAdi ... 158 / 9 9 sAdhana 192 / 1 manaHparyaya jJAnakA svarUpa ... ... 161 / 28 10 saMkhyA 192 / 12 manaHparyayake bheda 16za 7 11 kSetra 194/27 manaHparyayake do bhedoMkA vizeSa svarUpa 162 / 26 12 sparza 196 / 6 manaHparyayakA svAmI Adi... ... 164 / 1 13 kAla 198416 RjumatikA jaghanya aura utkRSTa dravya 165 / 14 14 aMtara 199/12 For Private And Personal Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| maratA ... viSaya, pR. paM. viSaya. pR. paM. 15-16 bhAva aura alpabahula... 200 / 27 | saMjJI asaMjJIkI parIkSAke cinha ... 245 / 12 lezyArahita jIva ... ... 201111 saMjJI mArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... ... 246 / 1 bhavyamArgaNA a-16 AhAramArgaNA a-19 bhavyaabhavyakA svarUpa ... 201124 AhArakA svarUpa ... ... ... 246 / 10 bhavyakha abhavyatvase rahita jIva ... AhAraka anAhArakakA vibheda 246 / 25 202 / 24 bhavyamArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... ... 203 / 5 samuddhAtake bheda... ... ... 247 // 4 pAMca parivartana ... 203 / 12 samuddhAtakA svarUpa ... ... ... 247112 ... AhAraka aura anAhArakakA kAlapramANa 247 / 26 samyaktvamArgaNA a-17 AhAramArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... 248 / 5 samyaktvakA svarUpa ... ... 208 / 13 upayogAdhikAra-20 sAta adhikAroM ke dvArA chaha dravyakA upayogakA svarUpa aura do bheda ... 248114 nirUpaNa ... 208 / 27 donoM upayogoMke uttara bheda 248 / 22 1 nAma 209 / 5 sAkAra upayogakI vizeSatA 249 / 1 2 upalakSaNa 209 / 22 anAkAra upayogAkI vizeSatA 249 / 13 3 sthiti 215/12 upayogAdhikArameM jIvasaMkhyA 249 / 27 4 kSetra 216 / 3 5 saMkhyA 217 / 25 aMtarbhAvAdhikAra 1 guNasthAna aura mArgaNAmeM zeSa prarUpaNA6 sthAnasvarUpa 218 / 23 / oMkA aMtarbhAva ... ... 250 / 7 223 / 4 paramANuke skandharUpa pariNamanakA kAraNa 224 / 21 mArgaNAoMmeM guNasthAnAdi ... ... 250 / 17 paMcAstikAya ... 228126 guNasthAnoMmeM jIvasamAsAdi ... 258 / 20 nava padArtha ... AlApAdhikAra 2 229.14 guNasthAnakramase jIvasaMkhyA ... ... namaskAra aura AlApAdhikArake kahanekI ajIvAdi-tatvoMkA saMkSipta svarUpa ... 23 pratijJA ... ... .... 263 / 16 kSAyika samyaktva 239 / 77 guNasthAna aura mArgaNAoMke AlApoMkI vedaka samyaktva... 240 / 26 ___ saMkhyA ... 263 / 24 upazama samyaktva pAMca labdhi ... ... jIvasamAsakI vizeSatA .... samyaktva grahaNake yogya jIva 269 / 27 242 // 6 samyaktvamArgaNAke dUsare bheda ... 242 / 27 bIsa bhedoMkI yojanA 270 / 11 270 / 29 samyaktvamArgaNAmeM jIvasaMkhyA ... Avazyaka niyama 244 / 1 guNasthAnAtIta siddhoMkA svarUpa 272 / 1 saMjJI mArgaNA a-18 bIsa bhedoMke jAnanekA upAya 272 / 21 saMjJI asaMjJIkA svarUpa ... ... 245 / 1 aMtima AzIrvAda 273 / 10 241 / guNasthAnoM meM AlApa 241 / 22 mAgaNAoMmeM AlApa For Private And Personal Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAdvArA prakAzita granthoMkI suucii| 1 puruSArthasiyapAya bhASATIkA yaha zrIamRtacandrakhAmI viracita prasiddha zAstra hai isameM AcArasaMbandhI baDe 2 gUDha rahasya haiM vizeSa kara hiMsAkA svarUpa bahuta khUbIkesAtha darasAyA gayA hai, yaha eka vAra chapakara vikagayAthA isakAraNa phirase saMzodhana karAke dUsarIvAra chapAyA gayA hai / nyoM. 1 ru. 2 paJcAstikAya saMskR.bhA. TI. yaha zrIkundakundAcAryakRta mUla aura zrIamRtacandrasUrIkRta saMskRtaTIkAsahita pahale chapA thaa| abakI bAra isakI dUsarI AvRttimeM eka saMskRtaTIkA tAtparyavRtti nAmakI jo ki zrIjayasenAcAryane banAI hai arthakI saralatAkeliye lagAdI gaI hai tathA pahalI saMskRtaTIkAke sUkSma akSaroMko moTA karAdiyA hai aura gAthAsUcI va viSayasUcI bhI dekhanekI sugamatAke liye lagAdI haiM / isameM jIva, ajIva, dharma, adharma aura AkAza ina pAMca dravyoMkA to uttama rItise varNana hai tathA kAladravyakA bhI saMkSapase varNana kiyA gayA hai| isakI bhASA TIkA svargIya pAMDe hemarAjajIkI bhASATIkAke anusAra navIna sarala bhASATIkAmeM parivartana kIgaI hai| isapara bhI nyoM. 2 ru. 3 jJAnArNava bhA. TI. isake kartA zrIzubhacandrakhAmIne dhyAnakA varNana bahuta hI uttamatAse kiyA hai / prakaraNavaza brahmacaryavratakA varNana bhI bahuta dikhalAyA hai yaha ekavAra chapakara vikagayA thA aba dvitIyavAra saMzodhana karAke chapAyA gayA hai / nyoM. 4 ru. 4 saptabhaGgItaraMgiNI bhA. TI. yaha nyAyakA apUrva grantha hai isameM graMthakartA zrIvimaladAsajIne syAdasti, sthAnAsti Adi saptabhaGgI nayakA vivecana navyanyAyakI rItise kiyA hai| syAdvAdamata kyA hai yaha jAnanekeliye yaha graMtha avazya paDhanA cAhiye / isakI pahalI AvRttimeM kI ekabhI prati nahIM rahI aba dUsarI AvRtti zIghra chapakara prakAzita hogI / nyoM. 1 ru. 5 bRhadravyasaMgraha saMskRta bhA. TI. zrInemicandrakhAmIkRta mUla aura zrIbrahmadevajIkRta saMskRtaTIkA tathA usapara uttama banAI gaI bhASATIkA sahita hai isameM chaha dravyoMkA svarUpa atispaSTarItise dikhAyA gayA hai / nyoM. 2 ru. 6 dravyAnuyogatarkaNA isa graMthameM zAstrakAra zrImadbhojasAgarajIne sugamatAse mandabuddhijIvoMko dravyajJAna honekeliye 'atha, "guNaparyayavadvyam" isa mahAzAstra tattvArthasUtrake anukUla dravya-guNa tathA anya padArthoMkA bhI vizeSa varNana kiyA hai aura prasaMgavaza 'syAdasti' Adi saptabhaGgoMkA aura digaMbarAcAryavayaM zrIdevasenasvAmIviracita nayacakrake AdhArase naya, upanaya tathA mUlanayoMkA bhI vistArase varNana kiyA hai| nyoM. 2 ru. 7 sabhASyatattvArthAdhigamasUtra isakA dUsarA nAma tattvArthAdhigama mokSazAstra bhI hai jainiyoMkA yaha paramamAnya aura mukhya grantha hai isameM jainadharmake saMpUrNasiddhAnta AcAryavarya zrI umAsvAti ( mI) jIne baDe lAghavase saMgraha kiye haiM / aisA koI bhI jainasiddhAnta nahIM hai jo isake sUtroMmeM garbhita na ho| siddhAntasAgarako eka atyanta choTese tatvArtharUpI ghaTameM bharadenA yaha kArya anupamasAmarthyavAle isake racayitAkA hI thA / tattvArthake choTe 2 sUtroMke arthagAMbhIryako dekhakara vidvAnoMko vismita honA paDatA hai| nyoM. 2 ru. 8 syAdvAdamaarI saMskRta bhA. TI. isameM chahoM matoMkA vivecanakarake TIkA kartA vidvadvarya zrImalliSeNasUrIjIne syAdvAdako pUrNarUpase siddha kiyA hai / nyoM. 4 ru. 9 gommaTasAra ( karmakANDa ) saMskRtachAyA aura saMkSipta bhASATIkA sahita / yaha mahAn grantha zrIne micandrAcAryasiddhAntacakravartIkA banAyA huA hai, isameM jainatattvoMkA svarUpa kahate hue jIva tathA karmakA svarUpa itanA vistArase hai ki vacanadvArA prazaMsA nahIM hosakatI dekhanesehI mAlUma hosakatA hai For Private And Personal Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir aura jo kucha saMsArakA jhagaDA hai vaha inhIM donoM ( jIva-karma ) ke saMbandhasa hai so inadonoMkA svarUpa dikhAnekeliye apUrva sUrya hai / nyoM. 2 ru. 10 pravacanasAra-zrIamRtacandrasUrikRta tattvapradIpikA saM. TI., "jo ki yUnivarsiTIke korsame dAkhila hai" tathA zrIjayasenAcAryakRta tAtparyavRtti saM. TI. aura bAlAvabodhinI bhASATIkA ina tIna TIkAoM sahita chapAyA gayA hai isake mUlakartA zrIkundakundAcArya hai| yaha adhyAtmika grantha hai / nyoM. 3 ru. 11 mokSamALA-kartA marahumasatAvadhAnI kavI zrImadrAjacaMdra che. A eka syAdvAda tatvAvabodhavRkSanuM bIja che. A grantha tatva pAmavAnI jijJAsA utpanna karIzake evaM emAM kaMi aMze paNa daivata rahyaM che. A pustaka prasiddha karavAno mukhya hetu ucharatA bALa yuvAnI avivekI vidhA pAmI je AtmasiddhIthI bhraSTa thAya che te bhraSTatA aTakAvavAno che. A mokSamALA mokSameLavavAnAM kAraNa rUpa che. A pustakanI be be AvRtio khalAsa thai gaiche ane grAhakonI bahoLI mAgaNI thI A trIjI AvRti chapAvI che. kImata AnA bAra. 12 bhAvanAvodha-A granthanA kartA paNa ukta mahApuruSaja che. vairAgya e A granthano mukhya viSaya che. pAtratA pAmavAnuM ane kaSAyamala dUra karavAnuM A grantha uttama sAdhana che. AtmagaveSione A grantha AnaMdollAsa ApanAra che. A granthanI paNa be AvRtio khapI javAthI ane grAhakonI bahoLI mAgaNI thI A trIjI AvRti chapAvI che. kImata AnA cAra. AbaMne grantho gujarAtI bhASAmAM ane bAlabodha TAipamAM chapAvela che. 13 paramAtmaprakAza-yaha graMtha zrIyogIMdradeva racita prAkRtadohAoMmeM hai isakI saMskRtaTIkA zrIbrahmadevakRta hai tathA bhASATIkA paM0 daulatarAmajIne kI hai usake AdhArase navIna pracalita hiMdIbhASA anvayArtha bhAvArtha pRthakU karake banAI gaI hai| isataraha do TIkAoM sahita chapagayA hai / ye adhyAtmagraMtha nizcayamokSamArgakA sAdhaka honese bahuta upayogI hai / nyoM0 3 ru. 14 SoDazakaprakaraNa-yaha grantha zvetAmbarAcArya zrImaddharibhadrasUrikA banAyA huA saMskRta AryA chandoMmeM hai. isameM solaha dharmopadezake prakaraNa haiN| isakA saMskRta TIkA tathA hiMdIbhASATIkA sahita prakAzana horahA hai / eka varSameM lagabhaga taiyAra hojAigA / 15 labdhisAra ( kSapaNAsAra sahita )-yaha grantha bhI zrInemicaMdrAcArya siddhAMta cakravartIkA banAyA huA hai aura gommaTasArakA pariziSTa bhAga hai / isIse gomaTasArake svAdhyAya karanekI saphalatA hotI hai| isameM mokSakA mUlakAraNa samyaktvake prApta honekI pAMca labdhiyoMkA varNana hai phira samyaktva honeke vAda karmoM ke nAza honekA bahuta acchA krama batalAyA gayA hai ki bhavyajIva zIghra hI karmose chUTa anaMta sukhako prApta hokara avinAzI padako pAsakate haiM / yaha bhI mUla gAthA chAyA tathA saMkSipta bhASATIkA sahita chapAyA jA rahA hai / chaha mahIne ke lagabhaga tayAra hojAigA / isa zAstramAlAkI prazaMsA munimahArAjoMne tathA vidvAnoMne bahuta kI hai usako hama sthAnAbhAvase likha nahIM sakate / aura yaha saMsthA kisI svArthakeliye nahIM hai kevala paropakArakevAste hai / jo dravya AtA hai vaha isI zAstramAlAmeM uttamagranthoMke uddhArakevAste lagAyA jAtA hai // iti zam // graMthoMke milanekA pattA zA0 revAzaMkara jagajIvana joharI oNnarairI vyavasthApaka zrIparamazrutaprabhAvakamaMDala joharI bAjAra khArAkuvA po0 naM. 2 baMbaI. / For Private And Personal Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir raaycndrjainshaastrmaalaa| real zrImannemicandrAya nmH| atha chAyAbhASATIkopetaH gommaTasAraH / jIvakANDam / atha zrInemicandra saiddhAntikacakravartI gommaTasAra granthake likhaneke pUrva hI nirvighna samApti nAstikatAparihAra, ziSTAcAraparipAlana aura upakArasmaraNa-ina cAra prayojanoMse iSTadevako namaskAra karate hue isa granthameM jo kucha vaktavya hai usakI "siddhaM" ityAdi gAthAsUtradvArA pratijJA karate haiM: siddhaM suddhaM paNamiya jiNindavaraNemicandamakalaMkaM / guNarayaNabhUsaNudayaM jIvassa parUvaNaM vocchaM // 1 // siddhaM zuddhaM praNamya jinendravaranemicandramakalaGkam / guNaratnabhUSaNodayaM jIvasya prarUpaNaM vakSye // 1 // artha-jo siddha avasthA athavA khAtmopalabdhiko prApta ho cukA hai, athavA nyAyake aneka pramANoMse jisakI sattA siddha hai, aura jo cAra ghAtiyA-dravyakarmake abhAvase zuddha, aura mithyAtvAdi bhAvakoM ke nAzase akalaGka ho cukA hai, aura jisake hamezAhI samyaktvAdi guNarUpI ratnoMke bhUSaNoMkA udaya rahatA hai, isa prakArake zrIjinendravaranemicandrakhAmIko namaskAra karake, jo upadezadvArA pUrvAcArya paramparAse calA ArahA hai isa liye siddha, aura pUrvApara virodhAdi doSoMse rahita honeke kAraNa zuddha, aura dUsarekI nindA Adi na karane ke kAraNa tathA rAgAdikA utpAdaka na honese niSkalaGka hai, aura jisase samyaktvAdi guNarUpI ratnabhUSaNoMkI prApti hotI hai jo vikathA AdikI taraha rAgakA kAraNa nahIM hai isa prakArake jIvaprarUpaNa nAmaka granthako arthAt jisameM azuddha jIvake svarUpa bheda prabheda Adi dikhalAye haiM isa prakArake granthako khuuNgaa| go. 1 For Private And Personal Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / isa prakAra namaskAra aura vivakSita graMthakI pratijJAkara isa jIvakANDameM jitane adhikAroM ke dvArA jIvakA varNana kareMge unake nAma aura saMkhyA dikhAte haiM / guNajIvA pajjattI pANA saNNAya maggaNAo y| ubaogovi ya kamaso vIsaM tu parUSaNA bhaNidA // 2 // guNajIvAH paryAptayaH prANAH saMjJAzca mArgaNAzca / upayogopi ca kramazaH viMzatistu prarUpaNA bhaNitAH // 2 // arthaH-guNasthAna, jIvasamAsa, paryApti, prANa, saMjJA, caudaha mArgaNA, aura upayoga isa prakAra ye vIsa prarUpaNA pUrvAcAryoMne kahI haiM / bhAvArtha inahIke dvArA Age jIvadravyakA nirUpaNa kiyA jAyagA / isaliye inakA lakSaNa yadyapi apane apane adhikArameM svayaM AcArya kaheMge tathApi yahAMpara saMkSepase inakA lakSaNa kahadenA bhI ucita hai / moha aura yogake nimittase honevAlI AtmAke samyagdarzana, samyagjJAna samyakcAritraguNoMkI avasthAoMko guNasthAna kahate haiM / jina sadRzadharmoM ke dvArA aneka jIvoMkA saGgraha kiyA jAsake una sadRzadharmokA nAma jIvasamAsa hai / zaktivizeSakI pUrNatAko paryApti kahate haiN| jinakA saMyoga rahanepara jIvameM 'yaha jItA hai aura viyoga honepara 'yaha maragayA' aisA vyavahAra ho unako prANa kahate haiM / AhArAdikI vAJchAko saMjJA kahate haiN| jinake dvArA aneka avasthAoM meM sthita jIvoMkA jJAna ho unako mArgaNA kahate haiM / bAhya tathA abhyaMtara kAraNoM ke dvArA honevAlI AtmAke cetanA guNakI pariNatiko upayoga kahate haiM / ___ ukta vIsa prarUpaNAoMkA antarbhAva guNasthAna aura mArgaNA ina do prarUpaNAoMmeMhI ho sakatA hai, isa kathanake pUrva dono prarUpaNAoMkI utpattikA nimitta tathA unake paryAyavAcaka zabdoMko dikhAte haiN| saMkheo oghotti ya guNasaNNA sA ca mohajogabhavA / vitthArAdesotti ya maggaNasaNNA sakammabhavA // 3 // saMkSepa ogha iti ca guNasaMjJA sA ca mohayogabhavA / vistAra Adeza iti ca mArgaNasaMjJA svakarmabhavA // 3 // artha-saMkSepa aura ogha yaha guNasthAnakI saMjJA hai aura vaha moha tathA yogake nimittase utpanna hotI hai, isI taraha vistAra tathA Adeza yaha mArgaNAkI saMjJA hai aura yaha bhI apane 2 karmoke udayAdise utpanna hotI hai / yahAMpara cakArakA grahaNa kiyA hai isase guNasthAnakI sAmAnya aura mArgaNAkI vizeSa yaha bhI saMjJA smjhnaa| yahAMpara yaha zaGkA hosakatI hai ki moha tathA yogake nimittase guNasthAna utpanna hote haiM naki 'guNasthAna' 1 nAmake ekadezase bhI sampUrNa nAma samajhAjAtA hai isa liye guNazabdase guNasthAna aura jIvazabdase jIvasamAsa smjhnaa| For Private And Personal Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| yaha saMjJA phira saMjJAko mohayogabhavA ( moha aura yogase utpanna ) kyoM kahA ? isakA uttara yaha hai ki yadyapi paramArthase moha aura yogake dvArA guNasthAna hI utpanna hote haiM na ki guNasthAnasaMjJA, tathApi yahAMpara vAcyavAcakameM kathaMcit abhedako mAnakara upacArase saMjJAko bhI mohayogabhavA kahA hai / _ ukta vIsa prarUpaNAoMkA antarbhAva do prarUpaNAoMmeM kisa apekSAse ho sakatA hai aura vIsaprarUpaNA kisa apekSAse kahI haiM yaha dikhAte haiN| Adese saMlINA jIvA pjttipaannsnnnnaao| ubaogovi ya bhede vIsaM tu parUbaNA bhaNidA // 4 // Adeze saMlInA jIvAH paryAptiprANasaMjJAzca / upayogopi ca bhede viMzatistu prarUpaNA bhaNitAH // 4 // artha-mArgaNAoMmeM hI jIvasamAsa, paryApti, prANa, saMjJA aura upayoga inakA antarbhAva ho sakatA hai isa liye abheda vivakSAse guNasthAna aura mArgaNA ye do prarUpaNA hI mAnanI cAhiye, vIsa prarUpaNA jo kahI haiM ve bheda vivakSAse haiN| kisa mArgaNAmeM kauna 2 prarUpaNA antarbhUta ho sakatI haiM yaha vAta tIna gAthAoMdvArA dikhAte haiN| indiyakAye lINA jIvA pajattiANabhAsamaNo / joge kAo NANe akkhA gadimaggaNe AU // 5 // indriyakAyayorlInA jIvAH paryAptyAnabhASAmanAMsi / yoge kAyaH jJAne akSINi gatimArgaNAyAmAyuH // 5 // artha-indriyamArgaNAmeM tathA kAyamArgaNAmeM kharUpakharUpavatsambandhakI apekSA, athavA sAmAnyavizeSakI apekSA jIvasamAsakA antarbhAva ho sakatA hai, kyoMki indriya tathA kAya jIvasamAsake kharUpa haiM aura jIvasamAsa kharUpavAn haiM / tathA indriya aura kAya vizeSa haiM jIvasamAsa sAmAnya hai / isIprakAra dharmammi sambandhakI apekSA paryApti bhI antarbhUta ho sakatI hai; kyoMki indriya dharmI haiM aura paryApti dharma hai| kAryakAraNasambandhakI apekSA zvAsocchAsa prANa, vacanabala prANa, tathA manobalaprANakA, paryAptimeM antarbhAva ho sakatA hai; kyoMki prANa kArya hai aura paryApti kAraNa hai| kAyabala prANa vizeSa hai aura yoga sAmAnya hai isaliye sAmAnyavizeSakI apekSA yogamArgaNAmeM kAyabalaprANa antarbhUta ho sakatA hai| kAryakAraNasambandhakI apekSAsehI jJAnamArgaNAmeM indriyoMkA antarbhAva hosakatA hai; kyoMki jJAnakArya ke prati labdhIndriya kAraNa haiM / isIprakAra gatimArgaNAmeM AyuprANakA antarbhAva sAhacaryasambandhakI apekSA ho sakatA hai, kyoMki ina donoMkA udaya sAthahI hotA hai / 1 indriyajJAnAvaraNakarmake kSayopazamase utpanna nirmltaa| For Private And Personal Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / saMjJAoMkA antarbhAva kisa prakAra hotA hai so dikhAte haiM / mAyAlohe radipuvAhAraM kohamANagajhi bhayaM / vede mehuNasaNNA lohasi pariggahe saNNA // 6 // mAyAlobhayo ratipUrvakamAhAraM krodhamAnakayorbhayam / __ vede maithunasaMjJA lobhe parigrahe saMjJA // 6 // artha-ratipUrvaka AhAra arthAt AhArasaMjJA rAgavizeSa honese rAgakA kharUpahI hai aura mAyA tathA lobhakaSAya donoMhI kharUpavAn haiM isaliye kharUpakharUpavatsambandhakI apekSA mAyA aura lobhakaSAyameM AhArasaMjJAkA antarbhAva hotA hai / isIprakAra ( kharUpasvarUpavatsambandhakI apekSA) krodha tathA mAnakaSAyameM bhayasaMjJAkA antarbhAva hotA hai| kAryakAraNasambandhakI apekSA vedakaSAyameM maithunasaMjJAkA aura lobhakaSAyameM parigrahasaMjJAkA antarbhAva hotA hai| kyoMki vedakaSAya tathA lobhakaSAya kAraNa haiM aura maithunasaMjJA tathA parigrahasaMjJA kArya haiN| upayogakA antarbhAva dikhAne ke liye sUtra karate haiM / sAgAro ubajogo NANe maggali daMsaNe magge / aNagAro ubajogo lINotti jiNehiM NididaM // 7 // sAkAra upayogo jJAnamArgaNAyAM darzanamArgaNAyAm / anAkAra upayogo lIna iti jinanirdiSTam // 7 // artha-upayoga do prakArakA hotA hai eka sAkAra dUsarA anAkAra / sAkAra upayoga usako kahate haiM jisameM padArtha 'yaha ghaTa hai, yaha paTa hai' ityAdi vizeSarUpase pratibhAsita hoM, isIko jJAna kahate haiM isaliye isakA jJAnamArgaNAmeM antarbhAva hotA hai / jisameM koI bhI vizeSa padArtha pratibhAsita na hokara kevala mahAsattAhI viSaya ho usako anAkAra upayoga tathA darzana kahate haiM isakA darzanamArgaNAmeM antarbhAva hotA hai| __ yadyapi yahAMpara Upara saba jagaha abheda vivakSAse do hI prarUpaNAoMmeM zeSa prarUpaNAoMkA antarbhAva dikhalAdiyA hai tathApi Age pratyeka prarUpaNAkA nirUpaNa bhedavivakSAse hI kreNge| pratijJAke anusAra prathama kramaprApta guNasthAnakA sAmAnya lakSaNa karate haiM / jehiM du lakkhijaMte udayAdisu saMbhavehiM bhaavhiN| jIvA te guNasaNNA NihiTThA sabadarasIhiM // 8 // / yaistu lakSyante udayAdiSu smbhvairbhaavaiH| jIvAste guNasaMjJA nirdiSTAH sarvadarzibhiH // 8 // artha-darzanamohanIyAdi karmokI udaya, upazama, kSaya, kSayopazama Adi avasthAke For Private And Personal Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| honepara honevAle jina pariNAmoMse yukta jo jIva dekhe jAte haiM una jIvoMko sarvajJadevane usI guNasthAnavAlA aura pariNAmoMko guNasthAna kahA hai / ___ bhAvArtha:-jisa prakAra kisI jIvake darzana mohanIyakarmakI mithyAtvaprakRtike udayase mithyAtva ( mithyAdarzana ) rUpa pariNAma hue to usa jIvako mithyAdRSTi aura una pariNAmoMko mithyAtva guNasthAna kheNge| guNasthAnoMke 14 caudaha bheda haiM / unake nAma do gAthAoMdvArA dikhAte haiM / miccho sAsaNa misso aviradasammo ya desavirado ya / viradA pamatta idaro apuva aNiyaha suhamo ya // 9 // 1 mithyAtvaM 2 sAsanaH 3 mizraH 4 aviratasamyaktvaM ca 5 deshvirtshc| viratAH 6 pramattaH 7 itaraH 8 apUrvaH 9 anivRttiH 10 sUkSmazca // 9 // artha-mithyAtva, sAsAdana, mizra, aviratasamyagdRSTi, dezavirata, pramattavirata, apramattavirata, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa, sUkSmasAMparAya / isa sUtrameM cauthe guNasthAnake sAtha aviratazabda antyadIpaka hai isaliye pUrva ke tIna guNasthAnoMmeM bhI aviratapanA samajhanA caahiye| tathA chaTe guNasthAnake sAthakA virata zabda Adi dIpaka hai isa liye yahAMse lekara sampUrNa guNasthAna virata hI hote haiM aisA samajhanA / uvasaMta khINamoho sajogakevalijiNo ajogI ya / caudasa jIvasamAsA kameNa siddhA ya NAdavA // 10 // 11 upazAntaH, 12 kSINamohaH, 13 saMyogakevalijinaH, 14 ayogI ca / caturdaza jIvasamAsAH krameNa siddhAzca jJAtavyAH // 10 // artha-upazAntamoha,kSINamoha,sayogakevalijina, ayogakevalI ye 14 caudaha jIvasamAsa ( guNasthAna ) haiM / aura siddha jIvasamAsoMse rahita haiM / arthAt isa sUtrameM krameNa zabda par3A hai isase yaha sUcita hotA hai ki jIvasAmAnyake do bheda haiM eka saMsArI dUsarA mukt| muktaavasthA saMsArapUrvaka hI hotI hai / saMsAriyoM ke guNasthAnakI apekSA caudaha bheda haiM, isake anantara kramase guNasthAnoMse rahita mukta yA siddha avasthA prApta hotI hai / isa gAthAmeM sayoga zabda antyadIpaka hai isa liye pUrvake mithyAdRSTyAdi sabahI guNasthAnavartI jIva yogasahita hote haiM / aura jina zabda madhyadIpaka hai isase asaMyatasamyagdRSTise lekara ayogI paryanta sabhI jina hote haiM / kevali zabda AdidIpaka hai isaliye sayogI ayogI tathA siddha tInoM hI kevalI hote haiM yaha sUcita hotA hai / For Private And Personal Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / isa prakAra sAmAnyase guNasthAnoMkA nirdezakara aba pratyeka guNasthAnoMmeM jo 2 bhAva hote haiM unakA ullekha karate haiN| micche khalu odaio vidiye puNa pAraNAmio bhaavo| misse khaobasamio aviradasammali tiNNeva // 11 // mithyAtve khalu audayiko dvitIye punaH pAraNAmiko bhAvaH / mizre kSAyopazamikaH aviratasamyaktve traya eva // 11 // artha-prathama guNasthAnameM audayika bhAva hote haiM / aura dvitIya guNasthAnameM pAraNAmika bhAva hote haiN| mizrameM kSAyopazamika bhAva hote haiN| aura caturtha guNasthAnameM aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika isa prakAra tInoMhI bhAva hote haiN| karmake udayase jo AtmAke pariNAma hoM unako audayika bhAva kahate haiN| jo karmake upazama honese bhAva hote haiM unako aupazamika bhAva kahate haiN| sarvaghAtispardhakoMke vartamAna niSekoMke vinA phala diye hI nirjarA honepara aura usIke ( sarvaghAtispardhakoMke ) AgAminiSakoMkA sadavasthArUpa upazama honepara aura dezaghAti spardhakoMkA udaya honepara jo AtmAke pariNAma hote haiM unako kSAyopazamika bhAva kahate haiM / jinameM karmake udaya upazamAdikI kucha bhI apekSA na ho unako pAraNAmika bhAva kahate haiM / ___ ukta cAroM hI guNasthAnake bhAva kisa apekSAse kahe haiM usako dikhAneke liye sUtra kahate haiN| ede bhAvA NiyamA daMsaNamohaM paDucca bhaNidA hu| cArittaM Natthi jado aviradaantesu ThANesu // 12 // ete bhAvA niyamA darzanamohaM pratItya bhaNitAH khalu / cAritraM nAsti yato aviratAnteSu sthAneSu // 12 // artha-mithyAdRSTyAdiguNasthAnoMmeM jo niyamabaddha audayikAdi bhAva kahe haiM ve darzanamohanIya karmakI apekSAse haiM; kyoMki caturthaguNasthAnaparyanta cAritra nahIM hotA / arthAt mithyAdRSTayAdi guNasthAnoM meM yadi sAmAnyase dekhA jAya to kevala audayikAdi bhAva hI nahIM hote kintu kSAyopazamikAdi bhAva bhI hote haiM tathApi yadi kevala darzanamohanIya karmakI apekSA dekhA jAya to audayikAdi bhAva hI hote haiM, kyoMki prathamaguNasthAnameM darzanamohanIyakarmakI mithyAtvaprakRtike udayamAtrakI apekSA hai isaliye audayika bhAva hI haiM / dvitIyaguNasthAnameM darzanamohanIyakI apekSA hI nahIM hai isaliye pAraNAmikabhAva haiM / tRtIyaguNasthAnameM jAtyantara sarvaghAti mizraprakRtikA udaya hai isaliye kSAyopazamika bhAva hote haiM / isIprakAra caturtha guNasthAnameM darzanamohanIyakarmake upazama kSaya kSayopazama tInoMkA sadbhAva hai isaliye tInoM hI prakArake bhAva hote haiM / For Private And Personal Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| paJcamAdiguNasthAnoM meM jo 2 bhAva hote haiM unako do gAthAoMdvArA aba dikhAte haiM / desavirade pamatte idare ya khaobasamiyabhAvo du| so khalu carittamohaM paDucca bhaNiyaM tahA uvari // 13 // dezavirate pramatte itare ca kSAyopazamikabhAvastu / / sa khalu cAritramohaM pratItya bhaNitastathA upari // 13 // artha-dezavirata pramatta apramatta ina guNasthAnoM meM cAritramohanIyakI apekSA kSAyopazamika bhAva hote haiM tathA inake Age apUrvakaraNAdi guNasthAnoMmeM bhI cAritramohanIyakI apekSAse hI bhAvoMko kheNge| tatto uvari uvasamabhAvo uvasAmagesu khabagesu / khaio bhAvo NiyamA ajogicarimotti siddhe ya // 14 // _tata upari upazamabhAvaH upazAmakeSu kSapakeSu / kSAyiko bhAvo niyamAt ayogicarima iti siddhe ca // 14 // artha-sAtaveM guNasthAnake Upara upazamazreNivAle AThameM naumeM dazameM guNasthAnameM tathA gyArahamemeM aupazamikabhAva hI hote haiM, isIprakAra kSapakazreNivAle ukta tIna guNasthAna tathA kSINamoha, saMyogakevalI ayogakevalI guNasthAnoMmeM aura siddhoM ke niyamase kSAyika bhAva hI hote haiN| kyoMki upazama zreNIvAlA tInoM guNasthAnoM meM cAritramohanIya karmakI ikkIsa prakRtiyoMkA upazama karatA hai aura gyArahamemeM sampUrNa cAritramohanIyakA upazama karacukatA hai isaliye yahAMpara aupaza mika bhAva hI hote haiM / isItaraha kSapakazreNivAlA ikkIsa prakRtiyoMkA kSaya karatA hai aura kSINamoha, sayogI, ayogI aura siddha yahAMpara kSaya hocukA hai isaliye kSAyika bhAva hI hote haiN| isaprakAra saMkSepase sampUrNa guNasthAnoM meM honevAle bhAva aura unake nimittako dikhAkara guNasthAnoMkA lakSaNa aba kramaprApta hai, isaliye pahale prathamaguNasthAnakA lakSaNa aura usake bhedoMko kahate haiN| micchodayeNa micchattamasaddahaNaM tu taccaatthANaM / eyaMtaM vibarIyaM viNayaM saMsayidamaNNANaM // 15 // mithyAtvodayena mithyAtvamazraddhAnaM tu tatvArthAnAm / ekAntaM viparItaM vinayaM saMzayitamajJAnam // 15 // artha-mithyAtvaprakRtike udayase tatvArthake viparIta zraddhAnako mithyAtva kahate haiM / isake pAMca bheda haiM ekAnta viparIta vinaya saMzayita ajJAna / aneka dharmAtmaka padArthako kisI eka dharmAtmaka mAnanA isako ekAnta mithyAtva kahate haiM jaise vastu sarvathA kSaNikahI hai, athavA nitya hI hai, vaktavya hI hai, avaktavya hI hai ityAdi / For Private And Personal Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAt / dharmAdikake svarUpako viparyayarUpa mAnanA isako viparIta mithyAtva kahate haiM jaise hiMsAse khargAdikakI prApti hotI hai| samyagdRSTi aura mithyAdRSTi deva guru tathA unake kahe hue zAstroM meM samAna buddhi rakhaneko vinayamithyAtva kahate haiM / jaise jina aura buddha tathA unake dharmako samAna samajhanA / samIcIna tathA asamIcIna donoM prakArake padArthoM meM se kisI bhI ekakA nizcaya na honA isako saMzaya mithyAtva kahate haiM / jaise sagrantha liGgamokSakA sAdhana hai yA nirgrantha liGga, athavA samyagdarzana samyagjJAna samyakcAritra inakI ekatA mokSakA sAdhana hai athavA yAgAdi karma / koMke sarvathA abhAvase anantaguNaviziSTa AtmAkI zuddha avasthAvizeSako mokSa kahate haiM yadvA buddhi Adi vizeSaguNoM ke abhAvako mokSa kahate haiM / __ jIvAdi padArthoMko "yahI hai" "isI prakAra hai" isa taraha vizeSarUpase na samajhaneko ajJAnamithyAtva kahate haiN| isa prakAra sAmAnyase mithyAtvake ye pAMca bheda haiM vistArase asaMkhyAtalokapramANataka bheda ho sakate haiN| ukta mithyAtvake pAMca bhedoMke dRSTAntoMko dikhAte haiM / eyaMta buddhadarasI vivarIo brahma tAvaso vinno| iMdo viya saMsaiyo makaDiyo ceva aNNANI // 16 // ekAnto buddhadarzI viparIto brahma tApaso vinayaH / indropi ca saMzayito maskarI caivAjJAnI // 16 // artha- ye kevala dRSTAntamAtra haiM isaliye pratyekake sAtha Adi zabda lagAlenA cAhiye arthAt bauddhAdimatavAle ekAntamithyAdRSTi haiM / yAjJika brAhmaNAdi viparIta mithyAdRSTi haiM / tApasAdi vinayamithyAdRSTi haiM, indranAmaka zvetAmbara guru prabhRti saMzayamithyAdRSTi haiM, aura maskarI Adika ajJAnI haiM / ukta mithyAtvake lakSaNako dUsare prakArase kahate haiN|| micchaMtaM vedaMto jIvo vivarIyadaMsaNo hodi / Na ya dhamma rocedi hu mahuraM khu rasaM jahA jarido // 17 // mithyAtvaM vidan jIvo viparItadarzano bhavati / / ___ na ca dharma rocate hi madhuraM khalu rasaM yathA jvaritaH // 17 // artha-mithyAtva prakRtike udayase utpanna honevAle mithyA pariNAmoMkA anubhavana karanevAlA jIva viparIta zraddhAnavAlA ho jAtA hai / usako jisaprakAra pittajvarase yukta jIvako mIThArasa bhI acchA mAluma nahIM hotA usa hI prakAra yathArtha dharma acchA mAluma nahIM hotA hai / bhAvArtha-mithyAtvaprakRtike udayase jo jIva devaguruzAstrake yathArtha kharUpakA For Private And Personal Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| zraddhAna na karake viparIta zraddhAna karatA hai usako mithyAdRSTi kahate haiN| yahAMpara jo ca zabda DAlA hai usase yaha abhiprAya samajhanA cAhiye ki yadi koI jIva bAhirase samyagdRSTike samAna AcaraNa karai aura antaraGgase usake viparIta pariNAma hoM to vaha yathArthameM mithyAdRSTi hI hai| isa arthako dRr3ha karaneke liye hI mithyAdRSTike bAhya cihoMko dikhAte haiN| micchAiTTI jIvo ubaiTheM pavayaNaM Na saddahadi / sadahadi asabhA ubaiThaM vA annuvi8||18|| mithyAdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM na zraddadhAti / zraddadhAti asadbhAvamupadiSTaM vA'nupadiSTam // 18 // artha-mithyAdRSTi jIva samIcIna guruoMke pUrvApara virodhAdi doSoMse rahita aura hitake karanevAle bhI vacanakA yathArtha zraddhAna nahIM krtaa| kintu AcAryAbhAsoMkedvArA upadiSTa yA anupadiSTa asadbhAvakA arthAt padArthake viparIta svarUpakA icchAnusAra zraddhAna karatA hai| __isa prakAra prathama guNasthAnakA svarUpa, usake bheda, aura unake dRSTAnta, tathA bAhya cihnoMko dikhAkara aba dUsare sAsAdana guNasthAnako kahate haiM / AdimasammattaddhA samayAdo chAvalitti vA sese / aNaaNNadarudayAdo NAsiyasammotti sAsaNakkho so // 19 // AdimasamyaktvAddhA AsamayataH SaDAvaliriti vA zeSe / anAnyatarodayAt nAzitasamyaktva iti sAsanAkhyaH saH // 19 // artha-prathamopazama samyaktvake athavA yahAMpara vA zabdakA grahaNa kiyA hai isaliye dvitIyopazama samyaktvake antarmuhUrtamAtra kAlameMse jaba jaghanya eka samaya tathA utkRSTa chaha AvalI pramANa kAla zeSa rahe utane kAlameM anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobhameM se kisIke bhI udayase samyaktvakI virAdhanA honepara samyagdarzanaguNakI jo avyakta atatvazraddhAnarUpa pariNati hotI hai usako sAsana yA sAsAdana guNasthAna kahate haiM / aba isa guNasthAnako dRSTAntadvArA spaSTa karate haiN| sammattarayaNapacayasiharAdo micchabhUmisamabhimuho / NAsiyasammatto so sAsaNaNAmo muNeyavo // 20 // samyaktvaratnaparvatazikharAt mithyAtvabhUmisamabhimukhaH / nAzitasamyaktvaH saH sAsananAmA mantavyaH // 20 // artha-samyaktarUpI ratnaparvatake zikharase girakara jo jIva mithyAtvarUpa bhUmike sammukha go. 2 For Private And Personal Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ho cukA hai, ata eva jisane samyaktvakI virAdhanA (nAza) karadI hai aura mithyatvako prApta nahIM kiyA hai usako sAsana yA sAsAdana guNasthAnavartI kahate haiM / bhAvArtha-jisaprakAra parvatase giranepara aura bhUmipara pahuMcane ke pahale madhyakA jo kAla hai vaha na parvatapara ThaharanekAhI hai aura na bhUmipara hI ThaharanekA hai; kintu anubhaya kAla hai| isI prakAra anantAnubandhI kaSAyameMse kisI ekake udaya honese samyaktvapariNAmoMke chUTanepara, aura mithyAtva prakRtike udaya na honese mithyAtva pariNAmoMke na honepara madhyake anubhayakAlameM jo pariNAma hote haiM unako sAsana yA sAsAdana guNasthAna kahate haiN| yahAMpara jo samyaktvako ratnaparvatakI upamA dI hai usakA abhiprAya yaha hai ki jisaprakAra ratnaparvata aneka ratnoMkA utpanna karanevAlA aura unnatasthAna para pahuMcAnevAlA hai usahI prakAra samyaktva bhI samyagjJAnAdi aneka guNaratnoMko utpanna karanevAlA hai aura sabase unnata mokSasthAnapara pahuMcAnevAlA hai / kramaprApta tRtIyaguNasthAnakA lakSaNa karate haiM / sammAmicchudayeNa ya jattarasabaghAdikajeNa / Naya samma micchaM pi ya sammisso hodi pariNAmo // 21 // samyagmithyAtvodayena ca jAtyantarasarvaghAtikAryeNa / naca samyaktvaM mithyAtvamapi ca sammizro bhavati pariNAmaH // 21 // artha-jisakA pratipakSI AtmAke guNako sarvathA ghAtanekA kArya dUsarI sarvaghAti prakRtiyoMse vilakSaNa jAtikA hai usa jAtyantara sarvaghAti samyagmithyAtva prakRtike udayase kevala samyaktvarUpa yA mithyAtvarUpa pariNAma na hokara jo mizrarUpa pariNAma hotA hai usako tIsarA mizra guNasthAna kahate haiM / (zaGkA ) yaha tIsarA guNasthAna vana nahIM sakatA; kyoMki mizrarUpa pariNAma hI nahIM ho sakate / yadi viruddha do prakArake pariNAma ekahI AtmA aura ekahI kAlameM mAne jAya to zItauSNakI taraha paraspara sahAnavasthAna lakSaNa virodha doSa AvegA / yadi kramase donoM pariNAmoM kI utpatti mAnIjAya to mizrarUpa tIsarA guNasthAna nahIM banatA / ( samAdhAna ) yaha zaGkA ThIka nahIM hai, kyoMki mitrAmitranyAyase ekakAla aura ekahI AtmAmeM mizrarUpa pariNAma ho sakate haiN| bhAvArtha-jisaprakAra devadattanAmaka kisI manuSyameM yajJadattakI apekSA mitrapanA aura caitrakI apekSA amitrapanA ye donoM dharma ekahI kAlameM rahate haiM aura uname koI virodha nahIM hai / usa hI prakAra sarvajJa nirUpita padArthake kharUpake zraddhAnakI apekSA samIcInatA aura sarvajJAbhAsakathita atatvazraddhAnakI apekSA mithyApanA ye donoM hI dharma eka kAla aura eka AtmAmeM ghaTita ho sakate haiM isameM koI bhI virodhAdi doSa nahIM haiN| ukta arthako hI dRSTAntadvArA spaSTa karate haiM / dahiguDamiva vAmissaM puhabhAvaM va kAriduM sakaM / For Private And Personal Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| evaM missayabhAvo sammAmicchottiNAdavo // 22 // dadhiguDamiva vyAmizraM pRthagbhAvaM naiva kartuM zakyam / evaM mizrakabhAvaH samyagmithyAtvamiti jJAtavyam // 22 // artha-jisaprakAra dahI aura guDako paraspara isa tarahase milAnepara ki phira una donoMko pRthak 2 nahIM karasakeM, usa dravyake pratyeka paramANukA rasa mizrarUpa ( khaTTA aura mIThA milA huA) hotA hai / usa hI prakAra mizrapariNAmoMmeM bhI ekahI kAlameM samyaktva aura mithyAtvarUpa pariNAma rahate haiM aisA samajhanA caahiye| . isa guNasthAnameM honevAlI vizeSatAko dikhAte haiM / so saMjamaM Na giNhadi desajamaM vA Na baMdhade AuM / samma vA micchaM vA paDivajiya maradi NiyameNa // 23 // sa saMyama na gRhNAti dezayamaM vA na badhnAti AyuH / samyaktvaM vA mithyAtvaM vA pratipadya mriyate niyamena // 23 // artha-tRtIya guNasthAnavI jIva sakala saMyama yA dezasaMyamako grahaNa nahIM karatA, aura na isa guNasthAnameM AyuHkarmakA bandha hI hotA hai / tathA isa guNasthAnavAlA jIva yadi maraNa karatA hai to niyamase samyaktva yA mithyAtvarUpa pariNAmoMko prApta karake hI maraNa karatA hai, kintu isa guNasthAnameM maraNa nahIM hotA / ukta arthako aura bhI spaSTa karate haiN| sammattamicchapariNAmesu jahiM AugaM purA vaddhaM / tahiM maraNaM maraNaMtasamugdhAdo vi ya Na missammi // 24 // samyaktvamithyAtvapariNAmeSu yatrAyuSkaM purA baddham / tatra maraNaM mAraNAntasamuddhAtopi ca na mizre // 24 // artha-tRtIyaguNasthAnavI jIvane tRtIyaguNasthAnako prApta karane se pahale samyaktva yA mithyAtvarUpake pariNAmoMmeMse jisa jAtike pariNAma kAlameM AyukarmakA bandha kiyA ho usa hI tarahake pariNAmoMke hone para usakA maraNa hotA hai, kintu mizraguNasthAnameM maraNa nahIM hotA / aura na isa guNasthAnameM mAraNAntika samuddhAta hI hotA hai| parantu kisI 2 AcAryake matake anusAra isa guNasthAnameM bhI maraNa ho sakatA hai / 1 mUla zarIrako vinA choDe hI AtmAke pradezoMkA bAhira nikalanA isako samudghAta kahate haiM / usake sAta bheda haiM vedanA kaSAya vaikriyaka mAraNAntika taijasa AhAra aura kevala / maraNase pUrva samayameM honevAle samuddhAtako mAraNAntika samuddhAta kahate haiN| For Private And Personal Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 12 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / caturtha guNasthAnakA lakSaNa batAne ke pUrva usameM honevAle sabhyagdarzana ke aupazamika kSAyika kSAyopazamika ina tIna bhedoMmeM se prathama kSAyopazamikakA lakSaNa karate haiM / sammattadesaghAdissudayAdo vedagaM have sammaM / calamalinamagADhaM taM NicaM kammakkhavaNahedu // 25 // samyaktvadezaghAterudayAdvedakaM bhavetsamyaktvam / calaM malinamagADhaM tannityaM karmakSapaNahetu // 25 // artha-samyagdarzanaguNako viparIta karanevAlI prakRtiyoMmeMse dezaghAti samyaktva prakRti ke udaya hone para ( tathA anantAnubandhi catuSka aura mithyAtva mizra ina sarvaghAti prakRtiyoMke AgAmi niSekoMkA sadavasthArUpa upazama aura vartamAna niSekoMkI vinA phala diye hI nirjarA honepara ) jo AtmAke pariNAma hote haiM unako vedaka yA kSAyopazamika samyagdarzana kahate haiM / ve pariNAma cala malina yA agAr3ha hote hue bhI nitya hI arthAt jaghanya antamuhUrtase lekara utkRSTa chayAsaTha sAgaraparyanta karmoMkI nirjarAko kAraNa haiM / jisaprakAra ekahI jala aneka kallolarUpameM pariNata hotA hai usahI prakAra jo samyagdarzana sampUrNa tIrthakara yA arhantoMmeM samAna ananta zaktike hone para bhI 'zrIzAntinAthajI zAntikeliye aura zrIpArzvanAthajI rakSA karane ke liye samartha haiM' isa taraha nAnA viSayoMmeM calAyamAna hotA hai usa ko cala samyagdarzana kahate haiM / jisa prakAra zuddha suvarNa bhI malake nimittase malina kahA jAtA hai usahI taraha samyaktva prakRtike udayase jisameM pUrNa nirmalatA nahIM hai usako malina samyagdarzana kahate haiM / jisa taraha vRddha puruSa ke hAthameM ThaharI huI bhI lAThI kAMpatI hai usahI taraha jisa samyagdarzanake hote hue bhI apane vanavAye hue mandirAdimeM 'yaha merA mandira hai' aura dUsareke vanavAye hue mandirAdimeM " yaha dUsareke haiM ' aisA bhrama ho usako agADha samyagdarzana kahate haiN| aba aupazamika yA kSAyika samyagdarzanakA lakSaNa kahate haiM / sattaNhaM ubasamado ubasamasammo khayAdu khaiyo ya / bidiyakasAyudayAdo asaMjado hodi sammo ya // 26 // __ saptAnAmupazamata upazamasamyaktvaM kSayAttu kSAyikaM ca / _ dvitIyakaSAyodayAdasaMyataM bhavati samyaktvaM ca // 26 // artha-tIna darzanamohanIya arthAt mithyAtva mizra aura samyaktva tathA cAra anantAnubandhI kaSAya ina sAta prakRtiyoMke upazamase upazama aura sarvathA kSayase kSAyika samyagdarzana hotA hai / isa (caturthaguNasthAnavartI ) samyagdarzana ke sAtha saMyama bilakula hI nahIM hotA; kyoMki yahAM para dUsarI apratyAkhyAnAvaraNakaSAyakA udaya hai / ata eva isa guNasthAnavartI jIvako asaMyatasamyagdRSTi kahate haiN| For Private And Personal Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAra / isa guNasthAnameM jo kucha vizeSatA hai usako dikhAte haiM / sammAiTTI jIvo uvaiTeM pabayaNaM tu saddahadi / sadahadi asabbhAvaM ajANamANo guruNiyogA // 27 // samyagdRSTiIva upadiSTaM pravacanaM tu zraddadhAti / zraddadhAtyasadbhAvamajJAyamAno guruniyogAt // 27 // artha-samyagdRSTi jIva AcAryoMke dvArA upadiSTa pravacanakA zraddhAna karatA hai, kintu ajJAnatAvaza guruke upadezase viparIta arthakA bhI zraddhAna karaletA hai / bhAvArtha " arahaMtadevakA aisA hI upadeza hai" aisA samajhakara yadi koI padArthakA viparIta zraddhAna bhI karatA hai to bhI vaha samyagdRSTi hI hai; kyoMki usane arahaMtakA upadeza samajhakara usa padArthakA vaisA zraddhAna kiyA hai parantu suttAdo taM sammaM darasijaMtaM jadA Na saddahadi / so ceva havai micchAiTThI jIvo tado pahudI // 28 // sUtrAttaM samyak darzayantaM yadA na zraddadhAti / sa caiva bhavati mithyAdRSTi vastadA prabhRti // 28 // artha-gaNadharAdikathita sUtrake Azrayase AcAryAdi ke dvArA bhaleprakAra samajhAye jAne para bhI yadi vaha jIva usa padArthakA samIcIna zraddhAna na karai to vaha jIva usa hI kAlase mithyAdRSTi hojAtA hai / bhAvArtha-AgamameM dikhAkara samIcIna padArthake samajhAne para bhI yadi vaha jIva pUrvameM ajJAnase kiye hue atattvazraddhAnako na choDe to vaha jIva usahI kAlase mithyAdRSTi kahA jAtA hai / caturthaguNasthAnavI jIvakA aura bhI vizeSa svarUpa dikhAte haiN| No indiyesu virado No jIve thAvare tase vApi / jo saddahadi jiNuttaM sammAiTThI avirado so // 29 // no indriyeSu virato no jIve sthAvare trase vApi / yaH zraddadhAti jinoktaM samyagdRSTiravirataH saH // 29 // artha-jo indriyoMke viSayoMse tathA trasa sthAvara jIvoMkI hiMsAse virakta nahIM hai, kintu jinendradevadvArA kathita pravacanakA zraddhAna karatA hai vaha aviratasamyagdRSTi hai| bhAvArtha saMyama do prakArakA hotA hai, eka indriyasaMyama dUsarA prANasaMyama / indriyoMke viSayoMse virakta honeko indriyasaMyama, aura apane tathA parake prANoMkI rakSAko prANasaMyama kahate haiM / isa guNasthAnameM donoM saMyamoMmeMse koI bhI saMyama nahIM hotA ata eva isako avirata samyagdRSTi kahate haiM / parantu isa guNasthAnameM jo api zabda par3A hai usase sUcita hotA hai ki vinA prayojana kisI hiMsAmeM pravRtta bhI nahIM hotA / For Private And Personal Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / paMcamaguNasthAnakA lakSaNa kahate haiM / paJcakkhANudayAdo saMjamabhAvo Na hodi NavariM tu / thovavado hodi tado desavado hodi paMcamao // 30 // pratyAkhyAnodayAt saMyamabhAvo na bhavati nariM tu / stokavrato bhavati tato dezavrato bhavati paJcamaH // 30 // artha-yahAM para pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA udaya honese pUrNa saMyama to nahIM hotA, kintu yaha vizeSatA hai ki apratyAkhyAnAvaraNakaSAyakA udaya na honese dezavrata hotA hai, ata eva isa paMcamaguNasthAnakA nAma dezavrata hai| isa guNasthAnako viratAvirata bhI kahate haiM so kyoM ? isakI upapattiko kahate haiN| jo tasabahAuvirado aviradao tahaya thaavrbhaado| ekasamayamhi jIvo viradAvirado jiNekamaI // 31 // yastrasabadhAdvirataH aviratastathA ca sthAvarabadhAt / ekasamaye jIvoM viratAvirato jinaikamatiH // 31 // artha---jo jIva jinendradevameM advitIya zraddhAko rakhatA huA nasakI hiMsAse virata aura usa hI samayameM sthAvarakI hiMsAse avirata hotAhai usa jIvako viratAvirata kahate haiM / bhAvArtha-yahAM para jina zabda upalakSaNa hai isaliye jinazabdase jinendradeva, aura unake upadezarUpa Agama, tathA usake anusAra calanevAle guruoMkA grahaNa karanA cAhiye / arthAt jinadeva, jina Agama, jinaguruoMkA zraddhAna karanevAlA jo jIva ekahI samayameM trasa hiMsAkI apekSA virata aura sthAvarahiMsAkI apekSA avirata hotA hai isaliye usako ekahI samayameM viratAvirata kahate haiM / yahAM para jo tathA ca zabda par3A hai usakA yaha abhiprAya hai ki vinA prayojana sthAvarahiMsAko bhI nahIM karatA / chaTTe guNasthAnakA lakSaNa kahate haiM / saMjalaNaNokasAyANudayAdo saMjamo have jamhA / malajaNaNapamAdo vi ya tamhA hu pamattavirado so // 32 // saMjvalananokaSAyANAmudayAtsaMyamo bhavedyasmAt / malajananapramAdopi ca tasmAtkhalu pramattavirataH saH // 32 // artha-sakalasaMyamako rokanevAlI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyakA upazama hone se pUrNa saMyama to ho cukA hai kintu usa saMyama ke sAtha saMjvalana aura no kaSAyake udayase saMyama meM malako utpanna karanevAlA pramAda bhI hotA hai ata eva isa guNasthAnako pramattavirata kahate haiN| 1 vizeSatA arthakA dyotaka yaha avyaya hai| For Private And Personal Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| vattAvattapamAde jo vasai pamattasaMjado hodi / sayalaguNazIlakalio mahabaI cittalAyaraNo // 33 // vyaktAvyaktapramAde yo vasati pramattasaMyato bhavati / sakalaguNazIlakalito mahAvratI citralAcaraNaH // 33 // artha-jo mahAvratI sampUrNa mUlaguNa (28) aura zIlase yukta hotA huA bhI vyakta aura avyakta doMno prakArake pramAdoMko karatA hai usa pramattasaMyatakA AcaraNa citrala hotA hai| prakaraNameM prApta pramAdoMkA varNana karate haiN| vikahA tahA kasAyA iMdiyaNiddA taheva paNayoya / cadu cadu paNamegegaM hoMti pamAdA hu paNNarasa // 34 // vikathA tathA kaSAyA indriyanidrAstathaiva praNayazca / __ catuHcatuHpaJcaikaikaM bhavanti pramAdAH khalu paJcadaza // 34 // artha-cAra vikathA ( strIkathA bhaktakathA rASTrakathA avanipAlakathA) cAra kaSAya ( krodha mAna mAyA lobha ) pAMca indriya ( sparzana rasana ghrANa cakSu aura zrotra) eka nidrA aura eka praNaya ( sneha) ye paMdraha pramAdoMkI saMkhyA hai| aba pramAdoMkA vizeSa varNana karaneke liye unake pAMca prakAroMkA varNana karate haiN| saMkhA taha patthAro pariyaTTaNa NaTTa taha samuddiDheM / ede paMca payArA pamadasamukttiNe NeyA // 35 // __ saMkhyA tathA prastAraH parivartanaM naSTaM tathA samuddiSTam / ete paJca prakArAH pramAdasamutkIrtane jJeyAH // 35 // artha-pramAdake vizeSa varNanake viSayameM ina pAMca prakAroMko samajhanA cAhiye / saM. khyA, prastAra, parivartana, naSTa, aura samuddiSTa / AlApoMke bhedoM kI gaNanAko saMkhyA kahate haiN| saMkhyAke rakhane yA nikAlane ke kramako prastAra, aura eka bhedase dUsare bhedapara pahuMcaneke kramako parivartana, saMkhyAke dvArA bhedake nikAlaneko naSTa, aura bhedako rakhakara saMkhyAke nikAlaneko samuddiSTa kahate haiM / __ saMkhyAkI utpattikA krama batAte haiM / savepi pukhabhaMgA uvarimabhaMgesu ekmekksu| melaMtitti ya kamaso guNide uppajade saMkhA // 36 // 1-2 jisakA svayaM anubhava ho usako vyakta aura usase viparItako avyakta pramAda kahate haiN| 3 citakabarA arthAt jisameM kisI dUsare raMgakA bhI sadbhAva ho / chaTTe guNasthAnavartI munikA AcaraNa kaSAyayukta honese citrala kahAjAtA hai / For Private And Personal Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / sarvepi pUrvabhaGgA uparimabhaGgeSu ekaikeSu / milanti iti ca kramazo guNite utpadyate saMkhyA // 36 // artha-pUrvake saba hI bhaGga Ageke pratyeka bhaGgameM milate haiM, isaliye kramase guNAkAra karane para saMkhyA utpanna hotI hai / bhAvArtha-pUrvake vikathAoMke pramANa cArako AgekI kaSAyoMke pramANa cArase guNA karanA cAhiye, kyoMki pratyeka vikathA pratyeka kaSAyake sAtha pAI jAtI hai / isase jo rAzi utpanna ho (jaise 16) usako pUrva samajhakara usake AgekI indriyoM ke pramANa pAMcase guNA karanA cAhiye, kyoMki pratyeka vikathA yA kaSAya pratyeka indriyake sAtha pAI jAtI hai / isake anusAra solahako pAMcase guNane para assI pramAdoMkI saMkhyA nikalatI hai / nidrA aura praNaya ye eka hI eka haiM isaliye ina ke sAtha guNA karanepara saMkhyAmeM vRddhi nahIM ho saktI / aba prastArakramako dikhAte haiM / paDhamaM pamadapamANaM kameNa Nikkhiviya uvarimANaM ca / piMDaM paDi ekekaM Nikkhitte hodi patthAro // 37 // prathamaM pramAdapramANaM krameNa nikSipya uparimANaM ca / piNDaM prati ekaikaM nikSipte bhavati prastAraH // 37 // artha-prathama pramAdake pramANakA viralana kara kramase nikSepaNa karake usake eka eka rUpake prati Ageke piNDarUpa pramAdake pramANakA nikSepaNa karanepara prastAra hotA hai / bhAvArthaprathama vikathA pramAdakA pramANa 4, usakA viralana kara kramase 1111 isataraha nikSepaNa karanA / isake Upara kaSAyapramAdake pramANa cArako pratyeka ekake Upara 1999 isataraha nikSepaNa karanA, aisA karaneke anaMtara paraspara ( kaSAyako ) jor3a dene para 16 solaha hote haiM / ina solahakA bhI pUrvakI taraha viralana kara eka 2 karake solaha jagaha rakhanA tathA pratyeka ekake Upara Ageke indriyapramAdakA pramANa pAMca 2 rkhnaa| aisA karanese pUrvakI taraha paraspara jor3ane para assI pramAda hote haiM / isako prastAra kahate haiM / isase yaha mAlUma ho jAtA hai ki pUrvake samasta pramAda, Ageke pramAda ke pratyekabhedake sAtha pAye jAte haiN| prastArakA dUsarA krama batAte haiM / Nikkhittu bidiyamettaM paDhamaM tassuvari vidiyamekekaM / piMDaM paDi Nikkheo evaM savattha kaaydyo||38|| nikSiptvA dvitIyamAnaM prathamaM tasyopari dvitIyamekaikam / piNDaM prati nikSepa evaM sarvatra kartavyaH // 38 // For Private And Personal Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommttsaarH| 17 artha-dUsare pramAdakA jitanA pramANa hai utanI jagahapara prathama pramAdake piNDako rakhakara, usake Upara eka 2 piNDa prati Ageke pramAdameMse eka 2 kA nikSepaNa karanA, aura Age bhI sarvatra isI prakAra karanA / bhAvArtha-dUsare kaSAya pramAdakA pramANa cAra hai isaliye cAra jagaha para prathama vikathApramAdake piNDakA sthApana karake usake Upara piNDa piNDake prati eka 2 kaSAyakA (1441) sthApana karanA / inako paraspara jor3anese solaha hote haiM / ina solahako prathama samajhakara, inase Ageke indriya pramAdakA pramANa pAMca hai isa liye solahake piNDako pAMca jagaha rakhakara pIche pratyeka piNDapara kramase eka 2 indriyakA sthApana karanA ( 16 16 16 16 16 ) ina solahako indriyapramAdake pramANa pAMcase guNA karane para yA pAMca jagahapara rakkhe hue solahako paraspara jor3anese pramAdoMkI saMkhyA assI nikalatI hai prathama prastArakI apekSA akSaparivartanako kahate haiN| tadiyakkho aMtagado Adigade saMkamedi vidiykkho| doNNivi gaMtUNaMtaM Adigade saMkamedi paDhamakkho // 39 // tRtIyAkSa antagata Adigate saMkrAmati dvitiiyaakssH| dvAvapi gatvAntamAdigate saMkrAmati prathamAkSaH // 39 // artha-pramAdakA tRtIyasthAna antako prApta hokara jaba phirase AdisthAnako prApta ho. jAya taba pramAdakA dUsarA sthAna bhI badalajAtA hai / isI prakAra jaba dUsarA sthAna bhI antako prApta hokara phira Adi ko prApta hojAya taba tIsarA pramAdakA sthAna badalatA hai| bhAvArtha-tIsarA indriyasthAna jaba sparzanAdike kramase krodha aura prathama vikathApara ghUmakara antako prApta hojAya taba dUsare kaSAyasthAnameM krodhakA sthAna chUTakara mAnakA sthAna hotA hai| isI prakAra kramase jaba kaSAyakA sthAna bhI pUrNa hojAya taba vikathAmeM strIkathAkA sthAna chUTakara rASTrakathAkA sthAna hotA hai / isakramase strIkathAlApI krodhI sparzanendriyavazaMgato nidrAluH snehavAn Adi assI hU bhaGga nikalate haiM / nidrA aura seha inakA dUsarA bheda nahIM hai isaliye inameM akSasaMcAra nahIM hotaa| dUsare prastArakI apekSA akSasaMcArako kahate haiM paDhamakkho aMtagado Adigade saMkamedi vidiykkho| doNivi gaMtUNaMtaM Adigade saMkamedi tadiyakkho // 40 // prathamAkSa antagata Adigate saMkrAmati dvitiiyaakssH| dvAvapi gatvAntamAdigate saMkrAmati tRtIyAkSaH // 40 // 1 eka sthAnako chor3akara dUsare sthAnapara jAneko parivartana kahate haiN| go. 3 For Private And Personal Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-prathamAkSa jo vikathArUpa pramAdasthAna vaha ghUmatA huA jaba kramase aMtataka pahuMcakara phira strIkathArUpa Adi sthAnapara AtA hai taba dUsarA kaSAyakA sthAna krodhako chor3akara mAnapara AtA hai / isI prakAra jaba dUsarA kaSAyasthAna bhI antako prApta hokara phira Adi (krodha) sthAnapara AtA hai taba tIsarA indriyasthAna badalatA hai / arthAt sparzanako chor3akara rasanApara AtA hai| Age naSTake lAnekI vidhi batAte haiM / sagamANehiM vibhatte sesaM lakkhittu jANa akkhapadaM / laddhe rUbaM pakkhiva suddhe aMte Na rUvapakkhebo // 41 // svakamAnairvibhakte zeSa lakSayitvA jAnIhi akSapadam / labdhe rUpaM prakSipya zuddhe ante na rUpaprakSepaH // 41 // artha-kisIne jitanemA pramAdakA bhaGga pUchA ho utanI saMkhyAko rakhakara usameM kramase pramAdapramANakA bhAga denA caahiye| bhAga denepara jo zeSa rahe usako akSasthAna samajha jo labdha Ave usameM eka milAkara, dUsare pramAdake pramANakA bhAga denA cAhiye, aura bhAga denese jo zeSa rahai usako akSasthAna samajhanA caahiye| kintu zeSa sthAnameM yadi zUnya ho to antakA akSasthAna samajhanA cAhiye, aura usameM eka nahIM milAnA cAhiye / jaise kisIne pUchA ki pramAdakA vIsavAM bhaGga kaunasA hai ? to vIsakI saMkhyAko rakhakara usameM prathama vikathApramAdake pramANa cArakA bhAga denese labdha pAMca Aye, aura zUnya zeSasthAnameM hai isaliye pAMcameM eka nahIM milAnA aura antakI vikathA ( avanipAlakathA) samajhanA cAhiye / isI prakAra Age bhI kaSAyake pramANa cArakA bhAga denese labdha aura zeSa eka 2 hI rahA isa liye prathama krodhakaSAya, aura labdha ekameM eka aura milAnese do hote haiM isaliye dUsarI rasanendriya samajhanI cAhiye / arthAt 20 vAM bhaGga avanipAlakathAlApI krodhI rasanendriyavazaMgato nidrAluH snehavAn yaha huaa| aba uddiSTakA kharUpa kahate haiN| saMThAvidUNa rUbaM ubarIdo saMguNittu sagamANe / abaNija aNaMkidayaM kujA emeva savattha // 42 // saMsthApya rUpamuparitaH saMguNitvA svkmaanm| apanIyAnaGkitaM kuryAt evameva sarvatra // 42 // . artha-ekakA sthApana karake Ageke pramAdakA jitanA pramANa hai usake sAtha guNAkAra karanA caahiye| aura usameM jo anaGkita ho usakA tyAga karai / isIprakAra Age bhI karanese uddiSTakA pramANa nikalatA hai / bhAvArtha-pramAdake bhaGgako rakhakara usakI saMkhyAke nikAlane For Private And Personal Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 19 ko uddiSTa kahate haiM / usake nikAlane kA krama yaha hai ki kisIne pUchA ki rASTrakathAlApI mAyI ghrANendriyavazaMgataH nidrAluH snehavAn yaha pramAdakA bhaGga kitanemA hai ? to eka(1) saMkhyA ko rakhakara usako pramAdake pramANase guNA karanA cAhiye aura jo anaMkita ho usako usameM se ghaTAdenA cAhiye / jaise 1 ekakA sthApanakara usako indriyoM ke pramANa pAMcase guNA karanepara pAMca hue usameM se anaMkita cakSuH zrotra do haiM; kyoMki bhaGga pUchanemeM ghrANendriya kA grahaNa kiyA hai, isaliye doko ghaTAyA to zeSa rahe tIna, unako kaSAyake pramANa cArase guNA karane para bAraha hote haiM, unameM anaMkita eka lobhakaSAya hai isaliye eka ghaTAdiyA to zeSa rahe gyAraha, unako vikathAoMke pramANa cArase guNanepara cavAlIsa hote haiM, usameMse eka avanipAlakathAko ghaTA diyA to zeSa rahe tetAlIsa isaliye ukta bhaGga tetAlIsamAM huaa| prathama prastArakI apekSA jo akSaparivartana vatAyA thA usake Azrayase naSTa aura uddiSTa ke gUDhayantrako dikhAte haiN| igiviticapaNakhapaNadazapaNNarasaM khavIsatAlasaTTI ya / saMThaviya pamadaThANe gaTThadidaM ca jANa tihANe // 43 // ekadvitricatuHpaMcakhapaJcadazapaJcadaza khaviMzaJcatvAriMzat SaSThIzca / saMsthApya pramAdasthAne naSToddiSTe ca jAnIhi tristhAne // 43 // artha-tIna pramAdasthAnoMmeM kramase prathama pAMca indriyoM ke sthAnapara eka do tIna cAra pAMcako kramase sthApana karanA / cAra kaSAyoMke sthAnapara zUnya pAMca daza pandraha sthApana karanA / tathA vikathAoMke sthAnapara kramase zUnya vIsa cAlIsa sATha sthApana karanA / aisA karanese naSTa uddiSTa acchItaraha samajhameM Asakate haiN| kyoMki jo bhaGga vivakSita ho usake sthAnoMpara rakkhI huI saMkhyAko paraspara jor3anese, yaha kitanevAM bhaGga hai athavA isa saMkhyAvAle bhaGgameM kauna 2 sApramAda AtA hai yaha samajhameM AsakatA hai / dUsare prastArakI apekSA gUDhayantrako kahate haiN| igiviticakhacaDavAraM khasolarAgaTThadAlacausahi / saMThaviya pamadaThANe NaTTadidraM ca jANa tihANe // 44 // ekadvitricatuHkhacaturaSTadvAdaza khaSoDazarAMgASTacatvAriMzacatuHSaSTim / saMsthApya pramAdasthAne naSToddiSTe ca jAnIhi tristhAne // 44 // artha-dUsare prastArakI apekSA tInoM pramAdasthAnoMmeM kramase prathama vikathAoM ke sthAnapara 1 / 2 / 3 / 4 sthApana karanA, aura kaSAyoMke sthAnapara 014 / 8 / 12 sthApanakaranA, aura 1-rAgazabdase 32 liye jAte haiN| kyoMki "kaTapayapuraHsthavarNaiH" ityAdi niyamasUtrake anusAra gakA artha 3 aura rakA artha 2 hotA hai / aura yaha niyama hai ki "aGkoMkI viparIta gati hotI hai"| For Private And Personal Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / indriyoMkI jagahapara 0 / 16 / 32148 / 64 / sthApana karanA, aisA karanese dUsare prastArakI apekSA bhI pUrvakI taraha naSToddiSTa samajhameM Asakate haiM / saptamaguNasthAnakA svarUpa batAte haiN| saMjalaNaNokAsAyANudao maMdo jadA tadA hodi / apamattaguNo teNa ya apamatto saMjado hodi // 45 // saMjvalananokaSAyANAmudayo mando yadA tadA bhavati / apramattaguNastena ca apramattaH saMyato bhavati // 45 // artha-jaba saMjvalana aura nokaSAyakA manda udaya hotA hai taba sakala saMyamase yukta munikeM pramAdakA abhAva ho jAtA hai isahI liye isa guNasthAnako apramattasaMyata kahate haiN| isake do bheda haiM eka khasthAnApramatta dUsarA sAtizayApramatta / khasthAnApramattasaMyatakA nirUpaNa karate haiN| NahAsesapamAdo vayaguNasIlolimaMDio nnaannii| aNuvasamao akhavao jhANaNilINohu apamatto // 46 // naSTAzeSapramAdo vrataguNazIlAvalimaNDito jJAnI / anupazamaka akSapako dhyAnanilIno hi apramattaH // 46 // artha-jisa saMyatake sampUrNa vyaktAvyakta pramAda naSTa ho cuke haiM, aura jo samagrahI mahAvrata aTThAIsa mUlaguNa tathA zIlase yukta hai, aura zarIra AtmAke bhedajJAnameM tathA mokSake kAraNabhUta dhyAnameM nirantara lIna rahatA hai, aisA apramatta jabataka upazamaka yA kSapaka zreNikA ArohaNa nahIM karatA tabataka usako svasthAnaapramatta athavA niratizaya apramatta kahate haiN| sAtizaya apramattakA svarUpa kahate haiM / igavIsamohakhavaNuvasamaNaNimittANi tikaraNANi tahiM / paDhama adhApavattaM karaNaM tu karedi apamatto // 47 // ekaviMzatimohakSapaNopazananimittAni trikaraNAni teSu / prathamamadhaHpravRttaM karaNaM tu karoti apramattaH // 47 // artha-apratyAkhyAna pratyAkhyAna saMjvalana sambandhI krodhamAnamAyAlobha tathA hAsyAdika nava noMkaSAya milakara ikkIsa mohanIyakI prakRtiyoM ke upazama yA kSaya karaneko AtmAke tIna karaNa arthAt tIna prakArake vizuddha pariNAma nimittabhUta haiM, adhaHkaraNa apUrvakaraNa anivRttikaraNa / unameMse sAtizaya apramatta-arthAt jo zreNi caDhaneke sammukha hai vaha prathamake adhaHpravRtta karaNako hI karatA hai| For Private And Personal Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 2.1 adhaHpravRttakaraNakA lakSaNa kahate haiN| jamA uvarimabhAvA hechimabhAvahiM sarisagA hoti / tamA paDhamaM karaNaM adhApavattotti Nihi // 48 // yasmAduparitanabhAvA adhastanabhAvaiH sadRzakA bhavanti / tasmAtprathamaM karaNamadhaHpravRttamiti nirdiSTam // 48 // artha-adhaHpravRttakaraNake kAlameMse Uparake samayavartI jIvoMke pariNAma nIceke samayavartI jIvoMke pariNAmake sadRza-arthAt saMkhyA aura vizuddhi kI apekSA samAna hote haiM isaliye prathama karaNako AgamameM adhaHpravRtta karaNa kahA hai| adhaHpravRttakaraNake kAla aura usameM honevAle pariNAmoMkA pramANa batAte haiM / aMtomuhuttametto tatkAlo hodi tattha prinnaamaa| logANamasaMkhamidA ubaruvari sarisavaDDhigayA // 49 // antarmuhUrtamAtrastatkAlo bhavati tatra prinnaamaaH| lokAnAmasaMkhyamitA uparyuparisadRzavRddhigatAH // 49 // artha-isa adhaHpravRttakaraNakA kAla antarmuhUrta mAtra hai, aura usameM pariNAma asaMkhyAtaloka pramANa hote haiM, aura ye pariNAma Upara Upara sadRza vRddhiko prApta hote gaye haiM / arthAt yaha jIva cAritramohanIyakI zeSa 21 prakRtiyoMkA upazama yA kSaya karaneke liye adhaHkaraNa apUrvakaraNa anivRttikaraNoMko karatA hai / usameM se adhaHkaraNa zreNi car3haneke sammukha sAtizaya apramattake hotA hai, aura apUrvakaraNa AThaveM aura anivRttakaraNa navaveM guNasthAnameM hotA hai / bhAvArtha-karaNa nAma AtmAke pariNAmoMkA hai / ina pariNAmoMmeM pratisamaya anantaguNI vizuddhatA hotI jAtI hai / jisake balase kauMkA upazama tathA kSaya aura sthitikhaNDana tathA anubhAgakhaNDana hote haiN| ina tInoM karaNoMkA kAla yadyapi sAmAnyAlApase antarmuhUrtamAtra hai, tathApi adhaHkaraNake kAlake saMkhyAtaveM bhAga apUrvakaraNakA kAla hai, aura apUrvakaraNake kAlase saMkhyAtaveM bhAga anivRttakaraNakA kAla hai / adhaHpravRttakaraNake pariNAma asaMkhyAtaloka pramANa haiM / apUrvakaraNake pariNAma adhaHkaraNake pariNAmoMse asaMkhyAtalokaguNita haiM / aura anivRttakaraNake pariNAmoMkI saMkhyA usake kAlake samayoMke samAna hai / arthAt anivRttakaraNake kAlake jitane samaya haiM utane hI usake pariNAma haiN| pUrvokta kathanakA khulAsA vinA dRSTAntake nahIM ho sakatA isaliye isakA dRSTAnta isaprakAra samajhanA cAhiye kiH--kalpanA karo ki adhaHkaraNake kAlake samayoM kA pramANa 16, apUrva karaNake kAlake samayoMkA pramANa 8, aura anivRttakaraNake kAlake samayoMkA pramANa 1 hai| adhaHkaraNake pariNAmoMkI saMkhyA 3072, apUrvakaraNake pariNAmoMkI saMkhyA 4096, aura For Private And Personal Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 22 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / anivRttakaraNake pariNAmoMkI saMkhyA 4 hai / eka samaya meM eka jIvake ekahI pariNAma hotA hai isaliye eka jIva adhaHkaraNa ke 16 samayoM meM 16 pariNAmoMko hI dhAraNa kara sakatA hai / adhaHkaraNake aura apUrvakaraNa ke pariNAma jo 16 aura 8 se adhika kahe haiM, ve nAnA jIvoMkI apekSAse kahe gaye haiN| yahAM itanA vizeSa hai ki adhaHkaraNa ke 16 samayoM meM se prathama samaya meM yadi koI bhI jIva adhaHkaraNa mAMDaigA to usake adhaH karaNake samasta pariNAmoM meM se pahale 162 pariNAmoM meM se koI eka pariNAma hogA / arthAt tIna kAlameM jaba kabhI cAhe jaba cAhe jo adhaHkaraNa mAMr3egA to usake pahale samaya meM nambara 1 se lagAkara nambara 162 taka ke pariNAmoMmeMse usakI yogyatAke anusAra koI eka pariNAma hogA / isahI prakAra kisI bhI jIva ke usake adhaHkaraNa mAMDUne ke dUsare samaya meM nambara 40 se lagAkara nambara 205 taka 166 pariNAmoM meM se koI eka pariNAma hogA / isahI prakAra tIsare cauthe Adi samayoM meM bhI kramase nambara 80 se lagAkara 249 taka 170 pariNAmoMmeM se koI eka aura 121 se lagAkara 294 takake 174 pariNAmoM meM se koI eka pariNAma hogA / isItaraha Age ke samayoM meM honevAle pariNAma gommaTasArakI bar3I TIkAmeM, yA suzIlA upanyAsameM diye hue yatradvArA samajhalene cAhiye / adhaH karaNake apunarukta pariNAma kevala 912 haiM / aura samasta samayoMmeM honevAle punarukta aura apunarukta pariNAmakA jor3a 3072 hai / isa adhaHkaraNa ke pariNAma samAna vRddhiko liye hue haiM - arthAt pahale samaya ke pariNAmase dvitIya samaya ke pariNAma jitane adhika haiM utane hI utane dvitIyAdika samayoMke pariNAmoMse tRtIyAdika samayoMke pariNAma adhika haiM / isa samAnavRddhiko hI caya kahate haiM / isa dRSTAntameM cayakA pramANa 4 hai, sthAnakA pramANa 16, aura sarvadhanakA pramANa 3072 hai / prathamasthAnameM vRddhika abhAva hai isaliye antimasthAna meM eka ghaTi pada ( sthAna ) pramANa caya varddhita haiM / ataeva eka ghATi padake Adheko caya aura padase guNAkaranepara 1544016 480 cayadhanakA pramANa hotA hai / bhAvArtha prathama samaya ke samAna samasta samayoM meM pariNAmoMko bhinna samajhakara varddhita pramANake joDako cayadhana vA uttaradhana kahate haiM / sarvadhanameM se cayadhanako ghaTAkara zeSa meM padakA bhAga dene se prathama samayasambandhI pariNAma puMjakA pramANa 0 = 162 hotA hai / isameM kramase eka 2 caya jor3anepara dvitIyAdika samayoMke pariNAma puMjakA pramANa hotA hai / eka ghATa padapramANa caya milAnese aMtasamayasambandhI pariNAmapuMjakA pramANa 162+15x4=222 hotA hai / eka samayameM aneka pariNAmoMkI sambhAvanA hai isaliye eka samayameM aneka jIva aneka pariNAmoMko grahaNa karasakate haiM / ataeva eka samaya meM nAnA jIvoMkI apekSA se pariNAmoM meM visadRzatA hai / ekasamayameM aneka jIva eka pariNAmako grahaNa kara sakate haiM isaliye eka samayameM nAnAjIvoM kI apekSA se pariNAmoM meM sadRzatA hai / bhinnasamayoM meM aneka jIva aneka pariNAmoMko grahaNa kara sakate haiM isaliye bhinna samayoM meM nAnAjIvoM kI 3072-480. 16 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 23 gommttsaarH| apekSAse pariNAmoMmeM visadRzatA hai / jo pariNAma kisI eka jIvake prathama samayameM ho sakatA hai vahI pariNAma kisI dUsare jIvake dUsare samayameM, aura tIsare jIvake tIsare samayameM, tathA cauthe jIvake cauthe samayameM ho sakatA hai, isaliye bhinnasamayavartI aneka jIvoM ke pariNAmoMse sadRzatA bhI hotI hai / jaise 162 nambarakA pariNAma prathama dvitIya tRtIya caturtha samayameM hosakatA hai / prathama samayasambandhI pariNAmapuMjake bhI 39,40, 41,42 isataraha cAra khaNDa kiye gaye haiN| arthAt nambara 1 se lekara 39 nambara takake 39 pariNAma aise haiM jo prathama samayameM hI pAye jAte haiM, dvitIyAdika samayoMmeM nahIM, inahI 39 pariNAmoMke puMjako prathama khaNDa kahate haiN| dUsare khaNDameM nambara 40 se 79 taka 40 pariNAma aise haiM jo prathama aura dvitIya samayameM pAye jAte haiM isako dvitIya khaNDa kahate haiM / tIsare khaNDameM nambara 80 se 120 taka 41 pariNAma aise haiM jo prathama dvitIya tRtIya samayoMmeM pAye jAte haiM / aura caturtha khaNDameM nambara 121 se 162 taka 42 pariNAma aise hai jo Adike cAroMhI samayoMmeM pAye jA sakate haiM / isahI prakAra anya samayoMmeMbhI samajhanA / adhaHkaraNake Upara 2 ke samasta pariNAma pUrvapUrva pariNAmakI apekSA ananta 2 guNI vizuddhatA liye hue haiN| aba apUrvakaraNa guNasthAnako kahate haiN| aMtomuhuttakAlaM gamiUNa adhApavattakaraNaM taM / paDisamayaM sujhaMto apuvakaraNaM samalliyai // 50 // antarmuhUrtakAlaM gamayitvA adhaHpravRttakaraNaM tat / / pratisamayaM zudhyan apUrvakaraNaM samAzrayati // 50 // artha-jisakA antarmuhUrtamAtra kAla hai aise adhaHpravRttakaraNako vitAkara vaha sAtizaya apramatta jaba pratisamaya anantaguNI vizuddhiko liye hue apUrvakaraNa jAtike pariNAmoMko karatA hai taba usako apUrvakaraNanAmaka aSTamaguNasthAnavartI kahate haiN| apUrvakaraNakA niruktipUrvaka lakSaNa kahate haiM / edami guNahANe visarisasamayaTThiyahiM jIvahiM / puvamapattA jamA hoti apuvA hu pariNAmA // 51 // etasmin guNasthAne visadRzasamayasthitai vaiH / pUrvamaprAptA yasmAt bhavanti apUrvA hi pariNAmAH // 51 // artha-isa guNasthAnameM bhinnasamayavartI jIva, jo pUrvasamayameM kabhI bhI prApta nahIM hue the aise apUrva pariNAmoMko hI dhAraNa karate haiM isaliye isa guNasthAnakA nAma apUrvakaraNa hai| bhAvArtha jisa prakAra adhaHkaraNameM bhinna samayavartI jIvoMke pariNAma sadRza aura visa For Private And Personal Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 24 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / za donoM hI prakArake hote haiM, vaisA apUrvakaraNameM nahIM hai; kintu yahAMpara bhinna samayavartI jIvoMke pariNAma visadRza hI hote haiM sadRza nahIM hote / isa guNasthAnakA do gAthAoM dvArA vizeSasvarUpa dikhAte haiM / bhiNNasamaTThiyehiMdu jIvehiM Na hodi satradA sariso / karaNehiM ekasamayaDiyehiM sariso visariso vA // 52 // bhinnasamayasthitaistu jIvairna bhavati sarvadA sAdRzyam / karaNairekasamayasthitaiH sAdRzyaM vaisAdRzyaM vA // 52 // artha - yahAMpara ( apUrvakaraNameM ) bhinnasamayavartI jIvoM meM vizuddha pariNAmoM kI apekSa kabhI bhI sAdRzya nahIM pAyA jAtA; kintu eka samayavartI jIvoMmeM sAdRzya aura vaisAdRzya donahI pAye jAte haiM / aMtamuttamete paDisamayamasaMkhalogapariNAmA / kamauDDhA pucaguNe aNukaTThI Natthi niyameNa // 53 // antarmuhUrtamAtre pratisamayamasaMkhya loka pariNAmAH / kramavRddhA apUrvaguNe anukRSTirnAsti niyamena // 53 // artha -- isa guNasthAnakA kAla antarmuhUrtamAtra hai, aura isameM pariNAma asaMkhyAta lokapramANa hote haiM, aura ve pariNAma uttarottara pratisamaya samAnavRddhiko liye hue haiM / tathA guNasthAnameM niyamase anukRSTiracanA nahIM hotI hai / bhAvArtha - adhaHpravRttakaraNake kAlase apUrvakaraNakA kAla yadyapi saMkhyAtaguNA hIna hai; tathApi sAmAnya se antarmuhUrtamAtrahI hai / aura isameM pariNAmoMkI saMkhyA adhaHpravRttakaraNake pariNAmoMkI saMkhyAse asaMkhyAta lokaguNI hai / aura ina pariNAmoM meM uttarottara pratisamaya samAna vRddhi hotI gaI hai / arthAt prathama samaya ke pariNAmoMse jitane adhika dvitIya samaya ke pariNAma haiM utane 2 hI adhika dvitIyAdi samayake pariNAmoMse tRtIyAdi samaya ke pariNAma haiM / tathA jisaprakAra adhaHpravRttakaraNameM bhinnasamayavartI jIvoMke pariNAmoMmeM sAdRzya pAyA jAtA hai isaliye vahAM para anukRSTi racanA kI hai usa prakAra apUrvakaraNa meM anukRSTi racanA nahIM hotI; kyoMki bhinnamayavartI jIvoM ke pariNAmoM meM yahAMpara sAdRzya nahIM pAyA jAtA / isakI aMkasaMdRSTi isa prakAra hai / sarvadhanakA pramANa 4096 hai, cayakA pramANa 16, aura sthAnakA pramANa 8 hai / eka ghATipadake Adheko caya aura padase guNAkaranepara cayadhanakA pramANa 7 X 1628 = 448 hotA hai / sarvadhanameM se cayadhanako ghaTAkara padakA bhAga dene se prathamasamayasambandhI pariNAmapuMjakA pramANa -448 = 456 hotA hai / isameM eka 2 caya jor3ane para dvitIyAdika 4096-448 For Private And Personal Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| samayameM honevAle pariNAmoMkA pramANa nikalatA hai| isameM eka ghATi padapramANa caya jor3anese aMtasamayasaMbandhI pariNAmoMkA pramANa 456+7416=568 hotA hai / ina apUrvakaraNa pariNAmoMke dvArA kyA kArya hotA hai ? yaha do gAthAoMdvArA spaSTa karate haiM / tArisapariNAmaTThiyajIvA hu jiNehiM galiyatimirehiM / mohassaputvakaraNA khabaNubasamaNujayA bhaNiyA // 54 // tAzapariNAmasthitajIvA hi jinairglittimiraiH| mohasyApUrvakaraNAH kSapaNopazamanodyatA bhaNitAH // 54 // 'artha-ajJAna andhakArase sarvathA rahita jinendradevane kahA hai ki ukta pariNAmoMko dhAraNa karanevAle apUrvakaraNa guNasthAnavartI jIva mohanIya karmakI zeSa prakRtiyoMkA kSapaNa athavA upazamana karanemeM udyata hote haiM / NiddApayale NaTe sadi AU ubasamaMti ubsmyaa| khavayaM duke khabayA NiyameNa khavaMti mohaM tu // 55 // nidrApracale naSTe sati AyuSi upazamayanti upazamakAH / kSapakaM DhaukamAnAH kSapakA niyamena kSapayanti mohaM tu // 55 // artha-jinake nidrA aura pracalAkI bandhavyucchitti ho cukI hai, tathA jinakA Ayukarma abhI vidyamAna hai, aise upazamazreNikA ArohaNa karanevAle jIva zeSamohanIyakA upazamana karate haiM, aura jo kSapakazreNikA ArohaNa karanevAle haiM ve niyamase mohanIyakA kSapaNa karate haiM / bhAvArtha-jisake apUrvakaraNake chaha bhAgoMmeMse prathama bhAgameM nidrA aura pracalAkI bandhavyucchitti hogaI hai, aura jisakA Ayukarma vidyamAna hai ( jo maraNake sammukha nahIM hai ), arthAt jo zreNiko car3hanevAlA hai, kyoMki zreNise utarate samaya yahAMpara maraNakI sambhAvanA hai / isaprakArase upazamazreNiko car3hanevAle jIvake apUrvakaraNa pariNAmoM ke nimittase mohanIyakA upazama aura kSapakazreNivAle ke kSaya hotA hai / navameM guNasthAnakA svarUpa kahate haiM / ekali kAlasamaye saMThANAdIhiM jaha NivaTThati / Na NivaTuMti tahAvi ya pariNAmehiM miho jehiM // 56 // 1 isa vizeSaNase unake kahe hue vacanameM prAmANya dikhalAyA hai, kyoMki yaha niyama hai ki jo paripUrNa jJAnakA dhAraka hai vaha mithyA bhASaNa nahIM karatA / 2 ina donoM karmoMkI bandhavyucchitti yahIM para hotI hai| isa kathanase aSTamaguNasthAnakA prathama bhAga lenA cAhiye; kyoMki upazama yA kSayakA prArambha yahIMse hojAtA hai| 3 maraNake samayase pUrvasamayameM honevAle guNasthAnako bhI upacArase maraNakA guNasthAna kahate haiN| 4 isa gAthAmeM 'tu' zabda par3A hai isase sUcita hotA hai ki kSapakazreNimeM maraNa nahIM hotaa| go.4 For Private And Personal Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ekasmin kAlasamaye saMsthAnAdibhiryathA nivartante / na nivartante tathApi ca pariNAmaimitho yaiH // 56 // artha-antarmuhUrtamAtra anivRttikaraNake kAlameMse Adi yA madhya yA antake eka samayavartI aneka jIvoMmeM jisa prakAra zarIrakI avagAhanA Adi bAhya kAraNoMse tathA jJAnAvaraNAdikakarmake kSayopazamAdi antaraGga kAraNoMse parasparameM bheda pAyA jAtA hai, usa prakAra jina pariNAmoMke nimittase parasparameM bheda nahIM pAyA jAtAH hoti aNiyaTTiNo te paDisamayaM jessimekprinnaamaa| vimalayarajhANahuyavahasihAhi NiddaDDa kammavaNA // 57 // (jummam) bhavanti anivartinaste pratisamayaM yeSAmekapariNAmAH / vimalataradhyAnahutavahazikhAbhirnirdagdhakarmavanAH // 57 // (yugmam ) artha--unako anivRttikaraNa pariNAma kahate haiM / aura anivRttikaraNakA jitanA kAla hai utanehI usake pariNAma haiM / isaliye usake kAla ke pratyeka samayameM anivRttikaraNakA eka 2 hI pariNAma hotA hai / tathA ye pariNAma atyanta nirmala dhyAnarUpa agnikI zikhAoMkI sahAyatAse karmavanako bhasma karadete haiM / bhAvArtha-anivRttikaraNakA jitanA kAla hai utanehI usake pariNAma haiM, isaliye pratyeka samayameM eka hI pariNAma hotA hai| ataeva yahAMpara bhinnasamayavartI pariNAmoMmeM sarvathA visadRzatA aura ekasamayavartI jIvoMke pariNAmoMmeM sarvathA sadRzatA hI hotI hai / ina pariNAmoMsehI Ayukarmako chor3akara zeSa sAta karmoMkI guNazreNinirjarA, guNasaMkramaNa, sthitikhaNDana, anubhAgakANDakakhaNDana hotA hai, aura mohanIya karmakI bAdarakRSTi sUkSmakRSTi Adi hotI haiM / navameM guNasthAnake saMkhyAta bhAgoMmeMse antake bhAgameM honevAle kAryako kahate haiM / puvaapucpphddddybaadrsuhmgykittttiannubhaagaa| hINakamANaMtaguNeNavarAdu varaM ca hehassa // 59 // pUrvApUrvaspardhakabAdarasUkSmagatakRSTayanubhAgAH / hInakramA anantaguNena avarAttu varaM cAdhastanasya // 59 // artha-pUrvaspardhakase apUrvaspardhakake aura apUrvaspardhakase bAdarakRSTike tathA bAdarakRSTise sUkSmakRSTike anubhAga kramase anantaguNe 2 hIna haiM / aura Uparake (pUrva 2 ke) jaghanyase nIcekA (uttarottarakA ) utkRSTa aura apane 2 utkRSTase apanA 2 jaghanya anantaguNA 2 hIna hai| bhAvArthaH-aneka prakArakI anubhAgazaktise yukta kArmaNavargaNAoM ke samUhako spardhaka kahate haiN| jo spardhaka anivRttikaraNake pUrvameM pAyejAMya unako pUrvaspardhaka kahate haiM / jinakA anivRtikaraNake nimittase anubhAga kSINa ho jAtA hai unako apUrvaspardhaka kahate haiM / tathA jinakA For Private And Personal Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| 27 anubhAga apUrvasparghakasebhI kSINa ho jAya unako bAdarakRSTi, aura jinakA anubhAga bAdarakRSTikI apekSAbhI kSINa ho jAya unako sUkSmakRSTi kahate haiM / pUrvaspardhakake jaghanya anubhAgase apUrvaspardhakakA utkRSTa anubhAga bhI anantaguNA hIna hai| isIprakAra apUrvaspardhakake jaghanyase bAdarakRSTikA utkRSTa aura bAdarakRSTike jaghanyase sUkSmakRSTikA utkRSTa anubhAga anantaguNA 2 hIna hai / aura jisa prakAra pUrvaspardhakake utkRSTase pUrvaspardhakakA jaghanya anantaguNAhIna hai usahI prakAra apUrvaspardhaka AdimeM bhI apane 2 utkRSTase apanA 2 jaghanya anubhAga anantaguNA 2 hIna hai / dazameM guNasthAnakA svarUpa kahate haiM / dhudakosuMbhayavatthaM hodi jahA suhamarAyasaMjuttaM / evaM suhamakasAo suhamasarAgotti NAdavo // 59 // dhautakausumbhavastraM bhavati yathA sUkSmarAgasaMyuktam / / evaM sUkSmakaSAyaH sUkSmasarAga iti jJAtavyaH // 59 // artha-jisa prakAra dhule hue kasUmI vastrameM lAlimA ( sursI ) sUkSma rahajAtI hai, usahI prakAra jo atyantasUkSma rAga (lobha ) se yukta hai usako sUkSmasAmparAya nAmaka dazama guNasthAnavartI kahate haiN| bhAvArtha:-jahAMpara pUrvokta tIna karaNake pariNAmoMse kramase lobhakaSAyake vinA cAritramohanIyakI zeSa vIsa prakRtiyoMkA upazama athavA kSaya honepara sUkSmakRSTiko prApta lobhakaSAyakA udaya pAyA jAya usako sUkSmasAmparAya nAmakA dazamAM guNasthAna kahate haiN| isa sUkSmalobhake udayase honevAle phalako dikhAte haiN| aNulohaM vedaMto jIvo ubasAmago va khabago vaa| . so suhamasaMparAo jahakhAdeNUNao kiMci // 60 // aNulobhaM vidan jIva upazamako va kSapako vaa| sa sUkSmasAmparAyo yathAkhyatenonaH kizcit // 60 // artha-cAhe upazamazreNikA ArohaNa karanevAlA ho athavA kSapakazreNikA ArohaNa karanevAlAho; parantu jo jIva sUkSmalobhake udayakA anubhava kara rahA hai aisA dazame guNa. sthAnavI jIva yathAkhyAta cAritrase kuchahI nyUna rahatA hai / bhAvArtha-yahAMpara sUkSma lobhakA udaya rahanese yathAkhyAta cAritrake prakaTa honemeM kucha kamI rahatI hai| gyArahame guNasthAnakA svarUpa dikhAte haiN| kadakaphalajudajalaM vA sarae saravANiyaM va zimmalayaM / sayalovasaMtamoho ubasaMtakasAyao hodi // 61 // For Private And Personal Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir raaycndrjainshaastrmaalaayaam| katakaphalayutajalaM vA zaradi saraHpAnIyaM va nirmalam / sakalopazAntamoha upazAntakaSAyako bhavati // 61 // artha-nirmalI phalase yukta jalakI taraha, athavA zaradaRtumeM honevAle sarovarake jalakI taraha, sampUrNa mohanIyakarmake upazamase utpanna honevAle nirmala pariNAmoMko upazA. ntakaSAya gyAharamAM guNasthAna kahate haiN| bArahameM guNasthAnako kahate haiN| hissesakhINamoho phlihaamlbhaaynnudysmcitto| khINakasAo bhaNNadi NiggaMtho vIyarAyahi // 62 // niHzeSazINamohaH sphaTikAmalabhAjanodakasamacittaH / kSINakaSAyo bhaNyate nirgrantho vItarAgaiH // 62 // artha-jisa nirgranthakA citta mohanIya karmake sarvathA kSINa honese sphaTikake nirmala pAtrameM rakkhe hue jalake samAna nirmala hogayA hai usako vItarAgadevane kSINakaSAyanAmaka bArahame guNasthAnavartI kahA hai / do gAthAoMdvArA terahaveM guNasthAnako kahate haiM / kevalaNANadivAyarakiraNakalAbappaNAsiyaNNANo / NavakevalalaDuggamasujaNiyaparamappavavaeso // 63 // kevalajJAna divAkarakiraNakalApapraNAzitAjJAnaH / / navakevalalabdhyudgamasujanitaparamAtmavyapadezaH // 63 // artha-jisakA kevalajJAnarUpI sUryakI avibhAgapraticchedarUpa kiraNoMke samUhase ( utkRSTa anantAnantapramANa) ajJAna andhakAra sarvathA naSTa hogayA ho, aura jisako nava kevalalabdhiyoMke ( kSAyika-samyaktva cAritra jJAna darzana dAna lAbha bhoga upabhoga vIrya) prakaTa honese "paramAtmA" yaha vyapadeza (saMjJA ) prApta hogayA hai, vahaH asahAyaNANadaMsaNasahio idi kevalI hu jogeNajuttotti sajogijiNo aNAiNihaNArise utto // 64 // asahAyajJAnadarzanasahita iti kevalI hi yogena yukta iti sayogijinaH anAdinidhanArSe uktH|| 64 // artha-indriya Aloka AdikI apekSA na rakhanevAle jJAna darzanase yukta honeke kAraNa kevalI, aura kAyayogase yukta rahaneke kAraNa sayogI, tathA ghAtikarmoMse rahita honeke kAraNa jina kahA jAtA hai, aisA anAdinidhana ArSa AgamameM kahA hai| bhAvArtha-bArahame guNasthA. For Private And Personal Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar|. nakA vinAza hotehI jisake jJAnAvaraNAdi tInaM ghAti aura solaha aghAti prakRti, sampUrNa milAkara 63 prakRtiyoMke naSTa honese ananta catuSTaya tathA nava kevalalabdhi prakaTa ho cukI haiM aura kAya yogase yukta hai usa arahaMtako terahame guNasthAnavartI kahate haiM / caudahame ayogakevalI guNasthAnako kahate haiM / sIlesiM saMpatto NiruddhaNissesaAsavo jIvo / kammarayavippamukko gayajogo kevalI hodi // 65 // zIlaizyaM saMprAptaH niruddhaniHzeSAsravo jIvaH / karmarajovipramukto gatayogaH kevalI bhavati // 65 // artha-jo aThAraha hajAra zIlake bhedoMkA khAmI ho cukA hai / aura jisake karmoMke AnekA dvArarUpa Asrava sarvathA banda hogayA hai / tathA sattva aura udaya avasthAko prApta karmarUpa rajakI sarvotkRSTa nirjarA honese, jo usa karmase sarvathA mukta honeke sammukha hai, usa kAya yogarahita kevalIko caudahame guNasthAnavartI ayogakevalI kahate haiN| bhAvArtha-zIlakI pUrNatA yahIMpara hotI hai isaliye jo zIlakA khAmI hokara pUrNa saMvara aura nirjarAkA pAtra honese mukta avasthAke sammukha hai aise kAyayogase bhI rahita kevalIko caudahameM guNasthAnavartI kahate haiN| isaprakAra caudaha guNasthAnoMko kahakara, aba unameM honevAlI Ayukarmake vinA zeSa sAtakarmoMkI guNazreNinirjarAko do gAthAoM dvArA kahate haiN| sammatuppattIye sAvayavirade aNaMtakammaMse / dasaNamohakkhabage kasAyaubasAmage ya ubasaMte // 66 // samyaktvotpattau zrAvakavirate anantakAze / darzanamohakSapake kaSAyopazAmake copazAnte // 66 // . khabage ya khINamohe jiNesu davA asNkhgunnidkmaa| tavivarIyA kAlA saMkhejaguNakamA hoti // 67 // (jumma) kSapake ca kSINamohe jineSu dravyANyasaMkhyaguNitakramANi / / tadviparItAH kAlAH saMkhyAtaguNakramA bhavanti // 67 // (yugmam) artha-sAtizaya mithyAdRSTi, zrAvaka,virata, anantAnubandhI karmakA visaMyojana karanevAlA, darzanamohanIyakarmakA kSaya karanevAlA, kaSAyoMkA upazama karanevAle 8-9-10 guNasthAnavartI jIva, upazAntakaSAya, kaSAyoMkA kSapaNa karanevAle 8-9-10 guNasthAnavI jIva, kSINamoha, sayogI ayogI donoMprakArake jina, ina gyAraha sthAnoMmeM dravyakI apekSA . karmakI 1 mohanIya karma pahale hI naSTa ho cukA hai isa liye yahAM tInahI lenA cAhiye / 2 mohanIya sahita / For Private And Personal Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / nirjarA kramase asaMkhyAtaguNI 2 adhika hotI hai / aura usakA kAla isase viparIta hai-kramase uttarottara saMkhyAtaguNA 2 hIna hai| bhAvArtha-sAdi athavA anAdi donoMhI prakArakA mithyAdRSTi jaba karaNalabdhiko prApta kara usake adhaHkaraNapariNAmoMko bhI vitAkara apUrvakaraNa pariNAmoMko grahaNa karatA hai, usa samayase guNazreNinirjarAkA prArambha hotA hai| isa sAtizaya mithyAdRSTike jo karmoMkI nirjarA hotI hai vaha pUrvakI nirjarAse asaMkhyAtaguNI adhika hai| zrAvaka avasthA prApta honepara jo karmakI nirjarA hotI hai vaha sAtizayamithyAdRSTikI nirjarAse bhI asaMkhyAtaguNI adhika hai / isIprakAra viratAdisthAnoMmeM bhI uttarottara kramase asaMkhyAtaguNI 2 karmakI nirjarA hotI hai / tathA isa nirjarAkA kAla uttarottara saMkhyAtaguNA 2 hIna hai / arthAt sAtizaya mithyAdRSTikI nirjarAmeM jitanA kAla lagatA hai, zrAvakakI nirjarAmeM usase saMkhyAtaguNA kama kAla lagatA hai / isI prakAra viratAdimeM bhI samajhanA caahiye| isa prakAra caudahaguNasthAnoMmeM rahanevAle jIvoMkA varNana karake aba guNasthAnoMkA atikramaNa karanevAle siddhoMkA varNana karate haiM / aTTavihakammaviyalA sIdIbhUdA NiraMjaNA NicA / aTThaguNA kidakiccA loyaggaNivAsiNo siddhA // 68 // aSTavidhakarmavikalAH zItIbhUtA niraJjanA nityAH / aSTaguNAH kRtakRtyAH lokAgranivAsinaH siddhAH // 68 // artha-jo jJAnAvaraNAdi aSTa karmoMse rahita haiM, anantasukharUpI amRtake anubhava karanese zAntimaya haiM, navIna karmabandhako kAraNabhUta mithyAdarzanAdi bhAvakarmarUpI aJjanase rahita haiM, nitya haiM, jJAna darzana sukha vIrya avyAvAdha avagAhana sUkSmatva agurulaghu ye ATha mukhyaguNa jinake prakaTa ho cuke haiM, kRtakRtya ( jinako koI kArya karanA bAkI nahIM rahA hai ) haiM, lokake agrabhAgameM nivAsa karanevAle haiM, unako siddha kahate haiM / siddhoMko diyehuye ina sAta vizeSaNoM kA prayojana dikhAte haiM / sadasiva saMkho makaDi buddho NeyAiyo ya vesesii| IsaramaMDalidasaNavidUsaNaha~ kayaM evaM // 69 // sadAzivaH sAMkhyaH maskarI buddho naiyAyikazca vaizeSikaH / IzvaramaNDalidarzanavidUSaNArthaM kRtametat // 69 // artha-sadAziva, sAMkhya; maskarI, bauddha, naiyAyika aura vaizeSika, kartRvAdI ( Izvarako kartA mAnanevAle ), maNDalI inake matoMkA nirAkaraNa karaneke liye ye vizeSaNa diye For Private And Personal Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| haiM / bhAvArtha-sadAziva matavAlA jIvako sadA karmase rahitahI mAnatA hai, usake nirAkaraNake liye hI aisA kahA hai ki siddha avasthA prApta honepara hI jIva karmoMse rahita hotA hai sadA nahIM / siddha avasthAse pUrva saMsAra avasthAmeM karmoMse sahita rahatA hai / sAMkhyamatavAlA mAnatA hai ki "bandha mokSa sukha duHkha prakRtiko hote haiM AtmAko nhiiN"| isake nirAkaraNake liye "sukhasvarUpa" aisA vizeSaNa diyA hai / maskarImatavAlA muktajIvoMkA lauTanA mAnatA hai, usako dRSita karaneke liye hI kahA hai ki "siddha niraJjana haiN|" arthAt mithyAdarzana krodha mAnAdi bhAvakoMse rahita haiM, kyoMki vinA bhAvakarmake navIna karmakA grahaNa nahIM ho sakatA aura vinA karmagrahaNake nirhetuka saMsArameM lauTa nahIM sktaa| bauddhoMkA mata hai ki "sampUrNa padArtha kSaNika arthAt kSaNadhvaMsI haiN| usako dUSita karaneke liye kahA hai ki ve " nitya" haiM / naiyAyika tathA vaizeSikamatavAle mAnate haiM ki "muktimeM buddhyAdiguNoMkA vinAza hojAtA hai," usako dUra karanekeliye "jJAnAdi AThaguNoMse sahita haiM" aisA kahA hai| Izvarako kartA mAnanevAloMke matake nirAkaraNake liye "kRtakRtya" vizeSaNa diyA hai| arthAt aba (mukta honepara) jIvako sRSTi Adi banAnekA kArya zeSa nahIM rahA hai / maNDalI matavAlA mAnatA hai ki "muktajIva sadA Uparako gamana hI karatA jAtA hai, kabhI ThaharatA nahIM" usake nirAkaraNake liye "lokake agrabhAgameM sthita haiM" aisA kahA hai| iti guNasthAnaprarUpaNAnAmA prthmo'dhikaarH| kramaprApta jIvasamAsaprarUpaNAkA niruktipUrvaka sAmAnya lakSaNa kahate haiM / jehiM aNeyA jIvA NajaMte bahuvihA vi tjjaadii| te puNa saMgahidatthA jIvasamAsAtti viNNeyA // 70 // yairaneke jIvA nayante bahuvidhA api tajjAtayaH / / te punaH saMgRhItArthA jIvasamAsA iti vijnyeyaaH|| 70 // artha-jinake dvArA aneka jIva tathA unakI aneka prakArakI jAti jAnI jAya una dharmoko aneka padArthoMkA saMgraha karanevAlA honese jIvasamAsa kahate haiM, aisA samajhanA cAhiye / bhAvArtha-una dharmavizeSoMko jIvasamAsa kahate haiM ki jinake dvArA aneka jIva athavA jIvakI aneka jAtiyoMkA saMgraha kiyA jAsake // utpattike kAraNakI apekSA lekara jIvasamAsakA lakSaNa kahate haiM / tasacadujugANamajjhe aviruddhehiM judjaadikmmudye| jIvasamAsA hoMti hu tabbhavasAricchasAmaNNA // 71 // 1 sadAzivaH sadA'karmA sAMkhyo muktaM sukhojjhitaM / maskarI kila muktAnAM manyate punarAgatim // 1 // kSaNikaM nirguNaM caiva buddho yaugazca manyate / kRtakRtyaM tamIzAnoM maNDalIcordhvagAminam // 2 // For Private And Personal Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / trasacaturyugalAnAM madhye aviruddhairyutajAtikarmodaye / jIvasamAsA bhavanti hi tadbhavasAdRzyasAmAnyAH // 71 // __ artha-sasthAvara bAdarasUkSma paryAptaaparyApta pratyekasAdhAraNa ina cAra yugaloMmeMse aviruddha trasAdi karmoMse yukta jAti nAmakarmakA udaya honepara jIvoMmeM honevAle UrdhvatAsAmAnyarUpa yA tiryak sAmAnyarUpa dhauMko jIvasamAsa kahate haiM / bhAvArtha-eka padArthakI kAlakramase honevAlI aneka paryAyoMmeM rahanevAle samAnadharmako UrdhvatAsAmAnya athavA sAdRzyasAmAnya kahate haiM / eka samayameM aneka padArthagata sadRza dharmako tiryak sAmAnya kahate haiM / yaha urdhvatAsAmAnyarUpa yA tiryaka sAmAnyarUpa dharma, trasAdi yugaloMmeMse aviruddha karmoMse yukta ekendriyAdi jAti nAmakarmakA udaya honepara utpanna hotA hai / isIko jIvasamAsa kahate haiN| jIvasamAsake caudaha bhedoMko ginAte haiN| bAdarasuhameiMdiyaviticauriMdiyaasaNNisaNNI ya / pajattApajattA evaM te codasA hoMti // 72 // bAdarasUkSmaikendriyadvitricaturindriyAsaMjJisaMjJinazca / paryAptAparyAptA evaM te caturdaza bhavanti // 72 // artha-ekendriyake do bheda haiM, bAdara tathA sUkSma / dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaMjJipaMcendriya, saMjJipaMcendriya / ye sAto hI prakArake jIva paryApta aura aparyApta donoM hI prakArake hote haiM / isaliye jIvasamAsake sAmAnyase caudaha bheda hue| vistArapUrvaka jIvasamAsoMkA varNana karate haiN| bhUAuteuvAUNiccacaduggadiNigodathUlidarA / patteyapadiThThidarA tasapaNa puNNA apuNNadugA // 73 // bhvapUtejovAyunityacaturgatinigodasthUletarAH / pratyekapratiSThetarAH trasapaJca pUrNA apUrNadvikAH // 73 // artha-pRthivI, jala, teja, vAyu, nityaniyoda, itaranigoda, ina chahake bAdara sUkSmake bhedase bAraha bheda hue / tathA pratyekake do bheda, eka sapratiSThita dUsarA apratiSThita / aura dvIndriya, trIndriya caturindriya, asaMjJI, saMjJI isataraha trasake pAMca bheda / saba milAkara unnIsa bheda hote haiM / ye sabhI paryApta, nivRtyaparyApta, labdhyaparyApta hote haiM / isaliye unnIsakA tInake sAtha guNA karanepara jIvasamAsake uttarabheda 57 hote haiN| __ jIvasamAsake ukta 57 bhedoMke bhI avAntara bheda dikhAneke liye sthAnAdi cAra adhikAroMko kahate haiN| 1 trasakarmakA bAdarakesAtha avirodha aura sUkSma ke sAtha virodha hai, isIprakAra paryAptakarmakA sAdhAraNakarmakesAtha virodha aura pratyekake sAtha avirodha hai / isItaraha anyatra bhI yathAsambhava lagAlenA / For Private And Personal Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| ThANehiM vi joNIhiM vi dehoggAhaNakulANabhedehi / jIvasamAsA save parUvidavA jahAkamaso // 74 // sthAnairapi yonibhirapi dehAvagAhanakulAnAM bhedaiH / jIvasamAsAH sarve prarUpitavyA yathAkramazaH // 74 // artha-sthAna, yoni, zarIrakI avagAhanA, kuloMke bheda ina cAra adhikAroMke dvArA sampUrNa jIvasamAsoMkA kramase nirUpaNa karanA cAhiye / ekendriya dvIndriya Adi jAtibhedako sthAna kahate haiM / kanda mUla aNDA garbha rasa sveda Adi utpattike AdhArako yoni kahate haiM / zarIrake choTe bar3e bhedoMko dehAvagAhanA kahate haiM / bhinna 2 zarIrakI utpattiko kAraNabhUta nokarmavargaNAke bhedoMko kula kahate haiN| kramake anusAra prathama sthAnAdhikArako kahate haiN| sAmaNNajIva tasathAvaresu igiviglsylcrimduge| iMdiyakAye carimassa ya duticadupaNagabhedajude // 75 // sAmAnyajIvaH trasasthAvarayoH ekavikalasakalacaramadvike / indriyakAyayoH caramasya ca dvitricatuHpaJcabhedayute // 75 // artha-sAmAnyase (dravyArthika nayase) jIvakA ekahI bheda hai; kyoMki "jIva" kahanese jIvamAtrakA grahaNa ho jAtA hai / isaliye sAmAnyase jIvasamAsakA eka bheda / trasa aura sthAvarakI apekSAse do bheda / ekendriya vikalendriya (dvIndriya trIndriya caturindriya) sakalendriyakI (paMcendriya) apekSA tIna bheda / yadi paMcendriyake do bheda karadiye jAya to jIvasamAsake ekendriya vikalendriya saMjJI asaMjJI isa taraha cAra bheda hote haiM / indriyoMkI apekSA pAMca bheda haiM, arthAt ekendriya dvIndriya trIndriya caturindriya paMcendriya / pRthivI jala ami vAyu vanaspati ye pAMca sthAvara aura eka trasa isaprakAra kAyakI apekSA chaha bheda haiN| yadi pAMca sthAvaroMmeM trasake vikala aura sakala isataraha do bheda karake milA diye jAya to sAta bheda hote haiN| aura vikala asaMjJI saMjJI isaprakAra tIna bhedakarake milAnese ATha bheda hote haiM / dvIndriya trIndriya caturindriya paMcendriya isataraha cAra bheda karake milAnese nava bheda hote haiM / aura dvIndriya trIndriya caturindriya asaMjJI saMjJI isataraha pAMca bheda karake milAnese daza bheda hote haiN| paNajugale tasasahiye tasassa duticadurapaNagabhedajude / chahugapatteya mhi ya tasassa tiyacadurapaNagabhedajude // 76 // __ paJcayugale trasasahite trasasya dvitricatuHpaJcakabhedayute / - SaDUdvikapratyeke ca trasasya tricatuHpaJcabhedayute // 76 / / go. 5 For Private And Personal Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 34 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-pAMca sthAvaroMke bAdara sUkSmakI apekSA pAMca yugala hote haiM / inameM trasa sAmAnyakA eka bheda milAnese gyAraha bheda jIvasamAsake hote haiM / tathA inahI pAMca yugaloMmeM trasake vikalendriya sakalendriya do bheda milAnese bAraha / aura trasake vikalendriya saMjJI asaMjJI isaprakAra tIna bheda milAnese teraha / aura dvIndriya trIndriya caturindriya paMcendriya ye cAra bheda milAnese caudaha / tathA dvIndriya trIndriya caturindriya asaMjJI saMjJI ye pAMca bheda milAnese pandraha bheda jIvasamAsake hote haiM / pRthivI apa teja vAyu nityanigoda itara nigoda inake bAdara sUkSmakI apekSA chaha yugala aura pratyeka vanaspati inameM trasake ukta vikalendriya asaMjJI saMjJI ye tIna bheda milAnese solaha, aura dvIndriyAdi cAra bheda milAnese satraha, tathA pAMca bheda milAnese aThAraha bheda hote haiN| sagajugalamhi tasassa ya paNabhaMgajudesu hoMti unnviisaa| eyAduNavIsotti ya igibitiguNide have ThANA // 7 // saptayugale trasasya ca paMcabhaMgayuteSu bhavanti ekonviNshtiH| ekAdekonaviMzatiriti ca ekadvitriguNite bhaveyuH sthAnAni // 77 // artha-pRthivI apa teja vAyu nityanigoda itaranigodake bAdara sUkSmakI apekSA chaha yugala aura pratyekakA pratiSThita apratiSThitakI apekSA eka yugala milAkara sAta yugaloMmeM trasake ukta pAMca bheda milAnese jIvasamAsake unnIsa bheda hote haiM / isa prakAra ekase lekara unnIsa taka jo jIvasamAsake bheda ginAye haiM, inako eka do tInake sAtha guNA karanepara kramase unnIsa, ar3atIsa, sattAvana, jIvasamAsake avAntara bheda hote haiM / eka do tInake sAtha guNAkaranekA kAraNa batAte haiM / sAmaNNaNa tipaMtI paDhamA vidiyA apuNNage idare / pajatte laddhiapajatte'paDhamA have paMtI // 78 // sAmAnyena tripatayaH prathamA dvitIyA apUrNake itarasmin / paryApte labdhyaparyApte'prathamA bhavet patiH // 78 // artha-ukta unnIsa bhedoMkI tIna pati karanI cAhiye / usameM prathama pati sAmAnyakI apekSAse hai / aura dUsarI pati aparyApta tathA paryAptakI apekSAse hai / aura tIsarI pani paryApta nirvRtyaparyApta labdhyaparyAptakI apekSAse hai / bhAvArtha-unnIsakA jaba ekase guNA karate haiM taba sAmAnyakI apekSA hai, paryApta aparyAptake bhedakI vivakSA nahIM haiM / jaba doke sAtha guNA karate haiM taba paryApta aparyAptakI apekSA hai| aura jaba tInake sAtha guNA karate haiM taba paryApta nivRtyaparyApta labdhyaparyAptakI apekSA hai / gAthAmeM kevala labdhi zabda hai usakA artha labdhyaparyApta hotA hai; kyoMki nAmakA eka dezabhI pUrNanAmakA bodhaka hotA hai| For Private And Personal Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| jIvasamAsake aura bhI uttara bhedoMko ginAnekeliye do gAthA kahate haiM / igivaNaM igivigale asaNNisaNNigayajalathalakhagANaM / gabbhabhave sammucche dutigaM bhogathalakhecare do do // 79 // ekapaJcAzat ekavikale asaMjJisaMjJigatajalasthalakhagAnAm / garbhabhave sammULe dvitrikaM bhogasthalakhecare dvau dvau // 79 // artha-jIvasamAsake ukta 57 bhedoMmeMse paJcendriyake chaha bheda nikAlanese ekendriya vikalendriyasambandhI 51 bheda zeSa rahate haiM / karmabhUmimeM honevAle tiryaJcoMke tIna bheda haiM, jalacara sthalacara nabhazcara / ye tInoM hI tiryaJca sajJI aura asajhI hote haiM / tathA garbhaja aura sammUrchana hote haiM; parantu garbhajoMmeM paryApta aura nirvRtyaparyApta hI hote haiM, isaliye garbhajake bAraha bheda, aura sammUrchanoMmeM paryApta nirvRtyaparyApta labdhyaparyApta tInoMhI bheda hote haiM, isaliye sammUrchanoMke aThAraha bheda, saba milAkara karmabhUmija tiryaJcoMke tIsabheda hote haiM / bhogabhUmimeM paMcendriyatiryaJcoMke sthalacara nabhazcara do hI bheda hote haiM / aura ye donoMhI paryApta tathA nirvRtyaparyApta hote haiM / isaliye bhogabhUmija tiryaJcoMke cAra bheda, aura ukta karmabhUmija sambandhI tIsa bheda, ukta 51 bhedoMmeM milAnese tiryaggati sambandhI sampUrNa jIvasamAsake 85 bheda hote haiN| bhogabhUmimeM jalacara sammUrchana tathA asaMjJI jIva nahIM hote / manuSya deva nArakasambandhI bhedoMko ginAte haiN| ajavamalecchamaNue tidu bhogakubhogabhUmije do do| suraNiraye do do idi jIvasamAsA hu aDaNaudI // 80 // ___ AryamlecchamanuSyayosrayo dvau bhogakubhogabhUmijayohrauM dvau / suranirayayodvauM dvau iti jIvasamAsA hi aSTAnavatiH // 80 // artha-AryakhaNDameM paryApta nivRtyaparyApta labdhyaparyApta tInoMhI prakArake manuSya hote haiN| mlecchakhaNDameM labdhyaparyAptakako chor3akara do prakArake hI manuSya hote haiN| isIprakAra bhogabhUmi kubhogabhUmi deva nArakiyoMmeM bhI do do hI bheda hote haiM / isaliye saba milAkara jIvasamAsake 98 bheda hue / bhAvArtha-pUrvokta tiryaJcoMke 85 bheda, aura 9 bheda manuSyoM ke tathA do bheda devoMke, do bheda nArakiyoMke, isaprakAra saba milAkara jIvasamAsake avAntara bheda 98 hote haiN| isaprakAra sthAnAdhikArakI apekSA jIvasamAsoMkA varNana kiyaa| aba dUsarA yoni adhikAra kramase prApta hai / usa yonike do bheda haiM, eka AkArayoni dUsarI guNayoni / usameM prathama AkArayoniko kahate haiM / saMkhAvattayajoNI kummuNNayavaMsapattajoNI ya / tattha ya saMkhAvatte NiyamAdu vivajade gabbho // 81 // For Private And Personal Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / zaMkhAvartakayoniH kUrmonnatavaMzapatrayonI ca / tatra ca zaMkhAvarte niyamAttu vivaya'te garbhaH // 81 // artha-yonike tIna bheda haiM, zaMkhAvarta kUmonnata vaMzapatra / unameMse zaMkhAvarta yonimeM garbha niyamase varjita hai / bhAvArtha-jisake bhItara zaMkhake samAna cakkara par3e hoM usako zaMkhA. varta yoni kahate haiM / jo kachuAkI pIThakI taraha uThI huI ho usako kUrmonnata yoni kahate haiM / jo vAMsake patteke samAna lambI ho usako vaMzapatra yoni kahate haiM / ye tIna taraha kI AkAra yoni haiN| inameMse prathama zaMkhAvartameM niyamase garbha nahIM rhtaa| kummuNNayajoNIye titthayarA duvihacakkavaTTI ya / rAmA vi ya jAyate sesAe sesagajaNo du // 82 // kUrmonnatayonau tIrthakarA dvividhacakravartinazca / rAmA api ca jAyante zeSAyAM zeSakajanastu // 82 // artha-kUrmonnatayonimeM tIrthakara ardhacakrI cakravartI tathA balabhadra aura apizabdakI sAmarthyase sAdhAraNa puruSa bhI utpanna hote haiM / tIsarI vaMzapatrayonimeM sAdhAraNa puruSa hI utpanna hote haiM tIrthaMkarAdi mahApuruSa nahIM hote| janma tathA usakI AdhArabhUta guNayonike bhedoMko ginAte haiM / jammaM khalu sammucchaNagabhubabAdA du hodi tajoNI / sacittasIdasaMuDasedaramissA ya patteyaM // 83 // janma khalu sammUrchanagarbhopapAdAstu bhavati tadyonayaH / . sacittazItasaMvRtasetaramizrAzca pratyekam / / 83 // artha-janma tIna prakArakA hotA hai, sammUrchana garbha upapAda / tathA inakI AdhArabhUta sacitta zIta saMvRta, acitta uSNa vikRta, mizra, ye guNa yoni hotI haiM / inameMse yathAsambhava pratyeka sammurchanAdi janmake sAtha lagAlenI cAhiye / kina jIvoMke konasA janma hotA hai yaha batAte haiN| potajarAyujaaMDajajIvANaM gabbha devaNirayANaM / ubabAdaM sesANaM sammucchaNayaM tu NipiDheM // 84 // potajarAyujAMDajajIvAnAM garbhaH devanArakANAM / upapAdaH zeSANAM sammUrchanakaM tu nirdiSTam // 84 // artha-pota (jo utpanna hote hI bhAgane lageM, jaise zera villI hirana Adi), jarAyuja 1 AtmapradezoMse yukta pudgalapiNDako sacitta kahate haiN| 2 DhakA huaa| 3 khulA huaa| 4 dokA milA huA, jaise sacitta aura acittako milakara eka mizra yoni hotI hai| For Private And Personal Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| ( jo jerake sAtha utpanna hoM ), aNDaja ( jo aNDese utpanna hoM ) ina tIna prakArake jIvoMkA garbha janma hI hotA hai / deva nArakiyoMkA upapAda janma hI hotA haiN| zeSa jIvoMkA sammUrchane janma hI hotA hai| kisa janmake sAtha kaunasI yoni sambhava hai yaha tIna gAthAoMdvArA batAte haiM / ubabAde acittaM gambhe missaM tu hodi sammucche / saJcittaM aJcittaM missaM ca ya hodi joNI hu||85|| upapAde acittA garbhe mizrA tu bhavati sammUrcha / __sacittA acittA mizrA ca ca bhavati yonirhi // 85 // artha-upapAda janmakI acitta hI yoni hotI hai| garbhajanmakI mizra yoni hI hotI hai / tathA sammUrchana janmakI sacitta acitta mizra tInoM tarahakI yonI hotI hai| ubabAde sIdusaNaM sese sIdusaNamissayaM hodi / ubabAdeyakkhesu ya saMuDa viyalesu viulaM tu // 86 // upapAde zItoSNe zeSe zItoSNamizrakA bhavanti / upapAdaikAkSeSu ca saMvRtA vikaleSu vivRtA tu // 86 // artha-upapAda janmameM zIta aura uSNa do prakArakI yoni hotI haiM / zeSa janmoMmeM zIta uSNa mizra tInoM hI yoni hotI haiN| upapAda janmavAloMkI tathA ekendriya jIvoMkI yoni saMvRta hI hotI hai / aura vikalendriyoMkI vivRta hI hotI hai| gabbhajajIvANaM puNa missaM NiyameNa hodi joNI hu| saMmmucchaNapaMcakkhe viyalaM vA viulajoNI hu|| 87 // garbhajajIvAnAM punaH mizrA niyamena bhavati yonirhi / sammUrchanapaMcAkSayoH vikalaM vA vivRtayoniArha // 87 // artha-garbhajajIvoMkI yoni niyamase mizra ( saMvRta vivRtakI apekSA ) hotI hai| paMcendriya sammUrchana jIvoMkI vikalendriyoMkI taraha vivRta yoni hI hotI hai / ukta guNayonikI upasaMhArapUrvaka vizeSasaMkhyAko vatAte haiN| sAmaNNaNa ya evaM Nava joNIo havaMti vitthAre / lakkhANa cadurasIdI joNIo hoti NiyamaNa // 88 // sAmAnyena caivaM nava yonayo bhavanti vistAre / lakSANAM caturazItiH yonayo bhavanti niyamena // 88 // 1 devoMke utpanna hone kI zayyA aura nArakiyoMke utpanna honeke uSTrakAdi sthAnoMko upapAda kahate haiM, unameM utpanna honeko bhI upapAda kahate haiM / 2 cAro taraphase pudgalakA ikaTThA honA (jU macchara Adike janmavizeSa meM rUDha hai)|3maataake sacittaraja aura pitAke acitta vIrya ke milanese mizra yoni hotI hai| For Private And Personal Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 38 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-pUrvokta kramAnusAra sAmAnyase yoniyoM ke niyamase nava hI bheda hote haiM / vistArakI apekSA inake caurAsI lAkha bheda hote haiM / yonisambandhI vistRta saMkhyAko dikhAte haiM / NicidaradhAdusatta ya tarudasa viyaliMdiyesu chacceva / suraNirayatiriyacauro coddasa maNue sdshssaa|| 89 // nityetaradhAtusapta ca tarudaza vikalendriyeSu SaT caiva / suranirayatiryakcatasraH caturdaza manuSye zatasahasrAH // 89 // - artha--nityanigoda itaranigoda pRthivI jala agni vAyu ina pratyekakI sAta 2 lAkha, vanaspatikI dazalAkha, dvIndriya trIndriya caturindriya ina pratyekakI do 2 lAkha arthAt vikalendriyakI chaha lAkha, deva nArakI tiryaJca ina pratyekakI cAra 2 lAkha, manuSyakI caudaha lAkha, saba milAkara 84 lAkha yoni hotI haiN| kisa gatimeM kaunasA janma hotA hai yaha do gAthAoMdvArA dikhAte haiN| ubabAdA suraNirayA gabbhajasammucchimA hu NaratiriyA / sammucchimA maNussA'pajattA eyaviyalakkhA // 9 // upapAdAH suranirayA garbhajasammUrcchimA hi naratiryaJcaH sammUcchimA manuSyA aparyAptA ekavikalAkSAH // 90 // artha-devagati aura narakagatimeM upapAda janmahI hotA hai / manuSya tathA tiryaJcoMmeM garbha aura sammUrchana do hI prakArakA janma hotA hai; kintu labdhyaparyAptaka manuSya aura ekendriya vikalendriyoMkA sammUrchana janma hI hotA hai / paMcakkhatirikkhAo ganbhajasammucchimA tirikkhaannN| bhogabhumA gabbhabhavA narapuNNA gabbhajAceva // 91 // paJcAkSatiryaJco garbhajasammUrchimA tirazvAm / bhogabhUmA garbhabhavA narapUrNA garbhajAzcaiva // 91 // artha-karmabhUmiyA paMcendriya tiryazca garbhaja tathA sammUrchana hI hote haiM / tiryaJcoMmeM jo bhogabhUmiyA tiryaJca haiM ve garbhaja hI hote haiM / aura jo paryApta manuSya haiM ve bhI garbhaja hI hote haiN| labdhyaparyAptakoMkI kahAM 2 sambhAvanA hai aura nahIM hai yaha batAte haiM / ubabAdagabbhajesu ya laddhiapajattagA Na NiyameNa / NarasammucchimajIvA laddhiapajattagA ceva // 92 // For Private And Personal Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir . gommttsaarH| upapAdagarbhajeSu ca labdhyaparyAptakA na niyamena / narasammUrchimajIvA labdhyaparyAptakAzcaiva // 92 // artha-upapAda aura garbha janmavAloMmeM niyamase labdhyaparyAptaka nahIM hote / aura sammUrchana manuSya niyamase labdhyaparyAptaka hI hote haiM / bhAvArtha-deva nArakI paryApta nirvRtyaparyApta hI hote haiM / aura cakravartIkI rAnI Adiko chor3akara zeSa AryakhaNDakI striyoMkI yoni kAMkha stana mUtra mala AdimeM utpanna honevAle sammUrddhana manuSya labdhyaparyAptaka hI hote haiN| narakAdi gatiyomeM honevAle vedoMkA niyama karate haiM / NeraiyA khalu saMDhA Naratiriye tiNNi hoMti sammucchA saMDhA surabhogabhumA purisicchIvedagA ceva // 93 // nairayikAH khalu SaNDhA naratirazcotrayo bhavanti sammUrchA: SaNDhAH surabhogabhUmAH puruSastrIvedakAzcaiva // 93 // artha-nArakiyoMkA dravyaveda tathA bhAvaveda napuMsaka hI hotA hai / manuSya aura tiryaccoMke tInoMhI ( strI puruSa napuMsaka ) veda hote haiM / deva aura bhogabhUmiyAoMke puruSaveda aura strIveda hI hotA hai / bhAvArtha-deva nArakI bhogabhUmiA aura sammUrchana jIva inakA jo dravyaveda hotA hai vahI bhAvaveda hotA hai; kintu zeSa manuSya aura tiryaJcoMmeM yaha niyama nahIM hai / unake dravyaveda aura bhAvavedameM viparItatA bhI pAI jAtI hai / AGgopAGga nAmakamake udayase honevAle zarIragata cihnavizeSako dravyaveda, aura mohanIyakarmakI vedaprakRtike udayase honevAle pariNAmavizeSoMko bhAvaveda kahate haiN| zarIrAvagAhanAkI apekSA jIvasamAsoMkA nirUpaNa karanese prathama sabase utkRSTa aura jaghanya zarIrakI avagAhanAoMke svAmiyoMko dikhAte haiN| suhamaNigodaapajattayassa jAdassa tadiyasamayamhi / aMgulaasaMkhabhAgaM jahaNNamukkassayaM macche // 94 // sUkSmanigodAparyAptakasya jAtasya tRtIyasamaye / aGgalAsaMkhyabhAgaM jaghanyamutkRSTakaM matsye // 94 // artha utpanna honese tIsare samayameM sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIvakI aGgAlake asaM. khyAtame bhAgapramANa zarIrakI jaghanya avagAhanA hotI hai / aura utkRSTa avagAhanA matsyake hotI hai / bhAvArtha-RjugatikedvArA utpanna honevAle sUkSmanigodiyA labdhyaparyAptaka jIvakI utpattise tIsare samayameM zarIrakI jaghanya avagAhanA hotI hai, aura isakA pramANa ghanAGgulake 1 utpattike prathama samayameM Ayatacaturasra aura dUsare samayameM samacaturasra hotA hai, isa liye prathama dvitIya samayameM jadhanya avagAhanA nahIM hotI; kintu tIsare samayameM gola hojAnese jaghanya avagAhanA hotI hai| For Private And Personal Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / asaMkhyAtame bhAgapramANa hai / utkRSTa avagAhanA khayambhUramaNa samudrake madhyameM honevAle mahAmatsyakI hotI hai / isakA pramANa hajAra yojana lambA, pAMcaso yojana caur3A, DhAIsau yojana moTA hai / jaghanyase lekara utkRSTa paryanta eka 2 pradezakI vRddhike kramase madhyama avagAhanAke aneka bheda hote haiM / avagAhanAke sampUrNa vikalpa asaMkhyAta hote haiN| * indriyakI apekSA utkRSTa avagAhanAkA pramANa batAte haiM / sAhiyasahassamekaM vAraM kosUNamekamekaM ca / joyaNasahassadIhaM pamme viyale mahAmacche // 95 // sAdhikasahasramekaM dvAdaza krozonamekamekaM ca / yojanasahasradIrgha par3he vikale mahAmatsye // 95 // artha-padma (kamala), dvIndriya, trIndriya, caturindriya,mahAmatsya inake zarIrakI avagAhanA kramase kucha adhika eka hajAra yojana, bAraha yojana, tInakoza, eka yojana, hajAra yojana lambI samajhanI cAhiye / bhAvArtha-ekendriyoMmeM sabase utkRSTa kamalakI kucha adhika eka hajAra yojana, dvIndriyoMmeM zaMkhakI bArahayojana, trIndriyoM meM zreSmI ( cITI) kI tIna koza, caturindriyoM meM bhramarakI eka yojana, paMcendriyoMmeM mahAmatsyakI eka hajAra yojana lambI zarIrakI avagAhanAkA pramANa hai / yahAMpara mahAmatsyakI eka hajAra yojanakI avagAhanAse jo padmakI kucha adhika avagAhanA vatalAI hai, aura pUrvameM sarvotkRSTa avagAhanA mahAmatsyakI hI vatalAI hai, isase pUrvApara virodha nahIM samajhanA cAhithe; kyoMki yahAMpara kevala lambAIkA varNana hai, aura pUrvameM jo sarvotkRSTa avagAhanA batAI thI vaha ghanakSetraphalakI apekSAse thI, isaliye padmakI apekSA matsyake zarIrakI avagAhanA hI utkRSTa samajhanI cAhiye; kyoMki padmakI apekSA matsyake zarIrakI avagAhanAkA kSetraphala adhika hai| paryAptaka dvIndriyAdikoMkI jaghanya avagAhanAkA pramANa kyA hai ? aura usake dhAraka jIva kona 2 haiM yaha vatAte haiN| biticapapuNNajahaNNaM annuNdhriikuNthukaannmcchiisu| sicchayamacche viMdaMgulasaMkhaM saMkhaguNidakamA // 96 // - dvitricppuurnnjghnymnuNdhriikuNthukaannmkssikaasu| - sikthakamatsye vRndAGgulasaMkhyaM saMkhyaguNitakramAH // 96 // artha-dvIndriya trIndriya caturindriya paMcendriya jIvoMmeM anuMdharI kuMthu kANamakSikA sikthamatsyake kramase jaghanya avagAhanA hotI hai| isameM prathamakI ghanAGgalake saMkhyAtameM bhAgapramANa hai / aura pUrvakI apekSA uttarakI avagAhanA kramase saMkhyAtaguNI 2 adhika hai| bhAvArthadIndriyoMmeM sabase jaghanya avagAhanA anuMdharIke pAI jAtI hai aura usakA For Private And Personal Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| pramANa ghanAGgulake saMkhyAtameM bhAgamAtra hai / usase saMkhyAtaguNI trIndriyoMkI jaghanya avagAhanA hai, yaha kuMthuke pAI jAtI hai / isase saMkhyAtaguNI cauindriyoMmeM kANamakSikAkI, aura isase bhI saMkhyAtaguNI paMcendriyoMmeM sikthamatsyakeM jaghanya avagAhanA pAI jAtI hai| yahAMpara AcAryoMne dvIndriya trIndriya Adi zabda na likhakara "bi, ti, ca, pa," ye zabda jo likhe haiM ve 'nAmakA ekadeza bhI sampUrNa nAmakA bodhaka hotA hai| isaniyamake Azrayase lAghavake liye likhe haiN| jaghanyase lekara utkRSTa avagAhanAparyanta jitane bheda haiM unameM kisa bhedakA kauna svAmI hai ! aura avagAhanAkI nyUnAdhikatAkA guNAkAra kyA hai ? yaha pAMca gAthAoMdvArA batAte haiN| suhamaNivAteAbhUvAteApuNipadidvidaM idaraM / biticapamAdilANaM eyArANaM tiseDhIya // 97 // sUkSmanivAteAbhUvAteanipratiSThitamitarat / dvitricapamAdyAnAmekAdazAnAM trizreNayaH // 97 // artha-eka koThemeM sUkSmanigodiyA vAyukAya tejakAya jalakAya pRthivIkAya inakA kramase sthApana krnaa| isake Age dUsare koThemeM vAyukAya tejakAya jalakAya pRthivIkAya nigodiyA pratiSThita inakA kramase sthApana karanA / aura tIsare koThemeM apratiSThita dvIndriya trIndriya caturindriya paMcendriyoMkA kramase sthApana karanA / isake Age ukta solaha sthAnoM meMse Adike gyAraha sthAnoMkI tIna zreNi mAMDanA cAhiye / bhAvArtha-tInakoThoMmeM sthApita solaha sthAnoM ke Adike gyArahasthAna jo ki prathama dvitIya koThemeM sthApita kiye gaye haiM-arthAt sUkSmanigodiyAse lekara pratiSThita paryantake gyAraha sthAnoMko kramAnusAra ukta tIna koThA oMke Age pUrvavat do koThAoMmeM sthApita karanA cAhiye, aura isake nIce inahI gyAraha sthAnoMke dUsare aura do koThe sthApita karane cAhiye, tathA dUsare donoM koThoM ke nIce tIsare do koThe sthApita karanA cAhiye isaprakAra tIna zreNimeM do 2 koThAoMmeM gyAraha sthAnoMko sthApita karanA cAhiye / aura isake AgeH apadihidapatteyaM biticapaticabiapadihidaMsayalaM / ticabiapadidvidaM ca ya sayalaM bAdAlaguNidakamA // 98 // apratiSThitapratyeka dvitricapatricaDhyapratiSThitaM sakalam / tricavyapratiSThitaM ca ca sakalaM dvAcatvAriMzadguNitakramAH // 98 // artha-chaTTe koThemeM apratiSThita pratyeka dvIndriya trIndriya cauindriya paMcendriyakA sthApana krnaa| isake Ageke koThemeM kramase trIndriya cauindriya dvIndriya apratiSThita pratyeka paMcendriyakA sthApana krnaa| isase Age ke koThemeM trIndriya cauindriya dvIndriya apratiSThita pratyeka go. 6 For Private And Personal Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 42 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / paMcendriyakA kramase sthApana krnaa| ina sampUrNa cauMsaTha sthAnoMmeM vyAlIsa sthAna uttarottara guNisakrama haiM / bhAvArtha-Adike tIna koThomeM sthApita solaha sthAna aura jina gyArahasthAnoMko tIna zreNiyoMmeM sthApita kiyA thA unameMse nIcekI do zreNiyoMmeM sthApita vAIsa sthAnoMko chor3akara UparakI zreNike gyArahasthAna / tathA isake Age tIna koThoMmeM sthApita pandraha sthAna / saba milAkara vyAlIsa sthAna uttarottara guNitakrama haiM / aura dUsarI tIsarI zreNike vAIsa sthAna adhikakrama haiM / vyAlIsa sthAnoMke guNAkArakA pramANa aura vAIsasthAnoMke adhikakA pramANa Age btaaveNge| yahAMpara ukta sthAnoMke khAmiyoMko batAte haiN| avaramapuNNaM paDhama solaM puNa pddhmbidiytdiyolii| puNNidarapuNNayANaM jahaNNamukkassamukkassa // 99 // .. avaramapUrNa prathame SoDaza punaH prathamadvitIyatRtIyAbaliH / pUrNetarapUrNAnAM jaghanyamutkRSTamutkRSTam // 99 // artha-Adike solaha sthAna jaghanya aparyAptakake haiM / aura prathama dvitIya tRtIyazreNi kramase paryAptaka aparyAptaka tathA paryAptakakI jaghanya utkRSTa aura utkRSTa samajhanI caahiye| bhAvArtha-prathama tIna koThoMmeM vibhakta solaha sthAnoM meM aparyAptakakI jaghanya avagAhanA batAI hai| aura isake Age prathama zreNike gyAraha sthAnoM meM paryAptakakI jaghanya aura isake nIce dUsarI zreNimeM aparyAptakakI utkRSTa tathA isake bhI nIce tIsarI zreNimeM paryAptakoMkI utkRSTa avagAhanA samajhanI cAhiye / puNNajahaNNaM tatto varaM apuNNassa puNNaukkassaM / vIpuNNajahaNNotti asaMkhaM saMkhaM guNaM tatto // 10 // pUrNajaghanyaM tato varamapUrNasya pUrNotkRSTam / dvipUrNajaghanyamiti asaMkhya saMkhyaM guNaM tataH // 10 // - artha-zreNike Ageke prathama koThemeM ( chaTTe koThe ) paryAptakakI jaghanya aura dUsare koThemeM aparyAptakakI utkRSTa tathA tIsare koThemeM paryAptakakI utkRSTa avagAhanA samajhanI caahiye| dvIndriya paryAptakakI jaghanya avagAhanA paryanta asaMkhyAtakA guNAkAra hai, aura isake Age saMkhyAtakA guNAkAra hai / bhAvArtha-pahale jo vyAlIsa sthAnoMko guNitakrama vatAyA thA unameMse Adike unatIsa sthAna ( sUkSma nigodiyA aparyAptaka jaghanyase lekara dvIndriya paryAptakI jaghanya avagAhanA paryanta ) uttarottara asaMkhyAtaguNe 2 haiM / aura isake Age teraha sthAna uttarottara saMkhyAtaguNe 2 haiM / / guNAkAra rUpa asaMkhyAtakA aura zreNigata vAIsa sthAnoM ke adhikakA pramANa batAte haiN| suhamedaraguNagAro AvalipallAasaMkhabhAgo du / saTTANe seDhigayA ahiyA tatthekapaDibhAgo // 1.1 // For Private And Personal Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 43 gommttsaar| sUkSmetaraguNakAra AvalipalyAsaMkhyeyabhAgastu / svasthAne zreNigatA adhikAstatraikapratibhAgaH // 101 // artha-sUkSma aura bAdaroMkA guNakAra khasthAnameM kramase AvalI aura patyake asaMkhyAta meM bhAga hai / aura zreNigata vAIsa sthAna apane 2 eka pratibhAgapramANa adhika 2 haiM / bhAvArtha-sUkSma nigodiyAse sUkSma vAyukAyakA pramANa AvalIke asaMkhyAtameM bhAgase guNita hai, aura isIprakAra sUkSmavAyukAyase sUkSma tejakAyakA aura sUkSmatejakAyase sUkSmajalakAyakA sUkSmajalakAyase sUkSma pRthivIkAyakA pramANa uttarottara AvalIke asaMkhyAtameM 2 bhAgase guNita hai / parantu sUkSma pRthivIkAyase bAdara vAtakAyakA pramANa parasthAna honese palyake asaMkhyAtameM bhAgaguNita hai / isIprakAra bAdara bAtakAyase bAdara tejakAyakA aura bAdara tejakAyase bAdara jalakAyAdikA pramANa uttarottara kramase patyake asaMkhyAtameM bhAga 2 guNA hai| isIprakAra Ageke sthAna bhI samajhanA / parantu zreNigata vAIsa sthAnoMmeM guNAkAra nahIM hai| kintu uttarottara adhika 2 haiM, arthAt vAIsa sthAnoMmeM jo sUkSma haiM ve AvalIke asaMkhyAtame bhAga adhika hai, aura jo bAdara haiM ve palyake asaMkhyAtame bhAga adhika haiN| . ___ sUkSmanigodiyA labdhyaparyAptakakI jaghanya avagAhanAse sUkSma vAyukAyakI avagAhanA AvalIke asaMkhyAtame bhAga guNita hai yaha pahale kaha Aye haiN| aba isameM honevAlI catuHsthAnapatita vRddhikI utpattikA krama tathA usake madhyameM honevAle aneka avagAhanAke bhedoMko kahate haiN| avaruvari igipadese jude asaMkhejabhAgavaDDIe / AdI NiraMtaramado egegapadesaparivaDDI // 102 // avaropari ekapradeze yute asaMkhyAtabhAgavRddheH / AdiH nirantaramataH ekaikapradezaparivRddhiH // 102 / / artha-jaghanya avagAhanAke pramANameM eka pradeza aura milAnese jo pramANa hotA hai vaha asaMkhyAtabhAgavRddhikA AdisthAna hai / isake Age bhI kramase eka 2 pradezakI vRddhi karanA cAhiye / aura aisA karate 2 avaroggAhaNamANe jahaNNaparimidaasaMkharAsihide / avarassuvariM udve jeTTamasaMkhejabhAgassa // 103 // avarAvagAhanApramANe jghnyprimitaasNkhyaatraashihte|| avarasyopari vRddhe jyeSThamasaMkhyAtabhAgasya // 103 // artha-jaghanya avagAhanAke pramANameM jaghanyaparItAsaMkhyAtakA bhAga denese jo labdha Ave utane pradeza jaghanya avagAhanAmeM milAnepara asaMkhyAtabhAgavRddhikA utkRSTa sthAna hotA hai| Adi For Private And Personal Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / tassuvari igipadese jude avattavabhAgapArambho / varasaMkhamavahidavare rUUNe avarauparijude // 104 // tasyopari ekapradeze yute avktvybhaagpraarmbhH| varasaMkhyAtAvahitAvare rUpone avaropari yute // 104 // artha-asaMkhyAtabhAgavRddhike utkRSTa sthAnake Age eka pradezakI vRddhi karanese avaktavyaM bhAgavRddhikA prArambha hotA hai / isameM eka 2 pradezakI vRddhi hote 2, jaba jaghanya avagAhanAke pramANameM utkRSTa saMkhyAtakA bhAga denese jo labdha Ave usameM eka kamakarake jadhanyake pramANameM milAdiyA jAya tabaH- . tabaDDIe carimo tassuvAreM rUbasaMjude pddhmaa| saMkhejabhAgauDDI ubarimado rUbaparivaDDI // 1.5 // tadvRddhezvaramaH tasyopari rUpasaMyute prathamA / saMkhyAtabhAgavRddhiH uparyato rUpaparivRddhiH // 105 // artha-avaktavyabhAgavRddhikA utkRSTa sthAna hotA hai / isake Age eka aura milAnese saMkhyAtabhAgavRddhikA prathama sthAna hotA hai aura isake Age eka 2 kI vRddhi karate 2 jabaH avaraddhe avarubariM uDDe tavaDiparisamattI hu| rUve tadubari uDDhe hodi avattavapaDhamapadaM // 106 // avarA. avaroparivRddhe tavRddhiparisamAptirhi / rUpe tadupari vRddhe bhavati avaktavyaprathamapadam // 106 // artha-jaghanyakA jitanA pramANa hai usameM usakA ( jaghanyakA ) AdhA aura milAnese saMkhyAtabhAgavRddhikA utkRSTasthAna hotA hai / isake Age bhI eka pradezakI vRddhi karanepara avaktavyavRddhikA prathama sthAna hotA hai| rUUNavare avarussuvari saMvaDhide tadukkassaM / tami padese uDDhe paDhamA saMkhejaguNavaDhI // 107 // rUponAvare avarasyopari saMvardhite tadutkRSTham / / tasmin pradeze vRddhe prathamA saMkhyAtaguNavRddhiH // 107 // artha-jaghanyake pramANameM eka kama jaghanyakA hI pramANa aura milAnese avaktavyavR. ddhikA utkRSTa sthAna hotA hai / aura isameM eka pradeza aura milAnese saMkhyAtaguNavRddhikA prathama sthAna hotA hai| avare varasaMkhaguNe tacarimo tamhi rUbasaMjutte / uggAhaNamhi paDhamA hodi avattavaguNavaDDI // 108 // For Private And Personal Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| avare varasaMkhyaguNe taccaramaH tasmin rUpasaMyukte / avagAhane prathamA bhavati avaktavyaguNavRddhiH // 108 // artha-jaghanyako utkRSTa saMkhyAtase guNA karanepara saMkhyAtaguNavRddhikA utkRSTa sthAna hotA hai / isa saMkhyAtaguNavRddhike utkRSTa sthAnameM hI eka pradezakI vRddhi karanepara avaktavyaguNavRddhikA prathamasthAna hotA hai / avaraparittAsaMkheNavaraM saMguNiya rUvaparihINe / tacarimo rUbajude tali asaMkhejaguNapaDhamaM // 109 // avaraparItAsaMkhyenAvaraM saMguNya rUpaparihIne / taJcaramo rUpayute tasmin asaMkhyAtaguNaprathamam // 109 // artha-jaghanya avagAhanAkA jaghanyaparItAsaMkhyAtake sAtha guNA karake usameMse eka ghaTAne para avaktavyaguNavRddhikA utkRSTa sthAna hotA hai / aura isameM eka pradezakI vRddhi honepara asaMkhyAtaguNavRddhikA prathama sthAna hotA hai| rUbuttareNa tatto aavliyaasNkhbhaaggunngaare| tappAuggejAde vAussoggAhaNaM kamaso // 11 // rUpottareNa tata AvalikAsaMkhyabhAgaguNakAre / tatprAyogye jAte vAyoravagAhanaM kramazaH // 110 // __ artha-isa asaMkhyAtaguNavRddhike prathamasthAnake Upara kramase eka 2 pradezakI vRddhi hote 2 jaba sUkSma aparyApta vAyukAyakI jaghanya avagAhanAkI utpattike yogya Avalike asaMkhyAtameM bhAgakA guNAkAra utpanna hojAya taba kramase usa vAyukAyakI avagAhanA hotI hai| bhAvArtha-jaghanya avagAhanAke Upara pradezottara vRddhike kramase asaMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtaguNavRddhi asaMkhyAtaguNavRddhiko kramase asaMkhyAta 2 vAra honepara, aura ina vRddhiyoMke madhyameM avaktavyavRddhiko bhI pradezottaravRddhike kramase hI asaMkhyAta 2 vAra honepara, java asaMkhyAtaguNavRddhi hote 2 antameM aparyApta vAyukAyakI jaghanya avagAhanAko utpanna karanemeM yogya AvalIke asaMkhyAtame bhAgapramANa asaMkhyAtakA guNAkAra AjAya taba usake sAtha jaghanya avagAhanAkA guNA karananese aparyApta vAyukAyakI jaghanya avAgAhanAkA pramANa nikalatA hai / yaha pUrvokta kathana vinA aMkasaMdRSTike samajhameM nahIM AsakatA isaliye yahAMpara aMkasaMdRSTi likhadenA ucita samajhate haiM / vaha isa prakAra haikalpanA kIjiye ki jaghanya avagAhanAkA pramANa 960 hai aura jaghanya saMkhyAtakA pramANa 2 tathA utkRSTa saMkhyAtakA pramANa 15 aura jaghanya parItAsaMkhyAtakA pramANa 16 hai| isa jaghanya avagAhanAke pramANameM jaghanya avagAhanAkA hI bhAga denese 1 labdha AtA hai For Private And Personal Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 46 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / usako jaghanya avagAhanAmeM milAnese asaMkhyAtabhAgavRddhikA AdisthAna hotA hai / aura jaghanya parItAsaMkhyAta arthAt 16 kA bhAga denese 60 labdha Ate haiM unako jaghanya avagAhanAmeM milAnese asaMkhyAtabhAgavRddhikA utkRSTa sthAna hotA hai / utkRSTa saMkhyAtakA arthAt 15 kA jaghanya avagAhanAmeM bhAga denese labdha 64 Ate haiM inako jaghanya avagAhanAmeM milAnese saMkhyAtabhAgavRddhikA AdisthAna hotA hai / jaghanyameM 2 kA bhAgadenese jo labdha Ave usako arthAt jaghanyake Adheko jaghanyameM milAnese saMkhyAtabhAgavRddhikA utkRSTa sthAna hotA hai| parantu utkRSTa asaMkhyAtabhAgavRddhike Age aura jaghanya saMkhyAtabhAgavRddhike pUrva jo tIna sthAna hai, arthAt jaghanyake Upara 60 pradezoMkI vRddhi tathA 64 pradezoMkI vRddhike madhyameM jo 61-62 tathA 63 pradezoM kI vRddhike tIna sthAna haiM, ve na to asaMkhyAtabhAgavRddhi meM hI Ate haiM aura na saMkhyAtabhAgavRddhimeM hI, isaliye inako avaktavyavRddhi meM liyA hai / isake Age guNavRddhikA prArambha hotA hai, jaghanyako dUnA karanese saMkhyAtaguNavRddhikA AdisthAna ( 1920) hotA hai / isake pUrvameM utkRSTa saMkhyAtabhAgavR ddhike sthAnase Age arthAt 1440 se Age jo 1441 tathA 1442 Adi 1919 paryaMta sthAna haiM ve sampUrNa hI avaktavyavRddhike sthAna haiM / isahI prakAra jaghanyako utkRSTa saMkhyAtase guNita karanepara saMkhyAtaguNavRddhikA utkRSTa sthAna hotA hai| aura isake Age jaghanyaparItAsaMkhyAtakA jaghanya avagAhanAke sAtha guNA karanepara asaMkhyAtaguNavRddhikA AdisthAna hotA hai| tathA ina donoMke madhyameM bhI pUrvakI taraha avaktavya vRddhi hotI hai / isa asaMkhyAtaguNavRddhimeM hI pradezottaravRddhike kramase vRddhi hote 2 sUkSma vAtakAyakI jaghanya avagAhanAkI utpattike yogya guNAkAra prApta hotA hai usakA jaghanya avagAhanAke sAtha guNA karanepara sUkSma vAtakAyakI jaghanya avagAhanA utpanna hotI hai / isa aMkasaMdRSTike anusAra artha saMdRSTi bhI samajhanA cAhiye; parantu aMkasaMdRSTiko hI arthasaMdRSTi nahIM samajhanA caahiye| isaprakAra sUkSma nigodiyAke jaghanya avagAhanAsthAnoMse sUkSma vAtakAyakI jaghanya avagAhanAparyanta sthAnoMko batAkara taijaskAyAdike avagAhanAsthAnoMke guNAkArakI utpattike kramako vatAte haiN| evaM uvari viNeo padesavadikkamo jahAjogaM / sabatthekkekali ya jIvasamAsANa vicAle // 111 // evamuparyapi jJeyaH pradezavRddhikramo yathAyogyam / sarvatraikaikasmiMzca jIvasamAsAnAmantarAle // 111 // artha-jisaprakAra sUkSma nigodiyA aparyAtase lekara sUkSma aparyApta vAtakAyakI jaghanya avagAhanA paryanta pradeza vRddhike kramase avagAhanAke sthAna vatAye, usahI prakAra Age For Private And Personal Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| 47 bhI taijaskAyikase lekara paryApta paJcendriyakI utkRSTa avagAhanA paryanta sampUrNa jIvasamAsoMke pratyeka antarAlameM pradezavRddhikramase avagAhanAsthAnoMko samajhanA caahiye| __ ukta sampUrNa avagAhanAke sthAnoM meM kisameM kisakA antarbhAva hotA hai isako matsyaracanAke dvArA sUcita karate haiN| heTThA jesiM jahaNNaM ubari ukassayaM have jattha / tatthaMtaragA sabe tesiM uggAhaNaviappA // 112 // adhastanaM yeSAM jaghanyamupayutkRSTakaM bhavedyatra / tatrAntaragAH sarve teSAmavagAhanavikalpAH // 112 // artha-jina jIvoMkI prathama jaghanya avagAhanAkA aura anantara utkRSTa avagAhanAkA jahAM 2 para varNana kiyA gayA hai unake madhyameM jitane bheda haiM una sabakA madhyake bhedoMmeM antarbhAva hotA hai / bhAvArtha-jinake avagAhanAke vikalpa alpa haiM unakA prathama vinyAsa karanA, aura jinakI avagAhanAke vikalpa adhika haiM unakA vinyAsa pIche karanA / jisake jahA~se jahAMtaka avagAhanA sthAna haiM unakA vahAMse vahAMtaka hI vinyAsa karanA cAhiye / aisA karanese matsyakA AkAra hojAtA hai / isa matsyaracanAse kisa jIvake kitane avagAhanAke sthAna haiM aura kahAMse kahAMtaka haiM yaha pratIta hojAtA hai / . isaprakAra sthAna yoni tathA zarIrakI avagAhanAke nimittase jIvasamAsakA varNana karake kuloMke dvArA jIvasamAsakA varNana karate haiN| bAvIsa satta tiNNi ya satta ya kulakoDisayasahassAI / NeyA puDhavidagAgaNi vAukkAyANa parisaMkhA // 113 // dvAviMzatiH sapta trINi ca sapta ca kulakoTizatasahasrANi / jJeyA pRthivIdakAgnivAyukAyakAnAM parisaMkhyA // 113 // artha-pRthivIkAyake bAIsa lAkha kulakoTi haiM, / jalakAyake sAta lAkha kulakoTi haiN| amikAyake tIna lAkha kulakoTi haiM / aura vAyukAyake sAta lAkha kulakoTi haiM / bhAvArthazarIrake bhedako kAraNabhUta nokarmavargaNAke bhedako kula kahate haiM / ye kula kramase pRthivI. kAyake vAIsa lAkha koTi, jalakAyake sAta lAkha koTi, amikAyake tIna lAkha koTi, aura vAyukAyake sAta lAkha koTi samajhane caahiye| addhattera savArasa dasayaM kulakoDisadasahassAI / jalacarapakkhicauppaya uraparisappesu Nava hoMti // 114 // arddhatrayodaza dvAdaza dazakaM kulakoTizatasahasrANi / jalacarapakSicatuSpadoruparisarveSu nava bhavanti // 114 // For Private And Personal Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ... artha-jalacaroMke kula sAr3hevAraha lAkha koTi, pakSiyoMke vAraha lAkha koTi, pazuoMke daza lAkha koTi, chAtIke sahAre calanevAle jIva dumuhI Adike nava lAkha koTi kula haiN| chappaMcAdhiyavIsaM bArasakulakoDisadasahassAI / suraNeraiyaNarANaM jahAkama hoMti NeyANi // 115 // SaTpaJcAdhikaviMzatiH dvAdaza kulakoTizatasahasrANi / suranairayikanarANAM yathAkramaM bhavanti jJeyAni // 115 // artha-deva nArakI tathA manuSya inake kula kramase chavvIsa lAkha koTi, paccIsa lAkha koTi, tathA vAraha lAkha koTi haiN| pUrvoktaprakArase bhinna 2 jIvoMke kuloMkI saMkhyAko batAkara sabakA jor3a kitanA hai. yaha vatAte haiN| eyA ya koDikoDI sattANaudIya sadasahassAI / paNNaM koDisahassA savaMgINaM kulANaM ya // 116 // ekA ca koTikoTI saptanavatizca zatasahasrANi / paJcAzatkoTisahasrANi sarvAGginAM kulAnAM ca // 116 // artha-sampUrNa jIvoMke samasta kuloMkI saMkhyA, eka kor3Akor3i satAnave lAkha tathA pacAsa hajAra koTi hai / bhAvArtha-sampUrNa kuloMkI saMkhyA eka kor3i satAnave lAkha pacAsa hajArako ekakoTise guNanepara jitanA labdha Ave utanI hai / arthAt 197500000 000000 pramANa hai| isaprakAra sthAna yoni dehAvagAhanA tathA kulake dvArA jIvasamAsa nAmaka dUsare adhikArakA varNana kiyA / iti jIvasamAsaprarUpaNo nAma dvitIyo'dhikAraH / isake anantara tIsare paryAptinAmaka adhikArakA pratipAdana karate haiM / jaha puNNApuNNAI gihaghaDavatthAdiyAI dvaaii| taha puNNidarA jIvA pajattidarA muNeyavA // 117 // yathA pUrNApUrNAni gRhaghaTavastrAdikAni dravyANi / tathA pUrNetarA jIvAH paryAptetarA mantavyAH // 117 // artha-jisaprakAra ghara ghaTa vastra Adika acetana dravya pUrNa aura apUrNa donoM prakArake hote haiM / usa hI prakAra jIva bhI pUrNa aura apUrNa do prakArake hote haiN| jo pUrNa haiM unako paryApta aura jo apUrNa haiM unako aparyApta kahate haiN| bhAvArtha-gRhIta AhAravargaNAko khala. rasa bhAgAdirUpa pariNamAnekI jIvakI zaktike pUrNa hojAneko paryApti kahate haiM / yaha For Private And Personal Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| paryApti jinake pAI jAya unako paryApta, aura jinakI vaha zakti pUrNa nahIM huI hai una jIvoMko aparyApta kahate haiM / jisaprakAra ghaTAdika dravya vanacukanepara pUrNa aura usase pUrva apUrNa kahe jAte haiM / isahI prakAra paryApti sahitako paryApta aura paryApti rahitako aparyApta kahate haiN| paryAptike chaha bheda tathA unake khAmiyoMkA nAma nirdeza karate haiN| AhArasarIriMdiyapajattI aannpaannbhaasmnno| cattAri paMca chappi ya eiMdiyaviyalasaNNINaM // 11 // AhArazarIrendriyANi paryAptayaH aanpraannbhaassaamnaansi| . catasraH paJca SaDapi ca ekendriyavikalasaMjJinAm // 118 // artha-AhAra zarIra indriya zvAsocchrAsa bhASA mana isa prakAra paryAptike chaha bheda haiN| jinameM ekendriya jIvoMke AdikI cAra paryApti, aura dvIndriya trIndriya caturindriya tathA asaMjJipaMcendriyake manaHparyAptiko chor3akara zeSa pAMca paryApti hotI haiM / aura saMjJi jIvoMke sabhI paryApti hotI haiN| bhAvArtha-eka zarIrako chor3akara navIna zarIrako kAraNabhUta jisa nokarmavargaNAko jIva grahaNa karatA hai usako khala rasa bhAgarUpa pariNamAvanekeliye jIvakI zaktike pUrNa hojAneko AhAraparyApti kahate haiN| aura khalabhAgako haDDI Adi kaThora avayavarUpa tathA rasabhAgako khUna Adi drava ( narama ) avayavarUpa pariNamAvanekI zaktike pUrNa honeko zarIraparyApti kahate haiM / tathA usa hI nokarmavargaNAke skandhameMse kucha vargaNAoMko apanI 2 indriyake sthAnapara usa usa dravyendriyake AkAra pariNamAvanekI zaktike pUrNa hojAneko indriyaparyApti kahate haiM / isahI prakAra kucha skandhoMko zvAsocchrAsarUpa pariNamAvanekI jo jIvakI zaktikI pUrNatA usako zvAsocchrAsa paryApti kahate haiN| aura vacanarUpa honeke yogya pudgala skandhoMko (bhASAvargaNAko) vacanarUpa pariNamAvanekI jIvakI zaktike pUrNa honeko bhASAparyApti kahate haiM / tathA dravyamanarUpa honeko yogya pudgalaskandhoMko (manovargaNA) dravyamanake AkAra pariNamAvanekI zaktike pUrNa honeko manaHparyApti kahate haiM / ina chaha paryAptiyoM meM se ekendriya jIvoM ke AdikI cAra paryApti hI hotI haiN| aura dvIndriyase lekara asaMjJipaMcendriya paryanta manaHparyAptiko chor3akara pAMca paryApti hotI haiM / aura saMjJi jIvoMke sabhI paryApti hotI haiN| jina jIvoMkI paryApti pUrNa ho jAtI haiM unako paryApta, aura jinakI pUrNa nahIM hotI unako aparyApta kahate haiM / aparyApta jIvoMke bhI do bheda haiM-eka nirvatyaparyApta dUsarA labdhyaparyApta / jinakI paryApti abhItaka pUrNa nahIM huI hai| kintu antarmahUrtake vAda niyamase pUrNa hojAyagI unako nirvRttyaparyApta kahate haiN| aura jisakI abhItaka bhI paryApti pUrNa nahIM huI aura pUrNa honese prathama hI jisakA maraNa bhI hojAyagA-arthAt apanI Ayuke kAlameM jisakI paryApti kabhI pUrNa na ho usako labdhyaparyAptaka kahate haiN| For Private And Personal Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ___ ina paryAptiyoM meM se pratyeka tathA samastake prArambha aura pUrNa honemeM kitanA kAla lagatA hai yaha batAte haiN| pajattIpaTThavaNaM jugavaM tu kameNa hodi NivaNaM / aMtomuhuttakAlaNahiyakamA tattiyAlAvA // 119 // paryAptiprasthApanaM yugapattu krameNa bhavati niSThApanam / antarmuhUrtakAlena adhikakramAstAvadAlApAt // 119 // artha-sampUrNa paryAptiyoM kA Arambha to yugapat hotA hai; kintu unakI pUrNatA kramase hotI hai| inakA kAla yadyapi pUrva 2 kI apekSA uttarottarakA kucha 2 adhika hai; tathApi sAmAnyakI apekSA sabakA antarmuhUrtamAtra hI kAla hai / bhAvArtha-ekasAtha sampUrNa paryAptiyoMke prArambha honeke anantara antarmuhUrta kAlameM AhAraparyApti pUrNa hotI hai / aura usase saMkhyAtabhAga adhika kAlameM zarIra paryApti pUrNa hotI hai / isa hI prakAra Age 2 kI paryAptike pUrNa honemeM pUrva 2 kI apekSA kucha 2 adhika 2 kAla lagatA hai, tathApi vaha antarmuhUrtamAtra hI hai / kyoMki asaMkhyAta samayapramANa antarmuhUrtake bhI asaMkhyAta bheda haiM; kyoMki asaMkhyAtake bhI asaMkhyAta bheda hote haiM / isa liye sampUrNa paryAptiyoMke samudAyakA kAla bhI antarmuhUrtamAtra hI hai|| paryApta aura nirvRtyaparyAptakA kAla batAte haiM / pajattassa ya udaye NiyaNiyapajattiNiTTido hodi / jAva sarIramapuNNaM Nivatti apuNNago tAva // 120 // paryAptasya ca udaye nijanijaparyAptiniSThito bhavati / yAvat zarIramapUrNa nirvRtyapUrNakastAvat // 120 // artha-paryApta nAmakarmake udayase jIva apanI 2 paryAptiyoMse pUrNa hotA hai; tathApi jabataka usakI zarIraparyApti pUrNa nahIM hotI tabataka usako paryApta nahIM kahate; kintu nirvRtyaparyApta kahate haiM / bhAvArtha-indriya zvAsocchrAsa bhASA aura mana ina paryAptiyoMke pUrNa nahIM honepara bhI yadi zarIraparyApti pUrNa hogaI hai to vaha jIva paryApta hI hai, kintu usase pUrva nirvRtyaparyAptaka kahA jAtA hai| labdhyaparyAptakakA svarUpa dikhAte haiN| udaye du apuNNassa ya sagasagapajattiyaM Na Nivadi / aMtomuhuttamaraNaM laddhiapajattago so du // 121 // udaye tu apUrNasya ca svakasvakaparyAptI niSThApayati / antarmuhUrtamaraNaM labdhyaparyAptakaH sa tu // 121 // For Private And Personal Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| artha-aparyApta nAmakarmake udaya honese jo jIva apane 2 yogya paryAptiyoMko pUrNa na karake antarmuhUrtakAla meM hI maraNako prApta hojAya usako labdhya paryAptaka kahate haiN| bhAvArtha-jina jIvoMkA aparyApta nAmakarmake udayase apane 2 yogya paryAptiyoMko pUrNa na karake antarmuhUrtameM hI maraNa hojAya unako labdhyaparyAptaka kahate haiM / isa gAthAmeM jo tu zabda paDA hai usase isa prakArake jIvoMkA antarmuhUrta meM hI maraNa hotA hai, aura dUsare cakArase ina jIvoMkI jaghanya aura utkRSTa doMno hI prakArakI sthiti antarmuhUrtamAtra hai, aisA samajhanA cAhiye / yaha antarmuhUrta eka zvAsake aThAraveM bhAgapramANa hai / isa prakArake labdhyaparyAptaka jIva ekendriyase lekara paMcendriya paryanta sabahImeM pAye jAte haiN| ___ yadi eka jIva eka antarmuhUrtameM labdhyaparyAptaka avasthAmeM jyAdese jyAde bhavoMko dhAraNa karai to kitane karasakatA hai ? yaha batAte hai / tiNNisayA chattIsA chAvaTTisahassagANi maraNANi / antomuhuttakAle tAvadiyA ceva khuddabhavA // 122 // trINi zatAni SatriMzat SaTSaSTisahasrakANi maraNAni / antarmuhUrtakAle tAvantazcaiva kSudrabhavAH // 122 // artha-eka antarmuhUrtameM eka labdhyaparyAptaka jIva chayAsaTha hajAra tInasau chattIsa maraNa aura itane hI bhavoMko (janma) bhI dhAraNa kara sakatA hai| bhAvArtha-eka labdhyapayaptika jIva yadi nirantara bhavoMko dhAraNa karai to 66336 janma aura itane hI maraNoMko dhAraNa kara sakatA hai / adhika nahIM karasakatA / ukta bhavoMmeM ekendriyAdikameMse kisake kitane bhavoMko dhAraNa karatA hai yaha batAte haiN| sIdI saTTI tAlaM viyale cauvIsa hoti paMcakkhe / chAvaTiM ca sahassA sayaM ca vattIsameyakkhe // 123 // azItiH SaSTiH catvAriMzadvikale caturvizatirbhavanti paMcAkSe / SaTSaSThizca sahasrANi zataM ca dvAtriMzamekAkSe // 123 // artha-vikalendriyoMmeM dvIndriya labdhyaparyAptakake 80 bhava, trIndriya labdhyaparyAptakake 60, caturindriya labdhyaparyAptakake 40 aura paMcendriya labdhyaparyAptakake 24, tathA ekendriyoMke 66132 bhavoMko dhAraNa kara sakatA hai, adhikako nahIM / ekendriyoMkI saMkhyAko spaSTa karate haiM / puddhvidgaagnnimaarudsaahaarnnthuulsuhmptteyaa| edesu apuNNesu ya ekeke bAra khaM chakkaM // 124 // For Private And Personal Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / pRthvIdakAnimArutasAdhAraNasthUlasUkSmapratyekAH / eteSu apUrNeSu ca ekaikasmin dvAdaza khaM SaTkam // 124 // artha-sthUla aura sUkSma donoMhI prakArake jo pRthvI jala ami vAyu aura sAdhAraNa, aura pratyeka vanaspati, isaprakAra sampUrNa gyAraha prakArake labdhyaparyAptakoMmeMse pratyeka (haraeka ) ke 6012 bheda hote haiM / bhAvArtha-sthUla pRthivI sUkSma pRthivI sthUla jala sUkSma jala sthUla vAyu sUkSma vAyu sthUla ami sUkSma agni sthUla sAdhAraNa sUkSma sAdhAraNa tathA pratyeka vanaspati ina gyAraha prakArake labdhyaparyAptakoMmeMse pratyekake 6012 bhava hote haiN| isaliye 11 ko 6012 se guNA karanepara ekendriya labdhyaparyAptaka jIvoMke utkRSTa bhavoMkA pramANa (66132) nikalatA hai / ___ samuddhAta avasthAmeM kevaliyoMke bhI aparyAptatA kahI hai so kisa prakAra ho sakatI hai yaha batAte haiN| pajattasarIrassa ya pajjatudayassa kaayjogss| jogissa apuNNattaM apuNNajogotti NihiTa // 125 // paryAptazarIrasya ca paryAptyudayasya kAyayogasya / yogino'pUrNatvamapUrNayoga iti nirdiSTam // 125 // - artha-jisa sayoga kevalIkA zarIra pUrNa hai, aura usake paryApti nAma karmakA udaya bhI maujUda hai, tathA kAyayoga bhI hai, usake aparyAptatA kisaprakAra ho sakatI hai? to isakA kAraNa yogakA pUrNa na honA hI batAyA hai| bhAvArtha-jisake aparyApta nAmakarmakA udaya ho, athavA jisakA zarIra pUrNa na huA ho usako aparyApta kahate haiM / kyoMki pahale "jAva sarIramapuNNaM NivvattiapuNNago tAva" aisA kaha Aye haiM / arthAt jaba taka zarIra paryApti pUrNa na ho taba takakI avasthAko nirvRttyaparyApti kahate haiM / parantu kevalIkA zarIra bhI paryApta hai, aura unake paryApti nAmakarmakA udaya bhI hai, tathA kAyayoga bhI maujUda hai, taba usako aparyApta kyoM kahA ? isakA kAraNa yaha hai ki yadyapi unake kAyayoga Adi sabhI maujUda haiM, tathApi unake kapATa, pratara, lokapUrNa tInoMhI samuddhAta avasthAmeM yoga pUrNa nahIM hai, isa hI liye unako AgamameM gaumatAse aparyApta kahA hai / mukhyatAse aparyApta avasthA nahAMpara pAI jAtI hai aise prathama dvitIya caturtha aura chaTTA ye cAra hI guNasthAna haiN| kisa 2 guNasthAnameM paryApta aura aparyApta avasthA pAI jAtI haiM ? yaha batAte haiM / laddhiapuNNaM micche tatthavi vidiye cautthachaTTe ya / NivattiapajattI tatthavi sesesu pajattI // 126 // For Private And Personal Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| labdhyapUrNa mithyAtve tatrApi dvitIye caturthaSaSThe ca / nirvRttyaparyAptiH tatrApi zeSeSu paryAptiH // 126 // artha-labdhyaparyAptaka mithyAtva guNasthAnameM hI hote haiM / nirvRtyaparyAptaka prathama dvitIya caturtha aura chaTTe guNasthAnameM hote haiM / aura paryApti ukta cAro aura zeSa sabhI guNasthAnoMmeM pAI jAtI hai| bhAvArtha-prathama guNasthAnameM labdhyaparyApti nivRtyaparyApti paryApti tInoM avasthA hotI haiM / sAsAdana asaMyata aura pramattameM nirvRtyaparyApta paryApta ye do avasthA hotI haiN| ukta tathA zeSa saba hI guNasthAnoM meM paryApti pAI jAtI hai / pramatta guNasthAnameM jo nirvRtyaparyApta avasthA kahI hai, vaha AhAraka mizrayogakI apekSAse hai / isa gAthAmeM jo ca zabda par3A hai usase sayogakevalI bhI nirvRtyaparyAptaka hote haiM yaha vAta gauNatayA sUcita kI hai| sAsAdana aura samyaktvake abhAvakA niyama kahAM 2 para hai yaha batAte haiN| hehimachappuDhavINaM joisivaNabhavaNasaghaitthINaM / puNNidare Nahi sammo Na sAsaNo NArayApuNNe // 127 // .. adhaHstanaSaTUpRthvInAM jyotipkavanabhavanasarvastrINAm / pUrNetarasmin na hi samyaktvaM na sAsano nArakApUrNe // 127 // artha-dvitIyAdika chaha naraka aura jyotiSI vyantara bhavanavAsI ye tIna prakArake deva, tathA sampUrNa striyAM inakI aparyApta avasthAmeM samyaktva nahIM hotA / aura sAsAdana samyagdRSTI aparyApta nArakI nahIM hotA / bhAvArtha-samyaktvasahita jIva maraNa karake dvitIyAdika chaha naraka jyotiSI vyantara bhavanavAsI devoM meM aura samagra. striyoMmeM utpanna nahIM hotaa| aura sAsAdanasamyagdRSTi maraNa kara narakako nahIM jaataa| iti paryAptiprarUpaNo nAma tRtiiyo'dhikaarH| aba prANaprarUpaNA kramaprApta hai usameM prathama prANakA niruktipUrvaka lakSaNa kahate haiN| bAhirapANehiM jahA taheva abhaMtarehiM pANehiM / pANaMti jehiM jIvA pANA te hoMti NihiTThA // 128 // bAhyamANairyathA tathaivAbhyantaraiH prANaiH / prANanti yairjIvAH prANAste bhavanti nirdiSTAH // 128 / / artha-jisa prakAra abhyantaraprANoM ke kAryabhUta netroMkA kholanA, vacanapravRtti, ucchAsa niHzvAsa Adi bAhya prANoMke dvArA jIva jIte haiM, usahI prakAra jina abhyantara indriyAvaraNakarmake kSayopazamAdike dvArA jIvameM jIvitapanekA vyavahAra ho unako prANa kahate haiN| bhAvArtha-jinake sadbhAvameM jIvameM jIvitapanekA aura viyoga honepara maraNapanekA vyavahAra For Private And Personal Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 54 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ho unako prANa kahate haiM / ye prANa pUrvokta paryAptiyoMke kAryarUpa haiM-arthAt prANa aura paryAptimeM kArya aura kAraNakA antara hai / kyoMki gRhIta pudgalaskandha vizeSoMko indriya vacana AdirUpa pariNamAvanekI zaktikI pUrNatAko paryApti, aura vacana vyApAra AdikI kAraNabhUta zaktiko, tathA vacana Adiko prANa kahate haiM / prANake bhedoMko ginAte haiN| paMcavi iMdiyapANA maNavacikAyesu tiSiNa blpaannaa| ANApANappANA AugapANeNa hoti dasa pANA // 129 // paJcApi indriyaprANAH manovacaHkAyeSu trayo balaprANAH / AnApAnaprANA AyuSkaprANena bhavanti daza prANAH // 129 // artha-pAMca indriyaprANa-sparzana rasana ghrANa cakSuH zrotra / tIna balaprANa-manobala vacanabala kAyabala / zvAsocchrAsa tathA Ayu isa prakAra ye daza prANa haiM / dravya aura bhAva donoMhI prakArake prANoM kI utpattikI sAmagrI batAte haiN| . vIriyajudamadikhauvasamutthA NoiMdiyeM diyesu blaa| dehudaye kAyANA vacIbalA Au Audaye // 130 // vIryayutamatikSayopazamotthA noindriyendriyeSu balAH / dehodaye kAyAnau vacobala AyuH Ayurudaye // 130 // artha-manobala prANa aura indriya prANa vIryAntarAya karma aura matijJAnAvaraNa karmake kSayopazama rUpa antaraGga kAraNase utpanna hote haiM / zarIranAmakarmake udayase kAyabalaprANa hotA hai| zvAsocchrAsa aura zarIranAmakarmake udayase prANa-zvAsocchAsa utpanna hote haiM / kharanAmakarmake sAtha zarIra nAmakarmakA udaya honepara vacanabala prANa hotA hai / AyuHkarmake udayase AyuHprANa hotA hai| bhAvArtha-vIryAntarAya aura apane 2 matijJAnAvaraNa karmake kSayopazamase utpanna honevAle manobala aura indriyaprANa, nija aura para padArthako grahaNa karanemeM samartha labdhinAmaka bhAvendriya rUpa hote haiM / isa hI prakAra apane 2 pUrvokta kAraNase utpanna honevAle kAyabalAdika prANoMmeM zarIrakI ceSTA utpanna karanekI sAmarthyarUpa kAyabalaprANa, zvAsocchvAsakI pravRttimeM kAraNabhUta zaktirUpa zvAsocchrAsa prANa, vacanavyApArako kAraNabhUta zaktirUpa vacobala prANa, narakAdi bhava dhAraNa karanekI zaktirUpa AyuHprANa hotA hai / prANoMke khAmiyoMko batAte haiN| iMdiyakAyAUNi ya puNNApuNNesu puNNage aannaa| bIiMdiyAdipuNNe vacImaNo saNNipuNNeva // 131 // For Private And Personal Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| indriyakAyAyUMSi ca pUrNApUrNeSu pUrNake AnaH / dvIndriyAdipUrNe vacaH manaH saMjJipUrNe eva // 131 // artha-indriya kAya Ayu ye tIna prANa, paryApta aura aparyApta donoMhI ke hote haiM / kintu zvAsocchAsa paryAptake hI hotA hai / aura vacanabala prANa paryApta dvIndriyAdike hI hotA hai / tathA manobala prANa saMjJiparyAptakake hI hotA hai / ekendriyAdi jIvoMmeM kisake kitane prANa hote haiM isakA niyama batAte haiM / dasa saNNINaM pANA sesegaNaMtimassa veuunnaa| pajattesidaresu ya satta duge sesagegUNA // 132 // ___ daza saMjJinAM prANAH zeSaikonamantimasya ddyuunaaH| ___paryApteSvitareSu ca sapta dvike zeSakaikonAH // 132 // artha-paryApta saMjJipaMcendriya ke daza prANa hote haiN| zeSake paryAptakoMke eka 2 prANa kama hotA jAtA hai; kintu ekendriyoMke do kama hote haiM / aparyAptaka saMjJi aura asaMjJI paMcendriyake sAta prANa hote haiM aura zeSake aparyApta jIvoM ke eka 2 prANa kama hotA jAtA hai / bhAvArtha-paryApta saMjJipaMcendriyake sabahI prANa hote haiM / asaMjJike manobalaprANako chor3akara vAkI naba prANa hote haiM / caturindriyake zrotrendriyako chor3akara ATha, aura trIndriyakeM cakSuko chor3akara bAkI sAta, dvIndriyake ghrANako chor3akara bAkI chaha, aura ekendriyake rasanendriya tathA vacanabalako chor3akara bAkI cAra prANa hote haiN| yaha sampUrNa kathana paryAptakakI apekSAse hai / aparyAptakameM kucha vizeSatA hai / vaha isa prakAra hai ki saMjJi aura asaMjJi paMcendriyake zvAsocchAsa vacobala manobalako chor3akara bAkI pAMca indriya kAyabala AyuHprANa isaprakAra sAta prANa hote haiN| Age eka 2 kama hotA gayA hai-arthAt caturindriyake zrotrako chor3akara bAkI 6 prANa, trIndriyake cakSuH ko chor3akara 5, aura dvIndriyake ghrANako chor3akara 4, tathA ekendriyake rasanAko chor3akara bAkI tIna prANa hote haiN| iti prANaprarUpaNo nAma cturtho'dhikaarH| iha jAhi bAhiyAvi ya jIvA pAvaMti dAruNaM dukkhaM / sevaMtAvi ya ubhaye tAo cattAri saNNAo // 133 // iha yAbhirbAdhitA api ca jIvAH prApnuvanti dAruNaM duHkham / sevamAnA api ca ubhayasmin tAzcatasraH saMjJAH / / 133 / / artha-jinase saMklezita hokara jIva isa lokameM aura jinake viSayakA sevana karanese donoM hI bhavoMmeM dAruNa duHkhako prApta hotA hai unako saMjJA kahate haiM / usake cAra bheda haiN| For Private And Personal Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / bhAvArtha-saMjJAnAma vAMchAkA hai, jisake nimittase donoMhI bhavoMmeM dAruNa duHkhakI prApti hotI hai usa vAMchAko saMjJA kahate haiM / usake cAra bheda haiM, AhArasaMjJA bhayasaMjJA maithunasaMjJA parigrahasaMjJA / AhArasaMjJAkA kharUpa batAte haiM / AhAradasaNeNa ya tassubajogeNa omakoThAe / sAdidarudIraNAe havadi hu AhArasaNNA hu|| 134 // AhAradarzanena ca tasyopayogena avamakoSThayA / sAtetarodIraNayA bhavati hi AhArasaMjJA hi // 134 // artha-AhArake dekhanese athavA usake upayogase aura peTake khAlI honese tathA asAtAvedanIyake udaya aura udIrNA honepara jIvake niyamase AhArasaMjJA utpanna hotI hai| bhAvArtha-kisI uttama rasayukta AhArake dekhanese athavA pUrvAnubhUta bhojanakA smaraNa karanese yadvA peTake khAlI hojAnese aura asAtA vedanIyake udaya aura udIrNAse ityAdi aura bhI aneka kAraNoMse AhArasaMjJA arthAt AhArakI vAJchA utpanna hotI hai / bhayasaMjJAke kAraNa aura usakA svarUpa batAte haiN| aibhImadaMsaNeNa ya tassuvajogeNa omasattIe / bhayakammudIraNAe bhayasaNNA jAyade caduhi // 135 // atibhImadarzanena ca tasyopayogena avamasattvena / bhayakarmodIraNayA bhayasaMjJA jAyate caturbhiH // 135 // artha-atyanta bhayaMkara padArthaka dekhanese, athavA pahale dekhe hue bhayaMkara padArthake smaraNAdise, yadvA zaktike hIna honepara, aura aMtaraMgameM bhayakarmakI udaya udIrNA honepara ityAdi kAraNoMse bhayasaMjJA hotI hai / maithunasaMjJAko batAte haiN| paNidarasabhoyaNeNa ya tassuvajoge kusiilsevaae| vedassudIraNAe mehuNasaNNA havadi evaM // 136 // praNItarasabhojanena ca tasyopayoge kuzIlasevayA / vedasyodIraNayA maithunasaMjJA bhavati evam // 136 // artha-khAdiSTa aura gariSTha rasayukta bhojana karanese, aura pahale mukta viSayoMkA smaraNa Adi karanese, tathA kuzIlakA sevana karanese aura veda karmakA udaya udIrNA Adise maithunasaMjJA hotI hai| parigraha saMjJAkA varNana karate haiM / uvayaraNadaMsaNeNa ya tassuvajogeNa mucchidAe y| lohassudIraNAe pariggahe jAyade saNNA // 137 // For Private And Personal Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| upakaraNadarzanena ca tasyopayogena mUcchitAye c| lobhasyodIraNayA parigrahe jAyate saMjJA // 137 // artha-itra bhojana uttama vastra strI Adi bhogopabhogake sAdhanabhUta padArthoke dekhanese, athavA pahale bhukta padArthoM kA smaraNa karanese, aura mamatva pariNAmoMke honese, lobhakarmakA udaya udIrNA honese, ityAdi kAraNoMse parigrahasaMjJA utpanna hotI hai| kisa jIvake kaunasI saMjJA hotI hai yaha batAte haiN| NakRpamAe paDhamA saNNA Nahi tattha kAraNAbhAvA / sesA kammatthitteNubayAreNatthi Nahi kaje // 138 // naSTapramAde prathamA saMjJA na hi tatra kAraNAbhAvAt / zeSAH karmAstitvenopacAreNa santi na hi kArye // 138 // artha-apramatta guNasthAnameM AhArasaMjJA nahIM hotI, kyoMki yahAMpara usakA kAraNa asAtavedanIya karmakA udaya nahIM hai| aura zeSakI tIna saMjJA upacArase vahAMpara hotI haiN| kyoMki unakA kAraNa karma vahAMpara maujUda hai| kintu unakA kArya vahAMpara nahIM hotA / bhAvArtha-sAtA asAtA vedanIya aura manuSya Ayu ina tIna prakRtiyoMkI udIraNA pramattaviratameM hI hotI hai-Age nahIM / isaliye sAtaveM guNasthAnameM AhArasaMjJA nahIM hai / kintu zeSa tIna saMjJA upacArase hotI haiM, vAstavika nhiiN| kyoMki unakA kAraNabhUta karma vahAMpara hai| kintu bhAganA ratikrIDA parigrahakhIkAra AdimeM pravRttirUpa unakA kArya nahIM hai / kyoMki vahAMpara dhyAna avasthA hI hai| anyathA kabhI bhI dhyAna na ho sakegA, aura karmoMkA kSaya tathA muktikI prApti bhI nahIM hoskegii| iti saMzAprarUpaNo nAma pnycmo'dhikaarH| atha maGgalapUrvaka kramaprApta mArgaNA mahAdhikArako kahate haiM / dhammaguNamaggaNAhayamohArivalaM jiNaM NamaMsittA / maggaNamahAhiyAraM vivihahiyAraM bhaNissAmo // 139 // dharmaguNamArgaNAhatamohAribalaM jinaM namasitvA / margaNAmahAdhikAraM vividhAdhikAraM bhaNiSyAmaH // 139 // artha-samyagdarzanAdi athavA uttamakSamAdi dharmarUpI dhanuSa, aura jJAnAdi guNarUpI pratyaMcA ( DorI), tathA caudaha mArgaNArUpI vANoMse jisane moharUpI zatruke balako naSTa karadiyA hai isaprakArake jinendradevako namaskAra karake, mArgaNA mahAdhikArako jisameM ki aura bhI aneka adhikAroMkA antarbhAva hotA hai, varNana kruuNgaa| go. For Private And Personal Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / isaprakAra mArgaNAnirUpaNakI pratijJA karake prathama usakA ( mArgaNA ) niruktipUrvaka lakSaNa kahate haiN| jAhi va jAsu va jIvA maggijaMte jahA tahA diTTA / tAo codasa jANe suyaNANe maggaNA hoti // 14 // yAbhirvA yAsu vA jIvA mRgyante yathA tathA dRSTAH / tAzcaturdaza jAnIhi zrutajJAne mArgaNA bhavanti // 140 // artha-jisaprakArase pravacanameM dekhegaye hoM usahI prakArase jIvAdi padArthoMkA jina bhAvoMke dvArA athavA jina paryAyoMmeM vicAra kiyA jAya ve hI mArgaNA haiM / aisA samajhanA cAhiye / unake caudaha bheda haiN| codaha mArgaNAoMke nAma batAte haiM / gaiiMdiyesu kAye joge vede kasAyaNANe ya / saMjamadaMsaNalessAbhaviyAsammattasaNNiAhAre // 141 // gatIndriyeSu kAye yoge vede kaSAyajJAne ca / saMyamadarzanalezyAbhavyatAsamyaktvasaMjhyAhAre // 141 // artha-gati indriya kAya yoga veda kaSAya jJAna saMyama darzana lezyA bhavya samyaktva saMjJA AhAra / ye caudaha mArgaNA haiM / antaramArgaNAoMke bheda tathA unake kAlakA niyama batAte haiM / ubasamasuhamAhAre veguciyamissaNaraapajatte / sAsaNasamme misse sAMtaragA maggaNA aTTha // 142 // upazamasUkSmAhAre vaigUrvikamizranarAparyApte / sAsanasamyaktve mizre sAntarakA mArgaNA aSTa // 142 // artha-upazamasamyaktva sUkSmasAMparAya AhArakayoga AhArakamizrayoga vaikriyikamizra aparyApta manuSya sAsAdanasamyaktva mizra ye ATha antaramArgaNA hai / ukta ATha antaramArgaNAoMkA utkRSTa aura jaghanya kAla batAte haiN| sattadiNA chammAsA vAsapudhattaM ca bArasamuhuttA / pallAsaMkhaM tiNhaM varamavaraM egasamayo du // 143 // saptadinAni SaNmAsA varSapRthaktvaM ca dvAdazamuhUrtAH / palyAsaMkhyaM trayANAM varamavaramekasamayastu // 143 // artha-ukta ATha antara mArgaNAoMkA utkRSTa kAla kramase sAta dina chaha mahInA For Private And Personal Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 59 pRthaktva varSa pRthaktva varSa vArahamuhUrta aura anta kI tIna mArgaNAoMkA kAla palyake asaMkhyA - bhAga hai / aura jaghanya kAla sabakA eka samaya hai / bhAvArtha - upazama samyaktvakA utkRSTa kAla sAta dina, sUkSmasAMparAyakA chaha mahInA, AhArakayogakA pRthaktvavarSa, tathA AhArakamizrakA pRthaktvavarSa, vaikriyikamizrakA bAraha muhUrta, aparyApta manuSyakA palya ke asaMkhyAtaveM bhAga, tathA sAsAdana samyaktva aura mizra ina donoMkA bhI utkRSTa aMtarakAla palke asaMkhyAtaveM bhAga hai | aura jaghanya kAla sabakA eka samaya hI / aMtaramArgaNAvizeSoM ko dikhAte haiM / paDhamuvasamasahidAe viradAviradIe codasA divasA / viradIe paNNarasAvirahidakAlo du bodho // 144 // prathamopazamasahitAyA viratAviratezvaturdaza divasAH / virateH paJcadaza virahitakAlastu boddhavyaH // 144 // artha - prathamopazamasamyaktvasahita paMcamaguNasthAnakA utkRSTa virahakAla caudaha dina, aura chaTThe sAta meM guNasthAnakA utkRSTa virahakAla paMdraha dina samajhanA cAhiye / bhAvArtha -- upazamasamyaktva ke do bheda haiM, eka prathamopazama samyaktva dUsarA dvitIyopazama samyaktva | cAra anantAnubandhI tathA eka darzanamohanIya ( mithyAtva ) ke, athavA tInoM darzanamohanIya aura cAra anaMtAnubaMdhI, isa prakAra pAMca yA sAtake upazamase jo ho usako prathamopazama samyaktva kahate haiM / aura anantAnubandhI catuSkakA visaMyojana aura darzanamohanIyatrikakA upazama honese jo samyaktva hotA hai usako dvitIyopazama samyaktva kahate haiM / inameM se prathamopazama samyaktvasahita paMcamaguNasthAnakA utkRSTa virahakAla caudaha dina, aura chaTThe sAtaveM guNasthAnakA paMdraha dina hai / kintu jaghanya virahakAla sarvatra eka samaya hI hai / gatimArgaNAkA prArambha karate hue prathama gatizabdakI nirukti aura usake bhedoMko ginAte haiM gaiudayajapajjAyA caugaigamaNassaheu vA hu gaI / NArayatirikkhamANusadevagaittiya have cadudhA // 145 // gatyudayajaparyAyaH caturgatigamanasya heturvA hi gatiH / nArakatiryagmAnuSadevagatiriti ca bhavet caturdhA // 145 // artha - gatinAma karmake udayase honevAlI jIvakI paryAyako athavA cAroM gatiyoM meM g2amana karaneke kAraNako gati kahate haiM / usake cAra bheda haiM, narakagati tiryaggati manuSyagati devagati / For Private And Personal Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / gatimArgaNAmeM kucha vizeSa (cAroM gatiyoMkA pRthak 2) varNana pAMca gAthAoM dvArA karate haiN| Na ramaMti jado NicaM dave khette ya kAlabhAve ya / aNNoNNehi ya jamA tahmA te NArayA bhaNiyA // 146 // na ramante yato nityaM dravye kSetre ca kAlabhAve c| anyonyaizca yasmAttasmAtte nAratA bhaNitAH // 146 // artha-dravya kSetra kAla bhAvameM svayaM tathA paraspara meM prItiko prApta nahIM hote ataeva unako nArata (nArakI) kahate haiM / bhAvArtha-zarIra Ara indriyake viSayoMmeM, utpatti zayana vihAra uThane baiThane Adike sthAnameM, bhojana Adike samayameM, athavA aura bhI aneka avasthAoMmeM jo svayaM athavA parasparameM prIti ( sukha ) ko prApta na hoM unako nArata kahate haiM / isa gAthAmeM jo ca zabda par3A hai usase isakA dUsarA bhI niruktisiddha artha samajhanA cAhiye / arthAt jo narakagatinAma karma ke udayase hoM unako, athavA ( narAn ) manuSyoMko ( kAyanti ) kleza pahuMcAveM unako nAraka kahate haiN| kyoMki nIce sAto hI bhUmiyoM meM rahanevAle nArakI nirantara hI khAbhAvika zArIrika mAnasika Agantuka tathA kSetrajanya ina pAMca prakArake duHkhoMse duHkhI rahate haiM / tiryaggatikA kharUpa batAte haiN| tiriyaMti kuDilabhAvaM suviulasaNNA NigiTThimaNNANA / acaMtapAbabahulA tahmA tericchayA bhaNiyA // 147 // tiroJcanti kuTilabhAvaM suvivRtasaMjJA nikRSTamajJAnAH / atyantapApabahulAstasmAttairazvakA bhaNitAH // 147 // artha-jo mana vacana kAyakI kuTilatAko prApta hoM, athavA jinakI AhArAdi viSayaka saMjJA dUsare manuSyoMko acchItaraha prakaTa ho, aura jo nikRSTa ajJAnI hoM, tathA jinameM atyanta pApakA bAhulya pAyA jAya unako tiryaca kahate haiM / bhAvArtha-jinameM kuTilatAkI pradhAnatA ho; kyoMki prAyaHkarake sabahI tiryaMca jo unake manameM hotA hai usako vacanadvArA nahIM kahate; kyoMki unake usaprakArakI vacanazakti hI nahIM hai, aura jo vacanase kahate haiM usako kAyase nahIM karate, tathA jinakI AhArAdisaMjJA prakaTa ho, aura zrutakA abhyAsa tathA zubhopayogAdike na karasakanese jinameM atyanta ajJAnatA pAI jAya / tathA manuSyakI taraha mahAvratAdikako dhAraNa na karasakane aura darzanavizuddhi Adike na hosakanese jinameM atyanta pApakA bAhulya pAyA jAya unako tiryaMca kahate haiN| manuSyagatikA svarUpa batAte haiN| maNNaMti jado NicaM maNeNa NiuNA maNukkaDA jahmA / maNNubbhavA ya satve tahmA te mANusA bhaNidA // 148 / For Private And Personal Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| manyante yato nityaM manasA nipuNA manasotkaTA yasmAt / __ manUdbhavAzca sarve tasmAtte mAnuSA bhaNitAH // 148 // artha-jo nitya hI heya upAdeya tatva atattva dharma adharmakA vicAra kareM, aura jo manake dvArA guNadoSAdikA vicAra smaraNa Adi kara sakeM, jo pUrvokta manake viSayameM utkRSTa hoM, tathA yugakI AdimeM jo manuoMse utpanna hue hoM unako manuSya kahate haiM / bhAvArthamanakA viSaya tIvra honese guNadoSAdikA vicAra smaraNa Adi jinameM utkaTa rUpase pAyA jAya, tathA caturtha kAlakI AdimeM AdIzvara bhagavAn tathA kulakaroMne unako vyavahArakA upadeza diyA isaliye jo AdIzvara bhagavAn athavA kulakaroMkI saMtAna kahe jAte haiM, unako manuSya kahate haiM / isa gAthAmeM eka yataH zabda hai dUsarA yasmAt zabda hai, artha donoMkA eka hI hotA hai, isaliye eka zabda vyartha hai; vaha vyartha par3akara jJApana karatA hai ki labdhyaparyAptaka manuSyoMmeM yadyapi yaha lakSaNa ghaTita nahIM hotA tathApi unako manuSyagati nAmakarma aura manuSya Ayukarmake udayamAtrakI apekSAse hI manuSya kahate haiM aisA samajhanA caahiye| tiryaMca tathA manuSyoM ke bhedoMko ginAte haiN| sAmaNNA paMciMdI pajattA joNiNI apjttaa| tiriyA NarA tahAvi ya paMciMdiyabhaMgado hINA // 149 // sAmAnyAH paMcendriyAH paryAptAH yonimatyaH aparyAptAH / tiryaJco narAstathApi ca paMcendriyabhaMgato hInAH // 149 // artha-tiryaMcoMke pAMca bheda haiM, sAmAnyatiryaMca paMcendriyatiyeca paryAptatiyeca yonimatItiryaMca aura aparyAptatiryaMca / isahI prakAra manuSyake bhI paMcendriyake bhaMgako chor3akara vAkI cAra bheda hote haiM / bhAvArtha-tiryacoMmeM paMcendriyake pratipakSI ekendriyAdi jIvoMkI sambhAvanA hai isaliye tiryacoMmeM paMcendriyake bhaMgasahita pAMca bheda haiM, kintu manuSyoMmeM paMcendriyake pratipakSakI sambhAvanA nahIM hai isaliye unake sAmAnyamanuSya paryAptamanuSya yonimatImanuSya aparyAptamanuSya isaprakAra cAra hI bheda hote haiN| devoMkA kharUpa batAte haiN| dIvaMti jado NicaM guNehiM aTehiM divabhAvahiM / bhAsaMtadibakAyA tahmA te vaNiyA devA // 150 // dIvyanti yato nityaM guNairaSTAbhirdivyabhAvaiH / bhAsamAnadivyakAyAH tasmAtte varNitA devAH // 15 // artha-jo devagatimeM honevAle pariNAmoMse sadA sukhI rahate haiM / aura aNimA mahimA For Private And Personal Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 62 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / Adi ATha guNoM (RddhiyoM ) ke dvArA sadA apratihatarUpase vihAra karate haiN| aura jinakA rUpa lAvaNya yauvana Adi sadA prakAzamAna rahe unako paramAgamameM deva kahA hai / .. isaprakAra saMsArasambandhI cAroM gatiyoMkA svarUpa batAkara aba saMsArase vilakSaNa pAMcamI siddhagatikA kharUpa batAte haiM / jAijarAmaraNabhayA sNjogvijogdukkhsnnnnaao| rogAdigA ya jisse Na saMti sA hodi siddhagaI // 151 // jAtijarAmaraNabhayAH saMyogaviyogaduHkhasaMjJAH / rogAdikAzca yasyAM na santi sA bhavati siddhagatiH // 151 // artha-paMcendriyAdi jAti bur3hApA maraNa bhaya aniSTasaMyoga iSTaviyoga inase honevAlA duHkha AhArAdiviSayaka saMjJA ( vAJchA) aura rogAdika jisa gatimeM nahIM pAye jAte usako siddhagati kahate haiM / bhAvArtha-ekendriyAdi jAti, AyuHkarmake ghaTanese zarIrake zithila honerUpa jarA, AyuHkarmake abhAvase honevAlA prANatyAgarUpa maraNa, anarthakI AzaMkA karake apakAraka vastuse bhAganekI icchArUpa bhaya, klezake kAraNabhUta aniSTa padArtha kI prAptirUpa saMyoga, sukhake kAraNabhUta iSTa padArthake dUra honerUpa viyoga ityAdi duHkha, aura AhArasaMjJA Adi tInasaMjJA, (kyoMki bhayasaMjJAkA pRthak grahaNa ho cukA hai), khAMsI Adi aneka roga, tathA Adizabdase mAnabhaMga badha bandhana Adi duHkha jisa gatimeM apane 2 kAraNabhUta karmake abhAva honese nahIM pAye jAte usako siddhagati kahate haiM / gatimArgaNAmeM jIvasaMkhyAkA varNana karanekI icchAse prathama narakagatimeM jIvasaMkhyAkA varNana karate haiN| - sAmaNNA NeraiyA ghnnaNgulbidiymuulgunnseddhii| bidiyAdi bAradasaaDachattiduNijapadahidA seDhI // 152 // .. sAmAnyA nairayikA ghnaangguldvitiiymuulgunnshrennii| dvitIyAdiH dvAdazadazASTaSatridvinijapadahitA zreNI // 152 // artha--sAmAnyase sampUrNa nArakiyoMkA pramANa dhanAGgulake dUsare vargamUlase guNita jagacchreNI pramANa hai / dvitIyAdi pRthiviyoMmeM honevAle nArakiyoM kA pramANa kramase apane bArahame dazame AThame chaDhe tIsare dUsare vargamUla se bhakta jagaccheNIpramANa samajhanA cAhiye / bhAvArtha-ghanAmulake dUsare vargamUlakA jagacchreNIke sAtha guNA karanepara jo rAzi utpanna ho utane hI sAto pRthiviyoMke nArakI haiM / isameM se dvitIyAdika pRthiviyoMke nArakiyoMkA pramANa batAne ke liye kahate haiM ki apane arthAt sampUrNa nArakiyoMkA jitanA pramANa hai 1 isa granthake anta meM gaNitakA prakaraNa likheMge vahAMpara ina sabakA pramANa spaSTa rUpase batAyA jaaygaa| For Private And Personal Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| usake bArahame vargamUlakA jagacchreNImeM bhAgadenese jo labdha Ave utane hI dUsarI pRthivIke nArakI haiN| isa hI prakAra dazame vargamUlakA bhAga denese jo labdha Ave utane tIsarI pRthivIke, aura AThame vargamUlakA bhAga denese jo labdha Ave utane cauthI pRthivIke, tathA char3e vargamUlakA bhAga denese jo labdha Ave utane pAMcamI pRthivIke, aura tIsare vargamUlakA bhAga denese jo labdha Ave utane chaTThI pRthivIke, tathA dUsare vargamUlakA bhAga denese jo labdha Ave utane sAtamI pRthivIke nArakI hote haiM / yaha utkRSTa saMkhyAkA pramANa hai-arthAt eka samayameM jAdese jAde itane nArakI ho sakate haiM / isataraha nIcekI chaha pRthiviyoMke nArakiyoMkA pramANa batAkara aba prathama pRthivIke nArakiyoMkA pramANa batAte haiM / heTThimachappuDhavINaM rAsivihINo du savarAsI du / paDhamAvaNini rAsI raiyANaM tu NihiTTho // 153 // . adhastanaSaTpRthvInAM rAzivihInastu sarvarAzistu / prathamAvanau rAziH nairayikANAM tu nirdiSTaH // 153 // artha-nIcekI chaha pRthiviyoMke nArakiyoMkA jitanA pramANa ho usako sampUrNa nArakarAzimeMse ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA hI prathama pRthvIke nArakiyoMkA pramANa hai| tiryagjIvoMkI saMkhyA vatAte haiM / saMsArI paMcakkhA tappuNNA tigadihINayA kamaso / sAmaNNA paMciMdI paMciMdiyapuNNaterikkhA // 154 // saMsAriNaH paJcAkSAstatpUrNAH trigatihInakAH krmshH| sAmAnyAH paJcendriyAH paJcendriyapUrNatairazvAH // 154 // artha-sampUrNa jIvarAzimeMse siddharAziko ghaTAnepara jitanA pramANa rahe utanA hI saMsArarAzikA pramANa hai| saMsArarAzimeMse nAraka manuSya deva ina tIna rAziyoMko ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA hI sAmAnya tiyacoMkA pramANa hai / sampUrNa paMceMndriyoMmeMse ukta tIna gatike paMcendriyoMko ghaTAnepara jo zeSa raheM utane paMcendriya tiryaMca haiM / tathA paMcendriya paryAptakoM ke pramANameMse ukta tIna gatike paMcendriya paryApta jIvoMkA pramANa ghaTAnepara jo zeSa raheM utane hI paryApta tiryaMca paMcendriya jIva haiN| . chassayajoyaNakadihidajagapadaraM joNiNINa parimANaM / puNNUNA paMcakkhA tiriyaapajattaparisaMkhA // 155 // 1-2 paMcendriya aura paryAptakoMkA pramANa Age btaayeNge| For Private And Personal Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 64 www.kobatirth.org rAyacandrajainazAstramAlAyAm / SaTzatayojanakRtihitajagatprataraM yonimatInAM parimANam / pUrNonAH paMcAkSAH tiryagaparyApta parisaMkhyA // 155 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir artha - chaha sau yojana ke vargakA jagatpratara meM bhAga denese jo labdha Ave utanA hI yonimatI ticoMkA pramANa hai / aura paMcendriya tiryaMcoMmeM se paryApta tiryaMcoMkA pramANa ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA aparyApta paMcendriya tiryacoMkA pramANa hai / manuSyoMkA pramANa batAneke liye tIna gAthAoM ko kahate haiM / seDhIsUI aMgulaAdimatadiyapadabhAjidegUNA / sAmaNNamaNusarAsI paMcamakadighaNasamA puNNA // 156 // zreNI sUcyaGgulAdimatRtIyapabhAjitaikonA / sAmAnyamanuSyarAziH paJcamakRtighanasamAH pUrNAH // 156 // artha-sUcyaMgula ke prathama aura tRtIya vargamUlakA jagacchreNImeM bhAga denese jo zeSa rahe usameM eka aura ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA sAmAnya manuSya rAzikA pramANa hai / isameMse dvirUpavargadhArAmeM utpanna pAMca me varga ( vAdAla ) ke ghanapramANa paryApta manuSyoM kA pramANa hai / paryApta manuSyoM kI saMkhyAko spaSTarUpase batAte haiM / talalIna madhugavimalaMdhUmasilAgAvicorabhayamerU / taTaharikhajhasA hoMti hu mANusapajjattasaMkhaMkA // 157 // talalInamadhugavimalaM dhUmasilAgAvicorabhayamerU / taTaharikhajhasA bhavanti hi mAnuSaparyApta saMkhyAGkAH // 157 // artha --takArase lekara sakAraparyanta jitane akSara isagAthAmeM batAye haiM, utane hI aGkapramANa paryApta manuSyoMkI saMkhyA hai / bhAvArtha - isa gAthAmeM takArAdi akSaroMse aGkakA grahaNa karanA cAhiye; parantu kisa akSara se kisa aGkakA grahaNa karanA cAhiye isake liye "kaTapaya purassthavarNairnava navapaMcASTakalpitaiH kramazaH / kharajanazUnyaM saMkhyAmAtroparimAkSaraM tyAjyam | yaha gAthA upayogI hai / arthAt kase lekara Ageke jha takake nava akSaroMse kramase eka do Adi nava aGka samajhane cAhiye / isa hI prakAra Tase lekara nava akSaroMse nava aGka, aura pase lekara pAMca akSaroMse pAMca aGka, tathA yase lekara ATha akSaroMse ATha aGka, evaM solaha khara aura Ja na inase zUnya (0) samajhanA cAhiye / kintu mAtrA aura UparakA akSara, isase koI bhI aka grahaNa nahIM karanA cAhiye / isa niyamake aura "aGkoMkI viparIta gati hotI hai" isa niyama ke anusAra isa gAthA meM kahe hue akSaroMse paryApta manuSyoMkI saMkhyA 79228162514264337593543950336 nikalatI hai For Private And Personal Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAra / mAnuSI tathA aparyApta manuSyoMkI saMkhyA batAte haiM / pajjattamaNussANaM ticauttho mANusINa parimANaM / sAmaNNA puNNUNA maNuvaapajattagA hoMti // paryAptamanuSyANAM tricaturtho mAnuSINAM parimANam / sAmAnyAH pUrNonA mAnavA aparyAptakA bhavanti // 158 // 158 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir artha - paryApta manuSyoM kA jitanA pramANa hai usameM tIna cauthAI ( 3 ) mAnuSiyoM kA pramANa hai / sAmAnya manuSyarAzimeMse paryAptakoMkA pramANa ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA hI aparyApta manuSyoMkA pramANa hai 1 isaprakAra cAroM hI prakArake manuSyoM kI saMkhyA batAkara aba devagatike jIvoMkI saMkhyA batAte haiM / 65 tiNNisayajoyaNANaM besadachappaNNa aMgulANaM ca / kadihidapadaraM beMtarajoisiyANaM ca parimANaM // 159 // trizatayojanAnAM dvizataSaTpaJcAzadaGgulAnAM ca / kRtihitaprataraM vyantarajyotiSkANAM ca parimANam // 159 // artha - tIna sau yojana ke vargakA jagatpratara meM bhAga denese jo labdha Ave utanA vyantaradevoMkA pramANa hai / aura 256 pramANAGguloMke vargakA jagatpratara meM bhAga denese jo labdha 1 Ave utanA jyotiSiyoMkA pramANa hai / ghaNaaGgulapaDhamapadaM tadiyapadaM seDhisaMguNaM kamaso / bhavaNe sohammaduge devANaM hodi parimANaM // 160 // ghanAGgulaprathamapadaM tRtIyapadaM zreNisaMguNaM kramazaH / bhavane saudharmadvike devAnAM bhavati parimANam // 160 // 1 yaha yojana pramANAmulakI apekSAse hai / go. 9 artha -- jagacchreNI ke sAtha ghanAGgulake prathama vargamUlakA guNA karane se bhavanavAsI, aura tRtIya vargamUlakA guNA karane se saudharmadvikake devoMkA pramANa nikalatA hai / tatto egAraNavasagapaNacauNiyamUlabhAjidA seDhI / palAsaMkhejadimA patteyaM ANadAdisurA // 161 // tata ekAdazanavasaptapaJcacaturnijamUlabhAjitA zreNI / palyAsaMkhyAtakAH pratyekamAnatAdisurAH / / 161 // artha -- isake anantara apane ( jagacchreNI ) gyAraha meM navame sAtame pAMcame cauthe vargamUlase bhAjita jagacchreNI pramANa devoMkA pramANa hai / AnatAdikameM pratyeka kalpake devoMkA For Private And Personal Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 66 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / pramANa palyake asaMkhyAta meM bhAga pramANa hai / bhAvArtha -- aizAna svargase Age sAnatkumAra mAhendra khargake devoMkA prAmANa jagacchreNImeM jagacchreNI ke gyArahame vargamUlakA bhAga denese jitanA labdha Ave utanA hI hai / isahI prakAra jagacchreNIke navame vargamUlakA jagaccheNImeM bhAga dene para jo labdha Ane utanA brahma brahmottara svargake devoMkA pramANa hai, aura sAtame barga - mUla ( jagacchreNIkA ) kA jagacchreNImeM bhAga denese jo labdha Ave utanA lAntava kApiSTha svargake devoMkA pramANa hai / pAMcame vargamUlakA bhAga denese jo labdha Ave utanA zukra mahAzukra svargake devoMkA pramANa hai / cauthe vargamUlakA bhAga denese jo labdha Ave utanA satAra sahasrAra svargake devoMkA pramANa hai / Anata prANata AraNa acyuta nava graiveyaka nava anudiza vijaya vaijayaMta jayaMta aparAjita ina chavvIsa kalpoMmeMse pratyeka kalpameM devoMkA pramANa palyake asakhyAta meM bhAga hai / sarvArthasiddhi ke devoMkA tathA sAmAnyadevarAzikA pramANa batAte haiM / tiguNA sattaguNA vA sabaTThA mANusIpamANAdo / sAmaNNadevarAsI joisiyAdo visesahiyA // 162 // triguNA saptaguNA vA sarvArthA mAnuSIpramANataH / sAmAnyadevarAziH jyotiSkato vizeSAdhikaH // 162 // artha -- manuSya striyoMkA jitanA pramANa hai usase tigunA athavA satagunA sarvArthasiddhi ke devoMkA pramANa hai / jyotiSka devoMkA jitanA pramANa hai usase kucha adhika sampUrNa devarA - zikA pramANa hai / bhAvArtha -- mAnuSiyoMse tigunA aura satagunA isataraha do prakAra se jo sarvArthasiddhike devoMkA pramANa batAyA hai vaha do AcAryaike matakI apekSAse hai / sampUrNa devoMmeM jyotiSiyoMkA pramANa bahuta adhika hai, zeSa tIna jAtike devoMkA pramANa bahuta alpa hai isaliye aisA kahA hai ki sAmAnyadevarAzi jyotiSiyoMse kucha adhika hai / // iti gatimArgaNAdhikAraH // 45860 kramaprApta indriyamArgaNA meM indriyoMkA viSaya svarUpa bheda AdikA varNana karanese prathama usakA niruktipUrvaka artha batAte haiM / ahamiMdA jaha devA avisesaM ahamahaMti maNaMtA / IsaMti ekamekaM iMdA iva iMdiye jANa // 163 // ahamindrA yathA devA avizeSamahamahamiti manyamAnAH / Izate ekaikamindrA iva indriyANi jAnIhi // 163 // artha - jisa prakAra ahamindra devoMmeM dUsarekI apekSA na rakhakara pratyeka apane 2 ko khAmI mAnate haiM, usI prakAra indriyAM bhI haiM / bhAvArtha - indra ke samAna jo ho usako indriya kahate haiM / isaliye jisa prakAra nava maiveyakAdivAsI deva apane 2 viSayoM meM For Private And Personal Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAra / 67 dUsarekI apekSA na rakhanese arthAt svatantra honese apane 2 ko indra mAnate haiM / usa hI prakAra sparzanAdika indriyAM bhI apane 2 sparzAdika viSayoMmeM dUsarekI ( rasanA AdikI ) apekSA na rakhakara svataMtra haiM / ataeva inako indrake ( ahamindrake ) samAna honese indra kahate haiM / indra saMkSepase bheda aura unakA svarUpa batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir madiAvaraNakhaovasamutthavisuddhI hu tajjaboho vA / bhAviMdiyaM tu davaM dehudayajadeha cinhaM tu // 164 // matyAvaraNakSayopazamotthavizuddhirhi tajjabodho vA / bhAvendriyaM tu dravyaM dehodayajadehacihnaM tu // 164 // artha - indriyake do bheda haiM eka bhAvendriya dUsarA dravyendriya / matijJAnAvaraNa karmake kSayopazamase utpanna honevAlI vizuddhi, athavA usa vizuddhise utpanna honevAle upayogAtmaka jJAnako bhAvendriya kahate haiM / aura zarIranAmakarmake udayase honevAle zarIra ke cihnavizeSako dravyendriya kahate haiM / 1 indriyakI apekSAse jIvoMke bheda kahate haiM / phAsarasagaMdharUve sadde gANaM ca ciNhayaM jesiM / igiviticadupaMciMdiyajIvA NiyabheyabhiNNAo // 165 // sparzarasagaMdharUpe zabde jJAnaM ca cihnakaM yeSAm / eka dvitricatuHpaJcendriyajIvA nijabhedabhinnAH // 165 // artha-jina jIvoM ke bAhya cihna ( dravyendriya ) aura usake dvArA honevAlA sparza rasa gaMdha rUpa zabda ina viSayoMkA jJAna ho unako kramase ekendriya dvIndriya trIndriya caturindriya paMcendriya jIva kahate haiM / aura inake bhI aneka avAntara bheda haiM / bhAvArtha-jina jIvoMke sparzaviSayaka jJAna aura usakA avalambanarUpa dravyendriya maujUda ho unako ekendriya jIva kahate haiM / isa hI prakAra apane 2 avalambanarUpa dravyendriyake sAtha 2 jina jIvoke rasaviSayaka jJAna ho unako dvIndriya, aura gaMdhaviSayaka jJAnavAloMko trIndriya, tathA rUpaSayaka jJAnavAloMko caturindriya, aura zabdaviSayaka jJAnavAloMko paMcendriya jIva kahate haiM / ina ikendriyAdi jIvoMke bhI aneka avAntara bheda haiM / tathA Age 2 kI indriyavAloMke pUrva 2 kI indriya avazya hotI hai / jaise rasanendriyavAloMke sparzanendriya avazya hogI aura prANendriyavAloMke sparzana aura rasanA avazya hogI / ityAdi paMcendriya paryanta aisA hI samajhanA / For Private And Personal Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ___ isaprakAra ekendriyAdi jIvoMke indriyoM ke viSayakI vRddhikA krama batAkara aba indriyavRddhikA krama batAte haiN| eiMdiyassa phusaNaM eka vi ya hodi sesajIvANaM / hoMti kamauDDiyAI jibbhAghANacchisottAI // 166 // ekendriyasya sparzanamekamapi ca bhavati zeSajIvAnAm / bhavanti kramavarddhitAni jihvAghrANAkSizrotrANi // 166 // artha-ekendriya jIvake eka sparzanendriya hI hotI hai / zeSa jIvoMke kramase jihvA ghrANa cakSu aura zrotra var3ha jAte haiM / bhAvArtha--ekendriya jIvake kevala sparzanendriya, dvIndriyake sparzana rasanA (jihvA ), trIndriyake sparzana rasanA ghrANa ( nAsikA ), caturindriyake sparzana rasanA ghrANa cakSu, aura paMcendriyake sparzana rasanA ghrANa cakSu zrotra hote haiN| ___ sparzanAdika indriyAM kitanI dUra taka rakkhe hue apane viSayakA jJAna kara sakatI haiM yaha batAneke liye tIna gAthAoMmeM indriyoMkA viSayakSetra batAte haiM / dhaNuvIsaDadasayakadI joynnchaadaalhiinntishssaa| aTThasahassa dhaNUNaM visayA duguNA asaNNitti // 167 // __dhanurvizatyaSTadazakakRtiH yojanaSaTcatvAriMzaddhInatrisahasrANi / aSTasahasraM dhanuSAM viSayA dviguNA asaMjJIti // 167 // artha-sparzana rasanA ghrANa inakA utkRSTa viSayakSetra kramase cArasau dhanuSa causaTha dhanuSa sau dhanuSa pramANa hai / cakSukA utkRSTa viSayakSetra do hajAra navasau cauana yojana hai / aura zrotrendriyakA utkRSTa viSayakSetra ATha hajAra dhanuSa pramANa hai / aura Age asaMjJiparyanta dUnA dUnA viSaya bar3hatA gayA hai / bhAvArtha-ekendriyake sparzanendriyakA utkRSTa viSayakSetra cArasau dhanuSa hai / aura dvIndriyAdikake vaha dUnA 2 hotA gayA hai / arthAt dvIndriyake AThasau trIndriyake solahasau caturindriyake vattIsasau asaMjJIpaMcendriyake cauMsaThasau dhanuSa sparzanendriyakA utkRSTa viSaya kSetra hai / dvIndriyake rasanendriyakA utkRSTa viSayakSetra cauMsaTha dhanuSa hai aura vaha bhI trIndriyAdikake sparzanendriyake viSayakSetrakI taraha dUnA 2 hotA gayA hai / isa hI prakAra ghrANa cakSu aura zrotrakA viSayakSetra bhI samajhanA / saMjJI jIvakI indriyoMkA viSayakSetra batAte haiM / saNNissa vAra sode tiNhaM Nava joyaNANi cakkhussa / sattetAlasahassA besadatesaThimadireyA // 168 // saMjhino dvAdaza zrone trayANAM nava yojanAni cakSuSaH / saptacatvAriMzatsahasrANi dvizatatriSaSThayatirekANi // 168 // For Private And Personal Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAra / 69 artha-saMjJI jIvake sparzana rasana ghrANa ina tInameM pratyekakA viSaya kSetra nava 2 yojana hai / aura zrotrendriyakA bAraha yojana, tathA cakSukA seMtAlIsa hajAra dosau tresaThase kucha adhika utkRSTa viSayakSetra hai / cakSuke utkRSTa viSayakSetrakI upapattiko batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir tiSNisaya saThThivirahidalakkhaM dasamUlatADide mUlam / vaguNide sahide cakkhupphAsassa addhANaM // 169 // trizataSaSThivirahitalakSaM dazamUlatADite mUlam / navaguNite SaSThite cakSuH sparzasya adhvA // 169 // artha - tIna sau sATha kama eka lAkha yojana jambUdvIpa ke viskambhakA varga karanA aura usakA dazaguNA karake vargamUla nikAlanA, isase jo rAzi utpanna ho usameM navakA guNA aura sAThakA bhAga dene se cakSurindriyakA utkRSTa viSayakSetra nikalatA hai / bhAvArtha ---- sUryakA cArakSetra pAMcasau bAraha yojana caur3A hai / usameM tIna sau vattIsa yojana to lavaNasamudra meM haiM aura zeSa ekasau assI yojana jambUdvIpameM haiM / isa liye jambUdvIpa ke donoM bhAga ke tIna sau sATha yojana kSetrako chor3akara vAkI ninyAnave hajAra chaha sau cAlIsa yojana pramANa jambUdvIpake viSkambhakI paridhi karaNasUtra ke anusAra tIna lAkha pandraha hajAra navAsI yojana hotI hai / isa abhyantara paridhiko eka sUrya apane bhramaNake dvArA sATha muhUrta meM samApta karatA hai / aura niSadhagirike eka bhAgase dUsare bhAga takakI abhyantara vIthIko aThAraha muhUrta meM apane bhramaNa dvArA samApta karatA hai / isake vilakula vIcameM ayodhyA nagarI par3atI hai / isa ayodhyA nagarIke vIcameM vane hue apane mahalake Uparale bhAgaparase bharatAdi cakravartI niSidhagirike Upara abhyantara vIthImeM udaya hote hue sUryake bhItarakI jina pratibimbakA darzana karate haiM / aura niSadhagirike usa udayasthAnase ayodhyA paryanta uktarItike anusAra sUryako bhramaNa karanemeM nava muhUrta lagate haiM / isaliye sATha muhUrta meM itane kSetrapara bhramaNa karai to nava muhUrta meM kitane kSetrapara bhramaNa karai ? isaprakAra trairAzika karanese arthAt phalarAzi ( paridhikA premANa) aura icchArAzikA ( nava ) guNA kara usameM pramANarAzi sAThakA bhAgadene se cakSurindriyakA utkRSTa viSayakSetra setAlIsa hajAra dosau tresaThase kucha adhika nikalatA hai / arthAt jyAde se jyAde itanI dUra takakA padArtha cakSukedvArA jAnA jA sakatA hai / 1 "vikkambhavagga dahaguNakariNI vahassa pariraho hodi" arthAt viSkambhakA jitanA pramANa hai usakA vargakara dazaguNA karanA pIche usakA vargamUla nikAlanA aisA karanese jo rAzi utpanna ho utanA hI vRttakSetra kI paridhikA pramANa hotA hai| 2 tIna lAkha pandraha hajAra navAsI yojana | 3 sAtayojanake vIsa bhogoM se eka bhAga / For Private And Personal Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / indriyoMkA viSayakSetra batAkara aba unakA AkAra batAte haiM / cakkhU sodaM ghANaM jibbhAyAraM msuurjvnnaalii| atimuttakhurappasamaM phAsaM tu aNeyasaMThANaM // 17 // cakSuHzrotraghrANajivhAkAraM msuuryvnaaly-| timuktakSuraprasamaM sparzanaM tu anekasaMsthAnam // 170 // artha-masUrake samAna cakSukA javakI nalIke samAna zrotrakA tilake phUlake samAna prANakA tathA khurapAke samAna jivhAkA AkAra hai / aura sparzanendriyake aneka AkAra haiM / indriyoMke ( dravyendriyoMke ) AkArameM jo AtmAke pradeza haiM unakA avagAhana pramANa batAte haiN| aMgulaasaMkhabhAga saMkhejaguNaM tado visesahiyaM / tatto asaMkhaguNidaM aMgulasaMkhejayaM tattu // 171 // akulAsaMkhyabhAgaM saMkhyAtaguNaM tato vizeSAdhikam / tato'saMkhyaguNitamaGgulasaMkhyAtaM tattu // 171 // artha-AtmapradezoMkI apekSA cakSurindriyako avagAhana dhanAmulake asaMkhyAtame bhAgapramANa hai| aura isase saMkhyAtaguNA zrotrendriyakA avagAhana hai / zrotrendriyakA jitanA pramANa hai usase patyake asaMkhyAtame bhAga adhika ghrANendriyakA avagAhana hai / ghrANendriyake avagAhase palyake asaMkhyAtame bhAga guNA rasanendriyakA avagAhana hai / parantu sAmAnyakI apekSA guNAkAra aura bhAgahArakA apavartana karanese ukta cAroM hI indriyoMkA avagAhana pramANa dhanAGgulake saMkhyAtame bhAgamAtra hai / sparzanendriyake pradezoMkA avagAhanapramANa batAte haiM / suhamaNigodaapajattayassa jAdassa tadiyasamayasi / aGgulaasaMkhabhAgaM jahaNNamukkassayaM macche // 172 // sUkSmanigodAparyAptakasya jAtasya tRtIyasamaye / aGgulAsaMkhyabhAgaM jaghanyamutkRSTakaM matsye // 172 / / artha-sparzanendriyakI jaghanya avagAhanA ghanAGgulake asaMkhyAtame bhAga pramANa hai| aura yaha avagAhanA sUkSmanigodiyA labdhyaparyAptakake utpanna honese tIsare samayameM hotI hai / utkRSTa avagAhanA mahAmatsyake hotI hai isakA pramANa saMkhyAtaghanAGgula hai / dravyendriyake do bheda haiM, nirvRti aura upakaraNa / nirvRtike bhI do bheda haiM, bAhya tathA Abhyantara / yahApara Abhyantara nirvRtirUpa dravyendriyakA pramANa batAte haiM / For Private And Personal Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAra / isa prakAra indriyajJAnavAle saMsArI jIvoMkA varNana karake atIndriyajJAnavAloMkA nirUpaNa karate haiN| Nabi iMdiyakaraNajudA avaggahAdIhi gAhayA atthe / Neva ya iMdiyasokkhA aNidiyANataNANasuhA // 173 // nApi indriyakaraNayutA avagrahAdibhiH grAhakA arthe / naiva ca indriyasaukhyA anindriyAnantajJAnasukhAH // 173 // artha-ve mukta jIva indriyoMkI kriyAse yukta nahIM haiM / tathA avagrahAdika kSAyopazamika jJAnake dvArA padArthakA grahaNa nahIM karate / aura indriyajanya sukhase bhI yukta nahIM haiM; kyoMki una mukta jIvoMkA anantajJAna aura anantasukha anindriya hai / bhAvArtha-muktajIvoMkA ananta jJAna aura ananta sukha apanI pravRttimeM indriyavyApArakI apekSA nahIM rakhatA; kyoMki vaha nirAvaraNa hai jo sAvaraNa hotA hai usako dUsarekI apekSA hotI hai / aura jo svayaM apane kAryake karanemeM samartha hai usako dUsarekI apekSA nahIM hotii| isa hI liye ve mukta jIva indriyavyApArase rahita haiM / aura trikAlavartI samasta padArthoko anantajJAna ke dvArA pratyakSa jAnate haiM, avagraha IhA avAya dhAraNA smRti pratyabhijJAna tarka anumAna Adi kSAyopazamika jJAnake dvArA nahIM jAnate / aura unake indriyajanya sukha bhI nahIM hai / kyoMki usake kAraNabhUta pratipakSI karmakA sarvathA abhAva hocukA hai / saMkSepase ekendriyAdi jIvoMkI saMkhyAko batAte haiM / thAvarasaMkhapipIliyabhamaramaNussAdigA sabhedA je / jugavAramasaMkhejANatANaMtA NigodabhavA // 174 // sthAvarazaGkhapipIlikAbhramaramanuSyAdikAH sabhedA ye / yugavAramasaMkhyeyA anantAnantA nigodabhavAH // 174 // ___ artha--sthAvara ekendriya jIva, zaGkha Adika dvIndriya, cIMTI Adi trIndriya, bhramara Adi caturindriya, manuSyAdika paMcendriya jIva apane 2 antabhedoMse yukta asaMkhyAtAsaMkhyAta haiN| aura nigodiyA jIva anantAnanta haiM / bhAvArtha-trasa pratyeka vanaspati pRthivI jala ami vAyu inako chor3akara vAkI saMsArI jIvoMkA ( sAdhAraNa jIvoMkA ) pramANa anantAnanta hai / aura sAdhAraNako chor3akara vAkI ekendriya sthAvara tathA dvIndriya caturindriya paMcendriya inameM pratyekakA pramANa jagatpratarake asaMkhyAtame bhAgamAtra asaMkhyAtAsaMkhyAta hai| tasahINo saMsArI eyakkhA tANa saMkhagA bhaagaa| puNNANaM parimANaM saMkhejadimaM apuNNANaM // 175 // For Private And Personal Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 72 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / trasahInAH saMsAriNa ekAkSAsteSAM saMkhyakA bhAgAH / pUrNAnAM parimANaM saMkhyeyakamapUrNAnAm // 175 // artha - saMsArarAzi meM se sarAziko ghaTAnepara jitanA zeSa rahe utane hI ekendriya va haiM / aura ekendriyajIvoMkI rAzi meM saMkhyAtakA bhAga denA usameM eka bhAgapramANa aparyAptaka aura zeSa bahubhAgapramANa paryAptaka jIva haiM / / bAdarasuhamA tesiM puNNA puNNetti chavihANaMpi / takkAya maggaNAye bhaNijamANakamo yo // 176 // bAdarasUkSmAsteSAM pUrNApUrNa iti SaDUvidhAnAmapi / tatkAyamArgaNAyAM bhaNiSyamANakramo jJeyaH // 176 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir artha - ekendriyajIvoM ke sAmAnyase do bheda haiM bAdara aura sUkSma / isameM bhI pratyeka ke paryAptaka aura aparyAptaka ke bheda se do 2 bheda haiM / isa prakAra ekendriyoMkI chaha rAziyoMkI saMkhyAkA krama kAyamArgaNA meM kaheMge bahAMse hI samajhalenA / bhAvArtha ---- ekendriya jIvoMkI chaha rAziyoMkA pramANa kAyamArgaNA meM vizeSarUpase kaheMge / isa prakAra kendriya jIvoMkI saMkhyAko sAmAnyase batAkara aba trasajIvoMkI saMkhyAko tIna gAthAoM meM batAte haiM / viticapamANamasaMkheNavahidapadaraMguleNa hidapadaraM / hINakamaM paDibhAgo AvaliyAsaMkhabhAgo du // 177 // dvitricatuHpaJcamAnamasaMkhyenAvahitapratarAGgulena hitaprataram / hI kramaM pratibhAga AvalikAsaMkhyabhAgastu // 177 // artha - pratarAGgulake asaMkhyAtameM bhAgakA jagatpratara meM bhAga denese jo labdha Ave utanA sAmAnyase sarAzikA pramANa hai / parantu pUrva 2 dvIndriyAdikakI apekSA uttarottara trIndriyAdikakA pramANa kramase hIna 2 hai / aura isakA pratibhAgahAra AvalikA asaMkhyAtamA bhAga hai| 1 isa ukta sarAzike pramANako spaSTarUpase vibhakta karate haiM / bahubhAge samabhAgo cauNNamedesimekabhAgali / uttama tatva bahubhAgo bahugassa deo du // 178 // bahubhAge samabhAgazcaturNAmeteSAmekabhAge / ukta mastatrApi bahubhAgo bahukasya deyastu // 178 // artha -- sarAzimeM Avalike asaMkhyAtame bhAgakA bhAga dekara labdha bahubhAgake samAna cAra bhAga karanA / aura eka 2 bhAgako dvIndriyAdi cArohI meM vibhakta kara, zeSa eka bhAga meM For Private And Personal Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| phirase Avalike asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denA cAhiye, aura labdha bahubhAgako bahutasaMkhyAvAleko denA cAhiye / isa prakAra antaparyanta karanA cAhiye / bhAvArtha-kalpanA kI jiye ki trasarAzikA pramANa dosau chappana hai / aura pratibhAgahArarUpa AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA pramANa 4 cAra hai / isaliye dosau chappanameM cArakA bhAga denese labdha 64 Ate haiN| isa 64 ke eka bhAgako alaga rakhadene para bahubhAgakA pramANa ekasau bAnave vAkI rahatA hai / isa bahubhAgake ar3atAlIsa 2 ke samAna cAra bhAga karake dvIndriyAdi cAroMko vibhakta karanA cAhiye / aura zeSa causaThameM phira cArakA bhAga denA cAhiye / isase labdha solahake eka bhAgako alaga rakhakara vAkI ar3atAlIsake bahubhAgako bahutasaMkhyAvAle dvIndriyako denA cAhiye / aura zeSa solahake ekabhAgameM phira cArakA bhAga denese labdha bArahake bahubhAgako kramaprApta trIndriyako denA cAhiye / aura zeSa cArake eka bhAgameM phira cArakA bhAga denese labdha tInake bahubhAgako caturindriyako denA cAhiye / aura zeSa eka paMcendriyako denA cAhiye / isa prakAra trasoMkI 256 rAzimeMse dvIndriyoMkA pramANa 96, trIndriyoMkA pramANa 60, caturindriyoMkA pramANa 51, aura paMcendriyoMkA pramANa 49 huaa| jisaprakAra aMkasaMdRSTimeM yaha pramANa batAyA hai usahI prakAra arthasaMdRSTi meM bhI samajhanA; parantu aGkasaMdRSTiko hI arthasaMdRSTi nahIM samajhanA caahiye| trasoMmeM paryAptaka aura aparyAptakoMkA pramANa batAte haiM / tivipacapuNNapamANaM padaraMgulasaMkhabhAgahidapadaraM / hINakamaM puNNUNA biticapajIvA apajattA // 179 // tridvipaJcacatuHpUrNapramANaM pratarAGgulasaMkhyabhAgahitaprataram / hInakrama pUrNonA dvitricatuHpaMcajIvA aparyAptAH // 179 // artha-pratarAGgulake saMkhyAtame bhAgakA jagatpratarameM bhAga denese jo labdha Ave utanA hI trIndriya dvIndriya paMcendriya caturindriyameM pratyeka paryAptakakA pramANa hai / parantu yaha pramANa "bahubhAge samabhAgo" isa gAthAmeM kahe hue kramake anusAra uttarottara hIna 2 hai / apanI 2 samastarAzimeMse paryAptakoM kA pramANa ghaTAnepara aparyAptaka dvIndriya trIndriya caturindriya aura paMcendriya jIvoMkA pramANa nikalatA hai / iti indriyamArgaNAdhikAraH samAptaH // kAyamArgaNAkA varNana kramase prApta hai / ataH usakI AdimeM kAyakA lakSaNa aura usake bhedoMko batAte haiN| jAIaviNAbhAvItasathAvaraudayajo have kaao| so jiNamadali bhaNio puDhavIkAyAdichabbheyo // 18 // go. 10 For Private And Personal Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAya jAtyavinAbhAvitrasasthAvarodayajo bhavet kAyaH / sa jinamate bhaNitaH pRthvIkAyAdiSaDUbhedaH // 180 // __ artha-jAtinAmakarmake avinAbhAvI trasa aura sthAvara nAmakarmake udayase honevAlI AtmAkI paryAyako jinamalameM kAya kahate haiM / isake chaha bheda haiM, pRthivI jala ami vAyu vanaspati aura trasa / . pAMca sthAvaroMmeMse vanaspatiko chor3akara bAkI pRthivI Adi cAra sthAvaroMkI utpattikA kAraNa batAte haiN| puDhavIAUteUvAUkammodayeNa tattheva / . NiyavaNNacaukkajudo tANaM deho have NiyamA // 181 // pRthivyaptejovAyukarmodayena tatraiva / / nijavarNacatuSkayutasteSAM deho bhaveniyamAt // 181 // artha-pRthivI ap (jala) teja (agni) vAyu inakA zarIra, niyamase apane 2 pRthivI Adi nAmakarmake udayase, apane 2 yogya rUpa rasa gaMdha sparzase yukta pRthivI AdikameM hI banatA hai / bhAvArtha-pRthivI Adi nAmakarmake udayase pRthivIkAyikAdi jIvoMke apane 2 yogya rUpa rasa gaMdha sparzase yukta pRthivI Adi pudgalaskandha hI zarIrarUpa pariNata hojAte haiM / zarIrake bheda aura unake lakSaNa batAte haiM / bAdarasuhumudayeNa ya bAdarasuhumA havaMti tadehA / ghAdasarIraM thUlaM aghAdadehaM have suhumaM // 182 // bAdarasUkSmodayena ca bAdarasUkSmA bhavanti tadehAH / ghAtazarIraM sthUlamaghAtadehaM bhavet sUkSmam // 182 // artha-bAdara nAmakarmake udayase bAdara aura sUkSma nAmakarmake udayase sUkSma zarIra hotA hai / jo zarIra dUsareko rokanevAlA ho athavA jo dUsarese ruke usako bAdara (sthUla ) kahate haiM / aura jo dUsareko na to roke aura na svayaM dUsarese ruke usako sUkSma zarIra kahate haiN| zarIrakA pramANa batAte haiM / tadehamaMgulassa asaMkhabhAgassa biMdamANaM tu / AdhAre thUlA o savattha NiraMtarA suhumA // 183 // tadehamaGgulasyAsaMkhyabhAgasya vRndamAnaM tu / AdhAre sthUlAH o sarvatra nirantarAH sUkSmAH // 183 // 1 isa gAthAmeM " o" ziSyasambodhanake liye AyA hai| For Private And Personal Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAra / artha -- bAdara aura sUkSma doMno hI tarahake zarIroMkA pramANa ghanAnuke asaMkhyAtame bhAgapramANa hai / inameM se sthUla zarIra AdhArakI apekSA rakhatA hai; kintu sUkSma zarIra vinA vyavadhAnake saba jagaha anantAnanta bhare hue haiM / 1 vanaspatikAyakA svarUpa aura bheda batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir udaye du vaNaphadikammassa ya jIvA vaNapphadI hoMti / patteyaM sAmaNNaM padiTThididati patteyaM // 184 // udaye tu vanaspatikarmaNazca jIvA vanaspatayo bhavanti / pratyekaM sAmAnyaM pratiSThitetare iti pratyekam // 184 // artha -- vanaspati nAmakarmake udayase jIva vanaspatikAyika hote haiM / unake do bheda haiM, - eka pratyeka dUsarA sAdhAraNa / pratyeka ke bhI do bheda haiM, pratiSThita aura apratiSThita / bhAvArthapratyeka usako kahate haiM ki jisake eka zarIrakA eka jIva mAlika ho / jahAM para aneka jIva samAnarUpase raheM usako sAdhAraNa zarIra kahate haiM / pratyeka vanaspati ke do bheda haiM / eka pratiSThita dUsarI apratiSThita / pratiSThita pratyeka usako kahate haiM ki jisa eka zarIra meM eka jIvake mukhyarUpase rahanepara bhI usa jIvake Azraya se aneka nigodiyA jIva rahaiM / aura jahAM para eka mukhya jIvake Azrayase aneka nigodiyA jIva nahIM rahate unako apratiSThita pratyeka kahate haiM / mUlaggaporavIjA kaMdA taha khaMdabIjavIjaruhA / sammucchimA ya bhaNiyA patteyANaMtakAyA ya // 185 // mUlAgraparvabIjAH kandAstathA skandhabIjabIjaruhAH / sammUcchimAzca bhaNitAH pratyekAnaMtakAyAzca / / 185 // 75 For Private And Personal artha - jina vanaspatiyoMkA bIja, mUla, agra, parva, kanda, athavA skandha hai, athavA jo bIja se hI utpanna hojAtI haiM, yadvA sammUrchana haiM, ve sabhI vanaspatiyAM sapratiSThita tathA apratiSThita dono prakAra kI hotI haiM / bhAvArtha - vanaspati aneka prakArakI hotI haiM / koI to mUlase utpanna hotI haiM, jaise adarakha haldI Adi / koI agrase utpanna hotI haiM jaise gulAba / koI parvase ( paMgolI ) utpanna hotI haiM, jaise Ikha veMta Adi / koI kandase utpanna hotI haiM, jaise sUraNa Adi / koI skandhase utpanna hotI haiM, jaise DhAka / koI apane 2 bIjase utpanna hotI haiM, jaise gehUM canA Adi / koI maTTI jala Adike sambandhase hI utpanna hojAtI haiM, jaise ghAsa Adi / parantu ye saba hI vanaspati sapratiSThita pratyeka aura apratiSThita pratyeka donoM prakArakI hotI haiM / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 76 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ___ sapratiSThita pratyeka aura apratiSThita pratyeka vanaspatikI pahacAna ( parIkSA-cinha ) batAte haiN| gUDhasirasaMdhipacaM samabhaMgamahIruhaM ca chiNNaruhaM / sAhAraNaM sarIraM tavibarIyaM ca patteyaM // 186 // __gUDhazirAsandhiparva samabhaGgamahIrukaM ca chinnaruham / sAdhAraNaM zarIraM tadviparItaM ca pratyakam // 186 // artha-jinakI zirA saMdhi parva aprakaTa hoM, aura jisakA bhaGga karanepara samAna bhaMga hoM, aura donoM bhaGgomeM paraspara tantu na lagA rahai, tathA chedana karane para bhI jisakI punaH vRddhi hojAya usako sapratiSThita pratyeka, aura isase viparItako apratiSThita pratyeka kahate haiN| mUle kaMde challIpavAlasAladalakusumaphalabIje / samabhaMge sadi NaMtA asame sadi hoMti patteyA // 187 // mUle kande tvakpravAlazAlAdalakusumaphalabIje / samabhaGge sati nAntA asame sati bhavanti pratyekAH // 187 // artha-jina vanaspatiyoMke mUla kanda tvacA pravAla ( navIna koMpala ) kSudrazAkhA (TahanI ) patra phUla phala tathA bIjoMko tor3anese samAna bhaGga ho usako sapratiSThita pratyeka vanaspati kahate haiM / aura jinakA bhaGga samAna na ho usako apratiSThita pratyeka kahate haiM / kaMdassa va mUlassa va sAlAkhaMdassa vAbi bhultrii| challI sANaMtajiyA patteyajiyA tu taNukadarI // 188 // kandasya vA mUlasya vA zAlAskandhasya vApi bahulatarA / tvakU sA anantajIvA pratyekajIvA tu tanukatarA // 188 // artha-jisa vanaspatike kanda, mUla, kSudrazAkhA yA skandhakI chAla moTI ho usako anantajIva (sapratiSThita pratyeka ) kahate haiM / aura jisakI chAla patalI ho usako apratiSThita pratyeka kahate haiN| vIje joNIbhUde jIvo caMkamadi so va aNNo vA / je vi ya mUlAdIyA te patteyA paDhamadAe // 189 // bIje yonIbhUte jIvaH cAmati sa vA anyo vA / yepi ca mUlAdikAste pratyekAH prathamatAyAm // 189 // artha-jisa yonIbhUta bIjameM vahI jIva yA koI anya jIva Akara utpanna ho vaha aura mUlAdika prathama avasthAmeM apratiSThita pratyeka hote haiM / bhAvArtha-ve bIja jinakI ki For Private And Personal Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| aGkura utpanna karanekI zakti naSTa nahIM huI hai, aura jinameM yA to vahI jIva Akara utpanna ho jo pahale usameM thA, yA koI dUsarA jIva kahIM anyatrase maraNa karake bhAkara utpanna ho, aura mUla kanda Adi jinako ki pahale sapratiSThita kahA hai ve bhI apanI utpattike prathama samayase lekara antarmuhUrtaparyanta apratiSThita pratyeka hI rahate haiN| __isa prakAra pratyeka aura sAdhAraNake bhedase do prakArakI vanaspatiyoM meM se pratyekakA varNana karake aba sAdhAraNakA varNana karate haiN| sAhAraNodayeNa NigodasarIrA havaMti sAmaNNA / te puNa duvihA jIvA bAdarasuhamAtti viNNeyA // 19 // sAdhAraNodayena nigodazarIrA bhavanti saamaanyaaH|| te punardvividhA jIvA bAdarasUkSmA iti vijnyeyaaH|| 190 // artha-jina jIvoMkA zarIra sAdhAraNa nAmakarmake udayase nigodarUpa hojAtA hai unahI ko sAmAnya yA sAdhAraNa kahate haiM / inake do bheda haiM, eka bAdara dUsarA sUkSma / bhAvArtha-sAdhAraNa nAmakarmake udayase isa prakArakA jIvoMkA zarIra hotA hai ki jo anantAnanta jIvoMko Azraya de sakeM / isa sarIrameM eka mukhya jIva nahIM rahatA; kintu anantAnanta jIva samAnarUpase rahate haiM / ata eva inakA nAma sAmAnya yA sAdhAraNa jIva hai / inake do bheda haiM, eka bAdara dUsarA sUkSma / sAhAraNamAhAro sAhAraNamANapANagahaNaM ca / sAhAraNajIvANaM sAhAraNalakkhaNaM bhaNiyaM // 191 // sAdhAraNamAhAraH sAdhAraNamAnApAnagrahaNaM ca / sAdhAraNajIvAnAM sAdhAraNalakSaNaM bhaNitam // 191 // artha--inakA ( sAdhAraNa jIvoMkA ) sAdhAraNa ( samAna ) hI to AhAra hotA hai, aura sAdhAraNa hI zvAsocchAsakA grahaNa hotA hai / sAdhAraNa jIvoMkA lakSaNa sAdhAraNa hI paramAgamameM kahA hai / bhAvArtha-sAtha hI utpanna honevAle jina anantAnanta ( sAdhAraNa) jIvoMkI AhArAdika paryApti aura unake kArya sadRza aura samAna kAlameM hote hoM unako sAdhAraNa kahate haiN| jatthekamarai jIvo tattha du maraNaM have aNaMtANaM / bakkamai jattha eko bakkamaNaM tattha NaMtANaM // 192 // yatraiko mriyate jIvastatra tu maraNaM bhavet anantAnAm / prakrAmati yatra ekaH prakramaNaM tatrAnantAnAm // 192 // artha-sAdhAraNa jIvoMmeM jahAM para eka jIva maraNa karatA hai vahAMpara ananta jIvoMkA For Private And Personal Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / maraNa hotA hai / aura jahAMpara eka jIva utpanna hotA hai vahAM ananta jIvoMkA utpAda hotA hai| bhAvArtha--sAdhAraNa jIvoMmeM utpatti aura maraNakI apekSA bhI sAdRzya hai / prathama samayameM utpanna honevAle sAdhAraNa jIvoMkI taraha dvitIyAdi samayoMmeM bhI utpanna honevAle sAdhAraNa jIvoMkA janma maraNa sAtha hI hotA hai / yahAM itanA vizeSa samajhanA ki eka bAdara nigoda zarIrameM yA sUkSma nigoda zarIrameM sAtha utpanna honevAle anantAnanta sAdhAraNa jIva yA to paryAptaka hI hote haiM yA aparyAptaka hI hote haiN| kintu mizrarUpa nahIM hote; kyoMki unake samAna karmodayakA niyama hai| bAdara nigodiyA jIvoMkI saMkhyA batAneko do gAthA kahate haiM / khaMdhA asaMkhalogA aMDaraAvAsapulavidehA vi / hechillajoNigAo asaMkhalogeNa guNidakamA // 193 // __ skandhA asaMkhyalokA aMDarAvAsapulavidehA api / __adhastanayonikA asaMkhyalokena guNitakramAH // 193 // . artha-skandhoMkA pramANa asaMkhyAtalokapramANa hai / aura aMDara AvAsa pulavi tathA deha ye kramase uttarottara asaMkhyAtaloka 2 guNita haiM / bhAvArtha-apane yogya asaMkhyAtakA lokake samasta pradezoMse guNA karanepara jo labdha Ave utanA samasta skandhoMkA pramANa hai / aura eka eka skandhameM asaMkhyAtaloka pramANa aMDara haiM, eka 2 aMDarameM asaMkhyAtaloka pramANa AvAsa haiM, eka 2 AvasameM asaMkhyAtaloka pramANa pulavi haiM, eka 2 pulavimeM asaMkhyAtalokapramANa bAdara nigodiyA jIvoM ke zarIra haiM / isa liye jaba eka skandhameM asaMkhyAta loka pramANa aMDara haiM taba samasta skandhoMmeM kitane aMDara hoMge ? isa prakAra inakA trairAzika karanese aMDara AvAsa pulavi tathA deha inakA uttarottara kramase asaMkhyAtaloka asaMkhyAtaloka guNA pramANa nikalatA hai| - isakA dRSTAnta batAte haiN| jambUdIbaM bharaho kosalasAgedataggharAI vaa| khaMdhaMDaraAvAsApulavizarIrANi diTuMtA // 194 // jambUdvIpo bharataH kozalasAketatagRhANi vA / skandhANDarAvAsAH pulavizarIrANi dRSTAntAH // 194 // artha-jambUdvIpa bharatakSetra kozaladeza sAketanagarI ( ayodhyA ) aura sAketa nagarIke ghara ye kramase skandha aMDara AvAsa pulavi aura dehake dRSTAnta haiM / bhAvArtha-jisa prakAra jambUdvIpa Adika eka 2 dvIpameM bharatAdika aneka kSetra, eka 2 bharatAdi kSetrameM .1 skandha aMDara AvAsa Adi pratyekajIvoMke zarIravizeSa haiM / For Private And Personal Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| kozala Adi aneka deza, eka 2 dezameM ayodhyA Adi aneka nagarI, aura eka 2 nagarImeM aneka ghara hote haiN| usa hI prakAra eka 2 skandhameM asaMkhyAtaloka 2 pramANa aMDara, eka 2 aMDarameM asaMkhyAtaloka 2 pramANa AvAsa, eka 2 AvAsameM asaMkhyAtaloka 2 pramANa pulavi, aura eka 2 pulavimeM asaMkhyAtaloka 2 pramANa bAdara nigodiyAjIvoMke zarIra hote haiN| eka nigodazarIrameM dravyakI apekSA jIvoMkA pramANa batAte haiM / egaNigodazarIre jIvA davappamANado diTThA / siddhehiM aNaMtaguNA saveNa vitIdakAleNa // 195 // ekanigodazarIre jIvA dravyapramANato dRSTAH / siddhairanantaguNAH sarveNa vyatItakAlena // 195 // artha-dravyakI apekSA siddharAzise aura sampUrNa atItakAlake samayoMse anantaguNe jIva eka nigoda zarIrameM rahate haiM / nityanigodakA lakSaNa kahate haiN| atthi aNaMtA jIvA jehiM Na patto tasANa pariNAmo / bhAvakalaGkasupaurA NigodavAsaM Na muMcaMti // 196 // santi anantA jIvA yairna prAptaH trasAnAM pariNAmaH / __ bhAvakalaGkasupracurA nigodavAsaM na muJcanti // 196 // artha-aise anantAnanta jIva haiM ki jinhoMne trasoMkI paryAya abhItaka kabhI nahIM pAI hai, aura jo nigoda avasthAmeM honevAle durlezyArUpa pariNAmoMse atyanta abhibhUta rahaneke kAraNa nigodasthAnako kabhI nahIM chor3ate / bhAvArtha-nigodake do bheda haiM, eka itaranigoda dUsarA nityanigoda / jisane kabhI trasa paryAyako prApta karaliyA ho usako itaranigoda kahate haiN| aura jisane abhItaka kabhI saparyAyako nahIM pAyA, athavA jo kabhI trasa paryAyako nahIM pAvegA usako nityanigoda kahate haiN| kyoMki nityazabdake do artha hote haiM. eka to anAdi dUsarA anAdi ananta / ina donoM hI prakArake jIvoMkI saMkhyA anantAnanta hai| do gAthAoMmeM trasa jIvoMkA kharUpa bheda aura unakA kSetra Adi batAte haiN| vihi tihi caduhiM paMcahi sahiyA je iMdiehi loyasi / te tasakAyA jIvA NeyA vIrobadeseNa // 197 // dvAbhyAM tribhizcaturbhiH paJcabhiH sahitA ye indriyairloke / te trasakAyA jIvA jJeyA vIropadezena // 197 // For Private And Personal Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / . artha-jo jIva do tIna cAra pAMca indriyoMse yukta haiM unako vIra bhagavAnke upadezase asa kAya samajhanA caahiye| bhAvArtha-pUrvokta sparzanAdika pAMca indriyoMmeM se AdikI do, tIna, cAra, yA pAMca indriyoMse jo yukta hai usako trasa kahate haiM / ata eva indriyoMkI apekSA trasoMke cAra bheda hue-dvIndriya, trIndriya, caturindriya, paMcendriya / ubabAdamAraNaMtiyapariNadatasamujjhiUNa sesatasA / tasaNAlibAhirahmi ya Nasthitti jiNehiM NidiTaM // 198 // upapAdamAraNAntikapariNatatrasamujjhitvA zeSatrasAH / sanAlIbAhye ca na santIti jinairnirdiSTam // 198 // artha-upapAda aura mAraNAntika samuddhAtavAle trasa jIvoMko chor3akara bAkIke trasa jIva trasanAlIke bAhara nahIM hote yaha jinendradevane kahA hai / bhAvArtha-kisI vivakSita bhavakeM prathama samayakI paryAyako upapAda kahate haiN| apanI Ayuke antima antarmuhUrtameM jo samuddhAta hotA hai usako mAraNAntika samuddhAta kahate haiM / lokake bilakula madhyameM eka 2 rAjU caur3I aura moTI tathA caudaha rAjU UMcI nAlI hai-usako trasanAlI kahate haiM; kyoMki trasa jIva isake bhItara hI hote haiM-bAhara nahIM hote| kintu upapAda aura mAraNAntika samuddhAtavAle trasa, tathA isa gAthAmeM ca zabdakA grahaNa kiyA hai isaliye kevalasamuddhAtavAle bhI trasanAlIke bAhara kadAcit rahate haiN| vaha isa prakArase ki lokake antima vAtavalayameM sthita koI jIva maraNa karake vigrahagatidvArA trasanAlimeM trasaparyAyase utpanna honevAlA hai, vaha jIva jisa samayameM maraNa karake prathama mor3A letA hai usa samayameM trasaparyAyako dhAraNa karane para bhI trasanAlIke bAhara hai / isa liye upapAdakI apekSA trasa jIva trasanAlIke bAhara rahatA hai / isahI prakAra trasanAlImeM sthita kisI trasane mAraNAntika samuddhAtake dvArA trasanAlIke bAhirake pradezoMkA sparza kiyA; kyoMki usako maraNa karake vahIM utpanna honA hai, to usa samayameM bhI trasa jIvakA astitva trasanAlIke bAhira pAyA jAtA hai / isa hI taraha jaba kevalI kevalasamuddhAtake dvArA trasanAlIke bAhya pradezoMkA sparza karate haiM usa samayameM bhI trasanAlIke bAhara trasa jIvakA sadbhAva pAyA jAtA hai / parantu ina tInako chor3akara bAkI trasa jIva trasanAlIke bAhara kabhI nahIM rahate / jisa taraha vanaspatiyoMmeM pratiSThita apratiSThita bheda haiM usa hI taraha dUsare jIvoM meM bhI ye bheda hote haiM yaha batAte haiM / puDhavIAdicauNhaM kevliaahaardevnniryNgaa| apadiTidA Nigodahi padiTTidaMgA have sesA // 199 // pRthivyAdicaturNA kevalyAhAradevanirayAGgAni / apratiSThitAni nigodaiH pratiSThitAGgA bhavanti zeSAH // 199 // For Private And Personal Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| artha-pRthivI, jala, ami, aura vAyukAyake jIvoMkA zarIra tathA kevalizarIra AhArakazarIra aura devanArakiyoMkA zarIra nigodiyA jIvoMse apratiSThita hai / aura zeSa vanaspatikAyake. jIvoMkA zarIra tathA dvIndriya trIndriya caturindriya paMcendriya tiryaJca aura manuSyoMkA zarIra nigodiyA jIvoMse pratiSThita hai| sthAvarakAyika aura trasakAyika jIvoMkA AkAra batAte haiN| masuraMtubiMdusUIkalAvadhayasaNNiho have deho| puDhavIAdicauNhaM tarutasakAyA aNeyavihA // 200 // masUrAmbubindusUcIkalApadhvaMjasannibho bhavedehaH / pRthivyAdicaturNA tarutrasakAyA anekavidhAH // 20 // artha-masUra ( annavizeSa ), jalakI bindu, suiyoMkA samUha, dhvajA, inake sadRza kramase pRthivI apa teja vAyukAyika jIvoMkA zarIra hotA hai / aura vRkSa tathA trasoMkA zarIra aneka prakArakA hotA hai / bhAvArtha-jisa tarahakA masUrAdikakA AkAra hai usa hI tarahakA pRthivIkAyikAdikakA zarIra hotA hai; kintu vRkSa aura trasoMkA zarIra eka prakArakA nahIM; kintu aneka AkArakA hotA hai / . isa prakAra kAyamArgaNAkA nirUpaNa karake, aba kAyaviziSTa yaha saMsArI jIva kAyake dvArA hI karmabhArakA vahana karatA hai yaha dRSTAntadvArA batAte haiN| jaha bhAravaho puriso vahai bharaM gehiUNa kAvaliyaM / emeva vahai jIvo kammabharaM kAyakAvaliyaM // 201 // yathA bhAravahaH puruSo vahati bhAraM gRhItvA kAvaTikAm / / evameva vahati jIvaH karmabharaM kAyakAvaTikAm // 201 // artha-jisa prakAra koI bhAravAhI puruSa kAMvaTikAke dvArA bhArakA vahana karatA hai, usa hI prakAra yaha jIva kAyarUpI kAvaTikAke dvArA karmabhArakA vahana karatA hai / bhAvArthajisa prakAra majUra kAvaTikAke dvArA nirantara vojhA DhotA hai, aura usase rahita honepara sukhI hotA hai, usa hI prakAra yaha saMsArI jIva kAyake dvArA karmarUpI vojhAko nAnA gatiyoMmeM liye phiratA hai; kintu isa kAya aura karmake abhAvameM parama sukhI hotA hai| kAyamArgaNAse rahita siddhoMkA svarUpa batAte haiM / jaha kaMcaNamaggigayaM muMcai kiTTeNa kAliyAe ya / taha kAyabaMdhamukkA akAiyA jhANajogeNa // 202 // 1 arthAt itane jIvoMke zarIrake Azraya nigodiyA jIva nahIM rahate haiM / 2 vhNgii-kaavdd'ii| , , go. 11 For Private And Personal Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 82 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / yathA kaMcanamagnigataM mucyate kiTTena kAlikayA ca / tathA kAyabandhamuktA akAyikA dhyAnayogena / 202 // artha-jisa prakAra anike dvArA susaMskRta suvarNa bAhya aura abhyantara doMno hI prakArake malase rahita hojAtA hai / usa hI prakAra dhyAnake dvArA yaha jIva zarIra aura karmabandhase rahita hokara siddha hojAtA hai / bhAvArtha-jisa prakAra solaha tAvake dvArA tapAye hue suvarNameM bAhya aura abhyantara donoM hI prakArake malakA bilakula abhAva hojAnepara phira kisI dUsare malakA sambandha nahIM hotA / usa hI prakAra zukladhyAna AdirUpI agnike dvArA sutapta AtmAmeM kAya aura karmake sambandhake sarvathA chUTane para phira unakA bandha nahIM hotaa| gyAraha gAthAoMmeM pRthivI kAyikAdi jIvoMkI saMkhyAko batAte haiM / AuddharAsivAraM loge aNNoNNasaMguNe teU / bhUjalavAU ahiyA paDibhAgo'saMkhalogo du // 203 // sArdhatrayarAzivAraM loke anyonyasaMguNe tejH|| bhUjalavAyavaH adhikAH pratibhAgo'saMkhyalokastu // 203 // artha-zalAkAtrayaniSThApanakI vidhise lokakA sAr3he tIna vAra paraspara guNA karanese tejaskAyika jIvoMkA pramANa nikalatA hai| pRthivI jala vAyukAyika jIvoMkA uttarottara tejaskAyika jIvoMkI apekSA adhika 2 pramANa hai / isa adhikatAke pratibhAgahArakA pramANa asaMkhyAtaloka hai| bhAvArtha-lokapramANa ( jagacchreNIke ghanakA jitanA pramANa hai usake barAbara ) zalAkA viralana deya isa prakAra tIna rAzi sthApana karanA / viralana rAzikA viralana kara (eka 2 vakhera kara) pratyeka ekake Upara usa lokapramANa deya rAzikA sthApana karanA, aura una deya rAziyoMkA paraspara guNA karanA, aura zalAkA rAzimeMse eka kama karanA / isa utpanna mahArAzipramANa phira viralana aura deya ye do rAzi sthApana karanA, tathA viralana rAzikA viralana kara pratyeka ekake Upara deyarAzi rakhakara pUrvakI taraha paraspara guNA karanA, aura zalAkA rAzimeMse eka aura kama karanA / isa hI prakArase eka 2 kama karate 2 jaba samasta zalAkA rAzi samApta hojAya taba usa utpanna mahArAzipramANa phira viralana deya zalAkA ye tIna rAzi sthApana karanA, aura viralana rAzikA viralana aura deya rAzikA uktarItise guNA karate 2 tathA pUrvokta rItise hI zalAkA rAzimeMse eka 2 kama karate 2 jaba dUsarI vAra bhI zalAkA rAzi samApta hojAya, taba utpanna mahArAzipramANa phira tIsarI vAra ukta tIna rAzi sthApana karanA / aura ukta vidhAnake anusAra hI viralana rAzikA viralana deya rAzikA paraspara guNAkAra tathA zalAkA rAzimeMse eka 2 For Private And Personal Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| kama krnaa| isa prakAra zalAkAtrayaniSThApana kara cauthI vArakI sthApita mahAzalAkArAzimeMse pahalI dUsarI tIsarI zalAkA rAzikA pramANa ghaTAnepara jo zeSa rahe utanI vAra ukta kramase viralana rAzikA viralana aura deyarAzikA paraspara guNAkAra tathA zeSa mahAzalAkArAzimeMse eka 2 kama karanA / aisA karanese antameM jo mahArAzi utpanna ho utanAhI tejaskAyika jIvoMkA pramANa hai / isa tejaskAyika jIvarAzimeM asaMkhyAta lokakA bhAga denese jo labdha Ave usa eka bhAgako tejaskAyika jIvarAzimeM milAnepara pRthivIkAyika jIvoMkA pramANa nikalatA hai / aura pRthivIkAyika jIvoM ke pramANameM asaMkhyAta lokakA bhAga denese jo labdha Ave usa eka bhAgako pRthivIkAyika jIvoMke pramANameM milAnepara jalakAyake jIvoMkA pramANa nikalatA hai / jalakAyake jIvoM ke pramANameM asaMkhyAta lokakA bhAga denese jo labdha Ave usa eka bhAgako jalakAyakI jIvarAzimeM milAnepara vAyukAyika jIvoMkA pramANa nikalatA hai / apadichidapatteyA asaMkhalogappamANayA hoti / tatto padiTThidA puNa asaMkhalogeNa saMguNidA // 204 // apratiSThitapratyekA asaMkhyalokapramANakA bhavanti / tataH pratiSThitAH punaH asaMkhyalokena saMguNitAH // 204 // __ artha-apratiSThita pratyeka vanaspatikAyika jIva asaMkhyAtalokapramANa hai, aura isase bhI asaMkhyAtalokaguNA pratiSThitapratyeka vanaspatikAyika jIvoMkA pramANa hai| tsraasipuddhviaadiicukkptteyhiinnsNsaarii| sAhAraNajIvANaM parimANaM hodi jinndittuN|| 205 // trasarAzipRthivyAdicatuSkapratyekahInasaMsArI / sAdhAraNajIvAnAM parimANaM bhavati jinadiSTam // 205 // artha-sampUrNa saMsArI jIvarAzimeMse, trasa, pRthivyAdi catuSka ( pRthivI ap teja vAyu ) pratyeka vanaspatikAyakA pramANa ghaTAnese jo zeSa rahe utanA hI sAdhAraNa jIvoMkA pramANa hai aisA jinendradevane kahA hai| sagasagaasaMkhabhAgo bAdarakAyANa hodi parimANaM / sesA suhamapamANaM paDibhAgo puvaNidivo // 206 // svakasvakAsaMkhyabhAgo bAdarakAyAnAM bhavati parimANam / zeSAH sUkSmapramANaM pratibhAgaH pUrvanirdiSTaH // 206 // .. artha-apanI 2 rAzikA asaMkhyAtamA bhAga bAdarakAya jIvoMkA pramANa hai / aura . For Private And Personal Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 84 rAyacandra jainazAstramAlAyAm / zeSa sUkSma jIvoMkA pramANa hai / isake pratibhAgahArakA pramANa pUrvokta asaMkhyAta lokapramANa hai / bhAvArtha- pRthivIkAyikAdi jIvoMkI apanI 2 rAzimeM asaMkhyAta lokakA bhAga dene se jo labdha Ave vaha eka bhAga pramANa badara, zeSa bahubhAgapramANa sUkSma jIvoMkA pramANa hai / hame saMbhAgaM saMkhA bhAgA apuNNagA idarA / jassi apuNNaddhAdo puNNaddhA saMkhaguNidakamA // 207 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir sUkSmeSu saMkhyabhAgaH saMkhyA bhAgA apUrNakA itare / yasmAdapUrNAddhAtaH pUrNAddhA saMkhyaguNitakramAH // 207 // artha -- sUkSma jIvoM meM saMkhyAta bhAgameM se eka bhAgapramANa aparyAptaka aura bahubhAgapramANa paryAptaka haiM / kyoMki aparyAptaka ke kAlase paryAptakakA kAla saMkhyAtaguNA hai / palAsaMkheja vahidapadaraMgulabhAjide jagappadare | jalabhUNipabAdarayA puNNA AvaliasaMkhabhajidakamA // 208 // palyAsaMkhyAvahitapratarAGgulabhAjite jagatpratare / jalabhUnipabAdarakA: pUrNA AvalyasaMkhyabhajitakramAH // 208 // artha - palpake asaMkhyAtame bhAgase bhakta pratarAGgulakA jagatpratara meM bhAga denese jo labdha Ave utanA bAdara paryApta jalakAyika jIvoMkA pramANa hai / isameM avalike asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo zeSa rahe utanA bAdara paryApta pRthvIkAyika jIvoMkA pramANa hai / isameM bhI Avalike asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo zeSa rahe utanA sapratiSThita pratyeka paryApta jIvarAzikA pramANa hotA hai / pUrvakI taraha isameM bhI AvalI ke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo zeSa rahe utanA apratiSThita pratyeka paryApta jIvarAzikA pramANa hotA hai / viMdAvalilo gANamasaMkhaM saMkhaM ca teuvAUNaM / pajattANa pamANaM tehi vihINA apajattA // 209 // vRndAvalilokAnAmasaMkhyaM saMkhyaM ca tejovAyUnAm / paryAptAnAM pramANaM tairvihInA aparyAptAH // 209 // I artha - ghanAvalike asaMkhyAta bhAgoM meM se eka bhAga pramANa paryApta tejaskAyika jIvoM kA pramANa hai / aura lokake saMkhyAta bhAgoM meM se eka bhAgapramANa paryApta vAyukAyika jIvoMkA pramANa hai / apanI 2 sampUrNa rAzimeMse paryAptakoM kA pramANa ghaTAnepara jo zeSa rahe vahI aparyAptakoM kA pramANa hai / bhAvArtha sUkSma jIvoMkA alaga varNana kiyA gayA hai / isaliye "pallA saMkhejjavahida" da" aura "biMdAvalilogANa" ina do gAthAoM meM bAdara jIvoMkA hI pramANa For Private And Personal Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAra / samajhanA / aura ina do gAthAoM meM kahe hue paryAptaka jIvoMke pramANako apanI 2 sAmAnya rAzimeM se ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA aparyAptakoMkA pramANa hai / sAharaNavAdare asaMkhaM bhAgaM asaMkhagA bhAgA / puNNANamapuNNANaM parimANaM hodi aNukramaso // 210 // sAdhAraNabAdareSu asaMkhyaM bhAgamasaMkhyakA bhAgAH / pUrNAnAmapUrNAnAM parimANaM bhavatyanukramazaH || 210 // artha - sAdhAraNa bAdara jIvoMmeM asaMkhyAta bhAgameM se eka bhAgapramANa paryApta aura bahubhAgapramANa aparyApta haiM / AvaliasaMkhasaMkheNavahidapadaraGguleNa hidapadaraM / kamaso tasatapuNNA puNNUNatasA apuNNA hu // 211 // AvalyasaMkhyasaMkhyenAvahitapratarAGgulena hitaprataram / kramazastrasatatpUrNAH pUrNonasA apUrNA hi // 211 // 85. For Private And Personal artha --AvalIke asaMkhyAtame bhAgase bhakta pratarAGgulakA bhAga jagatpratara meM dene se jo labdha Ave utanA hI sAmAnya trasarAzikA pramANa hai / aura AvalIke saMkhyAtame bhAgase bhakta pratarAGgulakA bhAga jagatpratarameM denese jo labdha Ave utanA paryApta trasa jIvoMkA pramANa hai / sAmAnya trasarAzi meM se paryAptakoMkA pramANa ghaTAnepara zeSa aparyApta sauMkA pramANa nikalatA hai / bAdara tejaskAyikAdi jIvoMkI arddhaccheda saMkhyAko batAte haiM / AvaliasaMkhabhAgeNava hidapalUNasAyaraddhachidA | bAdaratepaNibhUjalavAdANaM carimasAyaraM puNNaM // 212 // AvalyasaMkhyabhAgenAvahita palyonasAgarArdhacchedAH / bAdaratepani bhUjalavAtAnAM caramaH sAgaraH pUrNaH // 212 // 1 artha - AvalI ke asaMkhyAtame bhAgase bhakta palyako sAgarameMse ghaTAnepara jo zeSa raheM utane bAdara tejaskAyika jIvoMke arddhaccheda haiM / aura apratiSThita pratyeka, pratiSThita pratyeka, bAdara pRthvI kAyika, bAdara jalakAyika jIvoMke arddhacchedoM kA pramANa kramase AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA do vAra, tIna vAra, cAra vAra, pAMca vAra palya meM bhAga denese jo labdha Ave usako sAgarameM ghaTAnese nikalatA hai / aura bAdara vAtakAyika jIvoMke arddhacchedakA pramANa pUrNa sAgarapramANa hai / bhAvArtha- kisI rAziko jitanI vAra AdhA 2 karane se eka zeSa rahe usako arddhaccheda rAzi kahate haiM / jaise dokI eka, cArakI do, AThakI tIna, solaha kI cAra, aura battIsakI pAMca arddhaccheda rAzi hai / isa hI prakAra bAdara tejaskAyika jIvoMkI Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 86 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / arddhaccheda rAzikA pramANa eka vAra AvalI ke asaMkhyAtame bhAga se bhAjita palyako sAgara meM ghaTAne para jo zeSa rahe utanA hai / do vAra AvalIke asaMkhyAtame bhAga se bhAjita palyako sAgarameM ghaTAnepara apratiSThita pratyeka jIvoMke arddhacchedoMkA pramANa nikalatA hai / tIna vAra AvalI asaMkhyAtame bhAgase bhAjita palyako sAgarameM ghaTAnese zeSa pratiSThita pratyeka jIvoMke arddhacchedoM kA pramANa hotA hai / cAra vAra AvalIke asaMkhyAtame bhAgase bhAjita palyako sAgara meM ghaTAne se bAdara pRthvIkAyika jIvoMke ardhacchedoM kA pramANa nikalatA hai| pAMca vAra AvalIke asaMkhyAtame bhAgase bhAjita palyako sAgarameMse ghaTAnepara zeSa bAdara jalakAyika jIvoMke arddhacchedoMkA pramANa hotA hai / aura bAdara vAtakAyika jIvoMke arddhacchedoM kA pramANa pUrNa sAgara pramANa hai / 1 visesehiyA pallAsaMkhejabhAgametteNa / tamhA te rAsIo asaMkhalogeNa guNidakamA // 213 // tepi vizeSeNAdhikAH palyAsaMkhyAtabhAgamAtreNa / tasmAtte rAzayo'saMkhyalokena guNitakramAH // 213 // artha - ye pratyeka arddhaccheda rAzi palyake asaMkhyAtame 2 bhAga uttarottara adhika haiM / isaliye ye sabhI rAzi ( tejaskAyikAdi jIvoM ke pramANa ) kramase uttarottara asaMkhyAta lokaguNI haiM / bhAvArtha - bAdara tejaskAyika jIvoMkI apekSA apratiSThita, aura apratiSThitakI apekSA pratiSThita jIvoMke arddhaccheda palyake asaMkhyAtame 2 bhAga adhika haiM / isI prakAra pRthivIkAyikAdi ke bhI arddhaccheda pUrva 2 kI apekSA palya ke asaMkhyAtame bhAga adhika haiM / isa liye pUrva 2 rAzikI apekSA uttarottara rAzi (mUla) asaMkhyAta lokaguNI hai / ukta asaMkhyAtalokaguNitakramako nikAlaneke liye karaNasUtrako kahate haiM / diNNacchede NavahidacchedehiM payadaviralaNaM bhajide / laddhamidarAsINaNNoSNahadIe hodi payadadhaNaM // 214 // deyacchedenAvahiteSTacchedaiH prakRtaviralanaM bhAjite / labdhamiteSTarAzyanyonyahatyA bhavati prakRtadhanam // 214 // artha -- deyarAzike arddhacchedoMse bhakta iSTa rAzike ardhacchedoM kA prakRta viralana rAzimeM bhAga denese jo labdha Ave utanI jagaha iSTa rAziko rakhakara paraspara guNA karanese prakRtadhana hotA hai / bhAvArtha - isakI aMkasaMdRSTi isa prakAra hai ki jaba solaha jagaha dUA mAr3a ( solaha jagaha dokA aMka rakhakara ) paraspara guNA karanese paNNaThThI (65536) utpanna hotI hai taba 64 jagaha duA mAr3a parasparaspara guNA karanese kitanI rAzi utpanna hogI ? to deyarAzi doke ardhaccheda ekakA iSTarAzi paNNaTTIke ardhaccheda solaha meM bhAgadenese labdha For Private And Personal Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAra / solahakA bhAga prakRtaviralana rAzi 64 meM diyA, isase cArakI saMkhyA labdha AI isaliye cAra jagaha para paNNaTThIko rakhakara paraspara guNA karanese prakRtadhana hotA hai / isa hI prakAra arthasaMdRSTimeM jaba itanI jagaha ( ardhacchedoM kI rAzipramANa ) dUA mAr3i paraspara guNA karanese itanI rAzi utpanna hotI hai taba itanI jagaha ( AgekI rAzike ardhacchedapramANa) duA mAr3a paraspara guNA karanese kitanI rAzi utpanna hogI ? isa prakAra ukta kramase trairAzika vidhAna karanepara pUrva 2 kI apekSA uttarottara rAzi asaMkhyAta lokaguNI siddha hotI hai / iti kAyamArgaNAdhikAraH yogamArgaNA kramaprApta hai isaliye prathama hI yogakA sAmAnya lakSaNa kahate haiM / puggala vivAideodayeNa maNavayaNakAyajuttassa / jIvassa jA hu sattI kammAgamakAraNaM jogo // 215 // pudgalavipAkidehodayena manovacanakAyayuktasya / jIvasya yA hi zaktiH karmAgamakAraNaM yogaH // 215 // artha -- pudgalavipAkizarIranAmakarmake udayase mana vacana kAyase yukta jIvakI jo karmoMke grahaNa karanemeM kAraNabhUta zakti hai usa hI ko yoga kahate haiM / bhAvArtha - AtmAkI ananta zaktiyoMmeMse eka yoga zakti bhI hai / usake do bheda haiM, eka bhAvayoga dUsarA dravyayoga / pudgalavipAkI AGgopAGganAmakarma aura zarIranAmakarmake udayase, mano vacana kAya paryApta jisakI pUrNa ho cukI haiM aura jo manovAkkAyavargaNAkA avalambana rakhatA hai aise saMsArI jIvakI jo samasta pradezoM meM rahanevAlI karmoM ke grahaNa karanemeM karaNabhUta zakti hai usako bhAvayoga kahate haiM / aura isa hI prakArake jIvake pradezoMkA jo parispanda hai| usako dravyayoga kahate haiN| yahAM para karmazabda upalakSaNa hai isaliye karma aura nokarma donoMko grahaNa karanevAlA yoga hotA hai aisA samajhanA cAhiye / yogavizeSakA lakSaNa kahate haiM / maNavayaNANapattI saccAsaccubhayaaNubhayatthesu / taNNAmaM hodi tadA tehi du jogA hu tajjogA // 216 // manovacanayoH pravRttayaH satyAsatyobhayAnubhayArtheSu / tannAma bhavati tadA taistu yogAt hi tadyogAH // 216 // 87 For Private And Personal artha -- satya asatya ubhaya anubhaya ina cAra prakAra ke padArthoMmeMse jisa padArthako jAnane yA kahanekeliye jIvake mana vacanakI pravRtti hotI hai usa samaya meM mana aura vaca Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm nakA. vahI nAma hotA hai / aura usake sambandhase usa pravRttikA bhI vahI nAma hotA hai / bhAvArtha-satya padArthako jAnanekeliye kisI manuSyake mana yA vacana kI pravRtti huI to usake manako satyamana aura vacanako satya vacana kheNge| tathA unake dvArA honevAle yogako satyamanoyoga aura satya vacanayoga kaheMge / isa hI prakAra mana aura vacanake satya asatya ubhaya anubhaya ina cAroM bhedoMko bhI samajhanA cAhiye / ... samyagjJAnake viSayabhUta padArthako satya kahate haiM, jaise yaha jala hai / mithyAjJAnake viSayabhUta padArthako mithyA kahate haiM, jaise marIcikAmeM yaha jala hai / donoM ke viSayabhUta padArthako ubhaya kahate haiM jaise kamaNDalumeM yaha ghaTa hai; kyoMki kamaNDalu ghaTakA kAma detA hai isaliye kathaMcit satya hai aura ghaTAkAra nahIM hai isaliye asatya bhI hai| jo donoMhI prakArake jJAnakA viSaya na ho usako anubhaya kahate haiM jaise sAmAnyarUpase yaha pratibhAsa honA ki "yaha kucha hai| yahAM para satya asatyakA kucha bhI nirNaya nahIM hosakatA isaliye anubhaya hai| yogavizeSoMkA lakSaNa kahate haiM / sabbhAvamaNo sacco jo jogo teNa sccmnnjogo| tadhivarIo moso jANubhayaM saccamosotti // 217 // sadbhAvamanaH satyaM yo yogastena satyamanoyogaH / - tadviparIto mRSA jAnIhi ubhayaM satyamRSeti // 217 // artha-samIcIna bhAvamanako ( padArthako jAnanekI zaktirUpa jJAnako) arthAt samIcIna padArthako viSaya karanevAle manako satyamana kahate haiM / aura usake dvArA jo yoga hotA hai usako satyamanoyoga kahate haiM / satyase jo viparIta hai usako mithyA kahate haiN| tathA satya aura mithyA donoM hI prakArake manako ubhaya mana kahate haiM / Na ya sacamosajutto jo du maNo so asaJcamosamaNo / jo jogo teNa have asacamoso du maNajogo // 218 // na ca satyamRSAyuktaM yattu manaH tadasatyamRSAmanaH / yo yogastena bhavet asatyamRSA tu manoyogaH // 218 // artha-jo na to satya ho ora na mRSA ho usako asatyamRSA mana kahate haiM / aura usake dvArA jo yoga hotA hai usako asatyamRSAmanoyoga kahate haiN| dasavihasace vayaNe jo jogo so du sccvcijogo| tacivarIo moso jANubhayaM sacamosotti // 219 // For Private And Personal Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| dazavidhasatye vacane yo yogaH sa tu satyavacoyogaH / tadviparIto mRSA jAnIhi ubhayaM satyamRSeti // 219 // artha-daza prakArake satya arthake vAcaka vacanako satyavacana aura usase honevAle yogako satyavacanayoga kahate haiM / tathA isase jo viparIta hai usako mRSA aura jo kucha satya aura kucha mRSAkA vAcaka hai usako ubhayavacanayoga kahate haiM / jo Neva sacamoso so jANa ascmosvcijogo| amaNANaM jA bhAsA saNNINAmaMtaNI AdI // 220 // ___ yo naiva satyamRSA sa jAnIhi asatyamRSAvacoyogaH / amanasAM yA bhASA saMjJinAmAmantraNyAdiH // 220 / / / artha-jo na satyarUpa ho aura na mRSArUpa hI ho usako anubhaya vacanayoga kahate haiM / asaMjJiyoMkI samasta bhASA aura saMjJiyoMkI AmantraNI Adika bhASA anubhaya bhASA kahI jAtI haiN| dazaprakArakA satya batAte haiN| jaNavadasammadiThavaNANAme rUbe paDucavavahAre / saMbhAvaNe ya bhAve uvamAe dasavihaM sacaM // 221 // janapadasammatisthApanAnAmni rUpe pratItyavyavahArayoH / saMbhAvanAyAM ca bhAve upamAyAM dazavidhaM satyam // 221 // artha-janapadasatya, sammatisatya, sthApanAsatya, nAmasatya, rUpasatya, pratItyasatya, vyavahArasatya, saMbhAvanAsatya, bhArvasatya, upamAsatya, isa prakAra satyake daza bheda haiN| daza prakArake satyakA do gAthAoMmeM dRSTAnta batAte haiM / bhattaM devI caMdappahapaDimA taha ya hodi jinndtto| sedo digdho rajjhadi kUrotti ya ja have vayaNaM // 222 // sako jaMbUdIpaM palladRdi pAvavajavayaNaM ca / pallovamaM kamaso jaNavadasaccAdidiThaMtA // 223 // bhaktaM devI candraprabhapratimA tathA ca bhavati jindttH|| zveto dIrgho radhyate krUramiti ca yadbhavedvacanam // 222 // zako jambUdvIpaM parivartayati pApavarjavacanaM c| palpopamaM ca kramazo janapadasatyAdidRSTAntAH // 223 // artha-ukta daza prakArake satyavacanake ye daza dRSTAnta haiM / bhAvArtha-tattaddezavAsI manuSyoMke vyavahAra meM jo zabda rUDha horahA hai usako janapada satya kahate haiM / jaise bhakta go. 12 For Private And Personal Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / bhAta=kulu / bahuta manuSyoMkI sammatise jo sAdhAraNameM rUDha ho usako sammatisatya yA saMvRtisatya kahate haiM / jaise paTTarANIke sivAya kisI sAdhAraNa strIko bhI devI kahanA / bhinna vastumeM bhinna vastuke samAropa karanevAle vacanako sthApanAsatya kahate haiM / jaise pratimAko candraprabha kahanA / dUsarI koI apekSA na rakhakara kevala vyavahArakeliye jo kisIkA saMjJAkarma karanA isako nAmasatya kahate haiM / jaise jinadatta / yadyapi usako jinendrane diyA nahIM hai tathApi vyavahArakeliye usako jinadatta kahate haiM / pudgalake rUpAdika anekaguNoMmeMse rUpakI pradhAnatAse jo vacana kahA jAya usako rUpasatya kahate haiM / jaise kisI manuSyake kezoMko kAlA kahanA, athavA usake zarIrameM rasAdikake rahane para bhI usako zveta kahanA kisI vivakSita padArthakI apekSA dUsare padArthake svarUpakA kathana karanA isako pratItyasatya athavA ApekSikasatya kahate haiN| jaise kisIko bar3A lambA yA sthUla kahanA / naigamAdi nayoMkI pradhAnatAse jo vacana bolA jAya usako vyavahArasatya kahate haiN| jaise naigama nayakI pradhAnatAse 'bhAta pakAtA hUM ' saMgrahanayakI apekSA 'sampUrNa sat haiM 'athavA' sampUrNa asat haiM" Adi / asaMbhavatAkA parihAra karate hue vastuke kisI dharmako nirUpaNa karanemeM pravRtta vacanako saMbhAvanA satya kahate haiN| jaise indra jambUdvIpako lauTAde athavA lauTA sakatA hai| Agamokta vidhi niSedhake anusAra atIndriya padArthoM meM saMkalpita pariNAmoMko bhAva kahate haiM, usake Azrita jo vacana hoM usako bhAvasatya kahate haiN| jaise zuSka paka tapta aura nimaka mirca khaTAI Adise acchItaraha milAyA huA dravya prAsuka hotA hai / yahAM para yadyapi sUkSma jIvoMko indriyoMse dekha nahIM sakate tathApi AgamaprAmANyase usakI prAsukatAkA varNana kiyA jAtA hai| isaliye isahI tarahake pApavarja vacanako bhAvasatya kahate haiM / dUsare prasiddha sadRza padArthako upamA kahate haiM / isake Azrayase jo vacana bolA jAya usako upamAsatya kahate haiN| jaise patya / yahAM para romakhaNDoMkA AdhArabhUta gaDDA, palya arthAt khAsake sadRza hotA hai isaliye usako palpa kahate haiM / isa saMkhyAko upamAsatya kahate haiN| isa prakAra ye dazaprakArake satyake dRSTAnta haiM isaliye aura bhI isa hI taraha jAnanA / do gAthAoMmeM anubhaya vacanake bhedoMko ginAte haiN| AmaMtaNi ANavaNI yAcaNiyA pucchaNI ya paNNavaNI / pacakkhANI saMsayavayaNI icchANulomA ya // 224 // NavamI aNakkharagadA asaccamosA havaMti bhaasaao| sodArANaM jamhA vattAvattaMsasaMjaNayA // 225 // AmantraNI AjJApanI yAcanI ApRcchanI ca prajJApanI / . pratyAkhyAnI saMzayavacanI icchAnulonI ca // 224 / / For Private And Personal Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / navamI anakSaragatA asatyamRSA bhavanti bhASA: / zrotRRNAM yasmAt vyaktAvyaktAMzasaMjJApikAH // 225 // artha - AmantraNI, AjJApanI, yAcanI, ApRcchanI, prajJApanI, pratyAkhyAnI, saMzayavacanI, icchAnulomnI, anakSaragatA ye nava prakArakI anubhayAtmaka bhASA hai / kyoMki inake sunanevAleko vyakta aura avyakta donoMhI aMzoMkA jJAna hotA hai / bhAvArtha he devadatta ! yahAM Ao isatarahake bulAnevAle vacanoMko AmantraNI bhASA kahate haiM / yaha kAma karo isatarahake AjJAvacanoMko AjJApanI bhASA kahate haiM / yaha mujhako do isatarake prArthanAvacanoMko yAcanI bhASA kahate haiM / yaha kyA hai ? isatarahake praznavacanoM ko ApRcchanI bhASA kahate haiM / maiM kyA karUM isataraha ke sUcanAvAkyoMko prajJApanI bhASA kahate haiM / isako chor3atA hUM isataraha ke choDanevAle vAkyoMko pratyAkhyAnI bhASA kahate haiM / yaha balAkA hai athavA patAkA aise saMdigdha vacanoM ko saMzayavacanI bhASA kahate haiM / mujhako bhI aisA hI honA cAhiye aise icchAko prakaTakaranevAle vacanoMko icchAnulomnI bhASA kahate haiN| dvIndriyAdika asaMjJipaMcendriyaparyanta jIvoMkI bhASA anakSarAtmaka hotI hai / ye saba hI bhASA anubhavacana rUpa haiM kyoMki inake sunanese vyakta aura avyakta doMno hI aMzoMkA bodha hotA hai / isaliye sAmAnya aMzake vyakta honese asatya bhI nahIM kaha sakate, aura vizeSa aMzake vyakta na honese satya bhI nahIM kaha sakate / 1 cAroM prakArake manoyoga tathA vacanayogakA mUlakAraNa batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir maNavayaNANaM mUlaNimittaM khalu puNNadehaudao du / mosubhayANaM mUlaNimittaM khalu hodi AvaraNaM // 226 // manovacanayormUlanimittaM khalu pUrNadehodayastu / mRSobhayayormUlanimittaM khalu bhavatyAvaraNam / / 226 // 'sayogakevalI ke manoyogakI saMbhavatA batAte haiM / artha - satya aura anumaya manoyoga tathA vacanayogakA mUlakAraNa paryApti aura zarIranAmakarmakA udaya hai / mRSA aura ubhaya manoyoga tathA vacanayogakA mUlakAraNa apanA 2 AvaraNa karma hai / 9.1 For Private And Personal maNasahiyANaM vayaNaM diTThaM tappuvamidi sajogamhi / utto maNovayAreNidiyaNANeNa hINamhi // 227 // manaH sahitAnAM vacanaM dRSTaM tatpUrvamiti sayoge / ukto mana upacAreNendriyajJAnena hIne // 227 // artha --- asmadAdika chadmastha manasahita jIvoMke vacanaprayoga manapUrvaka hI hotA hai 1 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / isaliye indriyajJAnase rahita sayogakevalIke bhI upacArase mana kahA hai| bhAvArtha-yadyapi unake mana mukhyatayA nahIM hai tathApi unake vacanaprayoga hotA hai / aura vaha vacanaprayoga asmadAdikake vinA manake hotA nahIM isaliye unake bhI upacArase manakI kalpanA kI jAtI hai| asmadAdika niratizaya puruSoM meM honevAle khabhAvako dekhakara sAtizaya bhagavAnmeM bhI usakI kalpanA karanA ayukta hai phira bhI usakI kalpanA karanekA kyA hetu hai ? yaha vatAte haiN| aMgovaMgudayAdo davamaNahUM jiNiMdacaMdamhi / maNavaggaNakhaMdhANaM AgamaNAdo du maNajogo // 228 // AGgopAGgodayAt dravyamanortha jinendracandre / manovargaNAskandhAnAmAgamanAt tu manoyogaH // 228 // artha-AGgopAGganAmakarmake udayase hRdayasthAnameM vikasita aSTadala padmake AkAra dravyamana hotA hai / isa dravyamanakI kAraNabhUta manovargaNAoMkA sayogakevalI bhagavAnke Agamana hotA hai| isa liye upacArase manoyoga kahA hai| bhAvArtha-yadyapi kArya nahIM haiM, tathApi usake eka kAraNakA sadbhAva hai ataH usakI apekSAse upacArase manoyogako bhI kahA hai| kAyayogakI AdimeM audArika kAyayogako nirUktipUrvaka kahate haiM / purumahadudArurAlaM eyadyo saMvijANa tamhi bhavaM / aurAliyaM tamuccai aurAliyakAyajogo so // 229 // purumahadudAramurAlamekArthaH saMvijAnIhi tasmin bhavam / ___ aurAlikaM taducyate aurAlikakAyayogaH saH // 229 // artha-puru mahat udAra urAla ye zabda ekArthavAcaka haiM / udArameM jo hoya usako audArika kahate haiN| yahAM para bhava arthameM ThaN pratyaya hotA hai / udArameM honevAlA jo kAyayoga usako audArika kAyayoga kahate haiN| bhAvArtha-manuSya aura tiryaJcoMkA zarIra vaikriyakAdika zarIroMkI apekSA sthUla hai isaliye isako udAra athavA urAla kahate haiM. aura isake dvArA honevAle yogako audArika kAyayoga kahate haiN| yaha yogarUDhasaMjJA hai| audArikamizrayogako kahate haiN| orAliya uttatthaM vijANa missaM tu aparipuNNaM taM / jo teNa saMpajogo orAliyamissajogo so // 230 // aurAlikamuktArtha vijAnIhi mizraM tu aparipUrNa tat / yastena saMprayogaH aurAlikamizrayogaH saH // 230 // For Private And Personal Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 93 artha -- jisa audArika zarIrakA svarUpa pahale vatAcuke haiM, vahI zarIra jaba taka pUrNa nahIM hotA tabataka mizra kahAjAtA hai / aura usake dvArA honevAle yogako audArikamizrayoga kahate haiM / bhAvArtha - zarIra paryApti se pUrva kArmaNazarIrakI sahAyatA se honevAle audArika kAyayogako audArikamizrakAyayoga kahate haiM / vaiyika kAyayogako batAte haiM / viguNattiM vikkiriyaM vA hu hodi veguvaM / tisse bhavaM ca NeyaM vegudhiyakAyajogo so // 231 // vividhaguNarddhiyuktaM vikriyaM vA hi bhavati vigUrvam / tasmin bhavaM ca jJeyaM vaigUrvikakAyayogaH saH // 231 // artha - nAnA prakAra ke guNa aura RddhiyoMse yukta deva tathA nArakiyoM ke zarIrako vaikriyika athavA vigUrva kahate haiM / aura isake dvArA honevAle yogako vaimUrvika athavA vaikiyikakAyayoga kahate haiM / vaikriyika kAyayogakI sambhAvanA kahAM 2 para hai yaha batAte haiM / bAdarateUbAUpaMcidiyapuNNagA viguvaMti | orAliyaM sarIraM viguNappaM have jesiM // 232 // bAdaratejovAyupaMcendriyapUrNakA vigUrvanti / aurAlikaM zarIraM vigUrvaNAtmakaM bhavet yeSAm // 232 // artha- bAdara ( sthUla ) tejaskAyika aura vAyukAyika tathA saMjJI paryApta paMcendriya, aura bhogabhUmija tirtha manuSya bhI vikriyA karate haiM / isaliye inakA bhI audArika zarIra vaikriyika hotA hai| bhAvArtha -- ina jIvoM kA bhI audArikazarIra vaikriyika hotA hai / parantu yaha vikriyA apRthak vikriyA hotI hai / kintu bhogabhUmija aura cakravartI pRthak vikriyA karate haiM / vaikriyika mizra kAyayogako batAte haiM / ayarsarthaM vijANamissaM tu aparipuNNaM taM / jo teNa saMpajogo vegaviyamissajogo so // 233 // vairvikamuktArthaM vijAnIhi mizraM tu aparipUrNaM tat / yastena saMprayogo vaigUrvika mizrayogaH saH // 233 // artha--ukta vaikriyika zarIra jabataka pUrNa nahIM hotA taba taka usako vaikriyikamizra kahate haiM / aura usake dvArA honevAle yogako vaikriyikamizrakAyayoga kahate haiM / bhAvArtha For Private And Personal Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / utpattike samayase antarmuhUrta paryanta vaikriyika zarIrase jaba kANa zarIrakI sahAyatAse yoga hotA hai taba usa yogako vaikriyika mizra kAyayoga kahate haiN| AhAraka kAyayogakA nirUpaNa karate haiN| AhArassudayeNa ya pamattaviradassa hodi AhAraM / asaMjamapariharaNaTuM saMdehaviNAsaNaTuM ca // 234 // AhArasyodayena ca pramattaviratasya bhavati AhArakam / asaMyamapariharaNArthaM saMdehavinAzanArthaM ca // 234 // artha-asaMyamake parihAra tathA saMdehako dUra karanekeliye chaTe guNasthAnavartI munike AhArakazarIranAmakarmake udayase' AhAraka zarIra hotA hai / / Niyakhette kevalidugavirahe NikkamaNapahudikallANe / parakhette saMvitte jiNajiNagharavaMdaNaTuM ca // 235 // nijakSetre kevalidvikavirahe niHkramaNaprabhRtikalyANe / / parakSetre saMvRtte jinajinagRhavaMdanArtha ca // 235 // artha-apane kSetrameM kevalI tathA zrutakevalIkA abhAva honepara kintu dUsare kSetrameM jahAM para ki audArika zarIrase usa samaya pahuMca nahIM sakatA, tapakalyANaka Adike honepara, aura jina jinagRha ( caityAlaya ) kI vandanAkeliye bhI AhAraka Rddhiko prApta chaThe guNasthAnavartI munike AhAraka zarIra utpanna hotA hai| uttamaaMgamhi have dhAduvihINaM suhaM asaMhaNaNaM / suhasaMThANaM dhavalaM hatthapamANaM pasatthudayaM // 236 // uttamAGge bhavet dhAtuvihInaM zubhamasaMhananam / zubhasaMsthAnaM dhavalaM hastapramANaM prazastodayam // 236 // artha-yaha AhAraka zarIra rasAdika dhAtu aura saMhananase rahita, samacaturasra saMsthAnase yukta, candrakAMtake samAna zveta, eka hastapramANavAlA AhArakazarIrAdika zubha nAmakarmake udayase uttama zarIrameM hotA hai / avAghAdI aMtomuhuttakAlaTidI jahaNNidare / pajattIsaMpuNNe maraNaMpi kadAci saMbhavai // 237 // avyAghAti antarmuhUrtakAlasthitI jghnyetre|| ___ paryAptisaMpUrNAyAM maraNamapi kadAcit saMbhavati // 237 // artha-na to isa zarIrakedvArA kisI dUsare padArthakA aura na dUsare padArthake dvArA isa zarIrakA hI vyAghAta hotA hai / tathA isakI jaghanya aura utkRSTa sthiti antarmuhUrta For Private And Personal Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| mAtra hai / AhAra zarIraparyAptike pUrNa hone para kadAcit AhArakaRddhivAle munikA maraNa bhI ho sakatA hai| AhAraka kAyayogakA niruktisiddha artha batAte haiM / Aharadi aNeNa muNI suhame atthe sayassa saMdehe / gattA kevalipAsaM tamhA AhArago jogo // 238 // Aharatyanena muniH sUkSmAnarthAn svasya saMdehe / gatvA kevalipArzva tasmAdAhArako yogaH // 238 // artha-chaDhe guNasthAnavartI muni apaneko saMdeha honepara isa zarIrake dvArA kevalIke pAsameM jAkara sUkSma padArthoMkA AharaNa ( grahaNa) karatA hai isaliye isa zarIrake dvArA honevAle yogako AhArakakAyayoga kahate haiM / AhAraka mizrayogakA nirUpaNa karate haiN| AhArayamuttatthaM vijANa missaM tu aparipuNNaM taM / .. jo teNa saMpajogo AhArayamissajogo so // 239 // AhArakamuktArtha vijAnIhi mizraM tu aparipUrNa tat / ___ yastena saMprayoga AhArakamizrayogaH saH // 239 // artha-ukta AhAraka zarIra jaba taka paryApta nahIM hotA taba taka usako AhArakamizra kahate haiN| aura usake dvArA honevAle yogako AhArakamizrayoga kahate haiN| kArmaNakAyayogako batAte haiN| kammeva ya kammabhavaM kammaiyaM jo du teNa sNjogo| kammaiyakAyajogo igivigatigasamayakAlesu // 240 // kammaiva ca karmabhavaM kArmaNaM yastu tena saMyogaH / kArmaNakAyayoga ekadvikatrikasamayakAleSu // 240 // artha-jJAnAvaraNAdika aSTakoMke samUhako athavA kArmaNazarIra nAmakarmake udayase honevAlI kAyako kArmaNakAya kahate haiM / aura usake dvArA honevAle yogako kArmaNakAyayoga kahate haiM / yaha yoga eka do athavA tIna samayataka hotA hai / bhAvArtha-vigrahagatimeM aura kevalasamuddhAtameM bhI tIna samaya paryanta hI kArmaNakAyayoga hotA hai; kintu dUsare yogoMkA aisA niyama nahIM hai / yahAM para jo samaya aura kAla ye do zabda diye haiM usase yaha sUcita hotA hai ki zeSa yogoMkA avyAghAtakI apekSA antarmuhUrta aura vyAghAtakI 1 do pratara aura eka lokapUrNa samuddhAtakI apekSA kevalasamuddhAtameM bhI kArmaNayogako tIna hI samaya lagate haiN| For Private And Personal Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / apekSA eka samayase lekara antarmuhUrtaparyanta kAla hai / yaha kAla eka jIvakI apekSAse hai| kintu nAnA jIvoMkI apekSA ATha antara mArgaNAoMko chor3akara vAkI nirantaramArgaNAoMkA sarva kAla hai| yogapravRttikA prakAra batAte haiM / vegudhiyaAhArayakiriyA Na samaM pamattaviradamhi / jogovi ekakAle ekkeca ya hodi NiyameNa // 241 // vaigUrvikAhArakakriyA na samaM pramattavirate / yogo'pi ekakAle eka eva ca bhavati niyamena / / 241 // artha-chaThe guNasthAnameM vaikriyika aura AhAraka zarIrakI kriyA yugapat nahIM hotii| aura yoga bhI niyamase eka kAlameM eka hI hotA hai / yogarahitakA varNana karate haiN| jesiM Na saMti jogA suhAsuhA punnnnpaavsNjnnyaa| te hoMti ajogijiNA aNovamANaMtabalakaliyA // 242 // yeSAM na santi yogAH zubhAzubhAH punnypaapsNjnkaaH| te bhavanti ayogijinA anupamAnantabalakalitAH // 242 // artha-jinake puNya aura pApake karaNabhUta zubhAzubha yoga nahIM haiM unako ayogijina kahate haiM / ve anupama aura ananta bala karake yukta hote haiN| zarIrameM karma nokarmakA vibhAga karate haiM / orAliyaveguviyaAhArayatejaNAmakammudaye / cauNokammasarIrA kammeva ya hodi kammaiyaM // 243 // aurAlikavaigUrvikAhArakatejonAmakarmodaye / ___ caturnokarmazarIrANi karmaiva ca bhavati kArmaNam // 243 // artha-audArika vaikriyika AhAraka taijasa nAmakarmake udayase honevAle cAra zarIroMko nokarma kahate haiM / aura kArmaNa zarIra nAmakarmake udayase honevAle jJAnAvaraNAdika ATha karmoM ke samUhako kArmaNa zarIra kahate haiN| audArikAdikoMkI samayaprabaddhakI saMkhyAko batAte haiM / paramANUhiM aNaMtahiM vaggaNasaNNA hu hodi ekkA hu| tAhi aNaMtahiM NiyamA samayapavaddho have eko // 244 // paramANubhiranantairvargaNAsaMjJA hi bhavatyekA hi / tAbhiranantairniyamAt samayapravaddho bhavedekaH // 244 // For Private And Personal Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| artha-ananta ( anantAnanta ) paramANuoMkI eka vargaNA hotI hai / aura ananta vargaNAoMkA niyamase eka samayaprabaddha hotA hai / tANaM samayapabaddhA seDhiasaMkhejabhAgaguNidakamA / NaMteNa ya tejadugA paraM paraM hodi suhamaM khu // 245 // teSAM samayaprabaddhAH zreNyasaMkhyeyabhAgaguNitakramAH / ___ anantena ca tejodvikA paraM paraM bhavati sUkSmaM khalu // 245 // artha-audArika vaikriyika AhAraka ina tIna zarIroMke samayaprabaddha uttarottara kramase zreNike asaMkhyAtame bhAgase guNita haiM / aura taijasa tathA kArmaNa anantaguNe haiM / kintu ye pAMco hI zarIra uttarottara sUkSma haiM / bhAvArtha-audArikase vaikriyikake aura vaikriyikase AhArakake samayaprabaddha zreNike asaMkhyAtame bhAga guNita haiN| kintu AhArakase taijasake anantaguNe aura taijasase kArmaNazarIrake samayaprabaddha anantaguNe haiM / isa taraha samayaprabaddhoMkI saMkhyAke adhika 2 honepara bhI ye pAMco zarIra uttarottara sUkSma 2 haiN| audArikAdika zarIroMke samayaprabaddha aura vargaNAoMkA avagAhanapramANa batAte haiM / ogAhaNANi tANaM samayapabaddhANa vaggaNANaM ca / aMgulaasaMkhabhAgA uvaruvarimasaMkhaguNahINA // 246 // avagAhanAni teSAM samayaprabaddhAnAM vargaNAnAM ca / _ aGgulAsaMkhyabhAgA uparyupari asaMkhyaguNahInAni // 246 // artha-ina zarIroMke samayaprabaddha aura vargaNAoMkI avagAhanAkA pramANa sAmAnyase aMgulake asaMkhyAtame bhAga hai; kintu Age Ageke zarIroMke samayaprabaddha aura vargaNAoMkI avagAhanAkA pramANa kramase asaMkhyAtaguNA 2 hIna hai| isa hI pramANako mAdhavacandra vidyadeva bhI kahate haiM / tassamayabaddhavaggaNaogAho suuiaNgulaasNkh-| bhAgahidaviMdaaMgulamuvaruvari teNa bhajidakamA // 247 // tatsamayavaddhavargaNAvagAhaH suucynggulaasNkhy-| bhAgahitavRndAGgulamuparyupari tena bhajitakramAH // 247 // artha-audArikAdi zarIroMke samayaprabaddha tathA vargaNAoMkA avagAhana sUcyaGgulake asaMkhyAtame bhAgase bhakta ghanAGgulapramANa hai| aura pUrva 2 kI apekSA Age 2 kI avagAhanA kramase asaMkhyAtaguNI 2 hIna hai / 1 isa gAthAkI saMskRtavyAkhyA zrImadabhayacandrasUrIne aura hindIbhASA TIkA vidvadvarya zrIToDaramallajIne kI hai isaliye hamane bhI isako yahAMpara likha diyA hai| kintu kezavavarNI TIkAmeM isakI vyAkhyA hamAre dekhanemeM nahIM AI hai| go. 13 For Private And Personal Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / visrasopacayakA svarUpa batAte haiM / jIvAdo NaMtaguNA paDiparamANumhi visssobcyaa| jIveNa ya samavedA ekekaM paDi samANA hu // 248 // jIvato'nantaguNAH pratiparamANau visrsopcyaaH| jIvena ca samavetA ekaikaM prati samAnA hi // 248 // artha-pUrvokta karma aura nokarmakI pratyeka paramANupara samAna saMkhyAko liye hue jIvarAzise anantaguNe visrasopacayarUpa paramANu jIvake sAtha sambaddha haiM / bhAvArthajIvake pratyeka pradezoMke sAtha jo karma aura nokarma baMdhe haiM, una karma aura nokarmakI pratyeka paramANu ke sAtha jIvarAzise anantaguNe visrasopacayarUpa paramANu sambaddha haiN| jo karmarUpa to nahIM haiM kintu karmarUpa honekeliye ummeda vAra haiM una paramANuoMko visrasopacaya kahate haiN| karma aura nokarmake utkRSTa saMcayakA kharUpa tathA sthAna batAte haiM / ukkassaTidicarime sagasagaukkassasaMcao hodi / paNadehANaM varajogAdisasAmaggisahiyANaM // 249 // utkRSTasthiticarame svakasvakotkRSTasaMcayo bhavati / / paJcadehAnAM varayogAdisvasAmagrIsahitAnAm // 249 // artha-utkRSTa yogako Adi lekara jo 2 sAmagrI tattatkarma yA nokarmake utkRSTa saMcayameM kAraNa hai usa 2 sAmagrIke milanepara audArikAdi pAMco hI zarIravAloMke utkRSTasthitike antasamayameM apane 2 yogya karma aura nokarmakA utkRSTa saMcaya hotA hai / bhAvArtha-sthitike prathama samayase lekara pratisamaya samayaprabaddhakA baMdha hotA hai, aura usake eka 2 niSekakI nirjarA hotI hai / isa prakAra zeSa samayoMmeM zeSa nidhekoMkA saMcaya hote 2 sthitike anta samayameM AyuH karmako chor3akara zeSa karma aura nokarmakA utkRSTa saMcaya hotA hai / yaha saMcaya utkRSTa yogAdika apanI 2 sAmagrIke milanepara pAMco zarIravAloMke hotA hai| utkRSTa saMcayakI sAmagrIvizeSako vatAte haiM / AvAsayA hu bhavaaddhAussaM jogasaMkileso ya / okaDhukkaTTaNayA chaccede guNidakammase // 250 // AvazyakAni hi bhavAddhA AyuSyaM yogasaMklezau ca / apakarSaNotkarSaNake SaT caite guNitakarmAze // 250 // For Private And Personal Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 99 artha - karmoM ke utkRSTa saMcayase yukta jIvake utkRSTa saMcaya karanekeliye ye chaha Avazyaka kAraNa hote haiM / bhavAddhA, AyuSya, yoga, saMkleza, apakarSaNa, utkarSaNa 1 pAMcazarIroMkI utkRSTasthitikA pramANa batAte haiM / palatiyaM uvahINaM tettIsaMtomuhutta uvahINaM / chavaTTI kammaTTidi baMdhukkassaTTidI tANaM // 251 // palyatrayamudadhInAM trayastriMzadantarmuhUrta udadhInAm / SaTSaSTiH karmasthitirbandhotkRSTa sthitisteSAm // 251 / / artha ---- audArika zarIrakI utkRSTa sthiti tIna palya, vaiMkriyika zarIrakI tetIsa sAgara, AhAraka zarIrakI antarmuhUrta, taijasa zarIrakI chayAsaTha sAgara hai / kArmaNa zarIrakI sAmAnyase sattara koDAkoDI sAgara kintu vizeSarUpa se jJAnAvaraNa darzanAvaraNa vedanIya aura antarAya karmakI utkRSTa sthiti tIsa koDAkoDI sAgara hai / mohanIyakI sattara koDAkoDI sAgara, nAma gotrakI vIsa koDAkoDI sAgara, aura AyuH karmakI kevala tetIsa sAgara utkRSTa sthiti hai / pAMca zarIroMkI utkRSTasthitike guNahAni AyAmakA pramANa batAte haiM / aMtomuttamettaM guNahANI hodi AdimatigANaM / pallA saMkheja dimaM guNahANI tejakammANaM // 252 // antarmuhUtramAtrA guNahAnirbhavati AdimatrikAnAm / palyAsaMkhyAtA guNahAnistejaH karmaNoH // 252 // artha -- audArika vaikriyika AhAraka zarIrakI guNahAnikA pramANa antarmuhUrtamAtra hai / aura taijasa tathA kArmaNa zarIrakI guNahAnikA pramANa palyake asaMkhyAtame bhAga mAtra hai / audArikAdi zarIroMke samayabaddhakA baMdha udaya aura sattva avasthAmeM dravyapramANa kitanA rahatA hai yaha batAte hai / ekkaM samayapabaddhaM baMdhadi ekaM udedi carimammi / guNahANINa divaDuM samayapabaddhaM have sattaM // 253 // ekaM samayaprabaddhaM badhnAti ekamudeti carame / guNahAnInAM vyardha samayaprabaddhaM bhavet sattvam // 253 // artha - prati samaya eka samayaprabaddha kA baMdha hotA hai, aura eka hI samayaprabaddhakA udaya hotA hai, kintu antameM kucha kama DeDha guNahAni guNita samayaprabaddhoM kI sattA rahatI hai / bhAvArtha - pAMco zarIroMmeMse taijasa aura kArmaNakA to pratisamaya baMdha udaya sattva hotA hai, For Private And Personal Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 100 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / isa liye ina donoMke samayaprabaddhakA pratisamaya baMdha aura udaya hotA hai, tathA kisI vivakSita samayaprabaddhake caramaniSeka samayameM Der3ha guNahAni guNita samayaprabaddhoMkI sattA rahatI hai / kintu audArika tathA vaikriyika zarIrake samayaprabaddhoMmeM kucha vizeSatA hai / vaha isa prakAra hai ki jisa samayameM zarIra grahaNa kiyA usa samayameM baMdhako prApta honevAle samayaprabaddhake prathama niSekakA udaya hotA hai aura dvitIyAdi samayoMme dvitIyAdi niSekoMkA udaya hotA hai / aura dUsare samayameM baMdhako prApta honevAle samayaprabaddhakA prathama niSeka tathA prathama samayameM baddha samayaprabaddhakA dvitIya niSeka udita hotA hai / isa hI taraha tRtIyAdika samayoMkA hisAba samajhanA cAhiye / isaliye isa kramase antameM vyardhaguNahAni-guNita samayaprabaddhoMkI sattA rahatI hai / kintu AhAraka zarIrakA yugapad prathama samayaprabaddhamAtra dravyakA udaya sattva saMcaya rahatA hai| audArika aura vaikriyika zarIrameM vizeSatAko vatAte haiN| Navari ya dusarIrANaM galidavasesAumettaThidibaMdho / guNahANINa divaTuM saMcayamudayaM ca carimamhi // 254 // navari ca dvizarIrayorgalitAvazeSAyurmAtrasthitibandhaH / guNahAnInAM vyardha saMcayamudayaM ca carame // 254 // artha-audArika aura vaikriyika zarIrameM yaha vizeSatA hai ki ina donoM zarIroMke badhyamAna samayaprabaddhoMkI sthiti bhukta Ayuse avaziSTa AyukI sthitipramANa hotI hai / aura inakA Ayuke anta samayameM Der3ha guNahAnimAtra udaya tathA saMcaya rahatA hai / bhAvArthazarIragrahaNake prathama samayameM baMdhako prApta honevAle samayaprabaddhakI sthiti pUrNa AyuHpramANa hotI hai aura dUsare samayameM baMdhako prApta honevAle samayaprabaddhoMkI sthiti eka samaya kama AyuHpramANa aura tIsare samayameM baMdhako prApta honevAle samayaprabaddhoMkI sthiti do samayakama AyuHpramANa hotI hai / isa hI prakAra Ageke samayaprabaddhoMkI sthiti samajhanA cAhiye / isa kramake anusAra antasamayameM baMdhako prApta honevAle samayaprabaddhakI sthiti eka samayamAtra hotI hai| __ Ayuke prathama samayase lekara antasamaya paryanta baMdhanevAle samayaprabaddhoMkI avasthiti, Ayuke antasamayase Age nahIM raha sakatI isaliye anta samayameM kucha kama DeDha guNahAnimAtra samayaprabaddhoMkA yugapat udaya tathA saMcaya rahatA hai| kisa prakArakI Avazyaka sAmagrIse yukta jIvake kisa sthAna para audArika zarIrakA utkRSTa saMcaya hotA hai yaha batAte haiM / orAliyavarasaMcaM devuttarakuruvajAdajIvarasa / tiriyamaNussassa have carimaducarime tipallaThidigassa // 255 / / For Private And Personal Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 101 gommttsaarH| aurAlikavarasaMcayaM devottarakurUpajAtajIvasya / tiryagmanuSyasya bhavet caramadvicarame tripalyasthitikasya // 255 // artha-tIna palyakI sthitivAle devakuru tathA uttarakurumeM utpanna honevAle tiryaJca aura manuSyoMke carama tathA dvicarama samayameM audArika zarIrakA utkRSTa saMcaya hotA hai / vaikriyika zarIrake utkRSTa saMcayakA sthAna batAte haiM / veguciyavarasaMcaM bAvIsasamuddaAraNadugamhi / jamA varajogassa ya vArA aNNattha Nahi bahugA // 256 // vaigUrvikavarasaMcayaM dvaaviNshtismudrmaarnndvike| ___yasmAt varayogasya ca vArA anyatra nahi bahukAH // 256 // artha-vaikriyika zarIrakA utkRSTa saMcaya, vAIsa sAgarakI AyuvAle AraNa aura acyuta vargake Uparake vimAnoM meM rahanevAle devoMke hI hotA hai / kyoMki vaikriyika zarIrakA utkRSTa yoga tathA usake yogya dUsarI sAmagriyAM anyatra anekavAra nahIM hotii| bhAvArtha-AraNa acyuta vargake uparitana vimAnoMmeM rahanevAle devoMke hI jinakI Ayu bAIsa sAgarakI hai vaikriyika zarIrakA utkRSTa yoga tathA dUsarI sAmagrI aneka vAra hotI haiM, isaliye ina devoMke hI vaikriyika zarIrakA utkRSTa saMcaya hotA hai| taijasa tathA kArmaNake utkRSTa saMcayakA sthAna batAte haiM / tejAsarIraje] sattamacarimamhi vidiyavArassa / kammassa vi tattheva ya Niraye bahuvArabhamidassa // 257 // taijasazarIrajyeSThaM saptamacarame dvitIyavArasya / ____ kArmaNasyApi tatraiva ca niraye bahuvArabhramitasya // 257 // artha-taijasa zarIrakA utkRSTa saMcaya saptama pRthivImeM dUsarIvAra utpanna honevAle jIvake hotA hai / aura kArmaNa zarIrakA utkRSTa saMcaya aneka vAra narakoMmeM bhramaNa karake saptama pRthivImeM utpanna honevAle jIvake hotA hai| AhAraka zarIrakA utkRSTa saMcaya AhAraka zarIrakA utthApana karanevAle pramattaviratake hI hotA hai / yogamArgaNAmeM jIvoMkI saMkhyAko vatAte haiM / bAdarapuNNA teU sagarAsIe asNkhbhaagmidaa| / vikiriyasattijuttA pallAsaMkhejayA bAU // 258 // bAdarapUrNAH taijasAH svkraashersNkhybhaagmitaaH| vikriyAzaktiyuktAH palyAsaMkhyAtA vAyavaH // 258 // artha-bAdara paryAptaka taijasakAyika jIvoMkA jitanA pramANa hai usameM asaMkhyAta For Private And Personal Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 102 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / bhAgapramANa vikriyA zaktise yukta haiM / aura vAyukAyika jitane jIva haiM unameM patyake asaMkhyAtame bhAga vikriyAzaktise yukta haiN| pallAsaMkhejAhayaviMdaMgulaguNidaseDhimettA hu| veguviyapaMcakkhA bhogabhumA puha viguvaMti // 259 // palyAsaMkhyAtAhatavRndAGgulaguNitazreNimAtrA hi / vaigUrvikapaJcAkSA bhogabhumAH pRthak vigUrvanti // 259 // artha-palpake asaMkhyAtame bhAgase abhyasta ( guNita ) ghanAmulakA jagacchreNIke sAtha guNA karane para jo labdha Ave utane hI paryApta paMcedriya tiryaMcoMmeM vaikriyika yogake dhAraka haiN| aura bhogabhUmiyA tiryaMca tathA manuSya tathA karmabhUmiyAoMmeM cakravartI pRthak vikriyA karate haiM / bhAvArtha-vikriyA do prakArakI hotI haiM, eka pRthak vikriyA dUsarI apRthak bikriyA / jo apane zarIrake sivAya dUsare zarIrAdika banAnA isako pRthakU vikriyA kahate haiM / aura jo apane zarIrake hI aneka AkAra banAnA isako apRthakU vikriyA kahate haiM / ina donoM prakArakI vikriyAke dhAraka tiryaMca tathA manuSyoMkI saMkhyA Upara kahI huI hai| devehi sAdireyA tijogiNo tehiM hINa tasapuNNA / biyajogiNo tadUNA saMsArI ekajogA hu // 260 // devaiH sAtirekAH triyoginastai_nAH trasapUrNAH / dviyoginastadUnA saMsAriNaH ekayogA hi // 260 // artha-devoMse kucha adhika triyogiyoMkA pramANa hai| paryApta trasarAzimeMse triyogiyoMko ghaTAnepara jo zeSa rahe utanA dviyogiyoMkA pramANa hai / saMsArarAzimeMse dviyogI tathA triyogiyoMkA pramANa ghaTAnese ekayogavAloMkA pramANa nikalatA hai| bhAvArtha-nArakI deva saMjJiparyApta paMcendriya tiyeca paryApta manuSya inakA jitanA pramANa hai utanA hI triyogiyoMkA pramANa hai / trasarAzimeMse triyogiyoMkA pramANa ghaTAnepara dviyogiyoMkA aura saMsArarAzimeMse triyogi tathA dviyogiyoMkA pramANa ghaTAnepara ekayogiyoMkA pramANa nikalatA hai| aMttomuhuttamettA caumaNajogA kameNa saMkhaguNA / tajogo sAmaNNaM cauvacijogA tado du saMkhaguNA // 261 // antarmuhUrtamAtrAH caturmanoyogAH krameNa saMkhyaguNAH / tadyogaH sAmAnyaM caturvacoyogAH tatastu saMkhyaguNAH // 261 // For Private And Personal Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 103 artha-satya asatya ubhaya anubhaya ina cAra manoyogoMmeM pratyekakA kAla yadyapi antarmuhUrtamAtra hai tathApi pUrva 2 kI apekSA uttarottarakA kAla kramase saMkhyAtaguNA hai / aura cAroMke jor3akA pramANa bhI antarmuhUrtamAtra hI hai / isa hI prakAra cAroM manoyogoMke jor3akA jitanA pramANa hai usase saMkhyAtaguNA kAla cAroM vacanayogoMkA hai / aura pratyeka vacanayogakA kAla antarmuhUrta hai / tathA pUrva 2 kI apekSA uttarottarakA pramANa saMkhyAtaguNA hai / aura cAroMke jor3akA pramANa bhI antarmuhUrta hai| tajjogo sAmaNNaM kAo saMkhAhado tijogamidaM / sabasamAsavibhajidaM sagasagaguNasaMguNe du sagarAsI // 262 // .. tadyogaH sAmAnyaM kAyaH saMkhyAhataH triyogimitam / .... sarvasamAsa vibhaktaM svakasvakaguNasaMguNe tu svakarAziH // 262 // .. artha-cAro vacanayogoMke jor3akA jo pramANa ho vaha sAmAnyavacanayogakA kAla hai| isase saMkhyAtaguNA kAyayogakA kAla hai| tInoM yogoMke kAlako jor3adenese jo samayoMkA pramANa ho usakA pUrvokta triyogijIvarAzimeM bhAga denese jo labdha Ave usa eka bhAgase apanI 2 rAzikA guNA karane para apanI 2 rAzikA pramANa nikalatA hai / bhAvArtha-tIno yogoMke jor3akA kAla 8541701 antarmuhUrtamAtra hai / isake jitane samaya hoM unakA triyogijIvoM ke pramANameM bhAga dIjiye / labdha eka bhAgake sAtha satyamanoyogIke kAlake jitane samaya haiM unakA guNA kIjiye, jo labdha Ave vaha satyamanoyogavAle jIvoMkA pramANa hai / isa hI prakAra asatyamanoyogIse lekara kAyayogI paryanta jIvoMmeM pratyekakA pramANa samajhanA / kammorAliyamissayaorAladdhAsu sNcidannNtaa| kammorAliyamissayaorAliyajogiNo jIvA // 263 kArmaNaudArikamizrakaurAlAddhAsu sNcitaanntaaH| kArmaNaurAlikamizrakaurAlikayogino jIvAH // 263 // artha-kArmaNakAyayoga audArikamizrayoga tathA audArikakAyayogake samayameM ekatrita honevAle kArmaNayogI audArikamizrayogI tathA audArikakAyayogI jIva anantAnanta haiN| isa hI arthako spaSTa karate haiN| smyttysNkhaavlisNkhgunnaavlismaashidraasii| sagaguNaguNide thovo asaMkhasaMkhAhado kamaso // 264 // samayatrayasaMkhyAvalisaMkhyaguNAvalisamAsahitarAzim / svakaguNaguNite stokaH asaMkhyasaMkhyAhataH kramazaH // 264 // For Private And Personal Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 104 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| artha-kArmaNakAyayogakA kAla tIna samaya, audArikamizrayogakA kAla saMkhyAta AvalI, audArika kAyayogakA kAla saMkhyAta guNita ( audArikamizrake kAlase) AvalI hai| ina tInoMko jor3a denese jo samayoMkA pramANa ho usakA ekayogijIvarAzimeM bhAga denese labdha eka bhAgake sAtha kArmaNakAlakA guNA karane para kArmaNakAyayogI jIvoMkA pramANa nikalatA hai / isa hI prakAra usI eka bhAgake sAtha audArikamizrakAla tathA audArikakAlakA guNA karanepara audArikamizrakAyayogI aura audArikakAyayogI jIvoMkA pramANa hotA hai / ina tInoM tarahake jIvoMmeM sabase kama kArmaNa kAyayogI haiM unase asaMkhyAtaguNe audArikamizrayogI haiM aura unase saMkhyAtaguNe audArikakAyayogI haiN| cAra gAthAoMmeM vaikriyikamizra tathA vaikriyikakAyayogake dhAraka jIvoMkA pramANa batAte haiN| sovakamANuvakkamakAlo saMkhejavAsaThidivANe / AvaliasaMkhabhAgo saMkhejjAvalipamA kamaso // 265 // sopakramAnupakramakAlaH saMkhyAtavarSasthitivAne / AvalyasaMkhyabhAgaH saMkhyAtAvalipramaH kramazaH // 265 // artha-saMkhyAtavarSakI sthitivAle usameM bhI pradhAnatayA jaghanya daza hajAra varSakI sthitivAle vyantara devoMkA sopakrama tathA anupakrama kAla kramase AvalIke asaMkhyAtame bhAga aura saMkhyAta AvalI pramANa hai / bhAvArtha-utpattisahita kAlako sopakrama kAla kahate haiM / aura utpattirahita kAlako anupakrama kAla kahate haiN| yadi vyantara deva nirantara utpanna hoM to AvalIke asaMkhyAtame bhAgamAtrakAla paryanta utpanna hote hI raheM / yadi koI bhI vyantara deva utpanna na ho to jyAdese jyAde saMkhyAta AvalImAtra kAla paryanta (bAraha muhUrta ) utpanna na ho, pIche koI na koI utpanna ho hI / tahiM save suddhasalA sovakkamakAlado du saMkhaguNA / tatto saMkhaguNUNA apuNNakAlamhi suddhasalA // 266 // tasmin sarvAH zuddhazalAkAH sopakramakAlatastu saMkhyaguNAH / tataH saMkhyaguNonA apUrNakAle zuddhazalAkAH // 266 // artha-jaghanya daza hajAra varSakI sthitimeM anupakramakAlako chor3akara paryApta tathA aparyApta kAlasambandhI sopakrama kAlakI zalAkAkA pramANa, sopakramakAlake pramANase saMkhyAtaguNA hai / aura isase saMkhyAtaguNA kama aparyAptakAlasambandhI sopakramakAlakI zalAkAkA For Private And Personal Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| pramANa hai / bhAvArtha-sthitike pramANameM jitanIvAra sopakrama kAlakA sambhava ho usako zalAkA kahate haiM / isakA pramANa ukta kramAnusAra samajhanA / taM suddhasalAgAhidaNiyarAsimapuNNakAlaladdhAhi / suddhasalAgAhiM guNe veMtaraveguvamissA hu|| 267 // taM zuddhazalAkAhitanijarAzimapUrNakAlalabdhAbhiH / zuddhazalAkAbhirguNe vyantaravaigUrvamizrA hi // 267 // artha-pUrvokta vyantara devoM ke pramANameM zuddha upakrama zalAkAkA bhAga denese jo labdha Ave usakA aparyApta-kAla-sambandhI zuddha upakrama zalAkAke sAtha guNA karane para jo pramANa ho utane hI vaikriyikamizrayogake dhAraka vyantaradeva samajhane cAhiye / bhAvArtha-saMkhyAta varSakI sthitivAle vyantaradeva adhika utpanna hote haiM isaliye unakIhI mukhyatAse yahAM pramANa batAyA hai| tahiM sesadevaNArayamissajude sabamissaveguvaM / suraNirayakAyajogA veguviyakAyajogA hu // 268 // tasmin zeSadevanArakamizrayute sarvamizravaigUrvam / / suranirayakAyayogA vaigUrvikakAyayogA hi // 268 // artha-ukta vyantaroM ke pramANameM zeSa bhavanavAsI, jyotiSI, vaimAnika aura nArakiyoMke mizra kAyayogakA pramANa milAnese sampUrNa mizra vaikriyika kAyayogakA pramANa hotA hai| aura deva tathA nArakiyoMke kAyayogakA pramANa milAnese samasta vaikriyika kAyayogakA pramANa hotA hai| . AhArakakAyayogI tathA AhArakamizrakAyayogiyoMkA pramANa batAte haiM / AhArakAyajogA cauvaNNaM hoMti ekasamayamhi / AhAramissajogA sattAvIsA du ukkassaM // 269 // AhArakAyayogAH catuSpaJcAzat bhavanti ekasamaye / ___ AhAramizrayogA saptaviMzatistUtkRSTam // 269 // artha--eka samayameM AhArakakAyayogavAle jIva adhikase adhika cauana hote haiM / aura AhAramizrayogavAle jIva adhikase adhika sattAIsa hote haiN| yahAM para jo utkRSTa zabda hai vaha madhyadIpaka hai| bhAvArtha-jisa prakAra dehalIpara rakkhA huA dIpaka bAhara aura bhItara donoM jagaha prakAza karatA hai usahI prakAra yaha zabda bhI pUrvokta tathA jisakA Age varNana kareMge aisI donoMhI saMkhyAoMko utkRSTa apekSA samajhanA yaha sUcita karatA hai / iti yogmaargnnaadhikaarH|| go. 14 For Private And Personal Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / kramaprApta vedamArgaNAkA nirUpaNa karate haiN| purisicchisaMDhavedodayeNa purisicchisaMDhao bhAve / NAmodayaNa dave pAeNa samA kahiM visamA // 270 // ___ puruSastrISaNDhavedodayena puruSastrISaNDhAH bhAve / nAmodayena dravye prAyeNa samAH kacid viSamAH // 270 // artha-puruSa strI aura napuMsaka vedakarmake udayase bhAvapuruSa bhAvastrI bhAva napuMsaka hotA hai / aura nAmakarmake udayase dravya puruSa dravya strI dravya napuMsaka hotA hai / so yaha bhAvaveda aura dravyaveda prAyaHkarake samAna hotA hai, parantu kahIM 2 viSama bhI hotA hai| bhAvArtha-vedanAmaka nokaSAyake udayase jIvoMke bhAvaveda hotA hai, aura AGgopAGganAmakamake udayase dravyaveda hotA hai / so ye donoM hI veda prAyaHkarake to samAna hI hote haiM, arthAt jo bhAvaveda vahI dravyaveda aura jo dravyaveda vahI bhAvaveda / parantu kahIM 2 viSamatA bhI hojAtI hai, arthAt bhAvaveda dUsarA aura dravyaveda dUsarA / vedassudIraNAe pariNAmassa ya haveja sNmoho| saMmoheNa Na jANadi jIvo hi guNaM va doSa vA // 271 // vedasyodIraNAyAM pariNAmasya ca bhavet sNmohH|| saMmohena na jAnAti jIvoM hi guNaM vA doSaM vA // 271 // artha-veda nokaSAyake udaya athavA udIraNA honese jIvake pariNAmoMmeM bar3A bhArI moha utpanna hotA hai| aura isa mohake honese yaha jIva guNa athavA doSakA vicAra nahIM kara sktaa| puruguNabhoge sede karedi loyammi puruguNaM kammaM / puruuttamo ya jamhA tamhA so vaNNio puriso // 272 // ___ puruguNabhoge zete karoti loke puruguNaM karma / __ pururuttamazca yasmAt tasmAt sa varNitaH puruSaH // 272 // artha-utkRSTa guNa athavA utkRSTa bhogoMkA jo khAmI ho, athavA jo lokameM utkRSTaguNayukta karmako karai, yadvA jo svayaM uttama ho usako puruSa kahate haiN| chAdayadi sayaM dose Nayado chAdadi paraM vi doseNa / chAdaNasIlA jamhA tamhA sA vaNiyA itthii|| 273 // 1 yadyapi zIG dhAtukA artha svapna hai, tathApi "dhAtUnAmanekArthaH" isa niyamake anusAra svAmI, karanA tathA sthiti artha mAnakara pRSodarAdi gaNake dvArA yaha zabda siddha kiyA gayA hai| puruSu zete iti puruSaH ityAdi / athavA So'ntakarmaNi isa dhAtuse isa zabdakI siddhi samajhanA cAhiye / puru zabdakA artha uttama hotA hai| For Private And Personal Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAra / chAdayati svakaM doSe nayataH chAdayati paramapi doSeNa / chAdanazIlA yasmAt tasmAt sA varNitA strI // 273 // artha - jo mithyAdarzana ajJAna asaMyama Adi doSoMse apaneko AcchAdita karai, aura mRdu bhASaNa tirachI citavana Adi vyApAra se jo dUsare puruSoMko bhI hiMsA abrahma Adi doSoMse AcchAdita karai, usako acchAdana - svabhAvayukta honese strI kahate haiM / bhAvArtha - yadyapi bahuta sI striyAM apaneko tathA dUsaroMko doSoMse AcchAdita nahIM bhI karatI haiM taba bhI bahulatA kI apekSA yaha niruktisiddha lakSaNa kiyA hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vitthI va pumaM NauMsao uhayaliGgavidiritto / iTThAvaggasa mANagaveda Nagaruo kalusacitto // 274 // naiva strI naiva pumAn napuMsaka ubhayaliGgavyatiriktaH / iSTApAkAgnisamAnakavedanAgurukaH kaluSacittaH // 274 // artha -- jo na strI ho aura na puruSa ho aise doMnoM hI liGgoMse rahita jIvako napuMsaka kahate haiM / isake avA ( bhaTTA ) meM pakatI huI IMTakI anike samAna tIvra kaSAya hotI hai / ata eva isakA citta pratisamaya kaluSita rahatA 1 hai 1 vedarahita jIvoMko batAte haiM / vedamArgaNA meM pAMca gAthAoM dvArA jIvasaMkhyAkA varNana karate haiM / 107 tiNakArisiTupAgaggisarisapariNAmavedaNummukkA | avayavedA jIvA sagasaMbhavaNaMtavarasokkhA // 275 // tRNakArISeSTapAkAgnisadRzapariNAmavedanonmuktAH / apagatavedA jIvAH svakasambhavAnantavara saukhyAH // 275 // artha - tRNakI ani kArISa ani iSTapAka ani ( avAkI agni ) ke samAna veda ke pariNAmoMse rahita jIvoMko apagataveda kahate haiM / ye jIva apanI AtmA se hI utpanna honevAle ananta aura sarvotkRSTa sukhako bhogate haiM / For Private And Personal joisiyavANajoNiNitirikkhapurusA ya saNNiNo jIvA / tatteupammalessA saMkhaguNUNA kameNede // 276 // jyotiSkavAnayoninItiryakpuruSAzca saMjJino jIvAH / tattejaHpadmalezyAH saMkhyaguNonAH krameNaite // 276 // artha - jyotiSI, vyantara, yonimatI tiryaca, saMjJI tiryaMca, saMjJI tiryaca tejolezyA - vAle, tathA saMjJItiryaca padmalezyAvAle jIva kramase uttarottara saMkhyAtaguNe saMkhyAtaguNe 1 svaM paraM vA doSaiH strINAti AcchAdayati iti strIH / 2 na strI na pumAniti napuMsakaH / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 108 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / hIna haiM / bhAvArtha-65536 se guNita pratarAmulakA bhAga jagatpratarameM denese jo labdha Ave utanA hI jyotiSI jIvoMkA pramANa hai / isameM kramase asaMkhyAtaguNA 2 kama karanese Age 2 kI rAzikA pramANa nikalatA hai| igipurise battIsaM devI tajjogabhajidadevodhe / sagaguNagAreNa guNe puruSA mahilA ya devesu // 277 // ekapuruSe dvAtriMzaddevyaH tadyogabhaktadevaughe / svakaguNakAreNa guNe puruSA mahilAzca deveSu // 277 // artha-devagatimeM eka devakI kamase kama battIsa deviyAM hotI haiM / isaliye deva aura deviyoMke jor3arUpa tetIsakA samasta devarAzimeM bhAga denese jo labdha Ave usakA apane 2 guNAkArake sAtha guNA karanese deva aura deviyoMkA pramANa nikalatA hai / bhAvArtha-samasta devarAzimeM tetIsakA bhAga denese jo labdha Ave usakA ekake sAtha guNA karanese devoMkA aura battIsake sAtha guNA karanese deviyoMkA pramANa nikalatA hai / yadyapi indrAdikoMkI deviyoMkA pramANa adhika hai; tathApi prakIrNaka devoMkI apekSA indrAdikA pramANa atyalpa hai, ataH unakI yahAM para vivakSA nahIM kI hai| . devehiM sAdireyA purisA devIhiM sAhiyA itthii| tehiM vihINa savedo rAsI saMDhANa parimANaM // 278 // devaiH sAtirakAH puruSA devIbhiH sAdhikAH striyH| taivihInaH savedo rAziH SaNDhAnAM parimANam // 278 // artha-devoMse kucha adhika, manuSya aura tiryaggatisambandhI puMvedavAloMkA pramANa hai / aura deviyoMse kucha adhika manuSya tathA tiryaggati sambandhI strIvedavAloMkA pramANa hai / saveda rAzimeMse puMveda tathA strIvedakA pramANa ghaTAnese jo zeSa rahe vaha napuMsakoMkA pramANa hai / gambhaNapuitthisaNNI sammucchaNasaNNipuNNagA idraa| kurujA asaNNigabbhajaNapuitthIvANajoisiyA // 279 // thovA tisu saMkhaguNA tatto AvaliasaMkhabhAgaguNA / pallAsaMkhejaguNA tatto savattha saMkhaguNA / / 280 // garbhanapustrIsaMjJinaH sammUrchanasaMjJipUrNakA itare / kurujA asaMjJigarbhajanapustrIvAnajyotiSkAH // 279 // stokAH triSu saMkhyaguNAH tata AvalyasaMkhyabhAgaguNAH / palyAsaMkhyeyaguNAH tataH sarvatra saMkhyaguNAH // 280 // For Private And Personal Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAra / 109. artha - garbhaja saMjJI napuMsaka 1 pulliGga 2 tathA strIliGga 3 / sammUrchana saMjJI paryApta 4 aura aparyApta 5 / bhogabhUmiyA 6 / asaMjJI garbhaja napuMsaka 7 pulliGga 8 strIliGga 9 / vyantara 10 / aura jyotiSI 11 / ina gyAraha sthAnoMko kramase sthApana karanA cAhiye / jisameM pahalA sthAna sabase stoka hai / aura usase Ageke tIna sthAna saMkhyAtaguNe 2 haiM / pAMcamA sthAna AvalIke asaMkhyAtame bhAga guNA hai / chaTThA sthAna palya ke asaMkhyAta me bhAgaguNA hai / isase Age ke sthAna kramase saMkhyAtaguNe 2 haiM / bhAvArtha - cothe aura pAMcame sthAnavAle jIva napuMsaka hI hote haiM / chaTTe sthAnavAle pulliGga aura strIliGga hI hote haiM / 65536 se guNita pratarAGgulakA, AThavAra saMkhyAtakA, ekavAra AvalIke asaMkhyAta bhAgakA, ekavAra palya ke asaMkhyAtame bhAgakA, jagatpratara meM bhAga denese jo labdha Ave utanA hI pahale sthAnakA pramANa hai / isase Ageke tIna sthAna kramase saMkhyAtaguNe 2 haiM / pAMcamA sthAna AvalIke asaMkhyAtame bhAgaguNA, chaTThA sthAna palyake asaMkhyAta me bhAgaguNA, sAtamA AThamA naumA dazamA gyArahamA sthAna krama se saMkhyAtaguNA 2 hai / iti vedamArgaNAdhikAraH // -5190 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kramaprApta kaSAya-mArgaNAke varNanakI AdimeM prathama kaSAyakA niruktisiddha lakSaNa batAte haiM / suhadukkhasubahu sassaM kamma khettaM kasedi jIvassa / saMsAradUrameraM teNa kasAotti NaM veMti / / 281 // sukhaduHkhasubahu sasyaM karmakSetraM kRSati jIvasya / saMsAradUramaryAdaM tena kaSaya itImaM bruvanti // 281 // artha - jIvake sukha duHkha Adi aneka prakAra ke dhAnyako utpanna karanevAle tathA jisakI saMsArarUpa maryAdA atyanta dUra hai aise karmarUpI kSetrakA (kheta) yaha karSaNa karatA hai isaliye isako kaSAya kahate haiM / kRSa dhAtukI apekSAse kaSAya zabdakA artha batAkara aba hiMsArthaka kaSa dhAtukI apekSA kaSAya zabdakI nirukti batAte haiM / sammattadesasayalacarittajahakkhAdacaraNapariNAme / ghAti vA kaSAyA causolaasaMkhalogamidA // 282 // samyaktadezasakalacaritrayathAkhyAtacaraNapariNAmAn / ghAtayanti vA kaSAyAH catuH SoDazAsaMkhyalokamitAH // 282 // artha - samyaktva dezacAritra sakalacAritra yathAkhyAtacAritrarUpI pariNAmoMko jo kaSe ghAte na hone de usako kaSAya kahate haiM / isake anantAnubandhI apratyAkhyAnAvaraNa pratyA For Private And Personal Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 110 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / khyAnAvaraNa saMjvalana isaprakAra cAra bheda haiM / anantAnubandhI Adi cAroMke krodha mAna mAyA lobha isa taraha cAra 2 bheda honese kaSAyake uttarabheda solaha hote haiM / kintu kaSAyake udayasthAnoMkI apekSAse asaMkhyAta lokapramANa bheda haiM / jo samyaktvako roke usako anantAnubandhI, jo dezacAritrako roke usako apratyAkhyAnAvaraNa, jo sakalacAritrako roke usako pratyAkhyAnAvaraNa, jo yathAkhyAtacAritrako roke usako saMjvalana kaSAya kahate haiN| zaktikI apekSAse krodhAdi cAra kaSAyoMke cAra gAthAoMdvArA bheda ginAte haiM / silapuDhavibhedadhUlIjalarAisamANao have koho / NArayatiriyaNarAmaragaIsu uppAyao kamaso // 283 // zilApRthvIbhedadhUlijalarAjisamAnako bhavet krodhaH / nArakatiryagnarAmaragatiSUtpAdakaH kramazaH // 283 / / artha-krodhaM cAra prakArakA hotA hai / eka pattharakI rekhAke samAna, dUsarA pRthvIkI rekhAke samAna, tIsarA dhUlirekhAke samAna, cauthA jalarekhAke samAna / ye cAro prakArake krodha kramase naraka tiryak manuSya tathA devagatimeM utpanna karanevAle haiN| selaTikaTTavette NiyabheeNaNuharaMtao maanno| NArayatiriyaNarAmaragaIsu uppAyao kamaso // 284 // zailAsthikASThavetrAn nijabhedenAnuharan maanH| nArakatiryagnarAmaragatiSUtpAdakaH kramazaH // 284 // artha-mAna bhI cAra prakArakA hotA hai / pattharake samAna, haDDIke samAna, kAThake samAna, tathA utake samAna / ye cAra prakArake mAna bhI kramase naraka tiryaJca manuSya tathA deva gatike utpAdaka haiM / bhAvArtha-jisa prakAra patthara kisI taraha nahIM namatA, isa hI prakAra jisake udayase jIva kisI bhI taraha namra na ho usako zailasamAna ( pattharake samAna ) mAna kahate haiN| aise mAnakeudayase narakagati utpanna hotI hai / isa hI taraha asthisamAna ( haDDIke samAna ) Adika mAnako bhI samajhanA cAhiye / veNuvamUlorabbhayasiMge gomuttae ya khorappe / sarisI mAyA NArayatiriyaNarAmaragaIsu khibadi jiyaM // 285 // veNUpamUlorabhrakazRGgeNa gomUtreNa ca kSurapreNa / sadRzI mAyA nArakatiryagnarAmaragatiSu kSipati jIvam // 285 // artha-mAyA bhI cAra prakArakI hotI hai / vAMsakI jar3ake samAna, mer3heke sIMgake samAna, gomUtrake samAna, khurapAke samAna / yaha cAra tarahakI mAyA bhI kramase jIvako 1 anantAnubandhI Adi cAra prakArake krodhameM pratyeka krodhake ye cAra 2 bheda samajhane cAhiye. For Private And Personal Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| 111 naraka tiryaJca manuSya aura devagatimeM lejAtI hai / bhAvArtha-mAyAke ye cAra bheda kuTilatAkI apekSAse haiM / jitanI adhika kuTilatA isameM pAI jAya utanI hI utkRSTa mAyA kahI jAtI hai, aura vaha ukta kramAnusAra gatiyoMkI utpAdaka hotI hai / kimirAyacakataNumalahariharAeNa sarisao loho| NArayatirikkhamANusadevesuppAyao kamaso // 286 // krimirAgacakratanumalaharidrArAgeNa sadRzo lobhH| nArakatiryagmAnuSadeveSutpAdakaH kramazaH // 286 // artha-lobha kaSAya bhI cAra prakArakA hai / krimirAgake samAna, cakramala( ratha Adikake pahiyoMke bhItarakI oMgana ) ke samAna, zarIrake malake samAna, haldIke raMgake samAna / yaha bhI kramase naraka tiryazca manuSya devagatikA utpAdaka hai / bhAvArtha-jisa prakAra kirimijIkA raMga atyaMta gAr3ha hotA hai bar3I hI muzkilase chUTatA hai| usI prakAra jo lobha sabase jAde gAr3ha ho usako kirimijI ke samAna kahate haiN| isase jo jaldI 2 chUTanevAle haiM unako kramase oMgana, zarIramala, haldI ke raMgake samAna kahate haiM, narakAdi gatimeM utpattike prathama samayameM bahulatAkI apekSAse krodhAdikake udayakA niyama batAte haiM / NArayatirikkhaNarasuragaIsu uppaNNapaDhamakAlamhi / koho mAyA mANo lohudao aNiyamo vApi // 287 // nArakatiryagnarasuragatipUtpannaprathamakAle / krodho mAyA mAno lobhodayaH aniyamo vApi // 287 // artha-naraka tiryaJca manuSya tathA devagatimeM utpanna honeke prathama samayameM kramase krodha mAyA mAna aura lobhakA udaya hotA hai / athavA aniyama bhI hai / bhAvArtha-narakagatimeM utpanna honevAle jIvake prathama samayameM krodhakA udaya hotA hai / parantu kisI 2 AcAryakA mata hai ki aisA niyama nahIM haiN| isa hI prakAra tiryaggatimeM utpanna honevAleke prathama samayameM kisI AcAryake matase niyamase mAyA kaSAyakA udaya hotA hai / aura manuSyagatike prathama samayameM mAnakA tathA devagatike prathama samayameM lobha kaSAyakA udaya hotA hai| kaSAyarahita jIvoMko vatAte hai / appprobhybaadhnnbNdhaasNjmnnimittkohaadii| jarsi Natthi kasAyA amalA akasAiNo jIvA // 288 // AtmaparobhayabAdhanabandhAsaMyamanimittakrodhAdayaH / yeSAM na santi kaSAyA amalA akaSAyiNo jIvAH // 288 // For Private And Personal Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 112 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / .... artha-jinake, khudako dUsareko tathA donoMko hI bAdhA dene aura bandhana karane tathA asaMyama karanemeM nimittabhUta krodhAdika kaSAya nahIM haiM, tathA jo bAhya aura abhyantara malase rahita haiM aise jIvoMko akaSAya kahate haiM / krodhAdi kaSAyoMke zaktikI apekSAse sthAna vatAte haiM / kohAdikasAyANaM cau caudasavIsa hoMti pdsNkhaa| sattIlessAAugavaMdhAbaMdhagadabhedehiM // 289 // krodhAdikaSAyANAM catvArazcaturdazaviMzatiH bhavanti padasaMkhyAH / zaktilezyA''yuSkabaMdhAbaMdhagatabhedaiH // 289 // __ artha-zakti, lezyA, tathA Ayuke baMdhAbandha gata bhedoMkI apekSAse krodhAdika kaSAyoMke kramase cAra caudaha aura vIsa sthAna hote haiM / bhAvArtha-zaktikI apekSA cAra, lezyAkI apekSA caudaha aura Ayuke bandhAbandhakI apekSA krodhAdi kaSAyoMke vIsa sthAna hote haiM / zaktikI apekSAse honevAle cAra sthAnoMko ginAte haiM / silaselaveNumUlakkimirAyAdI kameNa cattAri / kohAdikasAyANaM sattiM paDi hoMti NiyameNa // 29 // zilAzailaveNumUlakrimirAgAdIni krameNa catvAri / krodhAdikaSAyANAM zaktiM prati bhavanti niyamena // 290 // artha-zilAbheda Adika cAra prakArakA krodha, zailasamAna Adika cAra prakArakA mAna, veNu ( vAMsa ) mUlake samAna Adika cAra tarahakI mAyA, krimirAgake samAna Adika cAra prakArakA lobha, isa taraha krodhAdika kaSAyoMke ukta niyamake anusAra kramase zaktikI apekSA cAra 2 sthAna haiN| lezyAkI apekSA honevAle caudaha sthAnoMko ginAte haiM / kiNhaM silAsamANe kiNhAdI chakameNa bhUmimhi / chakkAdI sukkotti ya dhUlimmi jalammi sukkekA // 291 // kRSNA zilAsamAne kRSNAdayaH SaT krameNa bhUmau / SaTkAdiH zukleti ca dhUlau jale zuklaikA // 291 // artha-zilAsamAna krodhameM kevala kRSNa lezyAkI apekSAse eka hI sthAna hotA hai / pRthvIsamAna krodhameM kRSNa Adika lezyAkI apekSA chaha sthAna haiM / dhUlisamAna krodhameM chaha lezyAse lekara zuklalezyAparyanta chaha sthAna hote haiN| aura jalasamAna krodhameM kevala eka zuklalezyA hI hotI hai / bhAvArtha-zilAsamAna krodhameM kevala kRSNalezyAkA eka For Private And Personal Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 113 hI sthAna hotA hai / pRthvIbhedasamAna krodhameM chaha sthAna hote haiM, pahalA kevala kRSNalezyAkA, dUsarA kRSNa nIla lezyAkA, tIsarA kRSNa nIla kapota lezyAkA, cauthA kRSNa nIla kapota pIta lezyAkA, pAMcamA kRSNa nIla kapota pIta padma lezyAkA, chaTTA kRSNa nIla kapota pIta padma zuklalezyA kA / isa hI prakAra dhUlirekhA samAna krodhameM bhI chaha sthAna hote haiM / pahalA kRSNAdika chaha lezyAkA, dUsarA kRSNarahita pAMcalezyAkA, tIsarA kRSNa nIlarahita cAralezyAkA, cauthA kRSNa nIla kapotarahita antakI tIna zubha lezyAoM kA, pAMcamA padma aura zukla lezyAkA, chaTThA kevala zukla lezyAkA / jalarekhA samAna krodhameM eka zukla lezyAkA sthAna hotA hai / jisa prakAra krodhake lezyAoM kI apekSA ye caudaha sthAna batAye usa hI taraha mAnAdika kaSAya meM bhI caudaha 2 bheda samajhanA cAhiye / Ayuke baMdhA baMdhakI apekSAse tIna gAthAoM dvArA vIsa sthAnoMko ginAte haiM / selaga kinhe suNNaM NirayaM ca ya bhUgaegabiTThANe / NirayaM igivitiAU tiTThANe cAri sesapade // 292 // zailagakRSNe zUnyaM nirayaM ca ca bhUgaikadvisthAne / nirayamekadvitryAyustristhAne catvAri zeSapade / / 292 // artha -- zailagata kRSNalezyAmeM kucha sthAna to aise haiM ki jahAMpara Ayubandha nahIM hotA, isake anantara kucha sthAna aise haiM ki jinameM naraka AyukA bandha hotA hai / isake bAda pRthvIbhedagata pahale aura dUsare sthAnameM naraka AyukA hI bandha hotA hai / isake bhI bAda kRSNa nIla kapota lezyAke tIsare bhedameM ( sthAna meM ) kucha sthAna aise haiM jahAM naraka AyukA hI bandha hotA hai, aura kucha sthAna aise haiM jahAM naraka tiryaJca do AyukA bandha hosakatA hai, tathA kucha sthAna aise haiM jahAMpara naraka tiryaJca tathA manuSya tInoM hI AyukA bandha ho sakatA hai / zeSa tIna sthAnoMmeM cAro AyukA bandha ho sakatA hai / dhUligaLakaTThANe caurAUtigadugaM ca uvarillaM / paNacaduThANe devaM devaM suNNaM ca tiTThANe // 293 // dhUligaSaTkasthAne caturAyUMSi trikadvikaM coparitanam / paJcacaturthasthAne devaM devaM zUnyaM ca tRtIyasthAne // 293 // hotA hai, isake anantara kucha sthAnoMmeM naraka kucha sthAnoM meM naraka tiryaJcako chor3akara zeSa do artha -- dhUlibhedagata chahalezyAvAle prathama bhedake kucha sthAnoM meM cAro AyukA bandha Ayuko chor3akara zeSa tIna AyukA aura AyukA bandha hotA hai / kRSNalezyAko chor3akara pAMcalezyAvAle dUsare sthAnameM tathA kRSNa nIlalezyAko chor3akara zeSa cAra lezyA go. 15 For Private And Personal Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 114 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| vAle tRtIyasthAnameM kevala deva AyukA baMdha hotA hai / antakI tIna zubha lezyAvAle cauthe bhedake kucha sthAnoMmeM devAyukA bandha hotA hai aura kucha sthAnoMmeM AyukA abandha hai / suNNaM dugaigiThANe jalamhi suNNaM asaMkhabhajidakamA / caucodasavIsapadA asaMkhalogA hu patteyaM // 294 // zUnyaM dvikaikasthAne jale shuunymsNkhybhjitkrmaaH| . catuzcaturdazaviMzatipadA asaMkhyalokA hi pratyekam // 294 // artha-isa hIke (dhUlibhedagatahIke ) padma aura zuklalezyAvAle pAMcame sthAnameM aura kevala zuklalezyAvAle chaTTe sthAnameM AyukA abandha hai, tathA jalabhedagata kevala zuklalezyAvAle eka sthAnameM bhI AyukA abandha hai / isa prakAra kaSAyoMke zaktikI apekSA cAra bheda, lezyAoMkI apekSA caudaha bheda, Ayuke bandhAvandhakI apekSA vIsa bheda haiM / inameM pratyekake asaMkhyAta loka pramANa bheda haiM / tathA apane 2 utkRSTase apane 2 jaghanyaparyanta kramase asaMkhyAtaguNe 2 hIna haiM / kaSAyamArgaNAmeM tIna gAthAoMdvArA jIvoMkI saMkhyA batAte haiM / puha puha kasAyakAlo Niraye aNtomuhuttprimaanno| lohAdI saMkhaguNo devesu ya kohapahudIdo // 295 // pRthak pRthak kaSAyakAlaH niraye antrmuhuurtprimaannH|| lobhAdiH saMkhyaguNo deveSu ca krodhaprabhRtitaH // 295 // artha-narakameM nArakiyoMke lobhAdi kaSAyakA kAla sAmAnyase antarmuhUrta mAtra honepara bhI pUrva 2 kI apekSA uttarottara kaSAyakA kAla pRthak 2 saMkhyAtaguNA 2 hai / aura devoMmeM krodhAdika lobhaparyanta kaSAyoMkA kAla sAmAnyase antarmuhUrta; kintu vizeSarUpase pUrva 2 kI apekSA uttarottarakA saMkhyAtaguNA 2 kAla hai / bhAvArtha-yadyapi sAmAnyase pratyeka kaSAyakA kAla antarmuhUrta hai, tathApi nArakiyoMke jitanA lobhakA kAla hai usase saMkhyAtaguNA mAyAkA kAla hai, aura jitanA mAyAkA kAla hai usase saMkhyAtaguNA mAnakA kAla hai, mAnake kAlase bhI saMkhyAguNA krodhakA kAla hai| kintu devoMmeM isase viparIta hai| arthAt jitanA kodhakA kAla hai usase saMkhyAtaguNA mAnakA kAla hai, mAnase saMkhyAtaguNA mAyAkA aura mAyAse saMkhyAtaguNA lobhakA kAla hai| ... sabasamAseNavahidasagasagarAsI puNovi saMguNide / sagasagaguNagArohiM ya sagasagarAsINaparimANaM // 296 // sarvasamAsenAvahitasvakasvakarAzau punarapi saMguNite / svakasvakaguNakAraizca svakakhakarAzInAM parimANam // 296 // For Private And Personal Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 115 artha-apanI 2 gatimeM sambhava jIvarAzimeM samasta kaSAyoMke udayakAlake jor3akA bhAga denese jo labdha Ave usakA apane 2 guNAkArase guNana karanepara apanI rAzikA parimANa nikalatA hai / bhAvArtha-kalpanA kIjiye ki devagatimeM deva rAzikA pramANa 1700 hai aura kodhAdikake udayakA kAla kramase 4, 16, 64, 256 hai / isa liye samasta kaSAyodayake kAlakA jor3a 340 huA / isakA ukta devarAzimeM bhAga denese labdha 5 Ate haiM / isa labdha rAzikA apane kaSAyodayakAlase guNA karane para apanI 2 rAzikA pramANa nikalatA hai / yadi krodhakaSAyavAloMkA pramANa nikAlanA ho to 4 se guNA karane para vIsa nikalatA hai, yadi mAnakaSAyavAloMkA pramANa nikAlanA ho to 16 se guNA karanepara 80 pramANa nikalatA hai| isa hI prakAra Age bhI samajhanA / jisa taraha yaha devoMkI aGkasaMdRSTi kahI usa hI taraha nArakiyoMkI bhI samajhanA, kintu aGkasaMdRSTiko hI arthasaMdRSTi nahIM samajhanA / krodhAdi kaSAyavAle jIvoMkI saMkhyA nikAlanekA yaha krama kevala deva tathA narakagatimeM hI samajhanA / manuSya tathA tiryaJcoMmeM kaSAyavAle jIvoMkA pramANa batAte haiN| Naratiriya lohamAyAkoho mANo viiMdiyAdicha / AvaliasaMkhabhajjA sagakAlaM vA samAseja // 297 // naratirazcoH lobhamAyAkrodho mAno dvIndriyAdivat / AvalyasaMkhyabhAjyAH svakakAlaM vA samAsAdya // 297 // artha-jisa prakAra dvIndriya trIndriya caturindriya tathA paMcendriya jIvoMkI saMkhyA pahale nikAlI haiM usahI kramase manuSya tathA tiryaJcoMke lobha mAyA krodha aura mAnavAle jIvoMkA pramANa AvalI ke asaMkhyAtame bhAga kramase nikAlanA cAhiye / athavA apane 2 kAlakI apekSAse ukta kaSAyavAle jIvoMkA pramANa nikAlanA cAhiye / bhAvArtha-cAro kaSAyoMkA jitanA pramANa hai usameM AvalI ke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo labdha Ave usake bahubhAgako cAroM jagaha samAna rUpase vibhakta karanA aura zeSa eka bhAgakA "bahubhAge samabhAgo" isa gAthAmeM kahe hue kramake anusAra vibhAga karanese cAro kaSAyavAloMkA pramANa nikalatA hai / athavA yadi itane kAlameM itane jIva rahate haiM to itane kAlameM kitane raheMge isa trairAzika vidhAnase bhI kaSAyavAloMkA pramANa nikalatA hai / iti kssaaymaargnnaadhikaarH|| . kramaprApta jJAnamArgaNAke prArambhameM jJAnakA niruktisiddha sAmAnya lakSaNa kahate haiM / jANai tikAlavisae davaguNe pajjae ya bahubhede / pacakkhaM ca parokkhaM aNeNa NANetti NaM beti // 298 // For Private And Personal Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / jAnAti trikAlaviSayAna dravyaguNAn paryAyAMzca bahubhedAn pratyakSaM ca parokSamanena jJAnamiti idaM bruvanti // 298 // artha-jisake dvArA jIva trikAlaviSayaka ( bhUta bhaviSyat vartamAna ) samasta dravya aura unake guNa tathA unakI aneka prakArakI paryAyoMko jAne usako jJAna kahate haiM / isake do bheda haiM, eka pratyakSa dUsarA parokSa / jJAnake bhedoMko dikhAte hue unakA kSAyopazamika aura kSAyikarUpase vibhAga karate haiN| paMceva hoMti NANA madisudaohImaNaM ca kevalayaM / khayauvasamiyA cauro kevalaNANaM have khaiyaM // 299 // paJcaiva bhavanti jJAnAni matizrutAvadhimanazca kevalam / kSAyopazamikAni catvAri kevalajJAnaM bhavet kSAyikam // 299 // artha-jJAnake pAMca bheda haiM / mati zruta avadhi manaHparyaya tathA kevala / inameM Adike cAra jJAna kSAyopazamika haiM, aura kevalajJAna kSAyika hai| mithyAjJAnakA kAraNa aura svAmI batAte haiN| aNNANatiyaM hodi hu saNNANatiyaM khu micchaaNaudaye / Navari vibhaMgaM NANaM paMcidiyasaNNipuNNeva // 30 // ajJAnatrikaM bhavati hi sajJAnatrikaM khalu mithyaatvaanodye| navari vibhaGgaM jJAnaM paJcendriyasaMjJipUrNa eva // 300 // artha-Adike tIna ( mati zruta avadhi ) jJAna samIcIna bhI hote haiM aura mithyA bhI hote haiN| jJAnake mithyA honekA antaraGga kAraNa mithyAtva tathA anantAnubandhI kaSAyakA udaya hai / mithyA avadhiko vibhaMga bhI kahate haiM / isameM yaha vizeSatA hai ki yaha vibhaMga jJAna saMjJI paryAptaka paMcendriyake hI hotA hai| mizrajJAnakA kAraNa aura manaHparyayajJAnakA khAmI batAte haiM / missudaye sammissaM aNNANatiyeNa NANatiyameva / saMjamavisesasahie maNapajavaNANamuddiDaM // 301 // mizrodaye saMmizramajJAnatrayeNa jJAnatrayameva / saMyamavizeSasahite manaHparyayajJAnamuddiSTam // 301 // artha-mizra prakRtike udayase Adike tIna jJAnoMmeM samIcInatA tathA mithyApanA donoM hI pAye jAte haiM, isaliye inako mizra jJAna kahate haiM / manaHparyayajJAna jinake vizeSa saMyama hotA hai unahIke hotA hai / bhAvArtha-manaHparyaya jJAna pramatta guNasthAnase lekara kSINakaSAya For Private And Personal Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 117 guNasthAnaparyanta sAta guNasthAnoM meM hotA hai; parantu inameM bhI jinakA cAritra uttarottara bardhamAna hotA hai unahIke hotA hai / tIna gAthAoMmeM dRSTAntadvArA mithyAjJAnoMko spaSTa karate haiM / visajaMtakUDapaMjarabaMdhAdisu viNuvaesakaraNeNa / jA khalu pavaTTai maI maiaNNANaMttiNaM beti // 302 // _ viSayatrakUTapaJjarabaMdhAdiSu vinopadezakaraNena / yA khalu pravartate matiH matyajJAnamiti idaM bruvanti // 302 // artha-dUsare ke upadezake vinA jo viSa yatra kUTa paMjara tathA baMdha Adiko viSayameM jo buddhi pravRtta hotI hai usako matyajJAna kahate haiM / bhAvArtha---jisake khAnese jIva mara sake usa dravyako viSa kahate haiM / bhItara paira rakhate hI jisake kivAr3a banda hojAya, aura jisake bhItara bakarI Adiko bAMdhakara siMha Adikako pakar3A jAtA hai usako yantra kahate haiM / jisase mUse vagairaha pakar3e jAte haiM usako kUTa kahate haiN| rassImeM gAMTha lagAkara jo jAla banAyA jAtA hai usako paMjara kahate haiM / hAthI Adiko pakar3aneke liye jo gaDDhe Adika banAye jAte haiM unako baMdha kahate haiM / ityAdika padArthoM meM dUsareke upadezake vinA jo buddhi pravRtta hotI hai usako matyajJAna kahate haiM, kyoMki upadezapUrvaka honese vaha jJAna zrutajJAna kahA jAyagA / AbhIyamAsurakkhaM bhAraharAmAyaNAdiuvaesA / tucchA asAhaNIyA suyaaNNANaMti NaM beMti // 303 / / AbhItamAsurakSaM bhAratarAmAyaNAdyapadezAH / tucchA asAdhanIyA zrutAjJAnamiti idaM bruvanti // 303 // artha-caurazAstra, tithA hiMsAzAstra, bhArata, rAmAyaNa Adike paramArthazUnya ata eva anAdaraNIya upadezoMko mithyA zrutajJAna kahate haiM / vibarIyamohiNANaM khaovasamiyaM ca kammabIjaM c| vebhaMgotti pauccai samattaNANINa samayamhi // 304 // viparItamavadhijJAnaM kSAyopazamikaM ca karmabIjaM ca / . vibhaGga iti procyate samAptajJAninAM samaye / / 304 // artha-sarvajJoMke upadiSTa AgamameM viparIta avadhi jJAnako vibhaGga kahate haiM / isake do bheda haiM, eka kSAyopazamika dUsarA bhavapratyaya / bhAvArtha-deva nArakiyoMke viparIta avadhijJAnako bhavapratyaya vibhaGga kahate haiM, aura manuSya tathA tiryaJcoMke viparIta avadhijJAnako kSAyopazamika vibhaMga kahate haiM / isa vibhaGgakA antaraGga kAraNa mithyAtva Adika karma For Private And Personal Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 118 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / haiM / isake nimittase viziSTa ( samIcIna ) avadhijJAnake bhaGga honeko (viparIta honeko ): vibhaGga kahate haiM / yaha isakA ( vibhaGgakA ) niruktisiddha artha hai | matijJAnakA svarUpa, utpatti, kAraNa, bheda, viSaya nau gAthAoM meM dikhAte haiM / ahi muhaNiyamiyavohaNamAbhiNivohiyamaNidiiMdiyajam / avagahaIhAvAyAdhAraNagA hoMti patteyaM // 305 // abhimukhaniyamitabodhanamAbhinibodhikamanindriyendriyajam / avagrahehAvAyadhAraNakA bhavanti pratyekam // 305 // artha -- indriya aura anindriya ( mana ) kI sahAyatA se abhimukha aura niyamita padAkA jo jJAna hotA hai usako Abhinibodhika kahate haiM / isameM pratyekake avagraha IhA avAya dhAraNA ye cAra 2 bheda haiM / bhAvArtha-sthUla vartamAna yogya kSetrameM avasthita par3hArthako abhimukha kahate haiM / aura jaise cakSukA rUpa viSaya hai isa hI taraha jisa indriyakA jo viSaya nizcita hai usako niyamita kahate haiM / isa tarahake padArthoM kA mana athavA sparzana Adika pAMca indriyoMkI sahAyatAse jo jJAna hotA hai usako matijJAna kahate haiM / isa prakAra mana aura indriyakI apekSAse matijJAnake chaha bheda hue / isameM bhI pratyeka ke regraha hA avAya dhAraNA ye cAra 2 bheda hote haiM / pratyeka ke cAra 2 bheda hote haiM isaliye chahako cArase guNA karane para matijJAnake cauvIsa bheda hote haiM / avagraha bhI bheda Adika dikhAte haiM / vejaNa atyaavaggaha bhedA ha havaMti pattapattatthe / kamaso te vAvaridA paDhamaM Na hi cakkhumaNasANaM // 306 // vyaJjanArthAvagrahabhedau hi bhavataH prAptAprAptArthe / kramazastau vyapRtau prathamo nahi cakSurmanasoH // 306 // artha - avagraha ke do bheda haiM, eka vyaJjanAvagraha dUsarA arthAvagraha / jo prApta artha viSaya meM hotA hai usako vyaJjanAvagraha kahate haiM, aura jo aprApta artha ke viSaya meM hotA hai usako arthAvagraha kahate haiM / aura ye pahale vyaJjanAvagraha pIche arthAvagraha isa krama se hote haiM / tathA vyaJjanAvagraha cakSu aura manase nahIM hotA / bhAvArtha-indriyoM se prApta = sambaddha arthako vyaJjana kahate haiM, aura aprApta = asambaddha padArthako artha kahate haiM / aura inake jJAnako kramase vyaJjanAvagraha, arthAvagraha kahate haiM / ( zaGkA ) rAjavArtikAdikameM vyaJjana zabdakA artha avyakta kiyA hai, aura yahAM para prApta artha kiyA hai, isa liye paraspara virodha AtA hai / ( uttara ) vyaJjana zabda ke anabhivyakti tathA prApti dono artha hote haiM / isaliye isakA aisA artha samajhanA cAhiye ki indriyoMse sambaddha hone para bhI jaba taka prakaTa na 1 For Private And Personal Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| ho taba taka usako vyaJjana kahate haiM, prakaTa honepara artha kahate haiN| ata eva cakSu aura manake dvArA vyaJjanAvagraha nahIM hotA; kyoMki ye aprApyakArI haiN| jisa taraha navIna maTTIke sakorA Adipara eka do pAnIkI bUMda par3anese vaha vyakta nahIM hotI; kintu adhika bUMda par3anese vahI vyakta ho uThatI hai / isa hI taraha zrotrAdikake dvArA prathama avyakta zabdAdikake grahaNako vyaMjanAvagraha, aura pIche usahIko prakaTarUpase grahaNa karanepara arthAvagraha kahate haiM / vyaMjana padArthakA avagraha hI hotA hai, IhA Adika nahIM hote, isaliye cAra indriyoMkI apekSA vyaMjanAvagrahake cAra hI bheda haiM / pUrvokta cauvIsa bhedoMmeM ina cAra bhedoMko milAnese matijJAnake aTThAIsa bheda hote haiN| visayANaM visaINaM saMjogANaMtaraM have NiyamA / avagahaNANaM gahide visesakaMkhA have IhA // 307 // viSayANAM viSayiNAM saMyogAnantaraM bhavet niyamAt / - avagrahajJAnaM gRhIte vizeSAkAMkSA bhavedIhA // 307 // artha-padArtha aura indriyoMkA yogya kSetrameM avasthAnarUpa sambandha honepara sAmAnyakA avalokana karanevAlA darzana hotA hai| aura isake anantara vizeSa AkAra Adikako grahaNa karanevAlA avagraha jJAna hotA hai / isake anantara jisa padArthako avagrahane grahaNa kiyA hai usahIke kisI vizeSa aMzako grahaNa karanevAlA IhA jJAna hotA hai / bhAvArtha-jisa taraha kisI dAkSiNAtya puruSako dekhakara yaha kucha hai isa tarahake mahAsAmAnyAvalokanako darzana kahate haiN| isake anantara 'yaha puruSa hai' isa tarahake jJAnako avagraha kahate haiN| aura isake anantara "yaha dAkSiNAtya hI honA cAhiye" isa taraha ke vizeSa jJAnako IhA kahate haiM / IhaNakaraNeNa jadA suNiNNao hodi so avAo du| kAlAMtarevi NiNNidavatthusamaraNassa kAraNaM turiyaM // 308 // IhanakaraNena yadA sunirNayo bhavati sa avAyastu / kAlAntare'pi nirNItavastusmaraNasya kAraNaM turyam // 308 // artha-IhA jJAnake anantara vastu ke vizeSa cihnoMko dekhakara jo usakA vizeSa nirNaya hotA hai usako avAya kahate haiM / jaise bhASA veSa vinyAsa Adiko dekhakara "yaha dAkSiNAtya hI hai" isa taraha ke nizcayako avAya kahate haiM / jisake dvArA nirNIta vastukA kAlAntarameM bhI vismaraNa na ho usako dhAraNA jJAna kahate haiN| ukta cAra tarahake jJAnoMkA bAraha tarahakA viSaya dikhAte haiN| bahu bahuvihaM ca khippANissidaNuttaM dhuvaM ca tatthekeke jAde chattIsaM tisayabhedaM tu // 309 // For Private And Personal Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 120 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / bahu bahuvidhaM ca kSiprAniH sRdanuktaM dhruvaM ca itaracca / tatraikaikasmin jAte SaTUtriMzat trizatabhedaM tu // 309 // artha -- ukta matijJAnake viSayabhUta vyaMjana padArthake bAraha bheda haiM / bahu, eka, bahuvidha, ekavidha, kSipra, akSipra, anisRt, nisRt, anukta, ukta / inameM se pratyeka viSaya meM matijJAnake ukta aTThAIsa bhedoMkI pravRtti hotI hai / isaliye bArahako aTThAIsa se guNA karane para matijJAnake tIna sau chattIsa bheda hote haiM / bahuvattijAdigaNe bahubahuvihamiyaramiyaragahaNamhi | sagaNAmAdo siddhA khippAdI sedarA ya tahA // 310 // bahuvyaktijAtigrahaNe bahu bahuvidhamitaraditaragrahaNe / svakanAmataH siddhAH kSiprAdayaH setarAzca tathA // 310 // artha -- eka jAtikI bahutasI vyaktiyoMko bahu kahate haiM / aneka jAtike bahuta padAko bahuvidha kahate haiM / eka jAtikI eka vyaktiko alpa ( eka ) kahate haiM / eka jAtikI aneka vyaktiyoMko ekavidha kahate haiM / kSiprAdika tathA unake pratipakSiyoMkA unake nAmase hI artha siddha hai / bhAvArtha - zIghra padArthako kSipra kahate haiM, jaise tejI se vahatA huA jalapravAha / manda padArthako akSipra kahate haiM, jaise kachuA ', dhIre 2 calanevAlA ghoDA manuSya Adi / chipe hueko ( aprakaTa ) anisRta kahate haiM, jaise jalameM DUbA huA hastI Adi / prakaTa padArthako nisRta kahate haiM, jaise sAmane khar3A huA hastI / jo padArtha abhiprAyase samajhA jAya usako anukta kahate haiM / jaise kisI ke hAtha yA zirase isArA karane para kisI kAmake viSayameM hAM yA nA samajhanA / jo zabdake dvArA kahA jAya usako ukta kahate haiM, jaise yaha ghaTa hai / sthira padArthako dhruva kahate haiM, jaise parvata Adi / kSaNasthAyI ( asthira ) padArthako adhruva kahate haiM, jaise vijalI Adi / anisRta jJAnavizeSako dikhAte haiM / vatthussa padesAdo vatthuggahaNaM tu vatthudesaM vA / sayalaM vA avalaMbiya aNissidaM aNNavatthugaI // 311 // vastunaH pradezAt vastugrahaNaM tu vastudezaM vA / sakalaM vA avalambya anisRtamanyavastugatiH // 311 // artha - vastuke ekadezako dekhakara samasta vastukA jJAna honA, athavA vastuke ekadeza yA pUrNa vastukA grahaNa karake usake nimittase kisI dUsarI vastuke honevAle jJAnako bhI anisRta kahate haiM / For Private And Personal Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 121 isakA dRSTAnta dikhAte haiN| pukkharagahaNe kAle hatthissa ya vadaNagavayagahaNe vA / vatthaMtaracaMdassa ya gheNussa ya bohaNaM ca have // 312 // puSkaragrahaNe kAle hastinazca vadanagavayagrahaNe vaa| vastvantaracandrasya ca dhenozca bodhanaM ca bhavet // 312 // artha-jalameM DUbe hue hastIkI sUMDako dekhakara usa hI samayameM jalamagna hastIkA jJAna honA, athavA mukhako dekhakara usa hI samaya usase bhinna kintu usake sadRza candramAkA jJAna honA, athavA gavayako dekhakara usake sadRza gaukA jJAna honA / inako anisRta jJAna kahate haiN| sAmAnya viSaya ardha viSaya aura pUrNa viSayakI apekSAse matijJAnake sthAnoMko ginAte haiN| ekkacaukaM cauvIsaTThAvIsaM ca tippaDiM kiccA / igichabArasaguNide madiNANe hoMti ThANANi // 313 // ekacatuSkaM caturviMzatyaSTAviMzatizca triHpratiM kRtvA / ekapaDUdvAdazaguNite matijJAne bhavanti sthAnAni // 313 // artha--matijJAna sAmAnyakI apekSA eka bheda, avagraha IhA avAya dhAraNAkI apekSA cAra bheda, pAMca indriya aura chaTTe manase avagrahAdi cArake guNA karanekI apekSA cauvIsa bheda, arthAvagraha vyaJjanAvagrahakI apekSAse aTThAIsa bheda matijJAnake hote haiM / inako kramase tIna paMktiyoMmeM sthApana karake eka chaha aura bAraha se yathAkramase guNA karanepara matijJAnake sAmAnya ardha aura pUrNa sthAna hote haiM / bhAvAthe-viSayasAmAnyase yadi ina cArakA guNA kiyA jAya to kramase eka cAra cauvIsa aura aTThAIsa sthAna hote haiN| aura yadi ina cAra hIkA bahu Adika chahase guNA kiyA jAya to matijJAnake ardha sthAna hote haiM / aura bahu Adika bArahase yadi guNA kiyA jAya to pUrNa sthAna hote haiM / kramaprApta zruta jJAnakA vizeSa varNana karanese pahale usakA sAmAnya lakSaNa kahate haiN| atthAdo atyaMtaramuvalaMbhaMtaM bhaNaMti sudaNANaM / AbhiNibohiyapuvaM NiyameNiha sahajaM pamuhaM // 314 // arthAdarthAntaramupalabhamAnaM bhaNanti zrutajJAnam / AbhinibodhikapUrva niyameneha zabdajaM pramukham // 314 // artha-matijJAnake viSayabhUta padArthase bhinna padArthake jJAnako zrutajJAna kahate haiM / yaha jJAna niyamase matijJAnapUrvaka hotA hai / isa zrutajJAnake akSarAtmaka anakSarAtmaka isa taraha, goM. 16 For Private And Personal Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 122 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / athavA zabdajanya aura liGgajanya isa tarahase do bheda haiM, inameM mukhya zabdajanya zrutajJAna hai| zrutajJAnake bheda ginAte haiN| logANamasaMkhamidA aNakkharappe havaMti chahANA / vekhvachaTThavaggapamANaM rUUNamakkharagaM // 315 // ___ lokAnAmasaMkhyamitAni anakSarAtmake bhavanti SaT sthA nAni / dvirUpaSaSThavargapramANaM rUponamakSaragam // 315 // artha-anantabhAgavRddhi asaMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtaguNavRddhi asaMkhyAtaguNavRddhi anantaguNavRddhi ina SaTsthAnapatita vRddhikI apekSAse anakSarAtmaka zrutajJAnake sabase jaghanya sthAnase lekara utkRSTa sthAna paryanta asaMkhyAtalokapramANa bheda hote haiM / dvirUpavargadhArAmeM chaDe vargakA jitanA pramANa hai (ekaThThI) usameM eka kama karanese jitanA pramANa vAkI rahe utanA hI akSarAtmaka zrutajJAna kA pramANa hai bhAvArtha-anakSarAtmaka zrutajJAnake asaMkhyAta bheda haiM / apunarukta akSarAtma zrutajJAnake saMkhyAta bheda haiM, aura punarukta akSarAtmakakA pramANa isase kucha adhika hai| dUsarI tarahase zrutajJAnake bheda do gAthAomeM ginAte haiN| pajjAyakkharapadasaMghAdaM paDivattiyANijogaM ca / dugavArapAhuDaM ca ya pAhuDayaM vatthu puvaM ca // 316 // tesiM ca samAsehi ya vIsavihaM vA hu hodi sudaNANaM / AvaraNassa vi bhedA tattiyamettA havaMtitti // 317 // paryAyAkSarapadasaMghAtaM pratipattikAnuyogaM c| dvikavAraprAbhRtaM ca ca prAbhRtakaM vastu pUrva ca // 316 // teSAM ca samAsaizca viMzavidhaM vA hi bhavati zrutajJAnam / AvaraNasyApi bhedAH tAvanmAtrA bhavanti iti // 317 // artha-paryAya paryAyasamAsa akSara akSarasamAsa pada padasamAsa saMghAta saMghAtasamAsa pratipattika pratipattikasamAsa anuyoga anuyogasamAsa prAbhRtaprAbhRta prAbhRtaprAbhRtasamAsa prAbhRta prAbhRtasamAsa vastu vastusamAsa pUrva pUrvasamAsa, isa taraha zrutajJAnake vIsa bheda haiM / isa hI liye zrutajJAnAvaraNa karmake bhI vIsa bheda hote haiN| kintu paryAyAvaraNa karmake viSayameM kucha bheda hai usako Ageke gAthAmeM btaaveNge| cAra gAthAoMmeM paryAya jJAnakA kharUpa dikhAte haiM / Navari visesaM jANe suhamajahaNNaM tu pajayaM NANaM / pajAyAvaraNaM puNa tadaNaMtaraNANabhedamhi // 318 // For Private And Personal Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 123 navari vizeSa jAnIhi sUkSmajaghanyaM tu paryAyaM jJAnam / paryAyAvaraNaM punaH tadanantarajJAnabhede // 318 // artha--sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptakake jo sabase jaghanya jJAna hotA hai usako paryAya jJAna kahate haiM / isameM vizeSatA kevala yahI hai ki isake AvaraNa karanevAle karmake udayakA phala isameM (paryAya jJAnameM) nahIM hotA; kintu isake anantarajJAnake (paryAyasamAsa ) prathama bhedameM hotA hai| bhAvArtha-yadi paryAyAvaraNa karmake udayakA phala paryAyajJAnameM hojAya to jJAnopayogakA abhAva honese jIvakA bhI abhAva hojAya, isaliye paryAyAvaraNa karmakA phala usake Ageke jJAnake prathama bheda meM hI hotA hai| isIliye kamase kama paryAyarUpa jJAna jIvake avazya pAyA jAtA hai / suhamaNigodaapajattayassa jAdassa paDhamasamayamhi / havadi hu savajahaNNaM NicugghADaM NirAvaraNam // 319 // sUkSmanigodAparyAptakasya jAtasya prathamasamaye / ___ bhavati hi sarvajaghanyaM nityodghATaM nirAvaraNam // 319 // artha-sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIvake utpanna honeke prathama samayameM sabase jaghanya jJAna hotA hai / isIko paryAya jJAna kahate haiM / itanA jJAna hamezaha nirAvaraNa tathA prakAzamAna rahatA hai| paryAya jJAnake khAmIkI vizeSatA dikhAte haiN| suhamaNigodaapajjattagesu sagasaMbhavesu bhamiUNa / carimApuNNa tivakkANAdimavakkaTThiyeva have // 320 // sUkSmanigodAparyAptageSu svakasambhaveSu bhramitvA / caramApUrNatrivakrANAmAdimavakrasthite eva bhavet // 320 // artha--sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIvake apane 2 jitane bhava ( chaha hajAra bAraha ) sambhava haiM unameM bhramaNa karake antake aparyApta zarIrako tIna mor3AoMke dvArA grahaNa karanevAle jIvake prathama mor3Ake samayameM sarvajaghanya jJAna hotA hai / suhamaNigodaapajattayassa jAdassa paDhamasamayamhi / phAsiMdiyamadipuvaM sudaNANaM laddhiakkharayaM // 321 // sUkSmanigodAparyAptakasya jAtasya prathamasamaye / sparzendriyamatipUrva zrutajJAnaM labdhyakSarakam // 321 // artha-sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptaka jIvake utpanna honeke prathama samayameM sparzana indriyajanya matijJAnapUrvaka labdhyakSararUpa zrutajJAna hotA hai / bhAvArtha-labdhi nAma zrutajJAnAvaraNa karmake kSayopazamakA hai, aura akSara nAma avinazvarakA hai| isaliye isa jJAnako For Private And Personal Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 124 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / labdhyakSara kahate haiM; kyoMki isa kSayopazamakA kabhI vinAza nahIM hotA, kamase kama itanA kSayopazama to jIvake rahatA hI hai / paryAyasamAsa jJAnakA nirUpaNa karate haiM / avaruvarimmi aNatamasaMkhaM saMkhaM ca bhAgavaDDIe / saMkhamasaMkhamataM guNavaDI hoMti hu kameNa // 322 // avaropari anantamasaMkhyaM saMkhyaM ca bhAgavRddhayaH / saMkhyamasaMkhyamanantaM guNavRddhayoM bhavanti hi krameNa // 322 // artha -- sarvajaghanya paryAya jJAnake Upara kramase anantabhAgavRddhi asaMkhyAta bhAgavRddhi saMkhyAtabhAgavRddhi saMkhyAtaguNavRddhi asaMkhyAtaguNavRddhi anantaguNavRddhi ye chaha vRddhi hotI haiM / jIvANaM ca ya rAsI asaMkhalogA varaM khu saMkhejjaM / bhAgaguNamhi ya kamaso avaTTidA hoMti chaTTANA // 323 // jIvAnAM ca ca rAziH asaMkhyalokA varaM khalu saMkhyAtam / bhAgaguNayozca kramazaH avasthitA bhavanti SaTsthAne // 323 // artha - samasta jIvarAzi, asaMkhyAta lokapramANa rAzi, utkRSTa saMkhyAta rAzi ye tIna rAzi, pUrvokta anantabhAgavRddhi Adi chaha sthAnoM meM bhAgahAra athavA guNAkArakI kramase avasthita rAzi haiM / bhAvArtha - anantabhAgavRddhi aura anantaguNavRddhi inakA bhAgahAra aura guNAkAra samasta jIvarAzipramANa avasthita hai / asaMkhyAta bhAgavRddhi aura asaMkhyAtaguNavRddhi inakA bhAgahAra aura guNAkAra asaMkhyAta lokapramANa avasthita hai / saMkhyAta bhAgavRddhi saMkhyAtaguNavRddhi inakA bhAgahAra aura guNAkAra utkRSTa saMkhyAta avasthita hai / lAghavake liye chaha vRddhiyoMkI chaha saMjJA rakhate haiM / uccakaM cauraMkaM paNachassattaMka aTuakaM ca / chaDDI saNNA kamaso saMdiThThikaraNaTuM // 324 // urvaGkazcaturaGkaH paJcaSaTsaptAGkaH aSTAGkazca / SaDvRddhInAM saMjJA kramazaH saMdRSTikaraNArtham // 324 // artha -- laghurUpa saMdRSTikeliye kramase chaha vRddhiyoMkI ye chaha saMjJA haiM / anantabhAgavRddhikI urvaGka, asaMkhyAtabhAgavRddhikI caturaGka, saMkhyAta bhAgavRddhi kI paJcAGka, saMkhyAtaguNavRddhikI SaDaGka, asaMkhyAtaguNavRddhi kI saptAGka, anantaguNavRddhikI aSTAGka aGgulaasaMkhabhAge pugavaTTIgade du paravahI / ekaM vAraM hodi hu puNo puNo carimauDittI // 325 // For Private And Personal Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 125 gommttsaarH| aGgulAsaMkhyAtabhAge pUrvagavRddhigate tu paravRddhiH / ekaM vAraM bhavati hi punaH punaH caramavRddhiriti // 325 // artha-sUcyaGgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa pUrva vRddhi honepara eka vAra uttara vRddhi hotI hai| yaha niyama aMtakI vRddhi paryanta samajhanA cAhiye / bhAvArtha-sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa anantabhAgavRddhi honepara eka vAra asaMkhyAtabhAgavRddhi hotI hai, isake anantara sUcyaGgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa anantabhAgavRddhi honepara phira ekavAra asaMkhyAtabhAgavRddhi hotI hai / isa kramase asaMkhyAtabhAgavRddhi bhI jaba sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa hojAya taba sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa anantabhAgavRddhi honepara eka vAra saMkhyAtabhAgavRddhi hotI hai / isa hI taraha antakI vRddhiparyanta jAnanA / AdimachaTThANamhi ya paMca ya vaDDI havaMti sesesu / chabaDDIo hoti hu sarisA savattha padasaMkhA // 326 // AdimaSaTUsthAne ca paJca ca vRddhayo bhavanti zeSeSu / SaDvRddhayo bhavanti hi sadRzA sarvatra padasaMkhyA // 326 // artha-asaMkhyAtalokapramANa SaTsthAnoMmese prathama SaTsthAnameM pAMca hI vRddhi hotI haiM, aSTAGka vRddhi nahIM hotI / zeSa sampUrNa SaTsthAnoMmeM aSTAGkasahita chahU vRddhi hotI haiN| sUcyaGgulakA asaMkhyAtamA bhAga avasthita hai isaliye padoMkI saMkhyA saba jagaha sadRza hI samajhanI caahiye| prathama SaTsthAnameM aSTAGkavRddhi kyoM nahIM hotI ? isakA hetu likhate haiN| chaTThANANaM AdI aTTakaM hodi carimamuvaMkaM / jamhA jahaNNaNANaM aluka hodi jiNadiDheM // 327 // SaTsthAnAnAmAdiraSTAkaM bhavati caramamurvakam / yasmAjaghanyajJAnamaSTAkaM bhavati jinadRSTam // 327 // artha-sampUrNa SaTrasthAnoMmeM Adike sthAnako aSTAGka aura antake sthAnako urvaGka kahate haiM; kyoMki jaghanya paryaya jJAna bhI agurulaghu guNake avibhAgapraticchedoMkI apekSA aSTAGka ho sakatA hai aisA jinendradevane pratyakSa dekhA hai| ekaM khalu aSTakaM sattaMkaM kaMDayaM tado hetttthaa|| rUvahiyakaMDaeNa ya guNidakamA jAvamudrakaM // 328 // ekaM khalu aSTAkaM saptAGkaM kANDakaM tto'dhH| rUpAdhikakANDakena ca guNitakramA yAvadurvaGkaH // 328 // artha-eka SaTsthAnameM eka hI aSTAGka hotA hai / aura saptAGka sUcyaMgulake asaMkhyA For Private And Personal Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 126 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / 1 tame bhAgamAtra hote haiM / isake nIce SaDaMka paJcAMka caturaMka uvaika ye eka 2 adhikavAra sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgase guNita kama haiM / bhAvArtha - SaDaMka do vAra sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgase guNita hai, aura paJcAMka tIna vAra sUcyaMgulake asaMkhyAta me bhAga se guNa hai / isa hI taraha caturaMkameM cAra vAra aura urvakameM pAMca bAra sUcyaMgulake asaMkhyAta bhAgakA guNAkAra hotA hai / sampUrNa SaDvRddhiyoM kA jor3a batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir samAsa NiyamA rUvAhiyakaMDayassa vaggassa / biMdas ya saMvaggo hoditti jiNehiM NiddihaM // 329 // sarvasamAso niyamAt rUpAdhikakANDakasya vargasya / vRndasya ca saMvargo bhavatItijinairnirdiSTam // 329 // artha - eka adhika kANDakake varga aura ghanako paraspara guNA karanese jo pramANa labdha Ave utanA hI eka SaTsthAnapatita vRddhiyoM ke pramANakA jor3a hai aisA jinendradevane kahA hai / bhAvArtha - eka adhika sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgako pAMca jagaha rakha kara paraspara guNA karanese jo labdha Ave utanI vAra eka SaTsthAna meM anantabhAgavRddhi Adi hote haiM ukkassasaMkhametaM tatticautthekadAlachappaNNaM / sattadasamaM ca bhAgaM gaMtUNaya laddhiakkharaM duguNaM // 330 // utkRSTasaMkhyAtamAtraM tatricaturthaikacatvAriMzatSaTpaJcAzam / saptadazamaM ca bhAgaM gatvA labdhyakSaraM dviguNam // 330 // artha - eka adhika kANDakase guNita sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa anantabhAgavRddhi ke sthAna, aura sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa asaMkhyAtabhAgavRddhi ke sthAna, ina do vRddhiyoM ko jaghanya jJAnake upara hojAnepara eka vAra saMkhyAta bhAgavRddhikA sthAna hotA hai / isake Age ukta kramAnusAra utkRSTa saMkhyAtamAtra saMkhyAta bhAgavRddhiyoM ke hojAnepara usameM prakSepaka vRddhike honese labdhyakSarakA pramANa dUnA hojAtA hai / parantu prakSepakakI vRddhi kahAM 2 para kitanI 2 hotI hai yaha batAte haiM / utkRSTa saMkhyAtamAtra pUrvokta saMkhyAta bhAgavRddhi ke sthAnomeMse tIna-cauthAI bhAgapramANa sthAnoMke hojAnepara prakSepaka aura prakSepakaprakSepaka ina do vRddhiyoM ko jaghanya jJAnake Upara hojAnese labdhyakSarakA pramANa dUnA hojAtA hai| pUrvokta saMkhyAta* bhAgavRddhiyukta utkRSTa saMkhyAtamAtra sthAnoMke chappana bhAgoM meM se ikatAlIsa bhAgoM ke vItajAnepara prakSepaka aura prakSepaka prakSepakakI vRddhi honese sAdhika ( kucha adhika ) jaghanyakA dUnA pramANa hojAtA hai / athavA saMkhyAta bhAgavRddhi ke utkRSTa saMkhyAtamAtra sthAnoMmeM se satraha sthAnoMke anantara For Private And Personal Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAra / 127 prakSepaka prakSepaka prakSapake tathA pizUli ina tIna vRddhiyoMko sAdhika jaghanya ke Upara karane se sAdhika jaghanyakA dUnA pramANa hotA hai / evaM asaMkhalogA aNakkharappe havaMti chaTTANA / te pajAyasamAsA akkharagaM uvari vocchAmi // 331 evamasaMkhyalokA anakSarAtmake bhavanti SaTsthAnAni / te paryAyasamAsA akSaragamupari vakSyAmi // 331 // arthAkSara zrutajJAnako batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir artha -- isa prakAra se anakSarAtmaka zruta jJAnake asaMkhyAta lokapramANa SaTsthAna hote haiM / ye saba hI paryAyasamAsa jJAnake bheda haiM / aba isake Age akSarAtmaka zruta jJAnakA 1 varNana kareMge / carimuvaMkeNavahidaatthakkharaguNidacarimamuvaMkaM / atthakkharaM tu NANaM hoditti jiNehiM NiddihaM // 332 // caramorvakeNAvahitArthAkSaraguNitacaramorvaGkam / arthAkSaraM tu jJAnaM bhavatIti jinairnirdiSTam // 332 // artha - antake urvakakA arthAkSarasamUha meM bhAga denese jo labdha Ave usako antake use guNA karanepara arthAkSara jJAnakA pramANa hotA hai aisA jinendra devane kahA hai / bhAvArtha - asaMkhyAta - lokapramANa SaTsthAnoM meM antake SaTsthAnakI antima urvaka - vRddhi se yukta utkRSTa paryAyasamAsa jJAnase anantaguNA arthAkSara jJAna hotA hai / yaha arthAkSara sampUrNa zrutakevala jJAnarUpa hai / isameM eka kama ekaTThIkA bhAga denese jo labdha Ave utanA akSara jJAnakA pramANa hotA hai / zrutanibaddha viSayakA pramANa batAte haiM / paNNavaNijA bhAvA anaMtabhAgo du aNabhilappANaM / paNNavaNijANaM puNa anaMtabhAgo sudaNivaddho // 333 // prajJApanIyA bhAvA anantabhAgastu anabhilApyAnAm / prajJApanIyAnAM punaH anantabhAgaH zrutanibaddhaH // 333 // 1 artha -- anabhipya padArthoM ke anaMtame bhAga pramANa prajJApanIya padArtha hote haiM / aura prajJApanIya padArthoMke anantame bhAga pramANa zrutameM nibaddha haiM / bhAvArtha - jo kevala kevalajJAnake dvArA jAne jAsakate haiM; kintu jinakA vacanake dvArA nirUpaNa nahIM kiyA jAsakatA aise padArtha anantAnanta haiM / isa tarahake padArthoMse anantameM bhAga pramANa ve padArtha haiM ki For Private And Personal Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 128 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / jinakA vacanake dvArA nirUpaNa hosakatA hai, unako prajJApanIya bhAva kahate haiM / jitane prajJApanIya padArtha haiM unakA bhI anaMtamA bhAga zrutameM nirUpita hai / akSarasamAsa jJAna tathA padajJAnakA svarUpa batAte haiM / eyakkharAdu uvariM egegeNakkhareNa vaDuMto / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saMkheje khalu uDDhe padaNAmaM hodi sudaNANaM // 334 // ekAkSarAttUpari ekaikenAkSareNa vardhamAnAH / saMkhyeye khalu vRddhe padanAma bhavati zrutajJAnam // 334 // artha -- akSara jJAnake Upara kramase eka 2 akSarakI vRddhi hote 2 jaba saMkhyAta akSaroMkI vRddhi hojAya taba padanAmaka zrutajJAna hotA hai / akSara jJAnake Upara aura padajJAnake pUrva taka jitane jJAnake vikalpa haiM ve saba akSarasamAsa jJAnake bheda haiM / eka padake akSaroMkA pramANa batAte haiM / solasasayacautIsA koDI tiyasIdilakkhayaM ceva / sattasahassATThasayA aTThAsIdI ya padavaNNA // 335 // SoDazazatacatustriMzatkoTyaH tryazItilakSakaM caiva 1 saptasahasrANyaSTazatAni aSTAzItizca padavarNAH // 335 // saMghAta zrutajJAnako batAte haiM / artha - solahasau cauMtIsa koTi tirAsI lAkha sAta hajAra AThasau aThAsI ( 1634 8307888 ) eka padameM akSara hote haiM / bhAvArtha -- pada tIna tarahake hote haiM, arthapada pramANa pad madhyama pada / inameM se "sapheda gauko rassIse bAMdho" "agniko lAo" ityAdi aniyata akSaroM ke samUharUpa kisI arthavizeSake bodhaka vAkyako arthapada kahate haiM / ATha Adika akSaroMke samUhako pramANapada kahate haiM, jaise zlokake eka pAdameM ATha akSara hote haiM / isa hI taraha dUsare chandoM ke padoMmeM bhI akSaroMkA nyUnAdhika pramANa hotA haiM / parantu gAthAmeM kahe hue padake akSaroMkA pramANa sarvadAkeliye nizcita hai, isa hI ko madhyamapada kahate haiM / eyapadAdo uvariM egegeNakkhareNa bahvaMto / saMkhejjasahastapade uDDe saMghAdaNAma sudaM // 336 // ekapadAdupari ekaikenAkSareNa vardhamAnAH / saMkhyAtasahasrapade vRddhe saMghAtanAma zrutam // 336 // artha - eka padake Age bhI kramase eka 2 akSarakI vRddhi hote hote saMkhyAta hajAra padakI vRddhi hojAya usako saMghAtanAmaka zruta jJAna kahate haiM / eka padake Upara aura saMghA - For Private And Personal Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 129 ta jJAnake pUrva jitane jJAnake bheda haiM ve saba padasamAsake bheda haiN| yaha saMghAta nAmaka zrutajJAna cAra gatimeMse eka gatike kharUpakA nirUpaNa karanevAle apunarukta madhyama padoMkA samUharUpa hai| pratipattika zrutajJAnakA kharUpa batAte haiM / ekadaragadiNirUvayasaMghAdasudAdu uvari puvaM vA / vaNNe saMkheje saMghAde uDDamhi paDivattI // 337 // ekataragatinirUpakasaMghAtazrutAdupari pUrva vA / varNe saMkhye ye saMghAte vRddha pratipattiH // 337 // artha-cAra gatimeMse eka gatikA nirUpaNa karanevAle saMghAta zrutajJAnake Upara pUrvakI taraha kramase eka 2 akSarakI vRddhi hote 2 jaba saMkhyAta hajAra saMghAtakI vRddhi hojAya taba eka pratipatti nAmaka zrutajJAna hotA hai / saMghAta aura pratipratti zrutajJAnake madhyameM jitane jJAna ke vikalpa haiM utane hI saMghAtasamAsake bheda haiM / yaha jJAna narakAdika cAra gatiyoMkA vistRta kharUpa jAnanevAlA hai| anuyoga zrutajJAnakA kharUpa batAte haiM / caugaisarUvarUvayapaDivattIdo du uvari puvaM vaa| vaNNe saMkheje paDivattIuDDamhi aNiyogaM // 338 // caturgatisvarUparUpakapratipattitastu upari pUrva vaa| varNe saMkhyAte pratipattivRddha anuyogam // 338 // artha-cAroM gatiyoMke svarUpakA nirUpaNa karanevAle pratipatti jJAnake Upara kramase pUrvakI taraha eka 2, akSarakI vRddhi hote 2 jaba saMkhyAta hajAra pratipattikI vRddhi hojAya taba eka anuyoga zrutajJAna hotA hai / isake pahale aura pratipatti jJAnake Upara sampUrNa pratipattisamAsa jJAnake bheda haiM / antima pratipattisamAsa jJAnake bhedameM eka akSarakI vRddhi honese anuyoga zrutajJAna hotA hai / isa jJAnake dvArA caudaha mArgaNAoM kA vistRta kharUpa jAnA jAtA hai / . prAbhRtaprAbhRtakakA kharUpa do gAthAoM dvArA batAte hai / coisamaggaNasaMjudaaNiyogAduvari vaDide vaNNe / caurAdIaNiyoge dugavAraM pAhuDaM hodi // 339 // caturdazamArgaNAsaMyutAnuyogAdupari vardhite varNe / caturAdyanuyoge dvikavAraM prAbhRtaM bhavati // 339 // go. 17 For Private And Personal Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 130 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-caudaha mArgaNAoMkA nirUpaNa karanevAle anuyoga jJAnake Upara pUrvokta kramake anusAra eka 2 akSarakI vRddhi hote 2 jaba caturAdi anuyogoMkI vRddhi hojAya taba prAbhRtaprAbhRtaka zrutajJAna hotA hai / isake pahale aura anuyoga jJAnake Upara jitane jJAnake vikalpa haiM ve saba anuyogasamAsake bheda jaannaa| ahiyAro pAhuDayaM eyaTTho pAhuDassa ahiyaaro| pAhuDapAhuDaNAmaM hoditti jiNehiM NihiTaM // 34 // adhikAraH prAbhRtamekArthaH prAbhRtasyAdhikAraH / prAbhRtaprAbhRtanAmA bhavatIti jinairnirdiSTam // 340 // artha-prAmRta aura adhikAra ye donoM eka arthake vAcaka haiM / ata eva prAbhRtake adhikArako prAbhRtaprAbhRta kahate haiM, aisA jinendradevane kahA hai / bhAvArtha-vastunAma zrutajJAnake eka adhikArako prAbhRta aura adhikArake adhikArako prAbhRtaprAbhUta kahate haiM / prAbhRtakA kharUpa batAte haiN| dugavArapAhuDAdo uvariM vaNNe kameNa cauvIse / dugavArapAhuDe saMuDhe khalu hodi pAhuDayaM // 341 // dvikavAraprAbhRtAdupari varNe krameNa caturvizatau / dvikavAraprAbhRte saMvRddhe khalu bhavati prAbhRtakam // 341 // artha-prAbhRtaprAbhRta jJAnake Upara pUrvokta kramase eka 2 akSarakI vRddhi hote 2 jaba cauvIsa prAbhRtaprAbhRtakakI vRddhi hojAya taba eka prAbhRtaka zruta jJAna hotA hai / prAbhRtake pahale aura prAbhRtaprAbhRtake Upara jitane jJAnake vikalpa haiM ve saba hI prAbhRtaprAbhRtasamAsake bheda jAnanA / utkRSTa prAbhRtaprAbhRtasamAsake bhedameM eka akSarakI vRddhi honese prAbhRta jJAna hotA hai| vastu zrutajJAnakA kharUpa dikhAte haiM / vIsaM vIsaM pAhuDaahiyAre ekvtthuahiyaaro| ekekavaNNauDDI kameNa savattha NAyavA // 342 // viMzatau viMzatau prAbhRtAdhikAre eko vstvdhikaarH| ekaikavarNavRddhiH krameNa sarvatra jJAtavyA // 342 // artha-pUrvokta kramAnusAra prAbhRta jJAnake Upara eka 2 akSarakI vRddhi hote 2 jaba kramase vIsa prAbhRtakI vRddhi hojAya taba eka vastu adhikAra pUrNa hotA hai / vastu jJAnake pahale aura prAbhUta jJAnake Upara jitane vikalpa haiM ve saba prAbhRtasamAsa jJAnake bheda haiN| utkRSTa prAbhRtasamAsameM eka akSarakI vRddhi honese vastunAmaka zrutajJAna pUrNa hotA hai| For Private And Personal Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 131 bhAvArtha-eka 2 vastu adhikArameM vIsa 2 prAbhRta hote haiM aura eka 2 prAbhRtameM cauvIsa 2 prAbhRtaprAbhUta hote haiN| pUrva jJAna ke bhedoMkI saMkhyA batAte haiM / dasa codasaTTha aTThArasayaM vAraM ca vAra solaM ca / vIsaM tIsaM paNNArasaM ca dasa cadusu vatthUNaM // 343 // daza caturdazASTa aSTAdazakaM dvAdaza ca dvAdaza SoDaza ca / viMzatiH triMzat paJcadaza ca daza catuSu vastUnAm // 343 / / artha-pUrva jJAnake caudaha bheda haiM jinameMse pratyekameM kramase daza, caudaha, ATha,aThAraha, mAraha, bAraha, solaha, vIsa, tIsa, paMdraha, daza, daza, daza, daza vastu nAmaka adhikAra haiN| caudaha pUrvake nAma ginAte haiN| uppAyapuvagANiyaviriyapavAdatthiNatthiyapavAde / NANAsaccapavAde AdAkammappavAde ya // 344 // paJcAkkhANe vijANuvAdakallANapANavAde ya / kiriyAvisAlapuve kamasotha tiloyaviMdusAre ya // 345 // utpAdapUrvAgrAyaNIyavIryapravAdAstinAstikapravAdAni / jJAnasatyapravAde AtmakarmapravAde ca // 344 / / pratyAkhyAnaM vIryAnuvAdakalyANaprANavAdAni ca / kriyAvizAlapUrva kramazaH atha trilokavindusAraM ca // 345 // artha-utpAdapUrva, AgrAyaNIyapUrva, vIryapravAda, astinAstipravAda, jJAnapravAda, satyapravAda, AtmapravAda, karmapravAda, pratyAkhyAna, vIryAnuvAda, kalyANavAda, prANavAda, kriyAvizAla, trilokavindusAra, isa tarahase ye kramase pUrvajJAnake caudaha bheda haiM / bhAvArthavastujJAnake Upara eka 2 akSarakI vRddhike kramase padasaMghAtaAdikI vRddhi hote 2 jaba kramase daza vastukI vRddhi hojAya taba pahalA utpAdapUrva hotA hai / isake Age kramase akSara pada saMghAta AdikakI vRddhi hote 2 jaba caudaha vastukI vRddhi hojAya taba dUsarA AgrAyaNIya pUrva hotA hai / isake Age bhI kramase akSara pada saMghAta AdikI vRddhi hote 2 jaba kramase ATha vastukI vRddhi hojAya taba tIsarA vIryapravAda hotA hai / isake Age kramase akSarAdikakI vRddhi hote 2 jaba aThAraha vastukI vRddhi hojAya taba cauthA astinAstipravAda hotA hai / isa hI taraha Ageke pAMcame Adika pUrva bhI kramase bAraha, bAraha, solaha, vIsa, tIsa, pandraha, daza, daza, daza, daza, vastukI vRddhike honese hote haiN| arthAt astinAstipravAdake Upara kramase bAraha vastukI vRddhi honese pAMcamA jJAnapravAda, For Private And Personal Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / aura jJAnapravAdake Upara bhI kramase bAraha vastukI vRddhi honese satyapravAda hotA hai / isa hI taraha Ageke AtmapravAda AdikakA pramANa bhI samajhanA caahiye| ___ caudaha pUrvake samasta vastukI aura unake adhikArabhUta samasta prAbhRtoMke jor3akA pramANa batAte haiN| paNaNaudisayA vatthU pAhuDayA tiyasahassaNavayasayA / edesu coisesu vi puvesu havaMti milidANi // 346 // * paJcanavatizatAni vastUni prAbhRtakAni trisahasranavazatAni / eteSu caturdazasvapi pUrveSu bhavanti militAni // 346 // / artha-ina caudaha pUrvoke sampUrNa vastuoMkA jor3a ekasau pacAnave ( 195 ) hotA hai / aura eka 2 vastumeM vIsa 2 prAbhRta hote haiM isa liye sampUrNa prAbhRtoMkA pramANa tIna hajAra nau sau ( 3900 ) hotA hai / pahale vIsaprakArakA jo zrutajJAna batAyA thA usa hIkA do gAthAoMmeM upasaMhAra karate haiM / atthakkharaM ca padasaMghAtaM paDivattiyANijogaM ca / dugavArapAhuDaM ca ya pAhuDayaM vatthu putvaM ca // 347 // kamavaNNuttaravaDDiya tANa samAsA ya akkharagadANi / NANaviyappe vIsaM gaMthe bArasa ya codasayaM // 348 // arthAkSaraM ca padasaMghAtaM pratipattikAnuyogaM ca / dvikabAraprAbhRtaM ca ca prAbhRtakaM vastu pUrva ca // 347 // kramavarNottavardhite teSAM samAsAzca akSaragatAH / jJAnavikalpe viMzatiH granthe dvAdaza ca caturdazakam // 348 // artha-arthAkSara, pada, saMghAta, pratipattika, anuyoga, prAmRtaprAbhRta, prAbhRta, vastu, pUrva, ye nava tathA kramase eka 2 akSarakI vRddhike dvArA utpanna honevAle akSarasamAsa Adi nava isa taraha aThAraha bheda dravya zrutake hote haiN| paryAya aura paryAyasamAsake milAnese vIsa bheda jJAnarUpa zrutake hote haiN| yadi grantharUpa zrutakI vivakSA kI jAya to AcArAGga Adi bAraha aura utpAdapUrva Adi caudaha bheda hote haiM / dvAdazAGgake samasta padoMkI saMkhyA batAte haiM / bAruttarasayakoDI tesIdI tahaya hoMti lakkhANaM / . aThThAvaNNasahassA paMceva padANi aMgANaM // 349 // dvAdazottarazatakoTyaH tryazItistathA ca bhavanti lakSAnAm / ... .. aSTApaJcAzatsahasrANi pazcaiva padAni aMGgAnAm / / 349 // For Private And Personal Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 133. artha - dvAdazAGgake samasta pada eka sau bAraha karor3a jyAsI lAkha aTThAvana hajAra pAMca ( 1128358005 ) hote haiM / aGgabAhya akSara kitane haiM unakA pramANa batAte haiM / aDakoDieyalakkhA aTThasahassA ya eyasadigaM ca / paNNattari vaNNAo paiNNayANaM pamANaM tu // 350 // aSTakoTye lakSANi aSTasahasrANi ca ekazatakaM ca / paJcasaptatiH varNAH prakIrNakAnAM pramANaM tu // 350 // artha -- ATha karor3a eka lAkha ATha hajAra ekasau pacahattara ( 80108175) prakIrNaka ( aGgabAhya ) akSaroMkA pramANa hai / cAra gAthAoM dvArA ukta arthako samajhane kI prakriyA batAte haiM / tettIsa jaNAI sattAvIsA sarA tahA bhaNiyA / cattAri ya jogavahA causaTThI mUlavaNNAo // 351 // trayastriMzat vyaMjanAni saptaviMzatiH svarAstathA bhaNitAH / catvArazca yogavahAH catuHSaSThiH mUlavarNAH // 351 // artha - tetIsa vyaMjana sattAIsa vara cAra yogavAha isa taraha kula cauMsaTha mUlavarNa hote haiM / bhAvArtha - kharake vinA jinakA uccAraNa na ho sake aise ardhAkSaroMko vyaMjana kahate haiN| unake k kh se lekara ha paryanta tetIsa bheda haiM / a i u R lR e ai o au ye nava svara haiM, inake hakha dIrghaplutakI apekSA sattAIsa bheda hote haiM / anukhAra visarga jihvAmUlIya upadhUmAnIya ye cAra yogavAha haiM / saba milakara cauMsaTha anAdinidhana mUlavarNa haiM / yadyapi dIrgha lR varNa saMskRta meM nahIM hai taba bhI anukaraNameM athavA dezAntaroMkI bhASA meM AtA hai isaliye cauMsaTha varNoM meM isakA bhI pATha hai 1 causadvipadaM viraliya dugaM ca dAuNa saMguNaM kiyA / ruUNaM ca kue puNa sudaNANassakkharA hoMti // 352 // catuHSaSThipadaM viralayitvA dvikaM ca dattvA saMguNaM kRtvA / rUpone ca kRte punaH zrutajJAnasyAkSarANi bhavanti // 352 // artha- ukta cauMsaTha akSaroMkA viralana karake pratyekake Upara dokA aGka dekara paraspara sampUrNa do aGkoMkA guNA karanese labdha rAzimeM eka ghaTA denese jo pramANa rahatA hai utane hI zruta jJAnake akSara hote haiM / akSara kitane haiM usakA pramANa batAte haiM / For Private And Personal Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 134 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| ekaTTa ca ca ya chassattayaM ca ca ya sunnnnstttiysttaa| suNNaM Nava paNa paMca ya eka chakkekago ya paNagaM ca // 353 // ekASTa ca ca ca SaTsaptakaM ca ca ca zUnyasaptatrikasapta / zUnyaM nava paJca paJca ca ekaM SaTkaikakazca paJcakaM ca // 353 // . artha-paraspara guNA karanese utpanna honevAle akSaroMkA pramANa yaha hai / eka ATha cAra cAra chaha sAta cAra cAra zUnya sAta tIna sAta zUnya nava pAMca pAMca eka chaha eka pAMca / bhAvArtha-18446744073709551615 itane aGgapraviSTa aura aGgabAhya zrutake samasta apunarukta akSara haiM / punarukta akSaroM kI saMkhyAkA niyama nahIM hai| ina akSaroM se aGgapraviSTa aura aGgabAhya zrutake akSaroMkA vibhAga karate haiM / majjhimapadakkharavahidavaNNA te aMgapugapadANi / sesakkharasaMkhA o paiNNayANaM pamANaM tu // 354 // madhyamapadAkSarAvahitavarNAste aGgapUrvagapadAni / zeSAkSarasaMkhyA aho prakIrNakAnAM pramANaM tu // 354 // artha-madhyamapadake akSaroMkA jo pramANa hai usakA samasta akSaroMke pramANameM bhAga denese jo labdha Ave utane aGga aura pUrvagata madhyama pada hote haiN| zeSa jitane akSara raheM utanA aGgabAhya akSaroMkA pramANa hai| bhAvAthe--pahale madhyama padake akSaroMkA pramANa batAyA hai ki eka madhyama padameM solahasau cauMtIsa karor3a tirAsI lAkha sAta hajAra AThasau aThAsI akSara hote haiM / jaba itane akSaroMkA eka pada hotA hai taba samasta akSaroMke kitane pada hoMge isa taraha trairAzika karanese--arthAt phalarAzi ( eka madhyama pada ) aura icchArAzikA (samasta akSaroMkA) paraspara guNA kara usameM pramANa rAzikA (eka madhyamapadake samasta akSaroMke pramANakA ) bhAga denese jo labdha Ave vaha samasta madhyama padoMkA pramANa hai / ina samasta madhyama padoMke jitane akSara hue ve aGgapraviSTa akSara haiM aura jo zeSa akSara rahe ve aGgabAhya akSara haiN| teraha gAthAoMmeM aGgoMke aura pUrvoke padoMkI saMkhyA batAte haiN| AyAre suddayaDe ThANe samavAyaNAmage aNge| tatto bikkhApaNNattIe NAhassa dhammakahA // 355 // to vAsayaajjhayaNe aMtayaDe guttarobavAdadase / paNhANaM vAyaraNe vivAyasutte ya padasaMkhA // 356 // AcAre sUtrakRte sthAne samavAyanAmake aGge / tato vyAkhyAprajJaptau nAthasya dharmakathAyAM // 355 // For Private And Personal Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaar| 135 tata upAsakAdhyayane antakRte anuttaraupapAdadaze / praznAnAM vyAkaraNe vipAkasUtre ca padasaMkhyA // 356 // artha-AcArAga, sUtrakRtAGga, sthAnAGga, samavAyAGga, vyAkhyAprajJapti, dharmakathAna, upAsakAdhyayanAja, antaHkRddazAGga, anuttaraupapAdikadazAGga, praznavyAkaraNa, aura vipAkasUtra ina gyAraha aGgoMke padoMkI saMkhyA kramase nimnalikhata haiM / aTThArasa chattIsaM bAdAlaM aDakaDI aDaci chappaNNaM / sattari aTThAvIsaM caudAlaM solasasahassA // 357 // igidgapaMceyAraM tivIsadutiNaudilakkha turiyaadii| culasIdilakkhameyA koDI ya vivAgasUttamhi // 358 // aSTAdaza SaTtriMzat dvAcatvAriMzat aSTakRtiH aSTadvi SaTpaJcAzat / saptatiH aSTAviMzatiH catuzcatvAriMzat SoDazasahasrANi // 357 // ekadvipaJcaikAdazatrayoviMzatidvitrinavatilakSaM caturthAdiSu / caturazItilakSamekA koTizca vipAkasUtre / / 358 // artha-AcArAGgameM aThAraha hajAra pada haiM, sUtrakRtAGgameM chattIsa hajAra, sthAnAGgameM viyAlIsa hajAra, samavAyAGgameM eka lAkha cauMsaTha hajAra, vyAkhyAprajJaptimeM do lAkha aTThAIsa hajAra, dharmakathAGgameM pAMca lAkha chappana hajAra, upAsakAdhyayanAGgameM gyAraha lAkha sattara, aMtaHkRddazAGgameM teIsa lAkha aTThAI hajAra, anuttaraupapAdika dazAGgameM bAnave lAkha cavAlIsa hajAra, praznavyAkaraNa aGgameM tirAnave lAkha solaha hajAra pada haiM / tathA gyArahame vipAkasUtra aGgameM eka karor3a caurAsI lAkha pada haiM / sampUrNa padoMkA jor3a batAte haiN| vApaNanaranonAnaM eyAraMge judI hu vAdamhi / kanajatajamatAnanamaM janakanajayasIma vAhire vaNNA // 359 // . vApaNanaranonAnaM ekAdazAGge yutirhi vAde / kanajatajamatAnanamaM janakanajayasIma bAhye varNoH // 359 // artha-pUrvokta gyAraha aGgoke padoMkA jor3a cAra karor3a pandraha lAkha do hajAra (41 502000) hotA hai / bArahame dRSTivAda aGgameM sampUrNa pada 1086856005 hote haiN| aura aGgabAhya akSaroMkA pramANa ATha karor3a eka lAkha ATha hajAra eka sau pacahattara (80108175 ) hai / bArahame aGgake bheda aura unake padoMkA pramANa batAte haiM / For Private And Personal Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 136 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / cNdrvijNbudiivydiivsmuddyviyaahpnnnnttii| pariyammaM paMcavihaM suttaM paDhamANijogamado // 360 // puvaM jalathalamAyA AgAsayarUvagayamimA paMca / bhedA hu cUliyAe tesu pamANaM iNaM kamaso // 361 // candraravijambUdvIpakadvIpasamudrakavyAkhyAprajJaptayaH / parikarma paJcavidhaM sUtraM prathamAnuyogamataH // 360 // pUrva jalasthalamAyAkAzakarUpagatA ime paJca / bhedA hi cUlikAyAH teSu pramANamidaM kramazaH // 361 // artha-bArahame dRSTivAda aGgake pAMca bheda haiM-parikarma sUtra prathamAnuyoga pUrvagata cuulikaa| isameM parikamake pAMca bheda haiM-candraprajJapti sUryaprajJapti jambUdvIpaprajJapti dvIpasAgaraprajJapti vyAkhyAprajJapti / pUrvagatake caudaha bheda haiM jinakA varNana Age kareMge / cUlikAke pAMca bheda haiM jalagatA sthalagatA mAyAgatA AkAzagatA ruupgtaa| aba inake padoMkA pramANa kramase batAte haiN| gatanama managaM gorama maragata javagAtanonanaM jajalakkhA / mananana dhamamananonananAmaM ranadhajadharAnanajalAdI // 362 // yAjakanAmenAnanamedANi padANi hoti parikamme / kAnavadhivAcanAnanameso puNa cUliyAjogo // 363 // gatanama managaM gorama maragata javagAtanonanaM jajalakSANi / mananana dhamamananonananAmaM ranadhajadharAnana jalAdiSu // 362 // yAjakanAmenAnanametAni padAni bhavanti parikarmaNi / kAnavadhivAcanAnanameSaH punaH cUlikAyogaH // 363 // artha-kramase candraprajJaptimeM chattIsa lAkha pAMca hajAra, sUryaprajJaptimeM pAMca lAkha tIna hajAra, jambUdvIpaprajJaptimeM tIna lAkha paccIsa hajAra, dvIpasAgaraprajJaptimeM bAvana lAkha chattIsa hajAra, vyAkhyAprajJaptimeM caurAsI lAkha chattIsa hajAra pada haiM / sUtra meM aThAsI lAkha pada haiM / prathamAnuyogameM pAMca hajAra pada haiM / caudaha pUrvomeM pacAnave karor3a pacAsa lAkha pAMca pada haiN| pAMco cUlikAoMmeMse pratyekameM do karor3a nau lAkha navAMsI hajAra do sau pada haiN| candraprajJapti Adi pAMcaprakArake parikarmake padoMkA jor3a eka karor3a ikyAsI lAkha pAMca hajAra hai / pAMca prakArakI cUlikAke padoMkA jor3a daza karor3a unacAsa lAkha chayAlIsa hajAra (104946000 ) hai / bhAvArtha-yahAM para jo akSara tathA padoMkA pramANa batAyA hai vaha apunarukta akSara tathA padoMkA pramANa samajhanA / For Private And Personal Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / caudaha pUrvomeMse pratyeka pUrvakeM padoMkA pramANa batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 137 paNadAla paNatIsa tIsa paNNAsa paNNa terasadaM / udI dAla putre paNavaNNA terasasayAI || 364 // chassaya paNNAsAIM causayapaNNAsa chasayapaNuvIsA / fafe lakkhehi du guNiyA paMcama rUUNa chajjudA chaTThe // 365 // paJcAzadRSTacatvAriMzat paJcatriMzat triMzat paJcAzat paJcAzat trayodazazatam / navatiH dvAcatvAriMzat pUrve paJcapaJcAzat trayodazazatAni // 364 // SaTchatapaJcAzAni catuHzatapaJcAzat SaTchatapaJcaviMzatiH / dvAbhyAM lakSAbhyAM tu guNitAni paJcamaM rUponaM SaTyutAni SaSThe || 365 // 1 artha -- caudaha pUrvo meM se kramase prathama utpAda pUrva meM eka karor3a pada haiN| dUsare AprAyaNIya pUrvameM chyAnave lAkha pada haiN| tIsare vIryapravAda meM sattara lAkha pada haiM / caturtha astinAstipravAda pUrvameM sATha lAkha pada haiN| pAMca jJAnapravAda meM eka kama eka karor3a ( 9999999 ) pada haiN| chaTThe satyapravAda pUrvameM eka karor3a chaha (10000006) pada haiM / sAtame AtmapravAdameM chavvIsa karor3a pada haiM / AThame karmapravAda pUrva meM eka karor3a assI lAkha pada haiN| naume pratyAkhyAna pUrvameM caurAsI lAkha pada haiM / dazame vidyAnuvAda pUrva meM eka karor3a daza lAkha pada haiM / gyArahame kalyANavAda pUrvameM chavvIsa karor3a pada haiM / bArahame prANAvAda pUrvameM teraha karor3a pada haiM | terahame kriyAvizAla pUrva meM nau karor3a pada haiM / caudahame trilokabindusArameM bAraha karor3a pacAsa lAkha pada haiN| bhAvArtha - caudaha pUrvomeMse kisa 2 pUrvameM kitane 2 pada haiM yaha ina do gAthAoMmeM batA diyA hai / aba prakaraNa pAkara yahAM para dvAdazAGga tathA caudaha pUrvoMmeM kisa 2 viSayakA varNana hai yaha saMkSepase vizeSa batAyA jAtA hai / prathama AcArAGgameM 'kisa taraha AcaraNa karai ? kisa taraha khar3A ho ? kisa taraha baiThe ? kisa taraha zayana karai ? kisa taraha bhASaNa karai ? kisa taraha bhojana kare ? pApakA bandha kisa taraha se nahIM hotA ?' ityAdi praznoMke anusAra 'yatnapUrvaka AcaraNa karai, yatnapUrvaka khar3A ho, yatnapUrvaka baiThe, yatnapUrvaka zayana karai, yatna pUrvaka bhASaNa karai, yalapUrvaka bhojana kare isa taraha se pApakA bandha nahIM hotA' ityAdi uttararUpa vAkyoMke dvArA muniyoMke samasta AcaraNakA varNana kiyA hai' / dUsare sUtrakRtAGgameM jJAnavinaya Adi nirvighna adhyayanakriyAkA athavA prajJApanA kalpAkalpa chedopasthApanA Adi vyavahAradharmakriyAkA, tathA svasamaya aura parasamayakA svarUpa sUtroMke dvArA batAyA hai / tIsare sthAnAGgameM sampUrNa dravyoM ke For Private And Personal 1 kathaM ghare kathaM ciTThe kathamAse kathaM sae, kathaM bhuMjIjja bhAsejja jado pAvaM Na baMdhaI" isake uttara meM "jadaM care jadaM ciTThe jadamAse jadaM saye jadaM bhujIjja bhAsejja evaM pAvaM Na baMdhaI" ityAdi // go. 18 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 138 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ekase lekara kitane vikalpa hosakate haiM una vikalpoMkA varNana kiyA hai / jaise sAmAnyakI apekSAse jIvadravyakA eka hI sthAna (vikalpa bheda) hai, saMsArI aura muktakI apekSAse do bheda haiM, utpAda vyaya dhrauvyakI apekSAse tIna bheda hai, cAra gatiyoMkI apekSAse cAra bheda haiM, ityAdi / isa hI taraha pudgala Adika dravyoMke bhI vikalpa smjhnaa| cauthe samavAyAGgameM sampUrNa dravyoMmeM paraspara kisa 2 dharmakI apekSAse sAdRzya hai yaha batAyA hai / pAcame vyAkhyAprajJapti aGgameM jIva hai yA nahIM ? vaktavya hai athavA avaktavya hai ? nitya hai yA anitya hai ? eka hai yA aneka hai ? ityAdi sATha hajAra praznoMkA vyAkhyAna hai / chaTTe nAthadharmakathA athavA jJAtRdharmakathA aGgameM jIvAdi vastuoMkA svabhAva, tIrthakaroM kA mAhAtmya, tIrthaMkaroMkI divyadhvanikA samaya tathA mAhAtmya, uttama kSamA Adi daza dharma, samyagdarzanAdi ratnatrayadharmakA svarUpa batAyA hai / tathA gaNadhara indra cakravartI AdikI kathA upakathAoMkA varNana hai / sAtame upAsakAdhyayana aGgameM upAsakoMkI ( zrAvakoMkI) samyagdarzanAdika gyAraha pratimAsambandhI vrata guNa zIla AcAra tathA dUsare kriyA kANDa aura unake mantrAdikoMkA savistara varNana kiyA hai / AThame antaHkRddazAGgameM pratyeka tIrthakarake tIrthameM jo daza 2 muni cAra prakArakA tIvra upasarga sahana karake saMsArake antako prApta hue unakA varNana hai / naume anuttaraupadAdikadazAGgameM pratyeka tIrthakarake tIrthameM honevAle una daza dakSa muniyoMkA varNana hai jo ki ghora upasargako sahana karake antameM samAdhike dvArA apane prANoMkA tyAga karake vijaya Adi pAMca prakArake anuttara vimAnoMmeM utpanna hue / dazame praznavyAkaraNa aGgameM dUtavAkya naSTa muSTi cintA Adi aneka prakArake praznoMke anusAra tIna kAlasambandhI dhana dhAnyAdikA lAbhAlAbha sukha duHkha jIvana maraNa jaya parAjaya Adi phalakA varNana hai / aura praznake anusAra AkSepaNI vikSepaNI saMvejanI nirvajanI ina cAra prakArakI kathAoMkA varNana hai / gyArahame vipAkasUtra meM dravyakSetra kAla bhAvake anusAra zubhAzubha karmoM kI tIvra maMda madhyama Adi aneka prakArakI anubhAga-zaktike phala denerUpa vipAkakA varNana hai / bArahame dRSTivAda aGgameM tIna sau tresaTha mithyA matoM kA varNana aura unakA nirAkaraNa hai| dRSTivAda aGgake pAMca bheda haiM parikarma sUtra prathamAnuyoga pUrvagata cUlikA / parikarmameM gaNita ke karaNasUtroM kA varNana hai / isake (parikarmake ) pAMca bheda haiM, candraprajJapti sUryaprajJapti jambUdvIpaprajJapti dvIpasAgaraprajJapti vyAkhyAprajJapti / candraprajJaptimeM candramAsambandhI vimAna Ayu parivAra Rddhi gamana hAni vRddhi pUrNa grahaNa ardha grahaNa caturthAMza grahaNa AdikA varNana hai / isa hI prakAra sUryaprajJaptimeM sUryasambandhI Ayu parivAra gamana grahaNa AdikA varNana hai / jambUdvIpaprajJaptimeM jambUdvIpasambandhI meru 1 eka tIrthakarake anantara jaba taka dUsarA tIrthakara utpanna na ho taba takake samayako prathama tIrthakarakA tIrtha kahate haiN| For Private And Personal Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 139 gommttsaarH| kulAcala mahAhda ( talAva ) kSetra kuMDa vedikA vana vyantaroMke AvAsa mahAnadI AdikA varNana hai / dvIpasAgaraprajJaptimeM asaMkhyAta dvIpa aura samudroMkA kharUpa tathA vahAMpara hone. vAle akRtrima caityAlayoMkA varNana hai| vyAkhyAprajJaptimeM bhavya abhavya-bheda pramANa lakSaNa rUpI arUpI jIva ajIva dravyoMkA aura anantarasiddha paraMparAsiddhoMkA tathA dUsarI vastuoMkA bhI varNana hai / dRSTivAdake dUsare bheda--sUtrameM tInasau tresaTha mithyAdRSTiyoMkA pUrvapakSapUrvaka nirAkaraNa hai| tIsare bheda prathamAnuyogameM tresaTha zalAkA-puruSoMkA varNana hai / cauthe pUrvake caudaha bheda haiM / unameM kisa 2 viSayakA varNana hai yaha saMkSepase kramase batAte haiM / utpAdapUrvameM pratyeka dravyake utpAda vyaya dauvya aura unake saMyogI dharmoMkA varNana hai / ApAyaNIya pUrvameM dvAdazaGgameM pradhAnabhUta sAtasau sunaya tathA durNaya paJcAstikAya SaDdravya sapta tatva nava padArtha AdikA varNana hai / vIryAnuvAdameM AtmavIrya paravIrya ubhayavIrya kAlavIrya tapovIrya dravyavIrya guNavIrya paryAyavIrya Adi anekaprakArake vIrya ( sAmarthya ) kA varNana hai| astinAstipravAdameM syAdasti syAnnAsti Adi saptabhaMgIkA varNana hai / jJAnapravAdameM mati zruta avadhi manaHparyaya kevala rUpa pramANa-jJAna, tathA kumati kuzruta vibhaGga rUpa apramANa jJAnake svarUpa saMkhyA viSaya phalakA varNana hai / satyapravAdameM ATha prakArake zabdoccAraNake sthAna, pAMca prayatna, vAkyasaMskAra ke kAraNa, ziSTa duSTa zabdoM ke prayoga, lakSaNa, vacanake bheda, bAraha prakArakI bhASA, aneka prakArake asatyavacana, dazaprakArakA satyavacana, vAggupti, mauna AdikA varNana hai / AtmapravAdameM AtmAke kartRtva Adi aneka dharmoM kA varNana hai / karmapravAdameM mUlottara prakRti tathA baMdha udaya udIraNA Adi karmakI aneka avasthAoMkA varNana hai / pratyAkhyAnapUrvameM nAma sthApanA dravya kSetra kAla bhAva, puruSake saMhanana AdikI apekSAse sadoSa vastukA tyAga, upavAsakI vidhi, pAMca samiti, tIna gupti AdikA varNana hai| vidyAnuvAdameM aMguSThaprasenA Adi sAtasau alpavidyA, tathA rohiNI Adi pAMcasau mahA vidyAoMkA svarUpa sAmarthya mantra tantra pUjA-vidhAna AdikA, tathA siddha vidyAoMkA phala aura antarikSa bhauma aMga khara khapna lakSaNa vyaMjana chinna ina ATha mahAnimittoMkA varNana hai / kalyANavAdameM tIrthaMkarAdike garbhAvataraNAdi kalyANa, unake kAraNa puNyakarma SoDaza bhAvanA AdikA, tathA candra sUrya graha nakSatroMke cArakA, grahaNa zakuna Adike phalakA varNana hai| prANAvAdameM kAyacikitsA Adi ATha prakArake AyurvedakA, iDA piMgalA AdikA, daza prANoM ke upakAraka apakAraka dravyoMkA gatiyoM ke anusArase varNana kiyA hai / kriyAvizAlameM saMgIta chaMda alaGkAra puruSoMkI bahattara kalA strIke cauMsaTha guNa, zilpAdivijJAna, garbhAdhAnAdi kriyA, nitya naimittika kriyAoMkA varNana hai / trilokabindusArameM lokakA kharUpa, chattIsa parikarma, ATha vyavahAra, cAra bIja, mokSakA svarUpa, usake gamanakA kAraNa, kriyA, mokSasukhake kharUpakA varNana hai / dRSTivAdanAmaka bArahame aMgakA pAcamA For Private And Personal Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 140 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / bheda cUlikA hai, usake pAMca bheda haiM, jalagatA sthalagatA mAyAgatA AkAzagatA rUpagatA / inameMse jalagatAmeM jalagamana agnistambhana agnibhakSaNa agnikA Asana agnipraveza Adi ke mantra tantra tapazcaryA AdikA varNana haiM / sthalagatAmeM meru kulAcala bhUmi AdimeM praveza zIghragamana Adike kAraNa mantra tantra AdikA varNana hai / mAyAgatA meM indrajAla sambandhI mantrAdikA varNana hai / AkAzagatA meM AkAzagamana ke kAraNa mantra tatra AdikA varNana hai / rUpagatA meM siMhAdika aneka prakArake rUpa banAneke kAraNabhUta mantrAdikA varNana hai / aGgabAhya zrutake bheda ginAte haiM / sAmAiyacauvIsatthayaM tado vaMdanA paDikkamaNaM / desi kidiyammaM dasaveyAlaM ca uttarajjhayaNaM // 366 // kappavavahArakappAkappiyamahakappiyaM ca puMDariyaM / mahapuMDarIyaNisihiyamidi codasamaMgavAhirayaM // 367 // sAmAyikacaturviMzastavaM tato vaMdanA pratikramaNam / vainayikaM kRtikarma dazavaikAlikaM ca uttarAdhyayanam // 366 // kalpyavyavahAra--kalpAkalipyaka - mahAkalpyaM ca puMDarIkam / mahApuMDarIkaniSiddhike iti caturdazAGgabAhyam // 367 // artha -- sAmAyika, caturviMzastava, vandanA, pratikramaNa, vainayika, kRtikarma, dazavaikA - lika, uttarAdhyayana, kalpavyavahAra, kalpAkarUpya, mahAkalpa, puMDarIka, mahApuMDarIka, niSiddhikA ye aGgabAhyazrutake caudaha bheda haiM / zrutajJAnakA mAhAtmya batAte haiM / sudakevalaM ca gANaM doNNivi sarisANi hoMti bohAdo / sudaNANaM tu parokkhaM paJcakkhaM kevalaM gANaM // 368 // zrutakevalaM ca jJAnaM dve'pi sadRze bhavato bodhAt / zrutajJAnaM tu parokSaM pratyakSaM kevalaM jJAnam // 368 // artha -- jJAnakI apekSA zruta jJAna tathA kevala jJAna donoM hI sadRza haiM / parantu donoM meM antara yahI hai ki zruta jJAna parokSa hai aura kevala jJAna pratyakSa hai / bhAvArtha - jisa taraha zruta jJAna sampUrNa dravya aura unakI paryAyoMko jAnatA hai usa hI taraha kevala jJAna bhI sampUrNa dravya aura paryAyoMko jAnatA hai / vizeSatA itanI hI hai ki zruta jJAna indriya aura manakI sahAyatA se hotA hai isaliye isakI amUrta padArthoMmeM aura unakI arthaparyAya tathA dUsare sUkSma aMzo meM spaSTarUpase pravRtti nahIM hotI / kintu kevala jJAna nirAvaraNa honeke kAraNa samasta padArthoM ko spaSTarUpase viSaya karatA hai / For Private And Personal Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| kramaprApta avadhi jJAnakA nirUpaNa karate haiM / avahIyaditti ohI sImANANetti vaNiyaM samaye / bhavaguNapaJcayavihiyaM jamohiNANetti NaM ti // 369 // avadhIyate ityavadhiH sImAjJAnamiti varNitaM samaye / bhavaguNapratyayavidhikaM yadvadhijJAnamiti idaM bruvanti // 369 // artha-dravya kSetra kAla bhAvakI apekSAse jisake viSayakI sImA ho usako avadhi jJAna kahate haiM / isa hI liye paramAgamameM isako sImAjJAna kahA hai / tathA isake jinendradevane do bheda kahe haiM, eka bhavapratyaya dUsarA guNapratyaya / bhAvArtha-nArakAdi bhavakI apekSAse avadhijJAnAvaraNa karmakA kSayopazama hokara jo avadhijJAna ho usako bhavapratyaya avadhi kahate haiM / jo samyagdarzanAdi kAraNoMkI apekSAse avadhijJAnAvaraNa karmakA kSayopazama hokara avadhijJAna hotA hai usako guNapratyaya avadhi kahate haiM / isake viSayako parimita honese isa jJAnako avadhijJAna athavA sImAjJAna kahate haiM / yadyapi dUsare matijJAnAdike viSayakI bhI sAmAnyase sImA hai, isaliye dUsare jJAnoMko bhI avadhijJAna kahanA cAhiye; tathApi samabhirUDhanayakI apekSAse jJAnavizeSako hI avadhi jJAna kahate haiN| donoMprakArake avadhi jJAnakA khAmI tathA kharUpa batAte haiN| bhavapaJcaigo suraNirayANaM titthevi svaNguttho| guNapaJcaigo NaratiriyANaM saMkhAdicihnabhavo // 370 // bhavapratyayakaM suranArakANAM tIrthe'pi sarvAGgottham / guNapratyayakaM naratirazcAM saMkhAdicihnabhavam // 370 // artha-bhavapratyaya avadhijJAna deva nArakI tathA tIrthaMkaroMke hotA hai| aura yaha jJAna sampUrNa aGgase utpanna hotA hai| guNapratyaya avadhijJAna paryApta manuSya tathA saMjJI paMcendriya tiryaMcoMke bhI hotA hai / aura yaha jJAna zaMkhAdi cihnoMse hotA hai / bhAvArtha-nAbhike Upara zaMkha padma vajra khastika kalaza Adi jo zubha cihna hote haiM; usa jagaha ke AtmapradezoMmeM honevAle avadhijJAnAvaraNa karmake kSayopazamase guNapratyaya avadhijJAna hotA hai| kintu bhavapratyaya avadhi sampUrNa AtmapradezoMse hotA hai / uttarArdhameM prakArAntarase sAmAnya avadhika tathA pUrvArdhameM guNapratyaya avadhike bhedoMko ginAte haiN| guNapaJcaigo chaddhA aNugAvaTThidapavaDDamANidarA / desohI paramohI sabohitti ya tidhA ohI // 371 // For Private And Personal Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 142 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / guNapratyayakaH SoDhA anugAvasthitapravardhamAnetare / dezAvadhiH paramAvadhiH sarvAvadhiriti ca tridhA avadhiH // 371 // artha-guNapratyaya avadhijJAnake chaha bheda haiM, anugAmI ananugAmI avasthita anavasthita vardhamAna hIyamAna / tathA sAmAnyase avadhijJAnake dezAvadhi paramAvadhi sarvAvadhi isatarahase tIna bheda bhI hote haiM / bhAvArtha-jo avadhijJAna apane khAmI jIvake sAtha jAya usako anugAmI kahate haiM / isake tIna bheda haiM, kSetrAnugAmI bhavAnugAmI ubhayAnugAmI / jo dUsare kSetrameM apane svAmIke sAtha jAya usako kSetrAnugAmI kahate haiN| jo dUsare bhavameM sAtha jAya usako bhavAnugAmI kahate haiM / jo dUsare kSetra tathA bhava donoMmeM sAtha jAya usako ubhayAnugAmI kahate haiM / jo apane khAmI jIvake sAtha na jAya usako ananugAmI kahate haiM, isake bhI tIna bheda haiM kSetrAnanugAmI bhavAnanugAmI ubhayAnanugAmI / jo sUryamaNDalake samAna na ghaTe na baDhe usako avasthita kahate haiM / jo candramaNDalakI taraha kabhI kama ho kabhI adhika ho usako anavasthita kahate haiM / jo zuklapakSake candrakI taraha apane antima sthAnataka bar3hatA jAya usako vardhamAna avadhi kahate haiM / jo kRSNapakSake candrakI taraha antima sthAnataka ghaTatA jAya usako hIyamAna kahate haiN| bhavapaJcaigo ohI desohI hodi paramasabohI / guNapaJcaigo NiyamA desohI vi ya guNe hodi // 372 // bhavapratyayako'vadhiH dezAvadhiH bhavati prmsrvaavdhii| ___guNapratyayako niyamAt dezAvadhirapi ca guNe bhavati / / 372 // artha-bhavapratyaya avadhi niyamase dezAvadhi hI hotA hai / aura darzanavizuddhi Adi guNoMke nimittase honevAlA guNapratyaya avadhi jJAna dezAvadhi paramAvadhi sarvAvadhi isa taraha tInoM prakArakA hotA haiN| desohissa ya avaraM Naratiriye hodi saMjadamhi varaM / paramohI savohI caramasarIrassa viradassa // 373 // dezAvadhezca avaraM naratirazcoH bhavati saMyate varam / / paramAvadhiH sarvAvadhiH caramazarIrasya viratasya // 373 // artha-jaghanya dezAvadhi jJAna saMyata tathA asaMyata donoM hI prakArake manuSya tathA tiryacoMke hotA hai| utkRSTa dezAvadhi jJAna saMyata jIvoMke hI hotA hai| kintu paramAvadhi aura sarvAvadhi caramazarIrI aura mahAvratIke hI hotA hai / paDivAdI desohI appaDivAdI havaMti sesA o| micchattaM aviramaNaM Na ya paDivajaMti carimaduge // 374 // For Private And Personal Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| pratipAtI dezAvadhiH apratipAtinau bhavataH zeSau aho / mithyAtvamaviramaNaM na ca pratipadyate caramadvike // 374 // - artha-dezAvadhi jJAna pratipAtI hotA hai| aura paramAvadhi tathA sarvAvadhi apratipAtI hote haiN| tathA paramAvadhi aura sarvAvadhivAle jIva niyamase mithyAtva aura avrata avasthAko prApta nahIM hote / bhAvArtha-samyaktva aura cAritrase cyuta hokara mithyAtva aura asaMyamakI prAptiko pratipAta kahate haiM / yaha pratipAta dezAvadhivAlekA hI hotA hai| paramAvadhi aura sarvAvadhivAlekA nahIM hotaa| avadhi jJAnakA dravyAdi catuSTayakI apekSAse varNana karate haiM / davaM khettaM kAlaM bhAvaM paDi rUvi jANade ohii| avarAdukkassotti ya viyapparahido du sabohI // 375 // dravyaM kSetraM kAlaM bhAvaM prati rUpi jAnIte avadhiH / avarAdutkRSTa iti ca vikalparahitastu sarvAvadhiH // 375 // artha-jaghanya bhedase lekara utkaSTa bhedaparyanta saba hI avadhi jJAna dravya kSetra kAla bhAvakI apekSAse rUpi ( pudgala ) dravyako hI jAnatA hai| tathA usake sambandhase saMsArI jIva dravyako bhI jAnatA hai| kintu sarvAvadhi jJAnameM jaghanya utkRSTa Adi bheda nahIM haiM-vaha nirvikalpa hai| avadhi jJAnake viSayabhUta sabase jaghanya dravyakA pramANa batAte haiM / NokammurAlasaMcaM majjhimajogajjiyaM savissacayaM / loyavibhattaM jANadi avarohI davado NiyamA // 376 // nokaurAlasaMcayaM madhyamayogArjitaM savisrasopacayam / / lokavibhaktaM jAnAti avarAvadhiH dravyataH niyamAt // 376 // artha-madhyama yogake dvArA saMcita visrasopacayasahita nokarma audArika vargaNAke saMcayameM lokakA bhAga denese jitanA dravya labdha Ave utaneko niyamase jaghanya avadhi jJAna dravyakI apekSAse jAnatA hai / bhAvArtha-visrasopacayasahita aura jisakA madhyama yogake dvArA saMcaya huA ho aise Der3haguNahAnimAtra samayabaddharUpa audArika nokarmake samUhameM lokapramANakA bhAga denese jo dravya labdha Ave utane dravyako jaghanya avadhi jJAna niyamase jAnatA hai| .. avadhi jJAnake viSayabhUta jaghanya kSetrakA pramANa batAte haiM / suhamaNigodaapajattayassa jAdassa tadiyasamayamhi / avarogAhaNamANaM jahaNNayaM ohiravettaM tu // 377 // For Private And Personal Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / sUkSmanigodAparyAptakasya jAtasya tRtIyasamaye / avarAvagAhanamAnaM jaghanyakamavadhikSetraM tu // 377 // artha- sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptakakI utpanna honese tIsare samayameM jo jaghanya avagAhanA hotI hai usakA jitanA pramANa hai utanA hI avadhi jJAnake jaghanya kSetrakA pramANa hai / bhAvArtha-itane kSetrameM jitane jaghanya dravya hoMge jisakA ki pramANa pahale batAyA gayA hai unako jaghanya dezAvadhivAlA jAna sakatA hai isake bAhara nhiiN| jaghanya kSetrake viSayameM vizeSa kathana karate haiN| avarohikhettadIhaM vitthArussehayaM Na jaannaamo| aNNaM puNa samakaraNe avarogAhaNapamANaM tu // 378 // avarAvadhikSetradIrgha vistArotsedhakaM na jAnImaH / anyat punaH samIkaraNe avarAvagAhanapramANaM tu // 378 // artha-jaghanya avadhi jJAnake kSetrakI uMcAI lambAI caur3AIkA bhinna 2 pramANa hama nahIM jaante| tathApi yaha mAluma hai ki samIkaraNa karanese jitanA jaghanya avagAhanAkA pramANa hotA hai utanA hI jaghanya avadhikA kSetra hai| avarogAhaNamANaM ussehaMgulaasaMkhabhAgassa / sUissa ya ghaNapadaraM hodi hu takkhettasamakaraNe // 379 // avarAvagAhanamAnamutsedhAGgulAsaMkhyabhAgasya / __ sUcezca ghanaprataraM bhavati hi tatkSetrasamIkaraNe // 379 // artha-utsedhAGgulakI apekSAse utpanna vyavahAra sUcyaGgulake asaMkhyAtame bhAgapramANabhujA koTI aura bedhameM paraspara guNA karanese jitanA jaghanya avagAhanAkA pramANa hotA hai utanA hI samIkaraNa karanese jaghanya avadhi jJAnakA kSetra hotA hai / bhAvArtha-guNA karanese aGgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa jaghanya avadhikA kSetra hotA hai / avaraM tu ohikhettaM ussehaM aMgulaM have jamhA / suhamogAhaNamANaM uvari pamANaM tu aMgulayaM // 38 // avaraM tu avadhikSetramutsedhamaGgulaM bhavedyasmAt / sUkSmAvagAhanamAnamupari pramANaM tu aGgulakam // 380 // artha-jo jaghanya avadhikA kSetra pahale batAyA hai vaha bhI utsedhAGgula hI hai; kyoM ki vaha sUkSma nigodiyA labdhyaparyAptakakI jaghanya avagAhanA pramANa hai| parantu Age aGgulase pramANAGgulakA grahaNa karanA / bhAvArtha-jaghanya avagAhanAke samAna aGgulake asaMkhyAtame bhAga jo jaghanya avadhikA kSetra batAyA hai vaha bhI utsedhAGgulakI apekSAse hI hai For Private And Personal Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 145 aisA samajhanA cAhiye; kyoM ki paramAgamakA aisA niyama hai ki zarIra gRha grAma nagara Adike pramANa utsedhAGgulase hI liye jAte haiN| parantu Age aGgulazabdase pramANAGgula lenA caahiye| avarohikhettamajhe avarohI avaradavamavagamadi / taddavassavagAho ussehAsaMkhaghaNapadarA // 381 // avarAvadhikSetramadhye avarAvadhiH avaradravyamavagacchati / tadravyasthAvagAhaH utsedhAsaMkhyadhanapratarAH // 381 // artha-jaghanya avadhi apane jaghanya kSetrameM jitane jaghanya dravya haiM una sabako jAnata hai / usa dravyakA avagAha utsedhAGgulake asaMkhyAtame bhAgakA dhanapratara hotA hai| bhAvArthayadyapi jaghanya avadhike kSetrase jaghanya dravyake avagAha kSetrakA pramANa asaMkhyAtaguNA hIna hai; tathApi ghanarUpa utsedhAGgulake asaMkhyAtame bhAgamAtra hai / isakI bhujA koTI tathA vedhakA pramANa sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAga hai| AvaliasaMkhabhAgaM tIdabhavissaM ca kAlado avaraM / ohI jANadi bhAve kAlaasaMkhejabhAgaM tu // 382 // AvalyasaMkhyabhAgamatItabhaviSyacca kAlataH avaram / avadhiH jAnAti bhAve kAlAsaMkhyAtabhAgaM tu // 382 // artha-jaghanya avadhi jJAna kAlakI apekSAse AvalIke asaMkhyAtame bhAgapramANa dravyakI vyaMjana paryAyoMko jAnatA hai / tathA jitanI paryAyoMko kAlakI apekSAse jAnatA hai usake asaMkhyAtame bhAgapramANa vartamAna kAlakI paryAyoMko bhAvakI apekSAse jAnatA hai / isa prakAra jaghanya dezAvadhi jJAnake viSayabhUta dravya kSetra kAla bhAvakI sImAko batAkara dravyAdi catuSTayakI apekSAse dezAvadhi jJAnake vikalpoMkA varNana karate haiM / avarahavAduvarimadavaviyappAya hodi dhuvahAro / siddhANaMtimabhAgo abhavasiddhAdaNaMtaguNo // 383 // avaradravyAduparimadravyavikalpAya bhavati dhruvhaarH|| siddhAnantimabhAgaH abhavyasiddhAdanantaguNaH // 383 // artha-jaghanya dravyake Upara dravyake dUsare bheda nikAlaneke liye dhruvahAra hotA hai / isakA (dhruvahArakA) pramANa siddharAzise anantame bhAga aura abhavyarAzise anantaguNA hai| avadhi jJAnake viSayameM samayaprabaddhakA pramANa batAte haiN| .. dhuvahArakammavaggaNaguNagAraM kammavaggaNaM gunnide| samayapabaddhapamANaM jANijo ohivisayamhi // 384 // go. 19 For Private And Personal Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / dhruvahArakArmaNavargaNAguNakAraM kArmaNavargaNAM guNite / samayaprabaddhapramANaM jJAtavyamavadhiviSaye // 384 / / artha-dhruvahArarUpa kArmaNa vargaNAke guNAkArakA aura kArmaNa vargaNAkA paraspara guNA karanese avadhi jJAnake viSayameM samayaprabaddhakA pramANa nikalatA hai| dhruvahArakA pramANa vizeSatAse batAte haiN| maNadavavaggaNANa viyappANaMtimasamaM khu dhuvhaaro| avarukkassavisesA rUvahiyA tabiyappA hu // 385 // manodravyavargaNAnAM vikalpAnantimasamaM khalu dhruvhaarH| avarotkRSTavizeSAH rUpAdhikAstadvikalpA hi // 385 // artha-manodravya-vargaNAke utkRSTa pramANameMse jaghanya pramANake ghaTAnese jo zeSa rahe usameM eka milAnese manodravya-vargaNAke vikalpoMkA pramANa hotA hai| ina vikalpoMkA jitanA pramANa ho usake ananta bhAgoMmeM se eka bhAgakI varAvara avadhi jJAnake viSayabhUta dravyake dhruvahArakA pramANa hotA hai| manodravya-vargaNAke jaghanya aura utkRSTa pramANako batAte haiN| avaraM hodi aNaMtaM aNaMtabhAgeNa ahiyamukkassaM / idi maNabhedANaMtimabhAgo davammi dhuvahAro // 386 // avaraM bhavati anantamanantabhAgenAdhikamutkRSTam / iti manobhedAnantimabhAgo dravye dhruvahAraH // 386 // artha--manodravyavargaNAkA jaghanya pramANa ananta, isameM isIke ( jaghanyake ) ananta bhAgoMmeMse eka bhAga milAnese manovargaNAkA utkRSTa pramANa hotA hai / isa prakAra jitane manovargaNAke bheda hue usake ananta bhAgoMmeMse ekabhAga-pramANa avadhi jJAnake viSayabhUta dravyake viSayameM dhruvahArakA pramANa hotA hai / prakArAntarase phira bhI dhruvahArakA pramANa batAte haiM / dhuvahArassa pamANaM siddhANaMtimapamANamettaM pi| samayapavaddhaNimittaM kammaNavaggaNaguNAdo du // 387 // hodi aNaMtimabhAgo tagguNagAro vi desaohissa / doUNadavabhedapamANaddhavahArasaMvaggo // 388 // dhruvahArasya pramANaM siddhAnantimapramANamAtramapi / / samayaprabaddhanimittaM kArmaNavargaNAguNatastu // 387 // bhavatyanantimabhAgastadguNakAro pi deshaavdheH| byUnadravyabhedapramANadhruvahArasaMvargaH // 388 // For Private And Personal Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| artha - yadyapi vahArakA pramANa siddharAzike anantame bhAga hai, tathApi avadhi-jJAnaviSayaka samayabaddhakA pramANa nikAlaneke nimittabhUta kArmaNa vargaNAke guNakAra se anantame bhAga samajhanA cAhiye / dravyakI apekSAse dezAvadhi jJAnake jitane bheda haiM unameM do kama karanese jo pramANa zeSa rahe usakA dhruvahArapramANa paraspara guNA karanese kArmaNa vargaNAke guNakArakA pramANa nikalatA hai / dezAvadhi jJAnake dravyakI apekSA kitane bheda haiM yaha batAte haiM / aMgula asaMkhaguNidA khettaviyappA ya dava bhedA hu | khettaviyappA avarukkassavisesaM have ettha // 389 // aGgulA saMkhyaguNitAH kSetravikalpAzca dravyabhedA hi / kSetra vikalpA avarotkRSTavizeSo bhavedana // 389 // 147 artha - dezAvadhi jJAna ke kSetrakI apekSA jitane bheda haiM unako sUcyaMgulake asaMkhyA me bhAgase guNA karanepara, dravyakI apekSAse dezAvadhike bhedoM kA pramANa nikalatA hai / kSetrakI apekSA utkRSTa pramANameMse sarva--- jaghanya pramANako ghaTAne aura eka milAnese jo pramANa zeSa rahe utane hI kSetrakI apekSAse dezAvadhike vikalpa hote haiM / kSetrakI apekSA jaghanya aura utkRSTa pramANa kitanA hai yaha batAte haiM / aMgula asaMkhabhAgaM avaraM ukkasyaM have logo / idi vaggaNaguNagAro asaMkhadhuvahArasaMvaggo // 390 // aGgulAsaMkhyabhAgamavaramutkRSTakaM bhavellokaH / iti vargaNAguNakAro'saMkhyadhuvahArasaMvargaH // 390 // artha - dezAvadhikA pUrvokta labdhyaparyAptakakI jaghanya avagAhanApramANa, arthAt ghanAGgulake asaMkhyAtame bhAgasvarUpa jo pramANa batAyA hai vahI jaghanya kSetrakA pramANa hai / sampUrNa lokapramANa utkRSTa kSetra hai / isaliye asaMkhyAta dhruvahAroMkA paraspara guNA karane se kArmaNa vargaNAkA guNakAra niSpanna hotA hai / vargaNAkA pramANa batAte haiM / For Private And Personal vaggaNa sipamANaM siddhANaMtimapamANamettaM pi / dugasahiyaparamabhedapamANavahArANa saMvaggo // 391 // vargaNArAzipramANaM siddhAnantimapramANamAtramapi / dvikasahitaparamabhedapramANAvahArANAM saMvargaH // 391 // artha - kArmaNa vargaNAkA pramANa yadyapi siddharAzike anantame bhAga hai; tathApi paramAva 1 dhruvahArakA jitanA pramANa hai utanI vAra / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 148 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / dhike bhedoMmeM do milAnese jo pramANa ho utanI jagaha dhruvahAra rakhakara paraspara guNA karanese labdharAzipramANa kArmaNa vargaNAkA pramANa hotA hai| paramAvadhike kitane bheda haiM yaha batAte haiM / paramAvahissa bhedA sagaogAhaNaviyappahadateU / idi dhuvahAraM vaggaNaguNagAraM vaggaNaM jANe // 392 // paramAvadherbhedAH svkaavgaahnviklphttejsH| iti dhruvahAraM vargaNAguNakAraM vargaNAM jAnIhi // 392 // artha-tejaskAyika jIvoMkI avagAhanAke jitane vikalpa haiM usakA aura tejaskAyika jIvarAzikA paraspara guNA karanese jo rAzi labdha Ave utanA hI paramAvadhi jJAnake dravyakI apekSAse bhedoMkA pramANa hotA hai / isa prakAra dhruvahAra, vargANAkA guNakAra, aura vargaNAkA svarUpa samajhanA caahiye| desohiavaradavaM dhuvahAreNavahide have vidiyaM / tadiyAdiviyappesu vi asaMkhavArotti esa kamo // 393 // dezAvadhyavaradravyaM dhruvahAreNAvahite bhavet dvitIyam / tRtIyAdivikalpeSvapi asaMkhyavAra ityeSaH kramaH // 393 // artha-dezAvadhi jJAnake jaghanya dravyakA jo pramANa pahale batAyA hai usameM dhruvahArakA eka vAra bhAga denese dezAvadhike dUsare vikalpake dravyakA pramANa nikalatA hai / dUsare vikalpake dravyameM dhruvahArakA eka vAra bhAga denese tIsare vikalpake dravyakA aura tIsare vikalpake dravyameM dhruvahArakA bhAga denese cauthe vikalpake dravyakA pramANa nikalatA hai| isI taraha Ageke vikalpoMke dravyakA pramANa nikAlanekeliye kramase asaMkhyAta vAra dhruvahArakA bhAga denA caahiye| desohimajjhabhede savissasovacayatejakammaMgaM / tejobhAsamaNANaM vaggaNayaM kevalaM jattha // 394 // passadi ohI tattha asaMkhejAo havaMti dIuvahI / vAsANi asaMkhejA hoti asaMkhejaguNidakamA // 395 // dazAvadhimadhyebhede savisrasopacayatejaHkarmAGgam / tejobhASAmanasAM vargaNAM kevalAM yatra // 394 // pazyatyavadhistatra asaMkhyayA bhavanti dvIpodadhayaH / varSANi asaMkhyAtAni bhavanti asaMkhyAtaguNitakramANi // 395 // For Private And Personal Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 149 artha-isa prakAra asaMkhyAta vAra dhruvahArakA bhAga dete 2 dezAvadhi jJAnake madhya bhedoMmeMse jahAM para prathama bheda visrasopacayasahita taijasa zarIrako viSaya karatA hai, athavA isake AgekA dUsarA madhyabheda visrasopacayasahita kArmaNa zarIrako viSaya karatA hai, athavA tIsarA bheda visrasopacayarahita taijasa vargaNAko viSaya karatA hai, athavA cauthA bheda visrasopacayarahita bhASA vargaNAko viSaya karatA hai, athavA pAMcamA bheda visrasopacayarihata manovargaNAko viSaya karatA hai, vahAM para sAmAnyase dezAvadhike ukta pAMco hI madhya bhedoMke kSetrakA pramANa asaMkhyAta dvIpasamudra aura kAlakA pramANa asaMkhyAta varSa hai / parantu vizeSatAkI apekSAse pUrva 2 bhedake kSetra aura kAlake pramANase uttarottara bhedake kSetra aura kAlakA pramANa asaMkhyAtaguNA asaMkhyAtaguNA hai; kyoMki asaMkhyAtake bhI asaMkhyAta bheda hote haiN| tatto kammaiyassigisamayapabaddhaM vivissasovacayaM / dhuvahArassa vibhajaM sabohI jAva tAva have // 396 // tataH kArmaNasya ekasamayaprabaddhaM vivisrasopacayam / dhruvahArasya vibhAjyaM sarvAvadhiH yAvat tAvat bhavet // 396 // artha-isake anantara manovargaNAmeM dhruvahArakA bhAga denA cAhiye / isa taraha bhAga dete 2 visrasopacayarahita kArmaNake eka samayaprabaddhako viSaya karatA hai / ukta kramAnusAra isameM bhI sarvAvadhike viSayaparyanta dhruvahArakA bhAga dete jAnA cAhiye / edamhi vibhajate ducarimadesAvahimmi vaggaNayaM / carime kammaiyassigivaggaNamigivArabhajidaM tu // 397 // etasmin vibhajyamAne dvicaramadezAvadhau vrgnnaa| carame kArmaNasyaikavargaNA ekavArabhaktA tu // 397 // artha--isa samayaprabaddha meM bhI dhruvahArakA bhAga denese dezAvadhi jJAnake dvicarama bhedake viSayabhUta dravyakA kArmaNa vargaNArUpa pramANa nikalatA hai| isa eka kArmaNa vargaNAmeM bhI ekavAra dhruvahArakA bhAga denese jo labdha Ave utanA dezAvadhike carama bhedake viSayabhUta dravyakA pramANa nikalatA hai| aMgulaasaMkhabhAge davaviyappe gade du khettamhi / egAgAsapadeso vahRdi saMpuSaNalogotti // 398 // aGgulAsaMkhyabhAge dravyavikalpe gate tu kSetre / ekAkAzapradezoM vardhate saMpUrNa loka iti // 398 // artha-sUcyaMgulake asaMkhyAtame bhAga pramANa jaba dravya ke vikalpa hojaoNya taba kSetrakI For Private And Personal Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / 150 apekSA eka AkAzakA pradeza bar3hatA hai| isa hI kramase eka 2 AkAzake pradezakI vRddhi vahAMtaka karanI cAhiye ki jahAM taka dezAvadhikA utkRSTa kSetra sarvaloka ho jAya / AvaliasaMkhabhAgo jahaNNakAlo kameNa samayeNa / vahRdi desohivaraM palaM samaUNayaM jAva // 399 // Avalya saMkhyabhAgo jaghanyakAlaH krameNa samayena / vardhate dezAvadhivaraM palyaM samayonakaM yAvat // 399 // artha - jaghanya dezAvadhike viSayabhUta kAlakA pramANa AvalIkA asaMkhyAtamA bhAga hai / isake Upara utkRSTa dezAvadhike viSayabhUta eka samaya kama eka palyapramANa kAla paryanta, dhruva tathA adhruva vRddhirUpa kramase eka eka samayakI vRddhi hotI hai / ukta donoM kramoMko unnIsa kANDakoMmeM kahanekI icchA se AcArya pahale prathama kANDaka unakA DhAI gAthAoM dvArA varNana karate haiM / aMgula asaMkhabhAgaM dhuvarUveNa ya asaMkhavAraM tu / asaMkhasaMkhaM bhAgaM asaMkhavAraM tu aDavage // 400 // aGgulAsaMkhyabhAgaM dhruvarUpeNa ca asaMkhyavAraM tu / asaMkhyasaMkhyaM bhAgamasaMkhyavAraM tu adhruvage / / 400 // artha- - prathama kANDakameM carama vikalpaparyanta asaMkhyAta vAra ghanAGgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa dhruva vRddhi hotI hai| aura isa hI kANDakake anta paryanta ghanAGgulake asaMkhyAtame aura saMkhyAtame bhAga pramANa dhruva vRddhi bhI asaMkhyAta vAra hotI hai / dhuvaavarUveNa ya avare khettamhi vaDide khette / are kAlamhi puNo ekkekaM vaDade samayaM // 401 // dhruvAvarUpeNa ca avare kSetre varddhite kSetre / avare kAle punaH ekaiko vardhate samayaH || 401 // artha -- jaghanya dezAvadhike viSayabhUta kSetrake Upara dhruvarUpase athavA adhruva rUpase kSetrakI vRddhi hone para jaghanya kAlake Upara eka eka samayakI vRddhi hotI hai / saMkhAtIdA samayA paDhame pavammi ubhayado vaDDI / khettaM kAlaM assiya paDhamAdI kaMDaye vocchaM // 402 // saMkhyAtItAH samayAH prathame parve ubhayato vRddhiH / kSetraM kAlamAzritya prathamAdIni kANDakAni vakSye // 402 // artha - prathama kANDaka meM dhruvarUpase aura adhruvarUpase asaMkhyAta samayakI vRddhi hotI hai / isake Age prathamAdi kANDakoMkA kSetra aura kAlake Azrayase varNana karate haiM / For Private And Personal Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 151 aMgulamAvaliyAe bhAgamasaMkhejadovi sNkhejo| aMgulamAvaliyaMto AvaliyaM cAMgulapudhattaM // 403 // . ___ aGgulAvalyoH bhAgo'saMkhyeyo'pi saMkhyeyaH / / aGgulamAvalyanta AvalikamvAGgulapRthaktvam // 403 // artha-prathama kANDakameM jaghanya kSetrakA pramANa ghanAmulake asaMkhyAtame bhAgapramANa, aura utkRSTa kSetrakA pramANa ghanAGgulake saMkhyAtame bhAga pramANa hai / aura jaghanya kAlakA pramANa AvalIkA asaMkhyAtamA bhAga, tathA utkRSTa kAlakA pramANa AvalIkA saMkhyAtamA bhAga hai / dUsare kANDakameM kSetra ghanAGgulapramANa aura kAla kucha kama eka AvalI pramANa hai / tIsare kANDakameM kSetra ghanAGgula-pRthaktva aura kAla AvalI-pRthaktva-pramANa hai| AvaliyapudhattaM puNa hatthaM taha gAuyaM muhuttaM tu / joyaNabhiNNamuhuttaM divasaMto paNNuvIsaM tu // 404 // AvalipRthakUtvaM punaH hastastathA gavyUtiH muhUrtastu / yojanaM bhinnamuhUrtaHdivasAntaH paJcaviMzatistu // 404 / / artha-caturtha kANDakameM kAla AvalIpRthaktva aura kSetra hastapramANa hai / pAcame kANDakameM kSetra eka koza aura kAla antarmuhUrta hai / chaTe kANDakameM kSetra eka yojana aura kAla bhinnamuhUrta hai / sAtame kANDakameM kAla kucha kama eka dina aura kSetra paccIsa yojana hai| bharahammi addhamAsaM sAhiyamAsaM ca jambudIvammi / vAsaM ca maNuvaloe vAsapudhattaM ca rucagammi // 405 // bharate ardhamAsaH sAdhikamAsazca jambUdvIpe / varSazca manujaloke varSapRthaktvaM ca rucake / / 405 // artha-AThame kANDakameM kSetra bharatakSetra pramANa aura kAla ardhamAsa ( pakSa ) pramANa hai / naume kANDakameM kSetra jambUdvIpa pramANa aura kAla eka mAsase kucha adhika hai / dazame kANDakameM kSetra manuSyaloka pramANa aura kAla eka varSapramANa hai / gyArahame kANDakameM kSetra rucaka dvIpa aura kAla varSapRthakUtvapramANa hai| saMkhejapame vAse dIvasamuddA havaMti sNkhejaa| vAsammi asaMkheje dIvasamuddA asaMkhejA // 406 // saMkhyAtaprame varSe dvIpasamudrA bhavanti saMkhyAtAH / varSe asaMkhyeye dvIpasamudrA asaMkhyeyAH // 406 // 1 tInase nau takakI saMkhyAko pRthakUtva kahate haiN| For Private And Personal Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 152 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| ___ artha-bArahame kANDakameM saMkhyAta varSa pramANa kAla aura saMkhyAta dvIpasamudrapramANa kSetra hai / isake Age terahame se lekara unnIsame kANDaka paryanta asaMkhyAta varSa-pramANa kAla aura asaMkhyAta dvIpasamudra-pramANa kSetra hai| kAlaviseseNavahidakhettaviseso dhuvA have vaDDI / aduvavaDDIvi puNo aviruddhaM iTThakaMDammi // 407 // kAlavizeSeNAvahitakSetra vizeSo dhruvA bhavet vRddhiH / adhruvavRddhirapi punaH aviruddhA iSTakANDe // 407 // artha-kisI vivakSita kANDakake kSetravizeSameM kAlavizeSakA bhAga denese jo zeSa rahe utanA dhruva vRddhikA pramANa hai / isa hI taraha avirodharUpase iSTa kANDakameM adhruva vRddhikA bhI pramANa samajhanA cAhiye / isa adhruva vRddhikA krama Ageke gAthAmeM kheNge| bhAvArthavivakSita kANDakake utkRSTa kSetrapramANameMse jaghanya kSetrapramANako ghaTAne para jo zeSa rahe usako kSetravizeSa kahate haiN| aura utkRSTa kAlake pramANameMse jaghanya kAlake pramANako ghaTAnepara jo zeSa rahe usako kAlavizeSa kahate haiN| kisI vivakSita kSetravizeSameM usake kAlavizeSakA bhAga denese jo pramANa zeSa rahe utanA dhruva vRddhikA pramANa hai / tathA adhruva vRddhikA krama kisI bhI vivakSita kANDakameM avirodhakarake siddha karanA cAhiye / adhruva vRddhikA krama batAte haiN| aMgulaasaMkhabhAgaM saMkhaM vA aMgulaM ca tasseva / saMkhamasaMkhaM evaM seDhIpadarassa addhavage // 408 // aMgulAsaMkhyabhAgaH saMkhyaM vA aGgulaM tasyaiva / saMkhyamasaMkhyamevaM zreNIpratarayoH adhruvagAyAm // 408 // artha-ghanAmulake asaMkhyAtame bhAgapramANa, vA ghanAGgulake saMkhyAtame bhAgapramANa, vA ghanAGgulamAtra, vA saMkhyAta dhanAGgulamAtra, vA asaMkhyAta ghanAGgulamAtra, vA zreNI ke asaMkhyAtame bhAgapramANa, vA zreNIke saMkhyAtame bhAgapramANa, vA zreNIpramANa, vA saMkhyAta zreNIpramANa, vA asaMkhyAta zreNIpramANa, vA pratarake asaMkhyAtame bhAga-pramANa, vA pratarake saMkhyAtame bhAgapramANa, vA pratarapramANa, vA saMkhyAta pratara-pramANa, vA asaMkhyAta pratara-pramANa pradezoMkI vRddhi hone para eka eka samayakI vRddhi hotI hai| yahI adhruva vRddhikA krama hai / bhAvArthajahAM para jitane prakArakI vRddhiyoMkA honA sambhava ho, vahAM para utane prakArakI vRddhiyoMmeMse kabhI kisI prakArakI aura kabhI kisI prakArakI pradeza vRddhike hone para eka eka samayakI vRddhikA honA yahI adhruva vRddhikA krama hai / For Private And Personal Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 153 utkRSTa dezAvadhike viSayabhUta dravya kSetra kAla bhAvakA pramANa batAte haiN| kammaiyavaggaNaM dhuvahAreNigivArabhAjide davaM / ukassaM khettaM puNa logo saMpuSaNao hodi // 409 // kArmaNavargaNAM dhruvahAreNaikavArabhAjite dravyam / utkRSTaM kSetraM punaH lokaH saMpUrNo bhavati // 409 // - artha-kArmaNa vargaNAmeM ekavAra dhruvahArakA bhAga denese jo labdha Ave utanA dezAvadhike utkRSTa dravyakA pramANa hai / tathA sampUrNa loka utkRSTa kSetrakA pramANa hai / pallasamaUNa kAle bhAveNa asaMkhalogamettA hu| davassa ya pajAyA varadesohissa visayA hu // 410 // palyaM samayonaM kAle bhAvenAsaMkhyalokamAtrA hi| dravyasya ca paryAyA varadezAvadherviSayA hi // 410 // artha-kAlakI apekSA eka samaya kama eka palya, aura bhAvakI apekSA asaMkhyAtalokapramANa dravyakI paryAya utkRSTa dezAvadhikA viSaya hai / bhAvArtha-kAla aura bhAva zabdake dvArA dravyakI paryAyoMkA grahaNa kiyA jAtA hai| isaliye kAlakI apekSA eka samaya kama palya-pramANa aura bhAvakI apekSA asaMkhyAtalokapramANa dravyakI paryAyoMko utkRSTa dezAvadhi jJAna viSaya karatA hai| kAle cauNNa uDDI kAlo bhajidava khettauDDI ya / uDDIe davapajaya bhajidavA khettakAlA hu|| 411 // kAle catuNNoM vRddhiH kAlo bhajitavyaH kSetravRddhizca / vRddhyA dravyaparyAyayoH bhajitavyau kSetrakAlau hi // 411 // artha-kAlakI vRddhi hone para cAro prakArakI vRddhi hotI hai / kSetrakI vRddhi hone para kAlakI vRddhi hotI bhI hai aura nahIM bhI hotI hai / isa hI taraha dravya aura bhAvakI apekSA vRddhi hone para kSetra aura kAlakI vRddhi hotI bhI hai aura nahIM bhI hotI hai / parantu kSetra aura kAlakI vRddhi hone para dravya aura bhAvakI vRddhi avazya hotI hai| dezAvadhikA nirUpaNa samApta huA, ataH kramaprApta paramAvadhikA nirUpaNa karate haiN| desAvahivaradavaM dhuvahAreNavahide have NiyamA / paramAvahissa avaraM davapamANaM tu jiNadiTTham // 412 // dezAvadhivaradravyaM dhruvahAreNAvahite bhavet niyamAt / paramAdheravaraM dravyapramANaM tu jinadiSTam // 412 // go. 20 For Private And Personal Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 154 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-dezAvadhikA jo utkRSTa dravya-pramANa hai usameM dhruvahArakA bhAga denese niyamase paramAvadhike jaghanya dravyakA pramANa nikalatA hai aisA jinendra devane kahA hai / paramAvadhike utkRSTa dravyakA pramANa batAte haiM / paramAvahissa bhedA sagauggAhaNaviyappahadateU / carame hArapamANaM jeThussa ya hodi davvaM tu // 413 // paramAvadherbhedAH svkaavgaahnviklphttejaaH| carame hArapramANaM jyeSThasya ca bhavati dravyaM tu // 413 // artha-apanI ( tejaskAyika jIvarAzi ) avagAhanAke bhedoMkA jo pramANa hai, usakA tejaskAyika jIvarAzike sAtha guNA karanese jo rAzi utpanna ho utane hI paramAvadhike bheda haiM / inameMse sarvotkRSTa antima bhedameM dravya dhruvahArapramANa hotA hai| savAvahissa eko paramANU hodi Niviyappo so| gaMgAmahANaissa pavAhogha dhuvo have hAro // 414 // sarvAvadherekaH paramANurbhavati nirvikalpaH saH / gaMgAmahAnadyAH pravAha iva dhruvo bhavet hAraH // 414 // artha-paramAvadhike utkRSTa dravyapramANameM dhruvahArakA ekavAra bhAga denese labdha eka paramANu-mAtra dravya sarvAvadhikA viSaya hotA hai| yaha jJAna tathA isakA viSayabhUta paramANu nirvikalpaka hai / bhAgahAra gaMgA mahAnadIke pravAhakI taraha dhruva hai / bhAvArtha-jisataraha gaMgA mahAnadIkA pravAha himAcalase nikalakara avicchinna pravAhake dvArA vahatA huA pUrva samudra meM jAkara avasthita hogayA hai| usI taraha yaha bhAgahAra jaghanya dezAvadhi dravyapramANase Age paramAvadhike sarvotkRSTa dravyaparyanta avicchinna rUpase jAte 2 paramANupara jAkara avasthita hogayA hai| paramohidababhedA jettiyamettA hu tettiyA hoti / . tasseva khettakAlaviyappA visayA asaMkhaguNidakamA // 415 // paramAvadhidravyabhedA yAvanmAtrA hi tAvanmAtrA bhavanti / tasyaiva kSetrakAlavikalpA viSayA asaMkhyaguNitakramAH // 415 // artha-paramAvadhike jitane dravyakI apekSAse bheda haiM utane hI bheda kSetra aura kAlakI apekSAse haiM / parantu unakA viSaya asaMkhyAtaguNitakrama hai| asaMkhyAtaguNitakrama kisa tarahase hai yaha batAte haiN| AvaliasaMkhabhAgA icchidgcchdhnnmaannmettaao| desAvahissa khette kAle vi ya hoMti saMvagge // 416 // For Private And Personal Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 155 AvalyasaMkhyabhAgA icchitagacchadhanamAnamAtrAH / dezAvadheH kSetre kAle'pi ca bhavanti saMvarge // 416 // artha-kisI bhI paramAvadhike vivakSita vikalpameM athavA vivakSita kAlake vikalpameM saMkalpita dhanakA jitanA pramANa ho utanI jagaha AvalIke asaMkhyAtame bhAgoMko rakhakara paraspara guNA karanese jo rAzi utpanna ho vahI dezAvadhike utkRSTa kSetra aura utkRSTa kAlameM guNakArakA pramANa hotA hai / bhAvArtha-paramAvadhike prathama vikalpameM saMkalpita dhanakA pramANa eka aura dUsare vikalpameM tIna tathA tIsare vikalpameM chaha cauthe vikalpameM daza pAMcame vikalpameM pandraha chaThe vikalpameM ikkIsa sAtame vikalpameM aTThAIsa hotA hai / isI taraha Age bhI saMkalpita dhanakA pramANa samajhanA cAhiye / paramAvadhike jisa vikalpake kSetra yA kAlakA pramANa nikAlanA ho, usa vikalpake saMkalpita dhanake pramANakI barAbara AvalIke asaMkhyAtame bhAgoMko rakhakara paraspara guNA karanese jo rAzi utpanna ho, usakA dezAvadhike utkRSTa kSetra aura utkRSTa kAlake pramANake sAtha guNA karanese paramAvadhike vivakSita vikalpake kSetra aura kAlakA pramANa nikalatA hai| ___ jitanemA bheda vivakSita ho vahAM paryanta ekase lekara eka eka adhika aGka rakhakara sabako jor3anese jo rAzi utpanna ho vaha usa vivakSita bhedakA saMkalpita dhana hotA hai / jaise prathama bhedakA eka, dUsare bhedakA tIna, tIsare bhedakA chaha, ityAdi / prakArAntarase guNakArakA pramANa batAte haiM / gacchasamA takAliyatIde ruuuunngcchdhnnmettaa| ubhaye vi ya gacchassa ya dhaNamettA hoMti guNagArA // 417 // gacchasamAH tAtkAlikAtIte rUponagacchadhanamAtrAH / ubhaye'pi ca gacchasya ca dhanamAtrA bhavanti guNakArAH // 417 // artha-vivakSita gacchakI jo saMkhyA ho utane pramANako vivakSita gacchase avyavahita pUrvake gacchake pramANameM milA kara eka kama karanese jo rAzi utpanna ho usameM vivakSita gacchakI saMkhyA milAnese saMkalpita dhanakA pramANa hotA hai / yahI guNakArakA pramANa hai / bhAvArtha-jaise cauthA bheda vivakSita hai, to gacchake pramANa cArako avyavahita pUrvake bheda tInameM milAkara eka kama karanese chaha hote haiM, isameM vivakSita gacchake pramANa cArako milAnese daza hote haiM, yahI guNakArakA pramANa hai| tathA vivakSita bhedakA saMkalpitadhana hai| paramAvahivarakhetteNavahidaukkassaohikhettaM tu / sabAvahiguNagAro kAle vi asaMkhalogo du // 418 // 1 yahI tIsare bhedakA saMkalpitadhama hai| For Private And Personal Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 156 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / paramAvadhivarakSetreNAvahitotkRSTAvadhikSetraM tu / sarvAdhiguNakAraH kAle'pi asaMkhyalokastu // 418 // artha -- utkRSTa avadhi jJAnake kSetra meM paramAvadhike utkRSTa kSetrakA bhAga denese jo labdha Ave utanA sarvAvadhisambandhI kSetra keliye guNakAra hai / tathA sarvAvadhisambandhI kAlakA pramANa lAneke liye asaMkhyAta lokakA guNakAra hai / bhAvArtha - asaMkhyAta lokake pramANako pAMcavAra lokake pramANase guNA karane para jo rAzi utpanna ho utanA sarvAvadhi jJAnake utkRSTa kSetrakA pramANa hai / isameM paramAvadhike utkRSTa kSetrakA bhAga denese sarvAdhike kSetrasambandhI guNakArakA pramANa nikalatA hai / arthAt isa guNakArakA paramAvadhike utkRSTa kSetrapramANake sAtha guNA karanese sarvAvadhike kSetrakA pramANa nikalatA hai / aura isa hI taraha sarvAvadhike kAlakA pramANa nikAlanekeliye asaMkhyAta lokakA guNakAra hai / arthAt asaMkhyAtalokakA paramAvadhike utkRSTa kAlapramANake sAtha guNA karanese sarvAdhike kAlakA pramANa nikalatA hai / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir paramAvadhi ke viSayabhUta utkRSTa kSetra aura utkRSTa kAlakA pramANa nikAlanekeliye do karaNasUtroM ko kahate haiM / icchida sicchedaM diNNacchedehiM bhAjide tattha / laddhamidadiNNarAsINabhAse icchido rAsI // 419 // icchitarAzicchedaM deyacchedairbhAjite tatra / labdhamitadeya rAzInAmabhyAse icchito rAziH // 419 // artha -- vivakSita rAzike ardhacchedoMmeM deya rAzike ardhacchedoMkA bhAga denese jo labdha Ave utanI jagaha deyarAziko rakhakara paraspara guNA karanese vivakSita rAzikA pramANa nikalatA hai / diNNacchede NavadilogacchedeNa padadhaNe bhajide / laddhamidalogaguNaNaM paramAvahicarimaguNagAro // 420 // deyacchedenAvahitalokacchedena padhane bhajate / labdhamitalokaguNanaM paramAvadhicaramaguNakAraH // 420 // artha- deyarAzike ardhacchedoMkA lokake ardhacchedoM meM bhAga denese jo labdha A usakA vivakSita saMkalpita dhanameM bhAga denese jo pramANa labdha Ave utanI jagaha lokapramAko rakhakara paraspara guNA karanese jo rAzi utpanna ho vaha vivakSita padameM kSetra yA kAlakA guNakAra hotA hai / aise hI paramAvadhike antima bhedameM bhI guNakAra jAnanA / AvaliasaMkhabhAgA jahaNNadavassa hoMti pajAyA / kAlassa jahaNNAdo asaMkhaguNahINamettA hu // 421 // For Private And Personal Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| AvalyasaMkhyabhAgA jaghanyadravyasya bhavanti paryAyAH / kAlasya jaghanyataH asaMkhyaguNahInamAtrA hi // 421 // artha-jaghanya dezAvadhika viSayabhUta dravyakI paryAya AvalIke asaMkhyAtame bhAgapramANa haiM / aura jaghanya dezAvadhike viSayabhUta kAlakA jitanA pramANa hai usase asaMkhyAtaguNA hIna jaghanya dezAvadhike viSayabhUta bhAvakA pramANa hai| sabohitti ya kamaso aavliasNkhbhaaggunnidkmaa| davANaM bhAvANaM padasaMkhA sarisagA hoMti // 422 // sarvAvadhiriti ca kramazaH AvalyasaMkhyabhAgaguNitakramAH / dravyAnAM bhAvAnAM padasaMkhyAH sadRzakAH bhavanti // 422 // artha-dezAvadhike jaghanya dravyakI paryAyarUpa bhAva, jaghanya dezAvadhise sarvAvadhiparyanta AvalIke asaMkhyAtame bhAgase guNitakrama haiM / ata eva dravya tathA bhAvake padoMkI saMkhyA sadRza hai / bhAvArtha-jahAM para dezAvadhike viSayabhUta dravyakI apekSA jaghanya bheda hai vahAM para bhAvakI apekSA bhI AvalI ke asaMkhyAtame bhAga pramANa jaghanya bheda hotA hai / aura jahAM para dravyakI apekSA dUsarA bheda hotA hai, vahAM bhAvakI apekSA bhI prathama bhedase AvalIke asaMkhyAtame bhAgaguNA dUsarA bheda hotA hai| jahAM para dravyakI apekSA tIsarA bheda hotA hai vahAM para bhAvakI apekSA dUsare bhedase AvalIke asaMkhyAtame bhAgaguNA tIsarA bheda hotA hai / isa hI kramase sarvAvadhiparyanta jAnanA / avadhi jJAnake dravyakI apekSAse jitane bheda haiM utane hI bheda bhAvakI apekSAse haiM / ata eva dravya tathA bhAvakI padasaMkhyA sadRza hai| naraka gatimeM avadhika viSayabhUta kSetrakA pramANa batAte haiN| sattamakhidimmi kosaM kosassaddhaM pavaDhade tAva / jAva ya paDhame Niraye joyaNamekaM have puNNaM // 423 // saptamakSitau kozaM krozasyArdhAdha pravardhate tAvat / / yAvacca prathame niraye yojanamekaM bhavet pUrNam / / 423 // artha-sAtamI bhUmimeM avadhi jJAna ke viSayabhUta kSetrakA pramANa eka kosa hai / isake Upara Adha 2 kosa kI vRddhi taba taka hotI hai jaba taka ki prathama narakameM avadhi jJAnake viSayabhUta kSetrakA pramANa pUrNa eka yojana ho / bhAvArtha-sAtamI pRthvImeM avadhikA kSetra eka kosa hai / isake Upara prathama bhUmike avadhi-kSetra paryanta kramase Adha 2 kosakI vRddhi hotI hai / prathama bhUmimeM avadhi-kSetrakA pramANa eka yojana hai| tiryaggati aura manuSyagatimeM avadhiko batAte haiM / For Private And Personal Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / tiriye avaraM ogho tejoyaMte ya hodi ukkassaM / maNue oghaM deve jahAkamaM suNaha vocchAmi // 424 // tirazci avaramoghaH tejo'nte ca bhavati utkRSTam / manuje oghaH deve yathAkramaM zRNuta vakSyAmi // 424 // artha-tiryaJcoMke avadhi jJAna jaghanya dezAvadhise lekara utkRSTatAkI apekSA usa bhedaparyanta hotA hai ki jo dezAvadhikA bheda taijasa zarIrako viSaya karatA hai| manuSya gatimeM avadhi jJAna jaghanya dezAvadhise lekara utkRSTatayA sarvAvadhiparyanta hotA hai / devagatimeM avadhi jJAnako yathAkramase kahUMgA so suno| pratijJAke anusAra devagatimeM avadhike kSetrAdikA varNana karate haiM / paNuvIsajoyaNAI divasaMtaM ca ya kumArabhommANaM / saMkhejaguNaM khettaM bahugaM kAlaM tu joisige // 425 // * paJcaviMzatiyojanAni divasAntaM ca ca kumArabhaumayoH / saMkhyAtaguNaM kSetraM bahukaH kAlastu jyotiSke // 425 // artha-bhavanavAsI aura vyantaroMkI avadhike kSetrakA jaghanya pramANa paccIsa yojana aura jaghanya kAla kucha kama eka dina hai / aura jyotiSI devoMkI avadhikA kSetra isase saMkhyAtaguNA hai aura kAla isase bahuta adhika hai / asurANamasaMkhejA koDIo sesajoisaMtANaM / saMkhAtIdasahassA ukkassohINa visao du||426 // asurANAmasaMkhyeyAH koTyaH zeSajyotiSkAntAnAm / ___saMkhyAtItasahasrA utkRSTAvadhInAM viSayastu // 426 // artha-asurakumAroMkI avadhikA utkRSTa viSayakSetra asaMkhyAta koTi yojana hai / zeSa nau prakArake bhavanavAsI tathA vyantara aura jyotiSI inakI avadhikA utkRSTa viSayakSetra asaMkhyAta hajAra yojana hai| asurANamasaMkhejA vassA puNa sesajoisaMtANaM / tassaMkheja dibhAgaM kAleNa ya hodi NiyameNa // 427 // asurANAmasaMkhyeyAni varSANi punaH zeSajyotiSkAntAnAm / tatsaMkhyAtabhAgaM kAlena ca bhavati niyamena // 427 // artha-asurakumAroMkI avadhike utkRSTa kAlakA pramANa asaMkhyAta varSa hai / aura zeSa nau prakArake bhavanavAsI vyantara jyotiSI inakI avadhike utkRSTa kAlakA pramANa asuroMkI avadhike utkRSTa kAlake pramANase niyamase saMkhyAtame bhAgamAtra hai / For Private And Personal Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 159 gommttsaarH| bhavaNatiyANamadhodho thovaM tiriyeNa hodi bahugaM tu / uDDeNa bhavaNavAsI suragirisiharotti passaMti // 428 // bhavanatrikANAmadho'dhaH stokaM tirazcA bhavati bahukaM tu / Urbena bhavanavAsinaH suragirizikharAntaM pazyanti // 428 // artha-bhavanavAsI vyantara jyotiSI inakI avadhikA kSetra nIce 2 kama hotA hai aura tiryag rUpase adhika hotA hai / tathA bhavanavAsI deva apane avasthita sthAnase suragirike ( meruke ) zikharaparyanta avadhidarzanake dvArA dekhate haiN| sakkIsANA paDhamaM bidiyaM tu saNakumAramAhiMdA / tadiyaM tu bamhalAMtava sukkasahassArayA turiyaM // 429 // zakraizAnAH prathamaM dvitIyaM tu sanatkumAramAhendrAH / tRtIyaM tu brahmalAntavAH zukrasahasrArakAH turiyam // 429 // artha-saudharma aura IzAna vargake deva avadhike dvArA prathama bhUmiparyanta dekhate haiN| sanatkumAra mAhendra vargake deva dUsarI pRthvItaka dekhate haiM / brahma brahmottara lAMtava kApiSTha vargavAle deva tIsarI bhUmi taka dekhate haiM / zukra mahAzukra zatAra sahasrAra vargake deva cauthI bhUmi taka dekhate haiN| ANadapANadavAsI AraNa taha acudA ya passaMti / paMcamakhidiperaMtaM chaThiM gevejagA devA // 430 // AnataprANatavAsinaH AraNAstathA acyutAzca pazyanti / paJcamakSitiparyantaM SaSThIM aveyakA devAH // 430 // artha-Anata prANata AraNa acyuta vargake deva pAMcamI bhUmi taka avadhike dvArA dekhate haiM / aura aveyakavAsI deva chaTThI bhUmi taka dekhate haiM / savaM ca loyaNAliM passaMti aNuttaresu je devA / sakkhette ya sakamme rUbagadamaNaMtabhAgaM ca // 431 // sarvAM ca lokanAlI pazyanti anuttareSu ye devAH / ___ svakSetre ca svakarmaNi rUpagatamanantabhAgaM ca // 431 // artha-anuttaravAsI deva sampUrNa lokanAlIko avadhidvArA dekhate haiM / avadhike viSayabhUta kSetrakA jitanA pradezapracaya hai usameM se eka 2 kama karate jAnA cAhiye aura avadhijJAnAvaraNa karmakA jitanA dravya hai usameM dhruvahArakA bhAga dete jAnA cAhiye / avadhi ke kSetrarUpa pradezapracayameM eka 2 pradeza kahAM taka kama karanA cAhiye ? aura avadhijJAnAvaraNa karmarUpa dravyameM dhruvahArakA bhAga kahAM taka dete jAnA cAhiye ? isIko Age spaSTa karate haiM: For Private And Personal Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / kappasurANaM sagasagaohIkhettaM vivissasobacayaM / ohIdavapamANaM saMThAviya dhuvahareNa hare // 432 // sagasagakhettapadesasalAyapamANaM samappade jAya / tatthataNacarimakhaMDaM tatthataNohissa davaM tu // 433 // kalpasurANAM svakasvakAvadhikSetraM vivisrasopacayam / avadhidravyapramANaM saMsthApya dhruvahareNa haret // 432 // khakasvakakSetrapradezazalAkApramANaM samApyate yAvat / tatratanacaramakhaNDaM tatratanAvadherdravyaM tu // 433 // artha-kalpavAsI devoMmeM apanI 2 avadhike kSetrakA jitanA 2 pramANa hai usakA eka jagaha sthApana kara, aura dUsarI jagaha visrasopacayarahita avadhijJAnAvaraNa karmarUpa dravyakA sthApana kara, dravyapramANameM dhruvahArakA bhAga denA cAhiye aura pradezapramANameM eka kama karanA cAhiye / dravyapramANameM dhruvahArakA ekavAra bhAga denese labdha dravyapramANameM dUsarIvAra dhruvahArakA bhAga denA cAhiye aura pradezapracayameM eka aura kama karanA cAhiye / dUsarI vAra bhAga denese labdha dravyapramANameM tIsarI vAra dhruvahArakA bhAga denA cAhiye aura pradezapracayameM tIsarI vAra eka kama karanA cAhiye / isa prakAra uttarottara labdha dravyapramANameM dhruvahArakA bhAga, eka 2 pradeza kama karate 2 jaba sampUrNa pradezapracayarUpa zalAkA rAzi samApta hojAya vahAM taka denA cAhiye / isataraha pradezapracayameM eka 2 pradeza kama karate 2 aura dravyapramANameM dhruvahArakA bhAga dete 2 jahAM para pradezapracaya samApta ho vahAM para dravyakA jo skandha zeSa rahe utane skandhako avadhike dvArA ve kalpavAsI deva jAnate haiM ki jinakI avadhike viSayabhUta kSetrakA pradezapracaya vivakSita ho / bhAvArtha-jaise saudharma aura IzAnakalpavAsI devoMkA kSetra prathama naraka paryaMta hai / IzAna kalpake Uparake bhAgase prathama naraka Der3ha rAjU hai / isaliye eka rAjU lambe caur3e aura Der3ha rAjU UMce kSetrake jitane pradeza hoM unako eka jagaha rakhanA, aura dUsarI jagaha avadhi jJAnAvaraNa karmake dravyakA sthApana krnaa| dravyapramANameM eka vAra dhruvahArakA bhAgadenA aura pradezapramANamese eka kama karanA, isa pahalI vAra dhruvahArakA bhAga denese jo labdha AyA usa dravyapramANameM dUsarIvAra dhruvahArakA bhAga denA aura pradezapramANameMse dUsarA eka aura kama karanA / isa taraha pradezapramANameM se eka 2 kama karate 2 tathA uttarottara labdha dravyapramANameM dhruvahArakA bhAga dete 2 pradezapracaya samApta honepara dravyakA jo parimANa zeSa rahe utane paramANuoMke sUkSma pudgalaskandhako saudharma aura IzAna kalpavAsI deva avadhike dvArA jAnate haiN| isase sthUlako to jAnate hI haiM / kintu isase sUkSmako nahIM jAnate / isa hI taraha Age bhI smjhnaa| For Private And Personal Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 161 gommttsaarH| saudharma IzAna kalpavAsI devoMkA kSetra Der3harAjU , sanatkumAra mAhendravAloMkA cAra rAjU, brahma brahmottaravAloMkA sAr3he pAMca rAjU, lAMtava kApiSThavAloMkA chaha rAjU , zukra mahAzukravAloMkA sAr3he sAta rAjU , satAra sahasrAravAloMkA ATha rAjU, Anata prANatavAloMkA sAr3he navarAjU, AraNa acyutavAloMkA daza rAjU, praiveyakavAloMkA gyAraha rAjU , anudiza vimAnavAloMkA kucha adhika teraha rAjU , anuttaravimAnavAloMkA kucha kama caudaha rAjU kSetra hai / isa kSetrapramANake anusAra hI unakI ( kalpavAsI devoM kI ) avadhike viSayabhUta dravyakA pramANa ukta kramAnusAra nikalatA hai| sohammIsANANamasaMkhejAo hu vsskoddiio| uvarimakappacaukke pallAsaMkhejabhAgo du // 434 // tatto lAMtavakappappahudI savatthasiddhiperaMtaM / kiMcUNapallamattaM kAlapamANaM jahAjoggam // 435 // saudharmaizAnAnAmasaMkhyeyA hi vrsskottyH| uparimakalpacatuSke palyAsaMkhyAtabhAgastu // 434 // tato lAntavakalpaprabhRti sarvArthasiddhiparyantam / kiJcidUnapalyamAnaM kAlapramANaM yathAyogyam // 435 // artha-saudharma aura IzAna khargake devoMkI avadhikA kAla asaMkhyAta koTi varSa hai| isake Upara sanatkumAra mAhendra brahma brahmottara kalpavAle devoMkI avadhikA kAla yathAyogya palyakA asaMkhyAtamA bhAga hai / isake Upara lAntava vargase lekara sarvArthasiddhiparyanta bAle devoMkI avadhikA kAla kucha kama palyapramANa hai / joisiyaMtANohIkhettA uttA Na hoti ghaNapadarA / kappasurANaM ca puNo visaritthaM AyadaM hodi // 436 // jyotiSkAntAnAmavadhikSetrANi uktAni na bhavanti dhanapratarANi / kalpasurANAM ca punaH visadRzamAyataM bhavati // 436 // artha-bhavanavAsI vyantara jyotiSI inakI avadhikA kSetra barAbara ghanarUpa nahIM hai| kalpavAsI devoMkI avadhikA kSetra Ayatacaturasra (caukora; kintu lambaImeM adhika aura caur3AI meM thor3A) hai| zeSa manuSya tiryaMca nArakI inakI avadhikA viSayabhUta kSetra barAbara ghanarUpa hai| // iti avadhijJAnaprarUpaNA // manaHparyaya jJAnakA kharUpa batAte haiN| ciMtiyamaciMtiyaM vA addhaMciMtiyamaNeyabheyagayaM / maNapajavaM ti uccai jaM jANai taM khu garaloe // 437 // go.21 For Private And Personal Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir raaycndrjainshaastrmaalaayaam| - cintitamacintitaM vA ardha cintitamanekabhedagatam / : manaHparyaya ityucyate yajjAnAti tatkhalu naraloke // 437 // artha-jisakA bhUta kAlameM cintavana kiyA ho, athavA jisakA bhaviSyat kAlameM cintavana kiyA jAyagA, athavA vartamAnameM jisakA AdhA cintavana kiyA hai, ityAdi aneka bhedakharUpa dUsareke manameM sthita padArtha jisake dvArA jAnA jAya usa jJAnako manaHparyaya kahate haiM / yaha manaHparyaya jJAna manuSyakSetrameM hI hotA hai, bAhara nhiiN| manaHparyayake bhedoMko ginAte haiN| maNapajavaM ca duvihaM ujuviulamaditti ujumadI tivihA / ujumaNavayaNe kAe gadatthavisayAtti NiyameNa // 438 // manaHparyayazca dvividhaH RjuvipulamatIti RjumatistrividhA / Rjumanovacane kAye gatArthaviSayA iti niyamena // 438 // artha-sAmAnyakI apekSA manaHparyaya eka prakArakA hai / aura vizeSa bhedoMkI apekSA do prakArakA hai| eka Rjumati dUsarA vipulamati / Rjumatike bhI tIna bheda haiN| RjumanogatArthaviSayaka, RjuvacanagatArthaviSaka, RjukAyagatArthaviSayaka / parakIyamanogata hone para bhI jo saralatayA mana vacana kAyake dvArA kiyA gayA ho aise padArthako viSaya karanevAle jJAnako Rjumati kahate haiM / ataeva sarala mana vacana kAyake dvArA kiye hue padArthako viSaya karakI apekSA Rjumatike pUrvokta tIna bheda haiN| viulamadIvi ya chaddhA ujugANujuvayaNakAyacittagayaM / atthaM jANadi jamhA sahatthagayA hu tANatthA // 439 // vipulamatirapi ca SoDhA RjugAnRjuvacanakAyacittagatam / artha jAnAti yasmAt zabdArthagatA hi teSAmarthAH // 439 // artha-vipulamatike chaha bheda haiM / Rju mana vacana kAyagata padArthako viSaya karanekI apekSA tIna bheda, aura kuTila mana vacana kAyake dvArA kiye hue parakIya manogata padAthoMko viSaya karanekI apekSA tIna bheda / Rjumati tathA vipulamati manaHparyayake viSaya zabdagata tathA arthagata dono hI prakArake hote haiM / tiyakAlavisayarUviM ciMtitaM vaTTamANajIveNa / ujumadiNANaM jANadi bhUdabhavissaM ca viulamadI // 440 // trikAlaviSayarUpi ciMtitaM vrtmaanjiiven| RjumatijJAnaM jAnAti bhUtabhaviSyaJca vipulamatiH // 440 // For Private And Personal Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| artha--pudgala dravya trikAlaviSayaka hai / usameM vartamAna jIvake dvArA cinyamAna (vartamAnameM jisakA citavana kiyA jA rahA hai) padArthako Rjumati manaHparyaya jJAna jAnatA hai / aura vipulamatijJAna bhUta bhaviSyatko bhI jAnatA hai| bhAvArtha-jisakA bhUtakAlameM cintavana kiyA ho athavA jisakA bhaviSyatmeM cintavana kiyA jAyagA yadvA vartamAnameM jisakA cintavana horahA hai, aise tInoM hI prakArake padArthako vipulamali manaHparyaya jJAna jAnatA hai / savaMgaaMgasaMbhavaciNhAduppajjade jahA ohii| maNapajavaM ca davamaNAdo uppajade NiyamA // 441 // sarvAGgAGgasambhavacihnAdutpadyate yathAvadhiH / manaHparyayaM ca dravyamanasta utpadyate niyamAt // 441 / / artha-jisa prakAra avadhijJAna zaMkhAdi zubha cihoMse yukta samasta aGgase utpanna hotA hai / usa taraha manaHparyaya jJAna jahAM para dravyamana hotA hai unahI pradezoMse utpanna hotA hai| bhASArtha-jahAMpara dravya mana hotA hai usa sthAnapara jo AtmAke pradeza haiM vahIM manaHparyaya jJAnAvaraNa karmakA kSayopazama hotA aura vahIMse manaHparyaya jJAna utpanna hotA hai| kintu avadhi sarvAGgase hotI hai| kyoMki yadyapi avadhi zaMkhAdi cinhoM ke sthAnase hI hotI hai tathApi ina cinhoM kA sthAna dravyamana kI taraha nizcita nahIM hai / yaha utpattisthAnakI apekSA avadhi aura manaHparyaya jJAnameM aMtara hai| hidi hodi hu dadyamaNaM viyasiyaaTTacchadAraviMdaM vA / aGgobaMgudayAdo maNavaggaNakhaMdhado NiyamA // 442 // hRdi bhavati hi dravyamanaH vikasitASTachadAraviMdavat / AGgopAGgodayAt manovargaNAskandhato niyamAt // 442 // artha-AGgopAGganAmakarmake udayase manovargaNAke skandhoke dvArA hRdayasthAnameM niyamase vikasita ATha pAMkhar3Ike kamalake AkArameM dravyamana utpanna hotA hai / goiMdiyatti saNNA tassa have sesaIdiyANaM vaa| battattAbhAvAdo maNamaNapajaM ca tattha have // 443 // noindriyamiti saMjJA tasya bhavet zeSendriyANAM vaa| vyaktasvAbhAvAt mano manaHparyayazca tatra bhavet // 443 // artha-isa dravyamanakI noindriya saMjJA bhI haiN| kyoMki dUsarI indriyoMkI taraha yaha vyakta nahIM hai / isa dravyamana ke honepara hI bhAvamana tathA manaHparyaya jJAna utpanna hotA hai| For Private And Personal Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / manaHparyaya jJAna kA khAmI batAte haiN| maNapajjavaM ca NANaM sattasu viradesu sattaiDDhINaM / egAdijudesu have vahuMtavisiTTacaraNesu // 444 // manaHparyayazca jJAnaM saptasu virateSu saptardhInAm / ekAdiyuteSu bhavet vardhamAnaviziSTAcaraNeSu // 444 // artha-pramattAdi kSINakaSAyaparyanta sAta guNasthAnoMmeMse kisI eka guNasthAnavAleke, isa para bhI sAta RddhiyoMmeMse kisI eka Rddhiko dhAraNa karanevAleke, RddhiprAptameM bhI vardhamAna tathA viziSTa cAritrako dhAraNakaranevAloMke hI yaha manaHparyaya jJAna utpanna hotA hai| iMdiyaNoiMdiyajogAdiM pekkhittu ujumadI hodi / Niravekkhiya viulamadI ohiM vA hodi NiyameNa // 445 // indriyanoindriyayogAdimapekSya Rjumatirbhavati / __ nirapekSya vipulamatiH avadhirvA bhavati niyamena // 445 // artha-apane tathA parake sparzanAdi indriya aura mana tathA manoyoga kAyayoga vacanayogakI apekSAse Rjumati manaHparyaya jJAna utpanna hotA hai / arthAt vartamAnameM vicAraprAptasparzanAdike viSayoMko Rjumati jAnatA hai| kintu vipulamati avadhikI taraha inakI apekSAke vinA hI niyamase hotA hai / paDivAdI puNa paDhamA appaDivAdI hu hodi vidiyA hu| suddho paDhamo boho suddhataro vidiyaboho du|| 446 // pratipAtI punaH prathamaH apratipAtI hi bhavati dvitIyo hi| zuddhaH prathamo bodhaH zuddhataro dvitIyabodhastu // 446 // artha-Rjumati pratipAtI hai; kyoMki RjumativAlA upazamaka tathA kSapaka donoM zreNiyoMpara car3hatA hai| usameM yadyapi kSapakakI apekSA RjumativAlekA patana nahIM hotA, tathApi upazama zreNIkI apekSA patana sambhava hai / vipulamati sarvathA apratipAtI hai / tathA Rjumati zuddha hai, aura vipulamati isase bhI zuddha hotA hai / paramaNasiTThiyamaDheM IhAmadiNA ujuTThiyaM lahiya / pacchA paJcakkheNa ya ujumadiNA jANade NiyamA // 447 // paramanasisthitamarthamIhAmatyA RjusthitaM labdhvA / pazcAt pratyakSeNa ca RjumatinA jAnIte niyamAt // 447 // artha-RjumativAlA dUsareke manameM saralatAke sAtha sthita padArthako pahale IhAmatijJAnake dvArA jAnatA hai, pIche pratyakSa rUpase niyamase Rjumati jJAnake dvArA jAnatA hai| For Private And Personal Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / ciMtiyamaciMtiyaM vA addhaM ciMtiyamaNeyabheyagayaM / ohiM vA viumadI lahiUNa vijANae pacchA // 448 // cintitamacintitaM vA arddha cintitamanekabhedgatam / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir avadhirvA vipulamatiH labdhvA vijAnAti pazcAt // 448 // artha -- cintita acintita ardhacintita isa taraha aneka bhedoMko prApta dUsare ke manogata padArthako avadhikI taraha vipulamati pratyakSarUpase jAnatA hai / davaM khettaM kAlaM bhAvaM paDi jIvalakkhiyaM rUviM / ujuvilamadI jANadi avaravaraM majjhimaM ca tahA // 449 // dravyaM kSetraM kAlaM bhAvaM prati jIvalakSitaM rUpi / RjumatikA jaghanya aura utkRSTa dravyapramANa batAte haiM / RjuvipulamatI jAnItaH avaravaraM madhyamaM ca tathA / / 449 // artha - dravya kSetra kAla bhAvakI apekSAse rUpi ( pudgala ) dravyako tathA usake sambadhase jIvadravyako bhI Rjumati aura vipulamati jaghanya madhyama utkRSTa tIna tIna prakAra se jAnate haiM / 165 avaraM davamudAliya sarIraNijiNNasamayabaddhaM tu / cakkhidiyaNijjaNNaM ukkassaM ujumadissa have // 450 // avaraM dravyamaurAlikazarIranirjIrNasamayaprabaddhaM tu / cakSurindriyanirjIrNamutkRSTamRjumaterbhavet // 450 / / hai artha - audArika zarIra ke nirjIrNa samayaprabaddhapramANa Rjumatike jaghanya dravyakA pramANa / tathA cakSurindriyakI nirjarA - dravya - pramANa utkRSTa dravyakA pramANa hai / vipulamatike dravyakA pramANa batAte haiM / maNadavavaggaNANamaNaMtimabhAgeNa ujugaukkassaM / khaMDidamettaM hodi hu viulamadissAvaraM datraM // 451 // manodravyavargaNAnAmanantimabhAgena RjugotkRSTam / khaNDitamAtraM bhavati hi vipulamatevaraM dravyam // 451 // artha - manodravyavargaNAke jitane vikalpa haiM, usameM anantakA bhAga denese labdha eka bhAgapramANa dhruvahArakA, Rjumatike viSayabhUta utkRSTa dravyapramANameM bhAga denese jo labdha Ave utane dravyaskandhako vipulamati jaghanyakI apekSA se jAnatA hai / ahaM kammANaM samayapavaddhaM vivissasobacayam / dhuvahAreNagivAraM bhajide vidiyaM have datraM // 452 // For Private And Personal Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 166 www.kobatirth.org rAyacandrajainazAstramAlAyAm / aSTAnAM karmaNAM samayaprabaddhaM vivisrasopacayam / . dhruvahAreNaikavAraM bhajite dvitIyaM bhavet dravyam // 452 // artha-visopacayase rahita ATha karmoMke samayaprabaddhakA jo pramANa hai usameM ekavAra dhruvahArakA bhAga denese jo labdha Ave utanA vipulamatike dvitIya dravyakA pramANa hotA hai / tacidiyaM kappANamasaMkhejANaM ca samayasaMkhasamaM / dhuvahAreNavaharide hodi hu ukkassayaM davaM // 453 // tadvitIyaM kalpAnAmasaMkhyeyAnAM ca samayasaMkhyAsamam / dhruvahAreNAvahRte bhavati hi utkRSTakaM dravyam // 453 // artha - asaMkhyAta kalpoM ke jitane samaya haiM utanI vAra vipulamatike dvitIya dravyameM dhruvahArakA bhAga denese vipulamatike utkRSTa dravyakA pramANa nikalatA hai / gAuyapudhattamavaraM ukkassaM hodi joyaNapudhattaM / viulamadissa ya avaraM tassa pudhattaM varaM khu NaraloyaM // 454 // gavyUtipRthaktvamavaramutkRSTaM bhavati yojanapRthaktvam / ' Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vipulamatezca avaraM tasya pRthaktvaM varaM khalu naralokaH // 454 / / artha -- RjumatikA jaghanya kSetra do tIna kosa aura utkRSTa sAta ATha yojana hai / vipulamatikA jaghanya kSetra ATha nava yojana tathA utkRSTa manuSyalokapramANa hai / roettiya vayaNaM vikkhaMbhaNiyAmayaM Na vaTTassa / jamhA tagghaNapadaraM maNapajjavakhettamuddihaM // 455 // naraloka iti ca vacanaM viSkambhaniyAmakaM na vRttasya / yasmAt tadbrUnaprataraM manaH paryayakSetramuddiSTam // 455 // artha - manaHparyayake utkRSTa kSetrakA pramANa jo naralokapramANa kahA hai so naraloka isa zabdase manuSyalokakA viSkambha grahaNa karanA cAhiye naki vRtta; kyoMki dUsare ke dvArA ciMtita aura mAnuSottara parvata ke bAhara sthita padArthako bhI vipulamati jAnatA hai; kyoMki manaHparyaya jJAnakA utkRSTa kSetra samacaturasra ghanapratararUpa paitAlIsa lAkha yojanapramANa hai / dugatigabhavA hu avaraM sattaTTabhavA havaMti ukkassaM / aDaNavabhavA hu avaramasaMkhejaM viulaukkassaM // 456 // dvikatrikabhavA hi avaraM saptASTrabhavA bhavanti utkRSTam / aSTanavabhavA hi avaramasaMkhyeyaM vipulotkRSTam // artha -- kAlakI apekSAse RjumatikA viSayabhUta jaghanya utkRSTa sAta ATha bhava, tathA vipulamatikA jaghanya ATha nau asaMkhyAtame bhAgapramANa hai / For Private And Personal 456 // kAla do tIna bhava aura bhava aura utkRSTa palyake Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / AvaliasaMkhabhAgaM avaraM ca varaM ca varamasaMkhaguNaM / tatto asaMkhaguNidaM asaMkhalogaM tu viulamadI || 457 // AvalyasaMkhyabhAgamavaraM ca varaM ca varamasaMkhyaguNam / tataH asaMkhyaguNitamasaMkhyalokaM ca vipulamatiH // 457 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir kevalajJAnakA nirUpaNa karate haiM / 1 artha-bhAvakI apekSAse RjumatikA jaghanya tathA utkRSTa viSaya AvalIke asaMkhyAtame bhAgapramANa hai; tathApi jaghanya pramANase utkRSTa pramANa asaMkhyAtaguNA hai / vipulama - tikA jaghanyapramANa Rjumatike utkRSTa viSayase asaMkhyAtaguNA hai, aura utkRSTa viSaya asaMkhyAta lokapramANa hai / majjhimadavaM khettaM kAlaM bhAvaM ca majjhimaM NANaM / jAdi idi maNapajavaNANaM kahidaM samAseNa // 458 // madhyamadravyaM kSetraM kAlaM bhAvaM ca madhyamaM jJAnam / jAnAtIti mana:paryayajJAnaM kathitaM samAsena // 458 // artha - isa prakAra dravya kSetra kAla bhAvakA jaghanya aura utkRSTa pramANa batAyA inake madhyake jitane bheda haiM unako mana:paryaya jJAnake madhyama bheda viSaya karate haiM / isa taraha saMkSepase mana:paryayajJAnakA nirUpaNa kiyA / saMpuraNaM tu samaggaM kevalamasavatta savabhAvagayaM / loyAlayavitimiraM kevalaNANaM muNedavaM // 459 // sampUrNa tu samagraM kevalamasapatnaM sarvabhAvagatam / 165 lokAlokavitimiraM kevalajJAnaM mantavyam // 459 // artha - yaha kevalajJAna, sampUrNa, samagra, kevala, pratipakSarahita, sarvapadArthagata, aura lokAlokameM andhakAra rahita hotA hai / bhAvArtha - yaha jJAna samasta padArthoMko viSaya karanevAlA hai aura lokAlokake viSayameM AvaraNa rahita hai / tathA jIvadravyakI jJAna zaktike jitane aMza hai ve yahAM para sampUrNa vyakta hogaye haiM isaliye usako ( kevala jJAnako ) sampUrNa kahate haiM | mohanIya aura antarAyakA sarvathA kSaya hojAne ke kAraNa vaha apratihatazakti yukta hai, ataeva usako samagra kahate haiM / indriyoM kI sahAyatA kI apekSA nahIM rakhatA isaliye kevala kahate haiM / samasta padArthoMke viSayakaranemeM usakA koI bAdhaka nahIM hai isaliye usako asapatna ( pratipakSarahita ) kahate haiM / jJAnamArgaNAmeM jIvasaMkhyAkA nirUpaNa karate haiM / cadurgAdimadisudavohA palAsaMkhejjayA hu maNapajjA / saMkhe kevala siddhAdo hoMti atirittA // 460 // For Private And Personal Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 168 www.kobatirth.org rAyacandrajainazAstramAlAyAm / caturgatimatizrutabodhAH palyAsaMkhyeyA hi mana:paryayAH / saMkhyeyAH kevalinaH siddhAt bhavanti atiriktAH // 460 // gatisambandhI matijJAniyoMkA athavA zrutajJAniyoMkA pramANa palyake asaM khyAtame bhAgapramANa hai / aura manaHparyayavAle kula saMkhyAta haiM / tathA kevaliyoMkA pramANa siddharAzise kucha adhika hai / bhAvArtha - siddharAzimeM jinakI ( arhantoM kI ) saMkhyA milAnese kevaliyoMkA pramANa hotA hai| I oDirahadA tirikkhA madiNANiasaMkhabhAgagA maNugA / saMkhejA hu tadUNA madiNANI ohiparimANaM // 461 // avadhirahitAH tiryaJcaH matijJAnyasaMkhyabhAgakA manujAH / saMkhyeyA hi tadUnA matijJAninaH parimANam // 461 // aura artha -- avadhijJAnarahita tiryaJca - matijJAniyoMkI saMkhyAkA asaMkhyAtamA bhAga, avadhijJAnarahita manuSyoM kI saMkhyAta rAzi ina do rAziyoMko matijJAniyoMke pramANa se ghaTAne para jo zeSa rahe utanA hI avadhi jJAnakA pramANa hai / pallAsaMkhaghaNaMgulahada seDhitirikkhagadivibhaGgajudA / rasahidA kiMcUNA cadugadivebhaGgaparimANam // 462 // palyAsaMkhyaghanAGgulahatazreNitiryaggativibhaMgayutAH / - Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir narasahitAHkiJcidUnAH caturgativaibhaGgaparimANam // 462 // artha --palyake asaMkhyAtame bhAgase guNita ghanAGgulakA aura jagacchreNIkA guNA karanese jo rAzi utpanna ho utane tiryaJca, aura saMkhyAta manuSya, ghanAGgulake dvitIya vargamUlase guNita jagacchreNI pramANa nArakI, tathA samyagdRSTiyoM ke pramANase rahita sAmAnya devarAzi, ina cAroM rAziyoM ke jor3anese jo pramANa ho utane vibhaGgajJAnI haiN| saNNANarAsipaMcayaparihINo saGghajIvarAsI hu / I madisudaaNNANINaM patteyaM hodi parimANaM // 463 // sadjJAnarAzipaJcakaparihInaH sarvajIvarAzirhi / matizrutAjJAninAM pratyekaM bhavati parimANam // 463 // artha - pAMca samyagjJAnI jIvoMke pramANako ( kevaliyoM ke pramANase kucha adhika ) sampUrNa jIvarAzi ke pramANameMse ghaTAnepara jo zeSa rahe utane kumatijJAnI tathA utane hI kuzrutajJAnI jIva haiM / iti jJAnamArgaNAdhikAraH // 1 parantu isameMse samyagdRSTiyoM kA pramANa ghaTAnA / For Private And Personal Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 169 gommttsaarH| // atha sNymmaargnnaadhikaarH| vadasamidikasAyANaM daMDANa tahiMdiyANa paMcaNhaM / dhAraNapAlaNaNiggahacAgajao saMjamo bhaNio // 464 // vratasamitikaSAyANAM daNDAnAM tathendriyANAM paJcAnAm / ___dhAraNapAlananigrahatyAgajayaH saMyamo bhaNitaH // 464 // artha-ahiMsA acaurya satya zIla (brahmacarya ) aparigraha ina pAMca mahAvratoMkA dhAraNa karanA, iryA bhASA eSaNA AdAnanikSeNa utsarga ina pAMca samitiyoMkA pAlanA, cAraprakArakI kaSAyoMkA nigraha karanA, mana vacana kAya rUpa daNDakA tyAga, tathA pAMca indriyoMkA jaya, isako saMyama kahate haiM / ataeva saMyamake pAMca bheda haiN| saMyamakI utpattikA kAraNa batAte haiN| bAdarasaMjalaNudaye suhumudaye samakhaye ya mohassa / saMjamabhAvo NiyamA hoditti jiNehiM NihiTaM // 465 // bAdarasaMjvalanodaye sUkSmodaye zamakSayayozca mohasya / saMyamabhAvo niyamAt bhavatIti jinairnirdiSTam // 465 // artha-bAdara saMjvalanake udayase athavA sUkSmalobhake udayase aura mohanIya karmake upazamase athavA kSayase niyamase saMyamarUpa bhAva utpanna hote haiM aisA jinendradevane kahA hai| isI arthako do gAthAoM dvArA spaSTa karate haiN| bAdarasaMjalaNudaye vAdarasaMjamatiyaM khu prihaaro| pamadidare suhumudaye suhumo saMjamaguNo hodi // 466 // bAdarasaMjvalanodaye bAdarasaMyamatrikaM khalu prihaarH| pramattetarasmin sUkSmodaye sUkSmaH saMyamaguNo bhavati // 466 // artha-jo saMyamake virodhI nahIM haiM aise bAdara saMjvalana kaSAyake dezaghAti spardhakoMke udayase sAmAyika chedopasthApanA parihAravizuddhi ye tIna cAritra hote haiM / inameMse parihAravizuddhi saMyama to pramatta aura apramattameM hI hotA hai, kintu sAmAyika aura chedopasthApanA pramattAdi anivRttikaraNaparyanta hote haiM / sUkSmakRSTiko prApta saMjvalana lobhake udayase sUkSmasAMparAya guNasthAnavartI saMyama hotA hai| jahakhAdasaMjamo puNa uvasamado hodi mohaNIyassa / khayado vi ya so NiyamA hoditti jiNehiM NiddiTaM // 467 // yathAkhyAtasaMyamaH punaH upazamato bhavati mohanIyasya / kSayato'pi ca sa niyamAt bhavatIti jinanirdiSTam // 467 // go. 22 For Private And Personal Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-yathAkhyAta saMyama niyamase mohanIya karmake upazama tathA kSayase bhI hotA hai aisA jinendradevane kahA hai| tadiyakasAyudayeNa ya viradAvirado guNo have jugavaM / vidiyakasAyudayeNa ya asaMjamo hodi NiyameNa // 468 // tRtIyakaSAyodayena ca viratAvirato guNo bhavet yugapat / ___ dvitIyakaSAyodayena ca asaMyamo bhavati niyamena // 468 // artha-tIsarI pratyAkhyAnAvaraNa kaSAyake udayase viratAvirata dezavirata mizravirata pAMcamA guNasthAna hotA hai / aura dUsarI apratyAkhyAna kaSAyake udayase asaMyama (saMyamakA abhAva ) hotA hai| sAmAyika saMyamakA nirUpaNa karate haiN| saMgahiya sayalasaMjamameyajamamaNuttaraM duravagammaM / jIvo samuhaMto sAmAiyasaMjamo hodi // 469 // saMgRhya sakalasaMyamamekayamamanuttaraM duravagamyam / jIvaH samudvahan sAmAyikasaMyamo bhavati // 469 // artha-ukta vratadhAraNa Adika pAMca prakArake saMyamameM saMgraha nayakI apekSAse abheda karake " maiM sarva sAvadyakA tyAgI hUM" isa taraha jo sampUrNa sAvadyakA tyAga karanA isako sAmAyika saMyama kahate haiM / yaha saMyama anupama tathA durdharSa hai / isake pAlana karane vAleko sAmAyikasaMyama ( mI ) kahate haiN| chedopasthApanA saMyamakA nirUpaNa karate haiN| chettUNa ya pariyAyaM porANaM jo Thavei appANaM / paMcajame dhamme so chedovaTThAvago jIvo // 470 // chittvA ca paryAyaM purANaM yaH sthApayati AtmAnam / paMcayame dharme saH chedopasthApako jIvaH // 470 // artha-pramAdake nimittase sAmAyikAdise cyuta hokara jo sAvadha kriyAke karanerUpa sAvadhaparyAya hotI hai, usakA prAyazcittavidhike anusAra chedana karake jo jIva apanI AtmAko vratadhAraNAdika pAMcaprakArake saMyamarUpa dharmameM sthApana karatA hai usako chedopasthApanasaMyamI kahate haiN| parihAravizuddhisaMyamIkA kharUpa batAte haiM / paMcasamido tigutto pariharai sadAvi jo hu sAvajaM / paMcekajamo puriso parihArayasaMjado so hu // 471 // For Private And Personal Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| paJcasamitaH triguptaH pariharati sadApi yo hi sAvadyam / paJcaikayamaH puruSaH parihArakasaMyataH sa hi // 471 // artha-pAMca prakArake saMyamiH poMmeMse jo jIva pAMca samiti tIna guptiko dhAraNa kara sadA sAvadhakA tyAga karatA hai usa purusako parihAravizuddhisaMyamI kahate haiM / isIkA vizeSa svarUpa kahate haiN| tIsaM vAso jamme pAsapudhattaM khu titthayaramUle / pacakkhANaM paDhido saMjhUNadugAuyavihAro // 472 // triMzadvArSoM janmani vA pRthaktvaM khalu tIrthakaramUle / pratyAkhyAnaM paThitaH saM dhyonadvigavyUtivihAraH // 472 / / artha-janmase tIsa varSataka sukhI : rahakara dIkSA grahaNa karake zrI tIrthakarake pAdamUlameM ATha varSataka pratyAkhyAna nAmaka naume pUrvakA adhyayana karanevAle jIvake yaha saMyama hotA hai / isa saMyamavAlA jIva tIna saMdhya kAloMko chor3akara do kosa paryanta gamana karatA hai; kintu rAtriko gamana nahIM karatA / aura varSAkAlameM gamana karanekA niyama nahIM hai| bhAvArtha-jisa saMyamameM parihArake sAtha vizuddhi ho usako parihAravizuddhi saMyama kahate haiM / prANipIDAke tyAgako parihAra kahate haiM / isa saMyamavAlA jIva jIvarAzimeM vihAra karatA huA bhI jalase kamala ko taraha hiMsAse lipta nahIM hotaa| sUkSmasAmparAya saMyamavAne kA svarUpa batAte haiN| aNulohaM revadaMto jIvo uvasAmago va khavago vaa| so suhuma sAMparAo jahakhAdeNUNao kiMci // 473 // aNulo' meM vidan jIvaH upazAmako vA kSapako vaa| sa sUra misAmparAyaH yathAkhyetenonaH kiJcit // 473 // artha-jisa upa (zamazreNI athavA kSapaka zreNivAle jIvake sUkSmakRSTiko prApta lobhakaSAyakA udaya hotA hai, usako sUkSmasAMparAyasaMyamI kahate haiN| isake pariNAma yathAkhyAta cAritravAle jIvake pariNAmoMse kucha hI kama hote haiN| kyoMki yaha saMyama dazame guNasthAnameM hotA hai, aura yaH yAkhyAta saMyama gyArahamese zurU hotA hai| yathAkhyAta ra saMyamakA svarUpa batAte haiN| u vasaMte khINe vA asuhe kammammi mohaNIyammi / ha dumaTTo va jiNo vA jahakhAdo saMjado so du|| 474 // 1 parihAra dvasametaH jIvaH SaTakAyasaMkule viharat / payaseva padmapatraM na lipyate pApanivahena // 1 // For Private And Personal Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 172 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / upazAnte kSINe vA azubhe karmaNi mohanIye / chadmastho vA jino vA yathAkhyAtaH saMyataH sa tu // 474 // artha-azubharUpa mohanIya karmake sarvathA upazama hojAnese gyArahame guNasthAnavartI jIvoMke, aura sarvathA kSINa hojAnese bArahame guNasthAnavartI jIvoMke, tathA terahame caudahame guNasthAnavAloMke yathAkhyAta saMyama hotA hai / bhAvArtha-yathAvasthita AtmakhabhAvakI upalabdhiko yathAkhyAta saMyama kahate haiM / yaha saMyama gyArahamese lekara caudahame taka cAra guNasthAnoMmeM hotA hai / gyArahamemeM cAritra-mohanIya karmake upazamase aura Uparake tIna guNasthAnoM meM kSayase yaha saMyama hotA hai| do gAthAoMdvArA dezaviratakA nirUpaNa karate haiN| paMcatihicahuvihehiM ya aNuguNasikkhAvayahiM sNjuttaa| uccaMti desavirayA sammAiTTI jhaliyakammA // 475 // paJcatricaturvidhaizca aNuguNazikSAvrataiH saMyuktAH / ucyante dezaviratAH samyagdRSTayaH jharisakarmANaH // 475 // artha-jo samyagdRSTI jIva pAMca aNuvrata tIna guNatrata cAra zikSAtratase yukta haiM unako dezavirata athavA saMyamAsaMyamI kahate haiN| isa deza saMyanake dvArA jIvoMke asaMkhyAtaguNI karmoMkI nirjarA hotI hai| dezasaMyamIke gyAraha bhedoMko ginAte haiN| daMsaNavayasAmAiya posahasacittarAyabhatte ya / vamhAraMbhapariggaha aNumaNamucchiTThadesaviradede // 476 // darzanavratasAmAyikAH proSadhara cittarAtribhaktAzca / brahmArambhaparigrahAnumatoddiSTadezaviratA ete // 476 / / artha-darzanika, batika, sAmAyikI, proSadhopavAsI, sacittaviratna, rAtribhuktivirata, brahmacArI, Arambhavirata, parigrahavirata, anumativirata, uddiSTavirata ye dezavirata ( pAMcame guNasthAna ) ke gyAraha bheda haiN| asaMyatakA svarUpa batAte haiN| jIvA codasabheyA iMdiyavisayA tahaTThavIsaM tu / je tesu Neva virayA asaMjadA te muNedavA // 477 // jIvAzcaturdazabhedA indriyaviSayAH tathASTAviMzatistu / ye teSu naiva viratA asaMyatAH te mantavyAH // 477 // For Private And Personal Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 173 artha-caudaha prakArake jIvasamAsa aura aTThAIsa prakArake indriyoMke viSaya inase jo virakta nahIM haiM unako asaMyata kahate haiM / aTThAIsa indriyaviSayoM ke nAma ginAte haiN| paMcarasapaMcavaNNA do gaMdhA atttthphaassttsraa| maNasahidahAvIsA iMdiyavisayA muNedanA // 478 // paJcarasapaJcavarNAH dvau gandhau assttsprshsptsvraaH| manaHsahitAH aSTAviMzatiH indriyaviSayAH mntvyaaH|| 478 // artha-pAMca rasa ( mIThA khaTTA kaSAyalA kaDuA caraparA ) pAMca varNa (sapheda pIlA harA lAla kAlA ) do gaMdha (sugaMdha durgadha ) ATha sparza ( komala kaThora halakA bhArI zIta uSNa rUkhA cikanA ) ATha khara (SaDja RSabha gAMdhAra madhyama paMcama dhaivata niSAda ) aura eka mana isa taraha ye indriyoMke aTThAIsa viSaya haiN| saMyamamArgaNAmeM jIvasaMkhyA batAte haiN| pamadAdicauNhajudI sAmayiyadugaM kameNa sesatiyaM / sattasahassA Navasaya NavalakkhA tIhi parihINA // 479 // pramattAdicaturNA yutiH sAmAyikadvikaM krameNa zeSatrikam / sapta sahasrANi nava zatAni nava lakSANi tribhiH parihInAni // 479 // artha-pramattAdi cAra guNasthAnavartI jivoMkA jitanA pramANa hai utane sAmAyikasaMyamI hote haiM / aura utane hI chedopasthApanAsaMyamI hote haiM / parihAravizuddhi saMyamavAle tIna kama sAta hajAra ( 6997 ), sUkSmasAMparAya saMyamavAle tIna kama nau sau (897), yathAkhyAta saMyamavAle tIna kama nau lAkha ( 899997 ) hote haiM / pallAsaMkhejadimaM viradAviradANa davaparimANaM / puvvuttarAsihINA saMsArI aviradANa pamA // 480 // palyAsaMkhyeyaM viratAviratAnAM dravyaparimANam / pUrvoktarAzihInA saMsAriNaH aviratAnAM pramA // 480 // artha-palyake asaMkhyAtame bhAga dezasaMyamI jIvadravyakA pramANa hai| ukta saMyamiyoMkI rAziyoMko saMsArI jIvarAzimeMse ghaTAne para jo zeSa rahe utanA asaMyamiyoMkA pramANa hai| // iti sNymmaargnnaadhikaarH|| kramaprApta darzanamArgaNAkA nirUpaNa karate haiM / 1 ATha karor3a navve lAkha ninyAnave hajAra ekasau tIna ( 89099103) For Private And Personal Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 174 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / jaM sAmaNNaM gahaNaM bhAvANaM Neva kaTumAyAraM / avisesadUNa aThe dasaNamidi bhaNNade samaye // 481 // yat sAmAnyaM gRhaNaM bhAvAnAM naiva kRtvAkAram / / avizeSyArthAn darzanamiti bhaNyate samaye // 481 // artha-sAmAnyavizeSAtmaka padArthake vizeSa aMzakA grahaNa na karake kevala sAmAnya aMzakA jo nirvikalparUpase grahaNa hotA hai usako paramAgamameM darzana kahate haiM / ukta arthako hI spaSTa karate haiM / bhAvANaM sAmaNNavisesayANaM sarUvamettaM jN| vaNNaNahINaggahaNaM jIveNa ya daMsaNaM hodi // 482 // bhAvAnAM sAmAnyavizeSakAnAM svarUpamAtraM yat / varNanahInagrahaNaM jIvena ca darzanaM bhavati // 482 // artha-nirvikalparUpase jIvake dvArA jo sAmAnyavizeSAtmaka padArthoMkI khaparasattAkA avabhAsana hotA hai usako darzana kahate haiM / bhAvArtha-padArthoMmeM sAmAnya vizeSa donoM hI dharma rahate haiM; kintu kevala sAmAnya dharmakI apekSAse jo khaparasattAkA abhAsana hotA hai usako darzana kahate haiM / isakA zabdoMke dvArA pratipAdana nahIM kiyA jA sktaa| isake cArabheda haiM cakSudarzana acakSudarzana avadhidarzana kevaladarzana / prathama cakSu darzana aura acakSu darzanakA kharUpa kahate haiM: cakkhUNa jaM payAsai dissai taM cakkhudaMsaNaM baiMti / sesidiyappayAso NAyaco so acakkhUtti // 483 // cakSuSoH yat prakAzate pazyati tat cakSudarzanaM bruvanti / zeSendriyaprakAzo jJAtavyaH sa acakSuriti // 483 // artha-jo padArtha cakSurindriyakA viSaya hai usakA dekhanA, athavA vaha jisake dvArA dekhA jAya, yadvA usake dekhanevAleko cakSudarzana kahate haiM / aura cakSuke sivAya dUsarI cAra indriyoMke athavA manake dvArA jo apane 2 viSayabhUta padArthakA sAmAnya grahaNa hotA hai usako acakSudarzana kahate haiN| avadhidarzanakA svarUpa batAte haiN| paramANuAdiyAI aMtimakhaMdhatti muttidvaaii| taM ohidaMsaNaM puNa jaM passai tAI paJcakkhaM // 484 // paramANvAdIni antimaskandhamiti mUrtadravyANi / / tavadhidarzanaM punaH yat pazyati tAni pratyakSam // 484 // For Private And Personal Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 175 artha-avadhijJAna honeke pUrva samayameM avadhike viSayabhUta paramANuse lekara mahAskandhaparyanta mUrtadravyako jo sAmAnyarUpase dekhatA hai usako avadhidarzana kahate haiM / isa avadhidarzanake anantara pratyakSa avadhi jJAna hotA hai / kevaladarzanako kahate haiN| bahuvihabahuppayArA ujjovA parimiyammi khettammi / logAlogavitimiro jo kevaladaMsaNujoo // 485 // bahuvidhabahuprakArA udyotA: parimite kSetre / lokAlokavitimiro ya: kevaladarzanodyotaH // 485 // artha-tItra maMda madhyama Adi aneka avasthAoMkI apekSA tathA candra sUrya adi padArthoMkI apekSA aneka prakArake prakAza jagatmeM parimiti kSetrameM rahate haiM; kintu jo loka aura aloka donoM jagaha prakAza karatA hai aise prakAzako kevaladarzana kahate haiM / bhAvArtha-samasta padArthoMkA jo sAmAnya darzana hotA hai usako kevala darzana kahate haiM / darzanamArgaNAmeM do gAthAoMdvArA jIvasaMkhyA batAte haiM / joge caurakkhANaM paMcakkhANaM ca khINacarimANaM / cakkhUNamohikevalaparimANaM tANa NANaM ca // 486 // yoge caturakSANAM paJcAkSANAM ca kSINacaramANAm / cakSuSAmavadhikevalaparimANaM teSAM jJAnaM ca // 486 // artha-kSINakaSAya guNasthAnaparyanta jitane paJcendriya haiM unakA tathA caturindriya jIvoMkI saMkhyAkA paraspara jor3a denese jo rAzi utpanna ho utane cakSurdarzanI jIva haiN| aura avadhidajJAnI tathA kevalajJAnI jIvoMkA jitanA pramANa hai utanA hI avadhidarzanI tathA kevaladarzanavAloMkA pramANa hai| bhAvArtha-cakSudarzana do prakArakA hotA hai, eka zaktirUpa dUsarA vyaktirUpa / caturindriya paJcendriya labdhyaparyAptaka jIvoMke zaktirUpa cakSudarzana hotA hai, aura paryApta jIvoMke vyaktirUpa cakSudarzana hotA hai / inameMse prathama zaktirUpa cakSudarzanavAloMkA pramANa batAte haiN| AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA pratarAGgulameM bhAga denese jo labdha Ave usakA bhI jagatpratarameM bhAga denese jitanA labdha Ave utanI rAzipramANa trasarAzi hai / usameMse trairAzika dvArA labdha caturindriya paJcendriyoMke pramANameM se kucha kama karanA; kyoMki dvIndriyAdi jIvoMkA pramANa uttarottara kucha 2 kama 2 hotA gayA hai / tathA labdha rAzimeMse paryApta jIvoMkA pramANa ghttaanaa| zeSa zaktirUpa cakSudarzanavAle jIvoMkA pramANa hai / isa hI taraha paryApta trasa rAzimeM cArakA bhAga dekara dose guNA karanepara jo rAzi utpanna ho For Private And Personal Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 176 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / usameMse kucha kama vyaktarUpa cakSudarzanavAloMkA pramANa hai / avadhijJAniyoMkI barAbara avaghidarzanavAle aura kevalajJAniyoMkI barAbara kevala darzanavAle jIva haiM / acakSudarzanavAloMkA pramANa batAte haiN| eiMdiyapahudINaM khINakasAyaMtaNaMtarAsINaM / jogo acakkhudaMsaNajIvANaM hodi parimANaM // 487 // ekendriyaprabhRtInAM kSINakaSAyAntAnantarAzInAm / yogaH acakSurdarzanajIvAnAM bhavati parimANam // 487 // artha-ekendriya jIvoMse lekara kSINakaSAyaparyanta anantarAzike jor3ako acakSudarzanavAle jIvoMkA pramANa samajhanA cAhiye / // iti darzanamArgaNAdhikAraH // kramaprApta lezyAmArgaNAkA varNana karaneke pahale lezyAkA niruktipUrvaka lakSaNa kahate haiM / liMpai appIkIrai edIe NiyaapuNNapuNNaM ca / jIvotti hodi lessA lessAguNajANayakkhAdA // 488 // liMpatyAtmIkaroti etayA nijApuNyapuNyaM c| jIva iti bhavati lezyA lezyAguNajJAyakAkhyAtA // 488 // artha-lezyAke guNako-kharUpako jAnanevAle gaNadharAdi devoMne lezyAkA kharUpa aisA kahA hai ki jisake dvArA jIva apaneko puNya aura pApase lipta karai-puNya aura pApake adhIna karai usako lezyA kahate haiN| ukta arthako hI spaSTa karate haiN| jogapauttI lessA kasAyaudayANuraMjiyA hoi| tatto doNNaM kajaM baMdhacaukaM smuddidvN||489 // ___ yogapravRttirlezyA kaSAyodayAnuraJjitA bhavati / tataH dvayoH kArya bandhacatuSkaM samuddiSTam // 489 // artha-kaSAyodayase anurakta yogapravRttiko lezyA kahate haiM / isa hI liye donoMkA bandhacatuSkarUpa kArya paramAgamameM kahA hai / bhAvArtha--kaSAya aura yoga ina donoMke jor3ako lezyA kahate haiM / isa hI liye lezyAkA kArya bandhacatuSka hai; kyoMki bandhacatukameMse prakRti aura pradeza-bandha yogake dvArA hotA hai| aura sthiti anubhAga bandha kaSAyake dvArA hotA hai| jahAM para kaSAyodaya nahIM hotA vahAMpara kevala yogako upacArase lezyA kahate haiN| ataeva vahAM para upacarita lezyAkA kArya bhI kevala prakRti pradeza bandha hI hotA hai, sthiti anubhAgabandha nahIM hotaa| For Private And Personal Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 177 gommttsaarH| do gAthAoMdvArA lezyAmArgaNAke adhikAroMkA nAmanirdeza karate haiM / NidesavaNNapariNAmasaMkamo kammalakkhaNagadI ya / sAmI sAhaNasaMkhA khettaM phAsaM tado kAlo // 490 // aMtarabhAvappabahu ahiyArA solasA havaMtitti / lessANa sAhaNa] jahAkama tehiM vocchAmi // 491 // nirdezavarNapariNAmasaMkramAH karmalakSaNagatayazca / svAmI sAdhanasaMkhye kSetraM sparzastataH kAlaH // 490 // antarabhAvAlpabahutvamadhikArAH SoDaza bhavantIti / lezyAnAM sAdhanArtha yathAkramaM tairvakSyAmi // 491 // artha-nirdeza, varNa, pariNAma, saMkrama, karma, lakSaNa, gati, khAmI, sAdhana, saMkhyA, kSetra, sparzana, kAla, antara, bhAva, alpabahutva ye lezyAoMkI siddhike liye solaha adhikAra paramAgamameM kahe haiM / inake hI dvArA kramase lezyAoMkA nirUpaNa kreNge| prathama nirdezakedvArA lezyAkA nirUpaNa karate haiN| kiNhA NIlA kAU teU pammA ya sukkalessA ya / lessANaM NihesA chacceva havaMti NiyameNa // 492 // kRSNA nIlA kApotA tejaH padmA ca zuklalezyA ca / lezyAnAM nirdezAH SaT caiva bhavanti niyamena // 492 // artha-lezyAoMke niyamase ye chaha nirdeza haiM / kRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA, tejolezyA ( pItalezyA), padmalezyA, zuklalezyA / bhAvArtha-isa gAthAmeM kahe hue eva zabdake dvArA hI niyama artha siddha hojAnese punaH niyama zabdakA grahaNa karanA vyartha ThaharatA hai / ataH vaha vyartha Thaharakara jJApana karatA hai ki lezyAke yadyapi sAmAnyakI apekSA chaha bheda haiM; tathApi paryAyArthika nayakI apekSAse lezyAoMke asaMkhyAta lokapramANa bheda hote haiN| varNakI apekSAse varNana karate haiM / vaNNodayeNa jaNido sarIravaNNo du davado lessA / sA soDhA kiNhAdI aNeyabheyA sabheyeNa // 493 // varNodayena janitaH zarIravarNastu dravyato lezyA / sA SoDhA kRSNAdiH anekabhedA svabhedena // 493 // artha-varNa nAmakarmake udayase jo zarIrakA varNa hotA hai usako dravyalezyA kahate go. 23 For Private And Personal Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 178 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / 1 haiM / isake kRSNa nIla kApota pIta padma zukla ye chaha bheda haiM / tathA pratyekake uttara bheda aneka haiM / chappayaNIla kavoda suhemaMbujasaMkhasaNNihA vaNNe | saMkhejjAsaMkhejANaMtaviyappA ya patteyaM // 494 // SaTpadanIlakapotasuhemAmbujazaGkhasannibhAH varNe / saMkhyeyAsaMkhyeyAnantavikalpAzca pratyekam // 494 // artha -- varNakI apekSA se bhramara ke samAna kRSNalezyA, nIlamaNike ( nIlama ke ) samAna nIlalezyA, kabUtarake samAna kApotalezyA, suvarNake samAna pItalezyA, kamalake samAna padmalezyA, zaMkhake samAna zuklalezyA hotI hai / inameMse pratyekake indriyoMse prakaTa hone kI apekSA saMkhyAta bheda haiM, tathA skandhakI apekSA asaMkhyAta aura paramANubhedakI apekSA ananta bheda haiM / kisa gati meM konasI lezyA hotI hai yaha batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir NirayA kinhA kappA bhAvANugayA hu tisuraNaratiriye / uttara dehe chakkaM bhoge ravicaMdaharidaMgA // / 495 // nirayAH kRSNAH kalpAH bhAvAnugatA hi trisuranaratirazci / uttara dehe SaTkaM bhoge ravicandraharitAGgAH / / 495 // artha - sampUrNa nArakI kRSNavarNa haiM / kalpavAsI devoMkI dravyalezyA ( zarIrakA varNa ) bhAvalezyA ke sadRza hotA hai / bhavanavAsI vyantara jyotiSI manuSya tiryaJca inakI dravyalezyA chahoM hotI haiM / tathA vikriyA ke dvArA utpanna honevAle zarIrakA varNa bhI chaha prakArameMse kisI eka prakArakA hotA hai / uttama bhogabhUmivAloMkA sUryasamAna, madhyama bhogabhUmivAloMkA candrasamAna, tathA jaghanya bhogabhUmivAloMkA haritavarNa zarIra hotA hai / bAdaraAUU sukkAteUya vAukAyANaM / gomuttamuggavaNNA kamaso acvattavaNNo ya // 496 // bAdarAptaijasau zuklatejasau vAyukAyAnAm / gomUtramudgavarNau kramazaH avyaktavarNazca // 496 // artha -- kramase bAdara jalakAyikakI dravyalezyA zukla aura bAdara tejaskAyikakI pIta hotI hai / vAyukAyake tIna bheda haiM, ghanodadhivAta, ghanavAta, tanuvAta / inameM se prathamakA zarIra gomUtravarNa, dUsarekA zarIra mUMgasamAna, aura tIsareke zarIrakA varNa avyakta hai / 1 savesiM suhumANaM kAvodA saba viggahe sukkA / so misso deho kavodavaNNo have NiyamA // 497 // For Private And Personal Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 179 sarveSAM sUkSmAnAM kApotAH sarve vigrahe zuklAH / sarvo mizro dehaH kapotavarNo bhaveniyamAt // 497 // artha-sampUrNa sUkSma jIvoMkI deha kapotavarNa hai / vigrahagatimeM sampUrNa jIvoMkA zarIra zuklavarNa hai / tathA apanI 2 paryAptike prArambha samayase zarIraparyAptiparyanta samasta jIvoMkA zarIra niyamase kapotavarNa hotA hai / isa taraha varNAdhikArake anantara pAMca gAthAoMmeM pariNAmAdhikArako kahate haiM / logANamasaMkhejA udayaTThANA kasAyagA hoti / tattha kilihA asuhA suhA visuddhA tadAlAvA // 498 // lokAnAmasaMkhyeyAnyudayasthAnAni kaSAyagANi bhavanti / tatra kliSTAnyazubhAni zubhAni vizuddhAni tadAlApAt // 948 // artha-kaSAyoMke udayasthAna asaMkhyAta lokapramANa haiM / isameMse azubha lezyAoMke saMklezarUpa sthAna yadyapi sAmAnyase asaMkhyAta lokapramANa haiM; tathApi vizeSatAkI apekSA asaMkhyAtaloka pramANameM asaMkhyAta lokapramANa rAzikA bhAga denese jo labdha Ave usake bahubhAga pramANa saMklezarUpa sthAna haiM / aura eka bhAgapramANa zubha lezyAoMke vizuddha sthAnahaiM / parantu sAmAnyase ye bhI asaMkhyAta lokapramANa hI haiN|| tivatamA tivatarA tivA asuhA suhA tahA mNdaa| maMdatarA maMdatamA chaTThANagayA hu patteyaM // 499 // tIvratamAstIvratarAstIbA azubhAH zubhAstathA mandAH / mandatarA mandatamAH SaTsthAnagatA hi pratyekam // 499 // artha-azubha lezyAsambandhI tIvratama tIvratara tIvra ye tIna sthAna, aura zubhalezyAsambandhI manda mandatara mandatama ye tIna sthAna hote haiM; kyoMki kRSNa lezyAdi chaha lezyAoMke zubha sthAnoMmeM jaghanyase utkRSTaparyanta aura azubha sthAnoMmeM utkRSTase jaghanyaparyanta pratyekameM SaTsthAnapatita hAnivRddhi hotI hai| asuhANaM varamajjhimaavaraMse kinnhnniilkaautie| ... pariNamadi kameNappA parihANIdo kilesassa // 500 // ___ azubhAnAM varamadhyamAvarAMze kRSNanIlakApotatrikAnAm / pariNamati krameNAtmA parihAnita: klezasya // 500 // artha-kRSNa nIla kApota ina tIna azubha lezyAoMke utkRSTa madhyama jaghanya aMzarUpameM yaha AtmA kramase saMklezakI hAni honese pariNamana karatA hai| bhAvArtha-isa AtmAkI jisa 2 taraha saMklezapariNati kama hotI jAtI hai usI 2 taraha yaha AtmA For Private And Personal Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 180 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / azubha lezyAoMmeMse utkRSTa kRSNa lezyAko chor3akara nIla lezyArUpameM aura nIlako chor3akara kApotarUpameM pariNamana karatA hai| kAU NIlaM kiNhaM pariNamadi kilesavahido appA / evaM kilesahANIvaDDIdo hodi asuhatiyaM // 501 // kApotaM nIlaM kRSNaM pariNamati klezavRddhita AtmA / ___evaM klezahAnivRddhitaH bhavati azubhatrikam // 501 // artha-uttarottara saMklezapariNAmoMkI vRddhi honese yaha AtmA kApotase nIla aura nIlase kRSNalezyArUpa pariNamana karatA hai / isa taraha yaha jIva saMklezakI hAni aura vRddhikI apekSAse tIna azubha lezyArUpa pariNamana karatA hai| teU paDame sukke suhANamavarAdiaMsage appA / suddhissa ya vaDDIdo hANIdo aNNadA hodi // 502 // tejasi padme zukle zubhAnAmavarAdhezage aatmaa| zuddhezca vRddhito hAnitaH anyathA bhavati // 502 // artha- uttarottara vizuddhikI vRddhi honese yaha AtmA pIta padma zukla ina tIna zubha lezyAoMke jaghanya madhyama utkRSTa aMzarUpameM pariNamana karatA hai / tathA vizuddhikI hAni honese utkRSTase jaghanyaparyanta zukla padma pIta lezyArUpa pariNamana karatA hai / isa taraha zuddhikI hAni vRddhi honese zubha lezyAoMkA pariNamana hotA hai / ukta pariNAmAdhikArako manameM rakhakara saMkramAdhikArakA nirUpaNa karate haiN| saMkamaNaM saTTANaparahANaM hodi kiNhasukkANaM / vaDDIsu hi saTThANaM ubhayaM hANimmi sesa ubhayevi // 503 // saMkramaNaM svasthAnaparasthAnaM bhavati kRSNazuklayoH / vRddhiSu hi svasthAnamubhayaM hAnau zeSasyobhaye'pi // 503 // artha--pariNAmoMkI palaTanako saMkramaNa kahate haiN| usake do bheda haiM, eka khasthAnasaMkramaNa dUsarA parasthAna-saMkramaNa / kisI vivakSita lezyAkA eka pariNAma chUTakara usa hI lezyArUpa jaba dUsarA pariNAma hotA hai, vahAM khasthAna-saMkramaNa hotA hai / aura kisI vivakSita lezyAkA eka pariNAma chUTakara kisI dUsarI lezyA ( vivakSita lezyAse bhinna ) kA jaba koI pariNAma hotA hai vahAM parasthAna-saMkramaNa hotA hai| ___ kRSNa aura zuklalezyAmeM vRddhikI apekSA svasthAna-saMkramaNa hI hotA hai / aura hAnikI apekSA svasthAna parasthAna donoM hI saMkramaNa hote haiN| tathA zeSa cAra lezyAoMmeM hAni tathA vRddhi donoM apekSAoMmeM svasthAna parasthAna donoM saMkramaNoMke honekI sambhAvanA hai| For Private And Personal Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 181 bhAvArtha-kRSNalezyA azubhalezyA hai, isa liye usameM yadi saMklezatAkI vRddhi hogI to kRSNalezyAke utkRSTa aMzaparyanta hI hogii| tathA zuklalezyA zubhalezyA hai isa liye zuklalezyAmeM yadi zubhapariNAmoMkI vRddhi hogI to zuklalezyAke utkRSTa aMzaparyanta hI hogI isa liye vRddhikI apekSA kRSNa aura zuklalezyAmeM svasthAnasaMkramaNa hI hai / tathA kRSNalezyAmeM saMklezatAkI yadi hAnI ho to kRSNalezyAke jaghanya aMzaparyanta bhI hosakatI hai, aura isake nIce nIla kApota lezyArUpa bhI hosakatI hai, isaliye kRSNalezyAmeM hAnikI apekSA donoM saMkramaNa saMbhava haiM / isa hI taraha zuklalezyAmeM yadi vizuddhatAkI hAni hoya to zuklalezyAke jaghanya aMzaparyanta bhI hosakatI hai, aura usake nIce padma pIta lezyArUpa bhI hosakatI hai, isaliye isameM bhI hAnikI apekSA donoM saMkramaNa sambhava haiM / kintu madhyakI cAralezyAoMmeMse azubhalezyAoMmeM saMklezatAkI hAni ho yA vRddhi ho do prakArake saMkramaNoM meM se koI bhI saMkramaNa hosakatA hai / tathA zubhalezyAoMmeM vizuddhatAkI hAni ho yA vRddhi ho do prakArake saMkramaNoMmeMse koI bhI saMkramaNa ho sakatA hai / jaise padmalezyAmeM yadi vizuddhatAkI vRddhi huI to vaha padmalezyAke utkRSTa aMzaparyanta bhI ho sakatI hai isaliye khasthAnasaMkramaNa, aura zuklalezyArUpa bhI pariNAma hosakatA hai isaliye parasthAna saMkramaNa bhI sambhava hai / isIprakAra pIta tathA nIla aura kApotalezyAmeM bhI samajhanA caahiye| lessANukassAdovarahANI avrgaadvrvddddii| saTTANe avarAdohANI NiyamA parahANe // 504 // lezyAnAmutkRSTAdavarahAniH avarakAdavaravRddhiH / svasthAne avarAt hAnirniyamAt parasthAne // 504 // artha-vasthAnakI apekSA lezyAoMke utkRSTasthAnake samIpavartI sthAnakA pariNAma utkRSTa sthAnake pariNAmase anaMtabhAgahAnirUpa hai / tathA khasthAnakI apekSAse hI jaghanyasthAnake samIpavartI sthAnakA pariNAma jaghanya sthAnase anantabhAgavRddhirUpa hai / sampUrNa lezyAoMke jaghanya sthAnase yadi hAni ho to niyamase anantaguNahAnirUpa parasthAna saMkramaNa hI hotA hai / bhAvArtha-kisI vivakSita lezyAke jaghanya sthAnase hAni hokara usake samIpavartI lezyAke utkRSTa sthAnarUpa yadi pariNAma ho to vahAMpara parasthAna saMkramaNa hI hotA hai, aura yaha sthAna anantaguNahAnirUpa hotA hai / jaise kRSNalezyAke jaghanyasthAnake samIpa nIlalezyAkA utkRSTa sthAna hai, vaha kRSNalezyAke jaghanyasthAnase anantaguNahAnirUpa hai / uparyukta nirUpaNakA kAraNa kyA hai ? yaha batAte haiM / saMkamaNe chaTThANA hANisu vaDDIsu hoMti taNNAmA / parimANaM ca ya puvaM uttakama hodi sudaNANe // 505 // For Private And Personal Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 182 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / saMkramaNe SaTsthAnAni hAniSu vRddhiSu bhavanti tannAmAni / parimANaM ca ca pUrvamuktakramaM bhavati zrutajJAne // 505 // artha-saMkramaNAdhikArameM hAni aura vRddhi donoM avasthAoMmeM SaTsthAna hote haiM / ina SaTrasthAnoMke nAma tathA parimANa pahale zrutajJAnamArgaNAmeM jo kahe haiM vehI yahAMpara bhI samajhanA / bhAvArtha-SaTsthAnoMke nAma ye haiM anantabhAga asaMkhyAtabhAga saMkhyAtabhAga saMkhyAtaguNa asaMkhyAtaguNa anantaguNa / ina SaTsthAnoMkI sahanAnI kramase uvaika caturaMka paJcAGka SaDaGka saptAGka aSTAGka hai / aura yahAMpara anantakA pramANa jIvarAzimAtra, asaMkhyAtakA pramANa asaMkhyAtalokamAtra, aura saMkhyAtakA pramANa utkRSTa saMkhyAta hai| lezyAoMke karmAdhikArako kahate haiM / pahiyA je chappurisA paribhaTTAraNNamajhadesamhi / phalabhariyarukkhamegaM pekkhittA te vicitaMti // 506 // himmUlakhaMdhasAhuvasAhaM chittuM ciNituM paDidAI / khAuM phalaI idi jaM maNeNa vayaNaM have kammaM // 507 // pathikA ye SaT puruSAH paribhraSTA araNyamadhyadeze / phalabharitavRkSamekaM prekSitvA te vicintayanti // 506 // nirmUlaskandhazAkhopazAkhaM chitvA citvA patitAni / khAdituM phalAni iti yanmanasA vacanaM bhavet karma // 507 / / artha-kRSNa Adi chaha lezyAvAle chaha pathika vanake madhyameM mArgase bhraSTa hokara phaloMse pUrNa kisI vRkSako dekhakara apane 2 manameM isa prakAra vicAra karate haiM, aura usake anusAra vacana kahate haiM / kRSNalezyAvAlA vicAra karatA hai aura kahatA hai ki maiM isa vRkSako mUlase ukhAr3akara isake phaloMkA bhakSaNa karUMgA / aura nIlalezyAvAlA vicAratA hai aura kahatA hai ki maiM isa vRkSako skandhase kATakara isake phala khAUMgA / kApotalezyAvAlA vicAratA hai aura kahatA hai ki maiM isa vRkSakI bar3I 2 zAkhAoMko kATakara isake phaloMko khAUMgA / pItalezyAvAlA vicAratA hai aura kahatA hai ki maiM isa vRkSakI choTI 2 zAkhAoMko kATakara isake phaloMkoM khAUMgA / padmalezyAvAlA vicAratA hai aura kahatA hai ki maiM isa vRkSake phaloMko tor3akara khAUMgA / zuklalezyAvAlA vicAratA hai aura kahatA hai ki maiM isa vRkSase svayaM TUTa kara par3e hue phaloMko khAUMgA / isa taraha jo manapUrvaka vacanAdikI pravRtti hotI hai vaha lezyAkA karma hai / yahAM para yaha eka dRSTAntamAtra diyA. gayA hai isaliye isa hI taraha anyatra bhI samajhanA caahiye| For Private And Personal Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / lezyAoMke lakSaNAdhikArakA nirUpaNa karate haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir caMDo Na muca veraM bhaMDaNasIlo ya dhammadayarahio / duTTho Na ya edi vasaM lakkhaNameyaM tu kiNhassa // 508 // caNDo na muzvati vairaM bhaNDanazIlazca dharmadayArahitaH / duSTo na caiti vazaM lakSaNametattu kRSNasya / / 508 // artha - tIna krodha karanevAlA ho, vairako na chor3e, yuddhakaranekA ( lar3anekA ) jisakA svabhAva ho, dharma aura dayAse rahita ho, duSTa ho, jo kisIke bhI vaza na ho ye saba kRSNalezyAvAleke cihna ( lakSaNa ) haiM / nIlezyAvAle ke cihna batAte haiM / maMda buddhivihINa NiviNNANI ya visayalolo ya / maNI mAyIya tahA Alasso ceva bhejo ya // 509 // NiddAvacanabahulo ghaNaghaNNe hodi tivasaNNA ya / lakkhaNameyaM bhaNiyaM samAsado NIlalessassa // 510 // manda buddhivihIna nirvijJAnI ca viSayalolazca / mAnI mAyI ca tathA Alasyazcaiva bhedyazca / / 509 // nidrAvaJcanabahulo dhanadhAnye bhavati tIvrasaMjJazca / lakSaNametadbhaNitaM samAsato nIlalezyasya / / 510 // tIna gAthAoM meM kapota lezyAvAlekA lakSaNa kahate haiM / artha -- kAma karane meM manda ho, athavA svacchanda ho vartamAna kArya karanemeM vivekarahita ho, kalA cAturya se rahita ho, sparzanAdi pAMca indriyoMke viSayoMmeM lampaTa ho, mAnI ho, mAyAcArI ho, AlasI ho, dUsare loga jisake abhiprAyako sahasA na jAna sake, tathA jo ati nidrAlu aura dUsaroMko Thagane meM atidakSa ho, aura dhanadhAnyake viSaya meM jisakI atitIvra lAlasA ho, ye nIlalezyAvAleke saMkSepase cihna batAye haiM / 183 rUsai dii aNNe dUsai bahuso ya soyabhayabahulo / asuyai paribhavai paraM pasaMsaye appayaM bahuso // 511 // Naya pattiyai paraM so appANaM yiva paraM pi maNNaMto / thUsara abhitthuvaMto Na ya jANai hANivaddhiM vA // 512 // maraNaM patthe raNe deha subahugaM vi thuvamANo du / Na gaNai kajAkajjaM lakkhaNameyaM tu kAussa // 513 // For Private And Personal Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 184 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ruSyati nindati anyaM duSyati bahuzazca shokbhybhulH| asUyati paribhavati paraM prazaMsati AtmAnaM bahuzaH // 511 // na ca pratyeti paraM sa AtmAnamiva paramapi manyamAnaH / tuSyati abhiSTuvato na ca jAnAti hAnivRddhI vA // 512 // maraNaM prArthayate raNe dadAti subahukamapi stUyamAnastu / na gaNayati kAryAkArya lakSaNametattu kApotasya // 513 // artha-dUsareke Upara krodha karanA, dUsarekI nindA karanA, aneka prakArase dUsaroMko duHkha denA athavA auroMse vaira karanA, zokAkulita tathA bhayagrasta honA, dUsareke aizvaryAdiko sahana na karasakanA, dUsarekA tiraskAra karanA, apanI nAnAprakArase prazaMsA karanA, dUsareke Upara vizvAsa na karanA, apanesamAna dUsaroM ko bhI mAnanA, stuti karanevAle para saMtuSTa hojAnA, apanI hAni vRddhiko kucha bhI na samajhanA, raNameM maranekI prArthanA karanA, stuti karanevAleko khUba dhana de DAlanA, apane kArya akAryakI kucha bhI gaNanA na karanA, ye saba kapotalezyAvAleke cihna haiN| pItalezyAvAleke cihna batAte haiN| jANai kajAkajaM seyamaseyaM ca svsmpaasii| dayadANarado ya midU lakkhaNameyaM tu teussa // 514 // jAnAti kAryAkArya sevyamasevyaM ca sarvasamadarzI / dayAdAnaratazca mRduH lakSaNametattu tejasaH // 514 // artha-apane kArya akArya sevya asevyako samajhanevAlA ho, sabake viSayameM samadarzI ho, dayA aura dAnameM tatpara ho, komalapariNAmI ho, ye pItalezyAvAleke cihna haiM / padmalezyAvAleke lakSaNa batAte haiM / cAgI bhado cokkho ujjavakammo ya khamadi bahugaM pi / sAhugurupUjaNarado lakkhaNameyaM tu pammassa // 515 // tyAgI bhadraH sukaraH udyuktakarmA ca kSamate bahukamapi / sAdhugurupUjanarato lakSaNametattu padmasya // 515 // artha-dAna denevAlA ho, bhadrapariNAmI ho, jisakA uttama kArya karanekA svabhAva ho, iSTa tathA aniSTa upadravoMko sahana karanevAlA ho, muni guru AdikI pUjAmeM prItiyukta ho, ye saba padmalezyAvAleke lakSaNa haiN| For Private And Personal Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / zukkalezyAvAle ke lakSaNa batAte haiM / kramaprApta gati adhikArakA varNana karate haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Naya kuNai pakkhavAyaM Navi ya NidANaM samo ya sadhesiM / Natthi ya rAyosA hovi ya sukkalessassa // 516 // na ca karoti pakSapAtaM nApi ca nidAnaM samazca sarveSAm / nAsti ca rAgadveSau sneho'pi ca zukulezyasya // 516 // artha -- pakSapAta na karanA, nidAnako na bAMdhanA, saba jIvoMmeM samadarzI honA, iSTase rAga aura aniSTase dveSa na karanA, strI putra mitra AdimeM sneharahita honA, ye saba zuklale - zyAvAke lakSaNa haiM | lessANaM khalu aMsA chavIsA hoMti tattha majjhimayA / AugavaMdhaNajogA aTThavagarisakAlabhavA // 517 // 185 For Private And Personal lezyAnAM khalu aMzAH SaDUviMzatiH bhavanti tatra madhyamakAH / AyuSkabandhanaMyogyA aSTa aSTApakarSakAlabhavAH / / 517 // 1 artha -- lezyAoMke kula chavvIsa aMza haiM, inameM se madhyake ATha aMza jo ki ATha apakarSa kAla meM hote haiM ve hI Ayukarmake bandhake yogya hote haiM / bhAvArtha -- jaise kisI karmabhUmiyA manuSya yA tirthacakI bhujyamAna AyukA pramANa chaha hajAra ikasaTha hai / isake tIna bhAgameMse do bhAga vItane para aura eka bhAga zeSa rahane para, isa eka bhAgake prathama samayase lekara antarmuhUrtaparyanta prathama apakarSakA kAla kahA jAtA hai / isa apakarSa kAlameM parabhavasambandhI AyukA bandha hotA hai / yadi yahAM para bhI bandha na ho to avaziSTa eka tritIya bhAgameMse bhI do bhAga vItane para aura eka bhAga zeSa rahane para prathama samayase lekara antarmuhUrta paryanta dvitIya apakarSa kAla meM parabhavasambandhI AyukA bandha hotA hai / yadi yahAM para bhI baMdha na ho to tIsare apakarSa meM hotA hai / aura tIsare meM bhI na ho to cauthe pAMcame chaTThe sAtame AThame apakarSameM se kisI bhI apakarSa meM parabhavasa - mbandhI AyukA bandha hotA hai / yadi kisI bhI apakarSameM bandha na ho to asaMkSepAddhA ( bhujyamAna AyukA antima AvalIke asaMkhyAta me bhAgapramANa kAla ) se pUrva ke antarmu - hUrtameM avazya hI AyukA bandha hotA hai / bhujyamAna Ayuke tIna bhAgoMmeMse do bhAga vItane para avaziSTa eka bhAga ke prathama antarmuhUrta pramANa kAlako apakarSa kahate haiM / isa apakarSa kAlameM lezyAoMke ATha madhyamAzoMmeMse jo aMza hogA usake anusAra AyukA bandha hogA / tathA Ayubandhake yogya ATha madhyamAzoM meM se koI aMza jisa apakarSa meM hogA usa hI apakarSa meM AyukA bandha hogA, dUsare kAlameM nahIM / go. 24 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 186 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / jIvoMke do bheda haiM eka sopakramAyuSka dUsarA anupakramAyuSka / jinakA viSabhakSaNAdi nimittake dvArA maraNa saMbhava ho unako sopakrakramAyuSka kahate haiM / aura isase jo rahita haiM unako anupakramAyuSka kahate haiN| jo sopakramAyuSka haiM unake to ukta rItise hI parabhavasambandhI AyukA bandha hotA hai| kintu anupakramAyuSkoMmeM kucha bheda hai, vaha yaha hai ki anupakramAyuSkoMmeM jo deva aura nArakI haiM ve apanI Ayuke antima chaha mahInA zeSa rahane para Ayuke bandha karaneke yogya hote haiM / isameM bhI chaha mahInAke ATha apakarSakAlameM hI AyukA baMdha karate haiM-dUsare kAlameM nahIM / jo bhogabhUmiyA manuSya yA tiryaMca haiM ve apanI Ayuke nau mahInA zeSa rahane para nau mahInAke ATha apakarSoM se kisI bhI apakarSameM AyukA bandha karate haiM / isa prakAra ye lezyAoMke ATha aMza Ayubandhako kAraNa haiM / jisa apakarSameM jaisA jo aMza ho usake anusAra AyukA bandha hotA hai / zeSa aThAraha aMzoMkA kArya batAte haiN| sesadvArasa aMsA caugaigamaNassa kAraNA hoti / sukkukkassaMsamudA savaDhaM jAMti khalu jIvA // 518 // zeSASTAdazAMzAzcaturgatigamanasya kAraNAni bhavanti / zuklotkRSTAMzamRtA sarvArtha yAnti khalu jIvAH // 518 // artha-apakarSakAlameM honevAle lezyAoMke ATha madhyamAMzoMko chor3akara bAkIke aThAraha aMza cAro gatiyoMke gamanako kAraNa hote haiM / tathA zuklalezyAke utkRSTa aMzase saMyukta jIva marakara niyamase sarvArthasiddhiko jAte haiM / avaraMsamudA hoMti sadAraduge majjhimaMsageNa mudA / ANadakappAduvari sabaTAillage hoMti // 519 // avarAMzamRtA bhavanti zatAradvike madhyamAMzakena mRtAH / AnatakalpAdupari sarvArthAdime bhavanti // 519 // artha-zuklalezyAke jaghanya aMzoMse saMyukta jIva marakara zatAra sahasrAra vargaparyanta jAte haiM / aura madhyamAMzoMkarake sahita marA huA jIva sarvArthasiddhise pUrvapUrvake tathA Anata svargase Uparake samasta vimAnoMmeMse yathA sambhava vimAnameM utpanna hotA hai / aura Anata khargameM bhI utpanna hotA hai| pammukkassaMsamudA jIvA uvajAMti khalu sahassAraM / avarasamudA jIvA saNakumAraM ca mAhiMda // 520 // padmotkRSTAMzamRtA jIvA upayAMti khalu sahasrAram / avarAMzamRtA jIvAH sanatkumAraM ca mAhendram // 520 // For Private And Personal Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 187 artha-padmalezyAke utkRSTa aMzoMke sAtha mare hue jIva niyamase sahasrAra vargako prApta hote haiM / aura padma lezyAke jaghanya aMzoMke sAtha mare hue jIva sanatkumAra aura mAhendra vargako prApta hote haiN| majjhimaaMzeNa mudA tammajjhaM jAMti teujeTamudA / sANakkumAramAhidaMtimacakkiMdaseDhimmi // 521 // madhyamAMzena mRtA tanmadhyaM yAnti tejojyeSThamRtAH / sanatkumAramAhendrAntimacakrendrazreNyAm // 521 // artha---padmalezyAke madhyama aMzoke sAtha mare hue jIva sanatkumAra mAhendra vargake Upara aura sahasrAra svargake nIce 2 ke vimAnomeM utpanna hote haiM / pItalezyAke utkRSTa aMzoke sAtha mare hue jIva sanatkumAra mAhendra vargake antima paTalameM cakranAmaka indrakasambandhI zreNIbaddha vimAnameM utpanna hote haiN| avaraMsamudA sohammIsANAdimauDammi seDhimmi / majjhimaaMseNa mudA vimalavimANAdibalabhadde // 522 // avarAMzamRtAH saudharmaizAnAdimatau~ zreNyAm / madhyamAMzena mRtAH vimalavimAnAdibalabhadre // 522 // artha-pItalezyAke jaghanya aMzoke sAtha marA huA jIva saudharma IzAna khargake Rtu (ju)nAmaka indraka vimAnameM athavA zreNIbaddha vimAnameM utpanna hotA hai| pIta lezyAke madhyama aMzoke sAtha marA huA jIva saudharma IzAna khargake dUsare paTalake vimala nAmaka indraka vimAnase lekara sanatkumAra mAhendra vargake dvicarama paTalake (antima paTalase pUrvakA paTala) balabhadranAmaka indraka vimAnaparyanta utpanna hotA hai| kiNhavaraMseNa mudA avadhiTTANammi avraNsmudaa| paMcamacarimatimisse majjhe majjheNa jAyaMte // 523 // kRSNavarAMzena mRtA avadhisthAne avraaNshmRtaaH| paJcamacaramatimizre madhye madhyena jAyante // 523 // artha-kRSNalezyAke utkRSTa aMzoMke sAtha mare hue jIva sAtamI pRthvIke avadhisthAna nAmaka indraka bilameM utpanna hote haiM / jaghanya aMzoMke sAtha mare hue jIva pAMcamI pRthvIke antima paTalake timizranAmaka indraka bilameM utpanna hote haiM / kRSNalezyAke madhyama aMzoMke sAtha mare hue jIva donoMke ( sAtamI pRthvIkA avadhisthAna nAmaka indrakabila aura pAMcamI pRthvIke antima paTalasambandhI timizra bila) madhyasthAnameM yathAsambhava utpanna hote haiN| For Private And Personal Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 188 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / nIlukassaMsamudA paMcama aMdhiMdayammi avaramudA / vAlukasaMpajalide majjhe majjheNa jAyaMte // 524 // nIlotkRSTAMzamRtAH paJcamAndhendrake avaramRtAH / ___ vAlukAsaMprajvalite madhye madhyena jAyante // 524 // artha-nIlalezyAke utkRSTa aMzoke sAtha mare hue jIva pAcamI pRthvIke dvicarama paTalasambandhI andhranAmaka indrakabila meM utpanna hote haiM / koI 2 pAMcame paTalameM bhI utpanna hote haiM / itanA vizeSa aura bhI hai ki kRSNalezyAke jaghanya aMzavAle bhI jIva marakara pAMcamI pRthvIke antima paTala meM utpanna hote haiM / nIlalezyAke jaghanya aMzavAle jIva marakara tIsarI pRthvIke antima paTalasambandhI saMprajvalita nAmaka indrakabilameM utpanna hote haiN| nIlalezyAke madhyama aMzoMvAle jIva marakara tIsarI pRthvIke saMprajvalita nAmaka indrakabilake Age aura pAMcamI pRthvIke andhranAmaka indrakabilake Upara Upara jitane paTala aura indraka haiM unameM yathAyogya utpanna hote haiN| varakAodaMsamudA saMjalidaM jAMti tadiyaNirayassa / sImaMtaM avaramudA majjhe majjheNa jAyate // 525 // varakApotAMzamRtAH saMjvalitaM yAnti tRtIyanirayasya / sImantamavaramRtA madhye madhyena jAyante // 525 // artha-kApotalezyAke utkRSTa aMzoMke sAtha mare hue jIva tIsarI pRthvIke dvicarama paTalasambandhI saMjvalita nAmaka indrakabilameM utpanna hote haiN| koI 2 antima paTalasa. mbandhI saMprajvalita nAmaka indrakabilameM bhI utpanna hote haiM / kApotalezyAke jaghanya aMzoMke sAtha mare hue jIva prathama pRthvIke sImanta nAmaka prathama indrakabilameM utpanna hote haiM / aura madhyama aMzoke sAtha mare hue jIva prathama pRthvIke sImanta nAmaka prathama indrakabilase Age aura tIsarI pRthvIke dvicarama paTalasambandhI saMjvalita nAmaka indrakabilake Upara tIsarI pRthvIke sAta paTala, dUsarI pRthvIke gyAraha paTala aura prathama pRthvIke bAraha paTaloMmeM yathAyogya utpanna hote haiM / kiNhacaukkANaM puNa majjhaMsamudA hu bhavaNagAditiye / puDhavIAuvaNapphadijIvesu havaMti khalu jIvA // 526 // kRSNacatuSkANAM punaH madhyAMzamRtA hi bhavanakAditraye / pRthivyavvanaspatijIveSu bhavanti khalu jIvAH // 526 // artha-kRSNa nIla kapota ina tIna lezyAoMke madhyama aMzoMke sAtha mare hue karmabhUmiyAM mithyAdRSTi tiyeca vA manuSya, aura pItalezyAke madhyama aMzoMke sAtha mare hue For Private And Personal Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 189 bhogabhUmiyAM mithyAdRSTi tiyeca vA manuSya, bhavanavAsI vyantara jyotiSI devoMmeM utpanna hote haiM / tathA kRSNa nIla kApota pIta lezyAke madhyama aMzoMke sAtha mare hue tiryaMca vA manuSya bhavanavAsI vyantara jyotiSI vA saudharma IzAna svargake mithyAdRSTi deva, bAdara paryApta pRthvIkAyika jalakAyika vanaspatikAyika jIvoMmeM utpanna hote haiM / kiNhatiyANaM majjhimaaMsamudA teuvAuviyalesu / suraNirayA sagalessahiM NaratiriyaM jAMti sagajoggaM // 527 // kRSNatrayANAM madhyamAMzamRtAstejovAyuvikaleSu / suranirayAH svakalezyAbhiH naratiyacaM yAnti svakayogyam // 527 // artha-kRSNa nIla kApota ina tIna lezyAoMke madhyama aMzoke sAtha mare hue tiryaMca yA manuSya, tejakAyika vAtakAyika vikalatraya asaMjJI paMcendriya sAdhAraNa-vanaspati inameM yathAyogya utpanna hote haiN| aura bhavanatraya Adi sarvArthasiddhiparyantake deva tathA sAto pRthvIsambandhI nArakI apanI 2 lezyAke anusAra manuSyagati yA tiryaMcagatiko prApta hote haiM / bhAvArtha-jisa gatisambandhI AyukA bandha huA ho usa hI gatimeM maraNa samayapara honevAlI lezyAke anusAra utpanna hotA hai / jaise manuSyaavasthAmeM kisIne devAyukA bandha kiyA aura maraNasamayapara usake kRSNa Adi azubha lezyA huI to vaha maraNa karake bhavanatrikameM utpanna hogA-utkRSTa devoMmeM nahIM hogaa| yadi zubha lezyA huI to yathAyogya kalpavAsiyoMmeM bhI utpanna hogaa| kramaprApta svAmI adhikArakA varNana karate haiN| kAU kAU kAU NIlA NIlA ya NIlakiNhA ya / kiNhA ya paramakiNhA lessA paDhamAdipuDhavINaM // 528 // kApotA kApotA kApotA nIlA nIlA ca nIlakRSNe ca / kRSNA ca paramakRSNA lezyA prathamAdipRthivInAm // 528 // artha-prathama pRthvImeM kapotalezyAkA jaghanya aMza hai| dUsarI pRthvImeM kapotalezyAkA madhyama aMza hai / tIsarI pRthvImeM kapotalezyAkA utkRSTa aMza aura nIlalezyAkA jaghanya aMza hai / cauthI pRthvImeM nIlalezyAkA madhyama aMza hai / pAMcamI pRthvImeM nIlalezyAkA utkRSTa aMza aura kRSNalezyAkA jaghanya aMza hai / chaThThI pRthvImeM kRSNalezyAkA madhyama aMza hai| sAtamI pRthvImeM kRSNalezyAkA utkRSTa aMza hai / bhAvArtha-khAmI adhikArameM bhAvalezyAkI apekSA hI kathana hai, isa liye uparyukta prakArase narakoMmeM bhI bhAvalezyA hI smjhnaa| NaratiriyANaM ogho igivigale tiNNi cau asaNNissa / saNNiapuNNagamicche sAsaNasammevi asuhatiyaM // 529 // For Private And Personal Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 190 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / naratirazcAmogha ekavikale tisraH catasraH asaMjJinaH / saMzyapUrNakamithyAtve sAsanasamyaktvepi azubhatrikam // 529 // artha--manuSya aura tiryaMcoMke sAmAnyase chahoM lezyA hotI haiM / ekendriya aura vikalatraya (dvIndriya trIndriya caturindriya ) jIvoMke kRSNa Adi tIna azubha lezyA hI hotI haiM / asaMjJI paJcendriya paryApta jIvoMke kRSNa Adi cAra lezyA hotI haiM, kyoMki asaMjJI paMcendriya kapotalezyAvAle jIva maraNakara pahale narakako jAtA hai / tathA tejolezyAsahita maranese bhavanavAsI aura vyantara devoMmeM utpanna hotA hai / kRSNa Adi tIna azubha lezyAsahita maranese yathAyogya manuSya yA tiryaMcoMmeM utpanna hotA hai / saMjJI labdhyaparyAptaka tathA api zabdase asaMjJI labdhyaparyAptaka aura sAsAdana guNasthAnavartI nivRtyapa ryApta tathA bhavanatrika jIvoMmeM kRSNa Adi tIna azubha lezyA hI hotI hai / upazama samyaktvakI virAdhanA karake sAsAdana guNasthAnavAle jIvake aparyApta avasthAmeM tIna azubha lezyA hI hotI haiN| bhogA puNNagasamme kAussa jahaNNyiM have nniymaa| samme vA micche vA pajatte tiNNi suhalessA // 530 // bhogApUrNakasamyaktve kApotasya jaghanyakaM bhavet niyamAt / ___samyaktve vA mithyAtve vA paryApte tisraH zubhalezyAH // 530 // artha-bhogabhUmiyAM nirvRtyaparyAptaka samyagdRSTi jIvoMmeM kApotalezyAkA jaghanya aMza hotA hai / tathA bhogabhUmiyA samyagdRSTi yA mithyAdRSTi jIvoMke paryApta avasthAmeM pIta Adi tIna zubha lezyA hI hotI haiM / bhAvArtha-pahale manuSya yA tithaMca AyukA baMdha karake pIche kSAyika yA vedaka samyaktvako svIkAra karake yadi koI karmabhUmija manuSya yA tiryaMca samyaktvasahita maraNa karai to vaha bhogabhUmimeM utpanna hotA hai, vahAM para usake kApota lezyAke jaghanya aMzarUpa saMkleza pariNAma hote haiM / parantu paryApta avAsthAmeM samyagdRSTi yA mithyAdRSTike zubha lezyA hI hotI hai / ayadotti cha lessAo suhatiyalessA hu desaviradatiye / tatto sukkA lessA ajogiThANaM alessaM tu // 531 // asaMyata iti SaD lezyAH zubhatrayalezyA hi deshvirttrye| tataH zuklA lezyA ayogisthAnamalezyaM tu // 531 // artha-caturtha guNasthAnaparyanta chahoM lezyA hotI haiN| tathA dezavirata pramattavirata apramatta virata ina tIna guNasthAnoMmeM tIna zubhalezyA hI hotI haiM / kintu isake Age For Private And Personal Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 191 apUrvakaraNase lekara sayogakevalIparyanta eka zuklalezyA hI hotI hai / aura ayogakevalI guNasthAna lezyArahita hai| NaThukasAye lessA uccadi sA bhuudpuvgdinnaayaa| ahavA jogapauttI mukkhotti tahiM have lessA // 532 // naSTakaSAye lezyA ucyate sA bhUtapUrvagatinyAyAt / athavA yogapravRttiH mukhyeti tatra bhavellezyA // 532 // artha-akaSAya jIvoMke jo lezyA batAI hai vaha bhUtapUrvaprajJApana nayakI apekSAse batAI hai / athavA, yogakI pravRttiko lezyA kahate haiN| isa apekSAse vahAM para mukhyarUpase bhI lezyA hai; kyoMki vahAM para yogakA sadbhAva hai / tiNhaM doNhaM doNhaM chaNhaM doNhaM ca terasaNhaM ca / etto ya codasaNhaM lessA bhavaNAdidevANaM // 533 // teU teU teU pammA pammA ya pammasukkA ya / sukkA ya paramasukkA bhavaNatiyA puNNage asuhA // 534 // trayANAM dvayordvayoH SaNNAM dvayozca trayodazAnAM ca / etasmAcca caturdazAnAM lezyA bhavanAdidevAnAm // 533 // tejastejastejaH padmA padmA ca padmazukle ca / zuklA ca paramazuklA bhavanatrikA apUrNake ashubhaaH|| 534 // artha-bhavanavAsI vyantara jyotiSI ina tIna devoMke pItalezyAkA jaghanya aMza hai / saudharma IzAna svargavAle devoM ke pItalezyAkA madhyama aMza hai / sanatkumAra mAhendra vargavAloMke pItalezyAkA utkRSTa aMza aura padmalezyAkA jaghanya aMza hai / brahma brahmottara lAMtava kApiSTha zukra mahAzukra ina chaha vargavAloM ke pAlezyAkA madhyama aMza hai / zatAra sahasrAra vargavAloMke padmalezyAkA utkRSTa aMza aura zuklalezyAkA jaghanya aMza hai / Anata prANata AraNa acyuta tathA nava graiveyaka ina teraha vargavAle devoMke zuklalezyAkA madhyama aMza hai / isake Upara nava anudiza tathA pAMca anuttara ina caudaha vimAnavAle devoMke zukla lezyAkA utkRSTa aMza hotA hai / bhavanavAsI Adi tIna devoM ke aparyApta avasthA meM kRSNa Adi tIna azubha lezyA hI hotI haiM / bhAvAthe-jaba bhavanatrika devoM ke aparyApta avasthAmeM azubha tIna lezyA aura paryApta avasthAmeM pIta lezyAkA jaghanya aMza batAyA isase mAluma hotA hai ki zeSa vaimAnika devoMke paryApta aura aparyApta avasthAmeM lezyA samAna hI hotI hai| For Private And Personal Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 192 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / isa prakAra svAmI adhikArakA varNana karake sAdhana adhikArakA varNana karate haiM / vaNNodayasaMpAditasarIravaNNo du davado lessaa| mohudayakhaovasamovasamakhayajajIvaphaMdaNaM bhAvo // 535 // ___ varNodayasaMpAditazarIravarNastu dravyato lezyA / mohodayakSayopazamopazamakSayajajIvaspando bhaavH|| 535 // artha-varNanAmakarmake udayase jo zarIrakA varNa ( raMga ) hotA hai usako dravyalezyA kahate haiM / mohanIya karma ke udaya yA kSayopazama yA upazama yA kSayase jo jIvake pradezoMkI caMcalatA hotI hai usako bhAvalezyA kahate haiN| bhAvArtha-dravyalezyAkA sAdhana varNanAmakarmakA udaya hai / bhAvalezyAkA sAdhana asaMyataparyanta cAra guNasthAnoMmeM mohanIya karmakA udaya, aura dezavirata Adi tIna guNasthAnoM meM mohanIya karmakA kSayopazama, upazamazreNimeM mohanIya karmakA upazama, tathA kSapakazreNimeM mohanIya karmakA kSaya hotA hai / kramaprApta saMkhyA adhikArakA varNana karate haiN| kiNhAdirAsimAvaliasaMkhabhAgeNa bhajiya pavibhatte / hINakamA kAlaM vA assiya davA du bhajidavA // 536 // kRSNAdirAzimAvalyasaMkhyabhAgena bhaktvA pravibhakte / hInakramAH kAlaM vA Azritya dravyANi tu bhaktavyAni // 536 // artha saMsArI jIvarAzimeMse tIna zubha lezyAvAle jIvoMkA pramANa ghaTAnese jo zeSa rahai utanA kRSNa Adi tIna azubha lezyAvAle jIvoMkA pramANa hai / yaha pramANa saMsArI jIvarAzise kucha kama hotA hai / isa rAzimeM AvalI ke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga dekara eka bhAgako alaga rakhakara zeSa bahubhAgake tIna samAna bhAga karanA / tathA zeSa-alaga rakkhe hue eka bhAgameM AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga dekara bahubhAgako tIna samAna bhAgoMmeMse eka bhAgameM milAnese kRSNalezyAvAle jIvoMkA pramANa hotA hai / aura zeSa eka bhAgameM phira AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese labdha bahubhAgako tIna samAna bhAgoMmeMse dUsare bhAgameM milAnese nIlalezyAvAle jIvoMkA pramANa hotA hai / aura avaziSTa eka bhAgako tIsare bhAgameM milAnese kApotalezyAvAle jIvoMkA pramANa hotA hai / isa prakAra azubha lezyAvAloMkA dravyakI apekSAse pramANa kahA / yaha pramANa uttarotara kucha 2 ghaTatA 2 hai| aba kAlakI apekSAse pramANa batAte haiM / kRSNa nIla kApota tIna lezyAoMkA kAla milAnese jo antarmuhUrtamAtra kAla hotA hai, usameM AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denA / isameM eka bhAgako judA rakhanA aura bahubhAgake tIna samAna bhAga karanA / tathA avaziSTa eka bhAgameM AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA phira bhAga denA / labdha eka bhAgako For Private And Personal Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 193 alaga rakhakara bahubhAgako tIna samAna bhAgoMmeMse eka bhAgameM milAnese jo pramANa ho vaha kRSNalezyAkA kAla hai / labdha eka bhAgameM phira AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese labdha bahubhAgako tIna samAna bhAgoMmeMse dUsare bhAgameM milAnese jo pramANa ho vaha nIlalezyAkA kAla hai / avaziSTa eka bhAgako avaziSTa tIsare samAna bhAgameM milAnese jo pramANa ho vaha kApotalezyAkA kAla hai / isa prakAra tIna azubha lezyAoMke kAlakA pramANa bhI uttarottara alpa 2 samajhanA caahiye| khettAdo asuhatiyA aNaMtalogA kameNa parihINA / kAlAdotIdAdo aNaMtaguNidA kamA hINA // 537 // kSetrataH azubhatrikA anantalokAH krameNa parihInAH / ___ kAlAdatItAdanantaguNitAH kramAddhInAH // 537 // artha-kSetrapramANakI apekSA tIna azubhalezyAvAle jIva lokAkAzake pradezoMse anantaguNe haiM; parantu uttarottara kramase hIna 2 haiM / kRSNa lezyAvAloMse kucha kama nIla lezyAvAle jIva haiM aura nIlalezyAvAloMse kucha kama kApota lezyAvAle jIva haiM / tathA kAlakI apekSA azubha lezyAvAloMkA pramANa, bhUtakAlake jitane samaya haiM usase anantaguNA hai| yaha pramANa bhI uttarottara hInakrama samajhanA cAhiye / kevalaNANANaMtimabhAgA bhAvAdu kiNhatiyajIvA / teutiyA saMkhejA saMkhAsaMkhejabhAgakamA // 538 // kevalajJAnAnantimabhAgA bhAvAttu kRSNatrikajIvAH / tejastrikA asaMkhyeyAH saMkhyAsaMkhyeyabhAgakramAH // 538 / / artha-bhAvakI apekSA tIna azubha lezyAvAle jIva, kevala jJAnake jitane avibhAgapraticcheda haiM usake anantame bhAgapramANa haiN| yahAM para bhI pUrvavat uttarottara hInakrama samajhanA cAhiye / pIta Adi tIna zubha lezyAvAloMkA pramANa sAmAnyase asaMkhyAta hai| tathApi pItalezyAvAloMse saMkhyAtame bhAga padmalezyAvAle haiN| aura padmalezyAvAloMse asaMkhyAtame bhAga zuklalezyAvAle jIva haiN| kSetrapramANakI apekSA tIna zubha lezyAvAloMkA pramANa batAte haiM / joisiyAdo ahiyA tirikkhasaNNissa saMkhabhAgo du / sUissa aMgulassa ya asaMkhabhAgaM tu teutiyaM // 539 // jyotiSkataH adhikAH tiryaksaMjJinaH saMkhyabhAgastu / sUcerakulasya ca asaMkhyabhAgaM tu tejasvayam // 539 // artha-jyotiSI devoMke pramANase kucha adhika tejolezyAvAle jIva haiM / aura tejo go. 25 For Private And Personal Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 194 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / lezyAvAle saMjJI tiryaca jIvoMke pramANase saMkhyAtaguNe kama padmalezyAvAle jIva haiM / aura sUcyaGgulake asaMkhyAtame bhAga zuklalezyAvAle jIva haiM / bhAvArtha-paiMsaTha hajAra pAMcasau chattIsa pratarAmulakA bhAga jagatpratarako denese jo pramANa zeSa rahe utane jyotiSI deva haiM / aura pAMca vAra saMkhyAtase guNita paNNaTThI pramANa pratarAmulakA bhAga jagatpratarako denese jo pramANa rahe utane tiryaMca, aura saMkhyAta manuSya, ina donoM rAziyoMke jor3anese jo pramANa ho utane tejolezyAvAle jIva haiM / tathA tejolezyAvAloMse saMkhyAtaguNe kama padmalezyAvAle aura sUcyaGgulake asaMkhyAtame bhAga zuklalezyAvAle jIva haiM / ukta arthako hI spaSTa karate haiN| vesadachappaNNaMgulakadihidapadaraM tu joisiyamANaM / tassa ya saMkhejadimaM tirikkhasaNNINa parimANaM // 540 // dvizataSaTpaJcAzadaGgulakRtihitaprataraM tu jyotiSkamAnam / __ tasya ca saMkhyeyatamaM tiryaksaMjJinAM parimANam // 540 // artha-do sau chappana aMgulake vargapramANa ( paNNaTThIpramANa=65536 ) pratarAmulakA bhAga jagatpratarameM denese jo pramANa ho utane jyotiSI deva haiM / aura isake saMkhyAtame bhAgapramANa saMjJI tiryaMca jIva haiM / teudu asaMkhakappA pallAsaMkhejabhAgayA sukkA / ohiasaMkhejadimA teutiyA bhAvado hoti // 541 // tejodvayA asaMkhyakalpAH palyAsaMkhyeyabhAgakAH zuklAH / avadhyasaMkhyeyAH tejastrikA bhAvato bhavanti // 541 // artha-asaMkhyAta kalpakAlake jitane samaya haiM utane hI sAmAnyase tejolezyAvAle aura utane hI padmalezyAvAle jIva haiM / tathApi tejolezyAvAloMse padmalezyAvAle saMkhyAtame bhAga haiM / palyake asaMkhyAtame bhAgapramANa zuklalezyAvAle jIva haiM / isa prakAra kAlakI apekSAse tIna zubhalezyAoMkA pramANa samajhanA cAhiye / tathA avadhijJAnake jitane vikalpa haiM usake asaMkhyAtame bhAga sAmAnyase pratyeka zubhalezyAvAle jIva haiM / tathApi tejolezyAvAloMse saMkhyAtamebhAga padmalezyAvAle aura padmalezyAvAloMse zuklalezyAvAle asaMkhyAtamebhAgamAtra haiN| kSetrAdhikArake dvArA lezyAoMkA varNana karate haiM / saTThANasamugdhAde uvavAde sabaloyamasuhANaM / loyassAsaMkhejadibhAgaM khettaM tu teutiye // 542 // For Private And Personal Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 195 svasthAnasamuddhAte upapAde sarvalokamazubhAnAm / lokasyAsaMkhyeyabhAgaM kSetraM tu tejastrike // 542 // artha-tIna azubhalezyAoMkA sAmAnyase khasthAna tathA samuddhAta aura upapAdakI apekSA sarvalokapramANa kSetra hai / aura tIna zubha lezyAoMkA kSetra lokapramANake asaMkhyAtame bhAgamAtra hai| bhAvArtha-yaha sAmAnyase kathana kiyA hai; kintu lezyAoMke kSetrakA vizeSa varNana, svasthAnasvasthAna, vihAravatsvasthAna sAta prakArakA samuddhAta, eka prakArakA upapAda isa taraha daza kAraNoMkI apekSAse kiyA hai / so vizeSajijJAsuoMko vaha bar3I TIkAmeM dekhanA caahiye| upapAdakSetrake nikAlaneke liye sUtra kahate haiM / maradi asaMkhejadimaM tassAsaMkhA ya viggahe hoMti / tassAsaMkhaM dUre uvavAde tassa khu asaMkhaM // 543 // mriyate asaMkhyeyaM tasyAsaMkhyAzca vigrahe bhavanti / tasyAsaMkhyaM dUre upapAde tasya khalu asaMkhyam // 543 // artha-ghanAGgulake tRtIya vargamUlakA jagacchreNIse guNA karanepara jo pramANa ho utane saudharma aura IzAna vargake jIvoMkA pramANa hai / isameM palyake asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese eka bhAgapramANa pratisamaya maranevAle jIva haiM / maranevAle jIvoMke pramANameM palyake asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo bahubhAgakA pramANa ho utane vigrahagati karanevAle jIva haiM / vigrahagativAle jIvoM ke pramANameM palyake asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo bahubhAgakA pramANa ho utane mAraNAntika samuddhAtavAle jIva haiN| isameM bhI patyake asaM. khyAtame bhAgakA bhAga denese labdha eka bhAga pramANa dUra mAraNAntika samuddhAtavAle jIva haiM / isameM bhI palyake asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese labdha eka bhAgapramANa upapAda jIva haiM / yahAM para tiryaMcoMkI utpattikI apekSAse eka jIvasambandhI pradeza phailanekI apekSA Der3ha rAjU lambA saMkhyAta sUcyaMgulapramANa caur3A vA UMcA kSetra hai, isake ghana-kSetraphalako upapAda jIvoM ke pramANase guNA karanepara jo pramANa ho utanA hI upapAda kSetrakA pramANa hai / bhAvArtha-jisa sthAnavAle jIvoMkA kSetra nikAlanA ho usa sthAnavAle jIvoMkI saMkhyAkA apanI 2 eka jIvasambandhI avagAhanApramANase athavA jahAM taka eka jIva gamana kara sakatA hai usa kSetrapramANase guNA karanepara jo pramANa ho sAmAnyase utanA hI unakA kSetra kahA jAtA hai| yahAMpara pItalezyAsambandhI kSetra kA pramANa batAyA hai / padma lezyAmeM tathA zukla lezyameM bhI kSetrakA pramANa isa hI prakArase hotA hai kucha vizeSatA hai so bar3I TIkAse dekhnaa| For Private And Personal Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 196 www.kobatirth.org rAyacandra jainazAstramAlAyAm / sukkassa samugdhAde asaMkhalogA ya sabalogo ya / zukkAyAH samuddhAte asaMkhyalokAzca sarvalokaJca / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir artha - isa sUtra ke pUrvArdhameM zuklalezyAkA kSetra lokake asaMkhyAta bhAgoMmeMse eka bhAgako chor3akara zeSa bahubhAga pramANa vA sarva loka batAyA hai so kevala samuddhAtakI apekSAse hai / bhAvArtha- zukla lezyAkA kSetra dUsare sthAnoM meM ukta rIti se hI samajhanA / kramaprApta sparzAdhikArakA varNana karate haiM / phAsaM savaM loyaM tiThThANe asuhalessANaM // 544 // sparzaH sarvo lokastristhAne azubhalezyAnAm // 544 // artha -- kRSNa Adi tIna azubha lezyAvAle jIvoMkA sparza svasthAna, samuddhAta, upapAda, ina tIna sthAnoMmeM sAmAnya se sarva loka hai bhAvArtha - vartamAna meM jitane pradezoM meM jIva rahe utaneko kSetra kahate haiM / aura bhUta tathA vartamAna kAla meM jitane pradezoM meM jIva rahe utaneko sparza kahate haiM / so tIna azubhalezyAvAle jIvoMkA sparza ukta tIna sthAnoMmeM sAmAnyase sarvaloka hai / vizeSakI apekSAse kRSNalezyAvAloMkA daza sthAnoM meM se svasthAnasvasthAna, vedanA kaSAya mAraNAntika samuddhAta, tathA upapAdasthAna meM sarvalokapramANa sparza hai / saMkhyAta sUcyaMgulako jagatpratarase guNA karane para jo pramANa utpanna ho utanA vihAravatsvasthAnameM sparza hai / tathA vaikriyika samuddhAta meM lokake saMkhyAtame bhAgapramANa sparza hai | aura isa lezyAmeM taijasa AhAraka kevala samuddhAta nahIM hotA / kRSNalezyA ke samAna hI nIla tathA kApotalezyA kA bhI sparza samajhanA / tejolezyA meM sparzakA varNana karate haiM / terasa ya saTTANe logassa asaMkhabhAgamettaM tu / aDacoisa bhAgA vA desUNA hoMti niyameNa // 545 // tejasazca svasthAne lokasya asaMkhyabhAgamAtraM tu / aSTa caturdazabhAgA vA dezonA bhavanti niyamena // 545 // artha -- pItalezyAkA svasthAnasvasthAnakI apekSA lokake asaMkhyAta me bhAgapramANa sparza hai / aura vihAravatsva sthAnakI apekSA trasanAlIke caudaha bhAgoM meM se kucha kama ATha bhAga - mANa sparza hai / evaM tu samugdhAde Nava cohasabhAgayaM ca kiMcUNaM / uvavAde paDhamapadaM divaDacoisa ya kiMcUNaM // 546 // evaM tu samudghAte nava caturdazabhAgaJca kiJcidUnaH / upapAde prathamapadaM dvyardhacaturdaza ca kiJcidUnam // 546 // For Private And Personal Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 197 artha -- vihAravatsvasthAnakI taraha samudvAtameM bhI trasanAlIke caudaha bhAgoMmeMse kucha kama ATha bhAgapramANa sparza hai / tathA mAraNAntika samudvAtakI apekSA caudaha bhAgoM meM se kucha kama nava bhAgapramANa sparza hai / aura upapAda sthAna meM caudaha bhAgameM se kucha kama Der3ha bhAgapramANa sparza hai / isa prakAra yaha pIta lezyAkA sparza sAmAnya se tIna sthAnoMmeM batAyA hai / Der3ha 2 gAthA meM padma tathA zuklaleyazakA sparza batAte haiM / pammassa ya saTTANasamugdhAdadugesa hodi paDhamapadaM aDa coisa bhAgA vA desUNA hoMti niyameNa // 547 // padmAyAzca svasthAnasamuddhAtadvikayoH bhavati prathamapadam / aSTa caturdaza bhAgA vA dezonA bhavanti niyamena // 547 // / artha - padmalezyAkA vihAravatsvasthAna, vedanA kaSAya vaikriyika tathA mAraNAntika samuddhAtameM caudaha bhAgoMmeMse kucha kama ATha bhAgapramANa sparza hai / taijasa tathA AhAra samudvAtameM saMkhyAta ghanAGgula pramANa sparza hai / yahAM para ca zabdakA grahaNa kiyA hai isaliye svasthAnasvasthAnameM lokake asaMkhyAta bhAgoM meM se eka bhAga pramANa sparza hai / uvavAde paDhamapadaM paNacodasabhAgayaM ca desUNaM / sukkasa ya tiTThANe paDhamo chaccodasA hINA upapAde prathamapadaM paJcacaturdazabhAgakazca dezonaH / zuklAyAca tristhAne prathamaH SaTcaturdaza hInAH || 548 // artha - padmalezyA zatAra sahasrAra svargaparyanta sambhava hai / isaliye upapAdakI apekSAse padmalezyAkA sparza trasanAlI ke caudaha bhAgoM meM se kucha kama pAMca bhAgapramANa hai / zuklalezyAvAle jIvoMkA svasthAnasvasthAnameM tejolezyAkI taraha lokake asaMkhyAtame bhAgapramANa sparza hai / aura vihAravatsvasthAna, tathA vedanA kaSAya vaikriyika mAraNAntika samudvAta aura upapAda, ina tIna sthAnoM meM caudaha bhAgoM meM se kucha kama chaha bhAga pramANa sparza hai / taijasa AhAraka samudghAta meM saMkhyAtaghanAGgula sparza hai / 548 // vari samugdhAdammiya saMkhAtIdA havaMti bhAgA vA / so vA khalu logo phAso hoditi NidiTTho // 549 // navara samudghAte ca saMkhyAtItA bhavanti bhAgA vA / sarvo vA khalu lokaH sparzo bhavatIti nirdiSTaH // 549 // For Private And Personal artha ---- kevala - samudvAtameM vizeSatA hai, vaha isa prakAra hai ki daNDa samudvAta meM spaza kSetra kI taraha saMkhyAta pratarAGgula se guNita jagacchreNI pramANa hai / aura sthita vA upaviSTa kapATa samudghAtameM saMkhyAtasUcyaGgulamAtra jagatpratara pramANa hai / pratara samudAta meM lokake 1 Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 198 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / asaMkhyAta bhAgoMmeMse eka bhAgako chor3akara zeSa bahu bhAgapramANa sparza hai / lokapUrNa samudvAtameM sarvalokapramANa sparza hai / bhAvArtha -- kevalasamudvAtake cAra bheda haiM / daNDa pA pratara lokapUrNa / daNDa samudvAtake bhI do bheda haiM, eka sthita dUsarA upaviSTa | aura sthita tathA upaviSTake bhI Arohaka avarohakakI apekSA do 2 bheda haiM / kapATa samudvAta ke cAra bheda haiM pUrvAbhimukha sthita uttarAbhimukha sthita pUrvAbhimukha - upaviSTa uttarAbhimukha - upaviSTa / ina cArameMse pratyekake Arohaka avarohakakI apekSA do 2 bheda haiM / tathA pratara lokapUkA eka 2 hI bheda hai / yahAM para jo daNDa aura kapATa samuddhAtakA sparza batAyA hai vaha Arohaka aura avarohakakI apekSA do bhedoM meM se eka hI bheda kA hai, kyoMki eka jIva samudvAta avasthA meM jitane kSetrakA ArohaNa avasthA meM sparza karatA hai utane hI kSetrakA avarohaNa avasthA meM bhI sparza karatA hai / isa liye yadi ArohaNa avarohaNa donoM avasthAoMkA sAmAnya sparza jAnanA ho to daNDa aura kapATa donoM hI kA ukta pramANase dUnA 2 sparza samajhanA cAhiye / pratara samudvAtameM lokake asaMkhyAtame bhAgapramANa vAtavalayakA sthAna chUTa jAtA hai isaliye yahAM para lokake asaMkhyAta bhAgoM meM se eka bhAgako chor3akara zeSa bahubhAgapramANa sparza hai / // iti sparzAdhikAraH // kramaprApta kAlAdhikArakA varNana karate haiM / kAlo chalessANaM NANAjIvaM paDucca saGghaddhA | aMtomuhuttamavaraM evaM jIvaM pahuca have // 550 // kAlaH SaDlezyAnAM nAnAjIvaM pratItya sarvArddhA / antarmuhUrtovara ekaM jIvaM pratItya bhavet / / 550 // artha-nAnA jIvoMkI apekSA kRSNa Adi chahoM lezyAoMkA sarva kAla hai / tathA eka jIva apekSA sampUrNa lezyAoMkA jaghanya kAla antarmuhUrtamAtra hai / uvahINaM tettIsa sattara satteva hoMti do ceSa | aTThArasa tettIsa ukassA hoMti adireyA // 551 // udadhInAM trayastriMzat saptadaza saptaiva bhavanti dvau caiva I aSTAdaza trayastriMzat utkRSTA bhavanti atirekAH / / 551 / / artha -- utkRSTa kAla kRSNalezyAkA tetIsa sAgara, nIlalezyAkA satraha sAgara, kApotalezyAkA sAtasAgara, pItalezyAkA do sAgara, padma lezyAkA aThAraha sAgara, zukla lezyAkA tetIsa sAgara se kucha adhika hai / bhAvArtha -- yaha adhikakA sambandha chahoM lezyAoMke utkRSTa kAlake sAtha 2 karanA cAhiye; kyoMki yaha utkRSTa kAlakA varNana deva aura nAra For Private And Personal Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 199 kiyoMkI apekSAse hai / so jisa paryAyako chor3akara deva yA nArakI utpanna ho usa paryAyake antake antarmuhUrta meM tathA deva nAraka paryAyako chor3akara jisa paryAyameM utpanna ho usa paryAyake Adike antarmuhUrtameM vahI lezyA hotI hai / isa hI liye chahoM lezyAoMke ukta utkRSTa kAlapramANameM do 2 antarmuhUrtakA kAla adhika 2 samajhanA / tathA pIta aura padmalezyAke kAlameM kucha kama AdhA sAgara bhI adhika hotA hai| jaise saudharma aura IzAna vargameM do sAgarakI Ayu hai / parantu yadi koI ghAtAyuSka samyagdRSTi saudharma yA IzAna vargameM utpanna ho to usakI antarmuhUrta kama DhAI sAgarakI bhI Ayu ho sakatI hai / isa hI taraha ghAtAyuSka mithyAdRSTikI palyake asaMkhyAtameM bhAgapramANa Ayu adhika ho sakatI hai / parantu yaha adhikapanA saudharma vargase lekara sahasrAra varga paryanta hI hai / kyoMki Age ghAtAyuSka jIva utpanna nahIM hotaa| // iti kaalaadhikaarH|| do gAthAoMmeM antara adhikArakA varNana karate haiM / aMtaramavarukkassaM kiNhatiyANaM muhuttaaMtaM tu / uvahINaM tettIsaM ahiyaM hoditti NidilaM // 552 // teutiyANaM evaM Navari ya ukkassa virahakAlo du| poggalavarivahA hu asaMkhejA hoMti NiyameNa // 553 // antaramavarotkRSTaM kRSNatrayANAM muhUrtAntastu / uddhInAM trayastriMzadadhikaM bhavatIti nirdiSTam // 552 // tejastrayANAmevaM navari ca utkRSTavirahakAlastu / pudgalaparivartA hi asaMkhyayA bhavanti niyamena // 553 // artha-kRSNa Adi tIna azubhalezyAoMkA jaghanya aMtara antarmuhUrtamAtra hai / aura utkRSTa aMtara kucha adhika tetIsa sAgara hotA hai / pIta Adi tIna zubha lezyAoMkA aMtara bhI isa hI prakAra hai; parantu kucha vizeSatA hai / zubha lezyAoMkA utkRSTa aMtara niyamase asaMkhyAta pudgala parivartana hai / bhAvArtha-kisI vivakSita eka lezyAko chor3akara dUsarI lezyArUpa pariNamana karake jitane kAlameM phirase vivakSita lezyArUpa pariNamana karai utane kAlako vivakSita lezyAkA virahakAla yA antara kahate haiM / isa prakArakA aMtara kRSNalezyAkA jaghanya antarmuhUrtamAtra hai / utkRSTa aMtara daza antarmuhUrta aura AThavarSakama eka koTipUrva varSa adhika tetIsa sAgara pramANa hai / isa hI prakAra nIla tathA kApotalezyAkA bhI aMtara jAnanA / parantu itanI vizeSatA hai ki nIla lezyAke aMtarameM ATha aMtarmuhUrta aura kApotalezyAke aMtarameM chaha aMtarmuhUrta hI adhika haiM / aba zubha lezyA For Private And Personal Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 200 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / oMkA utkRSTa aMtara dRSTAntadvArA batAte haiM / koI jIva pIta lezyAko chor3akara kramase eka 2 antarmuhUrtamAtrataka kapota nIla kRSNa lezyAko prApta huA, kRSNa lezyAko prApta hokara ekendriya avasthAmeM AvalI ke asaMkhyAtame bhAgapramANa pudgaladravyaparivartanoM kA jitanA kAla ho utane kAla paryanta bhramaNa kara vikalendriya huA, yahAM para bhI utkRSTatAse saMkhyAta hajAra varSa taka bhramaNa kiyA / pIche paMcendriya hokara prathama samayase eka 2 aMtarmuhUrta meM krama se kRSNa nIla kapota lezyAko prApta hokara pIta lezyAko prApta huA / isa prakArake jIvake pIta lezyAkA utkRSTa aMtara chaha aMtarmuhUrta aura saMkhyAta hajAra varSa adhika AvalIke asaMkhyAtame bhAgapramANa pudgaladravyaparAvartana hai / padma lezyAkA utkRSTa aMtara isa prakAra hai ki koI padmazyAvAlA jIva padmalezyAko chor3akara aMtarmuhUrta taka pIta lezyA meM raha kara palyake asaMkhyAtamebhAga adhika do sAgarakI Ayuse saudharma IzAna svargameM utpanna huA, vahAMse cayakara ekendriya avasthA meM AvalIke asaMkhyAta me bhAgapramANa pudgalaparAvartanoMke kAlakA jitanA pramANa hai utane kAla taka bhramaNa kiyA / pIche vikalendriya hokara saMkhyAta hajAra varSa taka bhramaNa kiyA / pIche paMcendriya hokara prathama samaya se lekara eka 2 antarmuhUrtataka kramase kRSNa nIla kapota pIta lezyAko prApta hokara padmalezyAko prApta huA isa tarahake jIvake pAMca aMtarmuhUrta aura palyake asaMkhyAtame bhAga adhika do sAgara tathA saMkhyAta hajAra varSa adhika AvalI ke asaMkhyAtame bhAgapramANa pudgala - parAvartanamAtra padmazyAkA utkRSTa aMtara hotA hai / zukla lezyAkA utkRSTa aMtara isa prakAra hai ki koI zukla lezyAvAlA jIva zuklalezyAko chor3akara kramase eka 2 antarmuhUrtataka padma pIta lezyAko prApta hokara saudharma IzAna svarga meM prApta hokara tathA vahAM para pUrvokta pramANa kAlataka raha kara pIche ekendriya avasthA meM pUrvokta pramANa kAla taka bhramaNa kara pIche vikalendriya hokara bhI pUrvokta pramANa kAla taka bhramaNa karake kramase paMcendriya hokara prathama samaya se lekara eka 2 antarmuhUrta taka kramase kRSNa nIla kapota pIta padma lezyAko prApta hokara zukla lezyAko prApta huA isataraha ke jIvake sAta aMtarmuhUrta saMkhyAta hajAra varSa aura palya asaMkhyAtame bhAga adhika do sAgara adhika AvalI ke asaMkhyAtame bhAgapramANa pudgalaparAvartanamAtra zuklalezyA kA utkRSTa aMtara hotA hai / // iti aMtarAdhikAraH // kramaprApta bhAva aura alpabahutva adhikArakA varNana karate haiM / bhAvAdo lessA odayiyA hoMti appabahugaM tu / davamANe siddhaM idi lessA vaNNidA hoMti // 554 // For Private And Personal Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 201 bhAvataH SaDlezyA audayikA bhavanti alpabahukaM tu| dravyapramANe siddhamiti lezyA varNitA bhavanti // 554 // artha-bhAvakI apekSA chahoM lezyA audayika haiM; kyoMki yoga aura kaSAyake saMyo. 'gako hI lezyA kahate haiM, aura ye dono apane 2 yogya karmake udayase hote haiN| tathA lezyAoMkA alpabahutva, pahale lezyAoMkA jo saMkhyA adhikArameM dravya pramANa batAyA hai usIse siddha hai| inameM sabase alpa zuklalezyAvAle haiM, inase asaMkhyAtaguNe padmalezyAvAle aura inase bhI saMkhyAtaguNe pItalezyAvAle jIva haiM / pIta lezyAvAloMse anaMtAnaMtaguNe kapotalezyAvAle haiM, inase kucha adhika nIla lezyAvAle aura inase bhI kucha adhika kRSNalezyAvAle jIva haiN| // iti alpabahutvAdhikAraH // isa prakAra solaha adhikAroMke dvArA lezyAoMkA varNana karake aba lezyArahita jIvoMkA varNana karate haiN| kiNhAdilessarahiyA saMsAraviNiggayA aNaMtasuhA / siddhipuraM saMpattA alessiyA te muNeyavA // 555 // kRSNAdilezyArahitAH saMsAravinirgatA anNtsukhaaH| siddhipuraM saMprAptA alezyAste jJAtavyAH // 555 // artha-jo kRSNa Adi chahoM lezyAoMse rahita haiM, ataeva jo paMcaparivartanarUpa saMsArasamudrake pArako prApta hogaye haiM, tathA jo atIndriya anaMta sukhase tRpta haiM, aura AtmopalabdhirUpa siddhipurIko jo prApta hogaye haiM, una jIvoMko ayogakevalI yA siddhabhagavAn kahate haiN| bhAvArtha-jo anaMta sukhako prAptakara saMsArase sarvathA rahita hokara siddhi purako prApta hogaye haiM ve jIva sarvathA lezyAoMse rahita hote haiM ata eva unako alezya-siddha kahate haiN| // iti lezyAprarUpaNA samAptA // kramaprApta bhavyamArgaNAkA varNana karate haiN| bhaviyA siddhI jesi jIvANaM te havaMti bhvsiddhaa| tavivarIyA'bhavA saMsArAdo Na sijjhaMti // 556 // bhavyA siddhiryeSAM jIvAnAM te bhavanti bhavasiddhAH / / tadviparItA abhavyAH saMsArAnna sidhyanti // 556 // go. 26 For Private And Personal Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 202 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-jina jIvoMkI anantacatuSTayarUpa siddhi honevAlI ho athavA jo usakI prAptike yogya hoM unako bhavyasiddha kahate haiM / jinameM ina donoMmeMse koI bhI lakSaNa ghaTita na ho una jIvoMko abhavyasiddha kahate haiM / bhAvArtha-kitane hI bhavya aise haiM jo muktikI prAptike yogya haiM; parantu kabhI mukta na hoMge; jaise bandhyApaneke doSase rahita vidhavA satI strImeM putrotpattikI yogyatA hai; parantu usake kabhI putra utpanna nahIM hogA / koI bhavya aise haiM jo niyamase mukta hoMge / jaise bandhyApanese rahita strIke nimitta milane para niyamase putra utpanna hogA / ina doMno khabhAvoMse jo rahita haiM unako abhavya kahate haiM / jaise bandhyA strIke nimitta milai cAhe na milai; parantu putra utpanna nahIM ho sakatA hai| jinameM muktiprAptikI yogyatA hai unako bhavyasiddha kahate haiM isa arthako dRSTAntadvArA spaSTa karate haiN| bhavattaNassa joggA je jIvA te havaMti bhvsiddhaa| Na hu malavigame NiyamA tANaM kaNaovalANamiva // 557 // bhavyatvasya yogyA ye jIvAste bhavanti bhavasiddhAH / na hi malavigame niyamAt teSAM kanakopalAnAmiva // 557 // artha-jo jIva anantacatuSTayarUpa siddhikI prAptike yogya haiM; parantu usa siddhiko kabhI prApta na hoMge unako bhavasiddha kahate haiM / isaprakArake jIvoMkA karmamala niyamase dUra nahIM ho sakatA / jaise knkoplkaa| bhAvArtha-aise bahutase kanakopala haiM jinameM nimitta milanepara zuddha svarNarUpa honekI yogyatA hai; parantu unakI isa yogyatAkI abhivyakti kabhI nahIM hogI / athavA jisataraha ahamindra devoMmeM narakAdimeM gamana karanekI zakti hai parantu usa zaktikI abhivyakti kabhI nahIM hotii| isa hI taraha jina jIvoMmeM anaMtacatuSTayako prApta karanekI yogyatA hai parantu unako vaha kabhI prApta nahIM hogI unako bhavasiddha kahate haiN| ye jIva sadA saMsArameM hI rahate haiN| Na ya je bhavAbhavA muttisuhAtIdaNaMtasaMsArA / te jIvA NAyacA va ya bhavA abhavA ya // 558 // na ca ye bhavyA abhavyA muktisukhA atiitaanntsNsaaraaH| te jIvA jJAtavyA naiva ca bhavyA abhavyAzca // 558 // artha-jinakA pAMca parivartanarUpa ananta saMsAra sarvathA chUTa gayA hai, aura jo muktisukhake bhoktA haiM una jIvoMko na to bhavya samajhanA cAhiye aura na abhavya samajhanA cAhiye; kyoMki aba unako koI navIna avasthA prApta karanA zeSa nahIM rahA hai isaliye ve bhavya bhI nahIM haiM / aura ananta catuSTayako prApta ho cuke haiM isaliye abhavya bhI For Private And Personal Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / 203 nahIM haiM / bhAvArtha -- jisameM anaMta catuSTayake abhivyakta hone kI yogyatA hI na ho usako 1 bhavya kahate haiM / ataH ye abhavya bhI nahIM haiM; kyoMki inhone anaMta catuSTayako prApta kara liyA hai / aura bhavyatvakA paripAka ho cukA ataH aparipakka avasthAkI apekSAse bhavya bhI nahIM haiM / bhavyamArgaNA meM jIvoM kI saMkhyA batAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir avaro juttANaMto abhavarAsissa hodi parimANaM / te viNo so saMsArI bhavarAsissa // 559 // avaro yuktAnantaH abhavyarAzerbhavati parimANam / tena vihInaH sarvaH saMsArI bhavyarAzeH // 559 // I artha --- jaghanya yuktAnantapramANa abhavya rAzi hai / aura sampUrNa saMsArI jIvarAzimeMse abhavyarAzikA pramANa ghaTAne para jo zeSa rahe utanA hI bhavyarAzikA pramANa hai| bhAvArthabhavyarAzi bahuta adhika hai aura abhavya rAzi bahuta thor3I hai / abhavya jIva sadA pAMca parivartana rUpa saMsarase yukta hI rahate haiM / eka avasthAse dUsarI avasthAkA prApta honA isako saMsAra-parivartana kahate haiM / isa saMsAra arthAt parivartana ke pAMca bheda haiM / dravya kSetra kAla bhava bhAva / dravyaparivartanake do bheda haiM, eka nokarmadravyaparivartana dUsarA karmadravyaparivartana / yahAM para ina parivartanoMkA kramase svarUpa batAte haiM / kisI jIvane, snigdha rUkSa varNa gandhAdike tIvra maMda madhyama bhAvoMmeM se yathAsambhava bhAvoMse yukta, audArikAdi tIna zarIroM meM se kisI zarIra sambandhI chaha paryAptirUpa pariNamaneke yogya pudgaloMkA eka samaya meM grahaNa kiyA / pIche dvitIyAdi samayoMmeM usa dravyakI nirjarA karadI / tathA pIche anaMtabAra agrahIta pudgaloMko grahaNa karake chor3a diyA, anantavAra mizradravyako grahaNa karake chor3adiyA, anaMtavAra grahItako bhI grahaNa karake chor3a diyA / jaba vahI jIva una hI nigdha rUkSAdi bhAvoMse yukta unahI pudgaloM ko jitane samaya meM grahaNa kareM utane kAlasamudAyako nokarmadravyaparivartana kahate haiM / 1 pUrva meM grahaNa kiye hue paramANu jisa samaya prabaddharUpa skandhameM hoM usako grahIta kahate haiM / jisa samayabaddha meM ese paramANu hoM ki jinakA jIvane pahale grahaNa nahIM kiyA ho usako agrahIta kahate haiM / jisa samayabaddha meM donoM prakArake paramANu hoM usako mizra kahate haiM / agrahIta paramANu bhI lokameM anantAnanta haiM; kyoMki sampUrNa jIvarAzikA samayaprabaddhake pramANase guNA karane para jo labdha Ave usakA atItakAlake samasta samayapramANase guNA karanepara jo labdha Ave usase bhI anantaguNA pudgaladravya hai / isa parivartanakA kAla agrahItagrahaNa grahItagrahaNa mizragrahaNa ke bhedase tIna prakArakA hai / isakI ghaTanA kisa taraha hotI hai yaha anukrama yantradvArA batAte haiM / For Private And Personal Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 204 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / OOX dravvaparivartana yatra. 004 001 / 004 00x 001 xxo xx1 xx0 xx0 xx1 xx1xxo xx1 xx1 xx0 114 / 110 / 114 / 114 / 110 xx0 xx1 114 isa yantrameM zUnyase agrahIta, haMsapadase ( x isa cihnase ) mizra aura ekake aMkase grahIta samajhanA cAhiye / tathA dovAra likhanese anantavAra samajhanA cAhiye / isa yantrake dekhanese spaSTa hotA hai ki nirantara anantavAra agrahItakA grahaNa hocukanepara eka vAra mizrakA grahaNa hotA hai, mizragrahaNake bAda phira nirantara anantavAra agrahItakA grahaNa ho cukane para ekavAra mizrakA grahaNa hotA hai| isa hI kramase anantavAra mizrakA grahaNa ho cukane para agrahItagrahaNake anaMtara eka vAra grahItakA grahaNa hotA hai / isake bAda phira usa hI taraha anaMta vAra agrahItakA grahaNa ho cukane para eka bAra mizrakA grahaNa aura mizragrahaNake bAda phira anantavAra agrahItakA grahaNa hokara ekavAra mizrakA grahNa hotA hai| tathA mizrakA grahaNa anantavAra hocukane para anantavAra agrahItakA grahaNa karake ekavAra phira grahItakA grahaNa hotA hai| isa hI kramase anantavAra grahItakA grahaNa hotA hai / yaha abhiprAya sUcita karaneke liye hI prathama parimeM pahale tIna koThoMke samAna dUsare bhI tIna koThe kiye haiM / arthAt isa kramase anaMtavAra grahItakA grahaNa hocukane para nokarmapudgalaparivartanake cAra bhedoMmeMse prathama bheda samApta hotA hai / isake bAda dUsare bhedakA prArambha hotA hai / yahAM para anantavAra mizrakA grahaNa honepara ekavAra agrahItakA grahaNa, phira anaMtavAra mizrakA grahaNa hone para eka vAra agrahItakA grahaNa isa hI kramase anantavAra agrahItakA grahaNa hokara anaMta vAra mizrakA grahaNa karake eka vAra grahItakA grahaNa hotA hai / jisa kramase ekavAra grahItakA grahaNa kiyA usa hI kramase anaMtavAra grahItakA grahaNa hocukane para nokarmapudgalaparivartanakA dUsarA bheda samApta hotA hai / isake vAda tIsare bhedameM anantavAra mizrakA grahaNa karake ekavAra grahItakA grahaNa hotA hai, phira anantavAra mizrakA grahaNa karake ekavAra grahItakA grahaNa isa kramase anaMtavAra grahItakA grahaNa ho cukane para anaMtavAra mizrakA grahaNa karake ekavAra agrahItakA grahaNa hotA hai / jisa taraha ekavAra agrahItakA grahaNa kiyA usa hI taraha anaMtavAra agrahItakA grahaNa honepara nokarmapudgalaparivartanakA tIsarA bheda samApta hotA hai / isake bAda cauthe bhedakA prArambha hotA hai, isameM prathama hI anantavAra grahItakA grahaNa karake ekavAra mizrakA grahaNa hotA hai, isakebAda phira anaMtavAra grahI For Private And Personal Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / 205 takA grahaNa honepara ekavAra mizrakA grahaNa hotA hai / isa taraha anaMtavAra mizrakA grahaNa hokara pIche anaMtavAra grahItakA grahaNa karake ekavAra agrahItakA grahaNa hotA hai / jisa taraha ekavAra agrahItakA grahaNa kiyA usa hI kramase anaMtavAra agrahItakA grahaNa ho cukane para nokarmapudgala parivartanakA cauthA bheda samApta hotA hai / isa caturtha bhedake samApta hocukane para, nokarmapudgalaparivartana ke prArambhake prathama samaya meM varNa gandha Adike jisa bhAvase yukta jisa pudgaladravyako grahaNa kiyA thA usa hI bhAvase yukta usa zuddha mahItarUpa pudgaladravyako jIva grahaNa karatA hai / isa sabake samudAyako nokarmadravyaparivartana kahate haiM / tathA isameM jitanA kAla lage usako nokarmadravyaparivartanakA kAla kahate haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir isa hI taraha dUsarA karmapudgalaparivartana bhI hotA hai / vizeSatA itanI hI hai ki jisa taraha nokarmadravyaparivartanameM nokarmapudgaloMkA grahaNa hotA hai usa hI taraha yahAM para karma - pulakA grahaNa hotA hai / parantu kramameM kucha bhI vizeSatA nahIM hai / jisa taraha ke cAra bheda nokarmadravyaparivartanameM hote haiM usa hI taraha karmadravyaparivartana meM bhI cAra bheda hote haiM / ina cAra bhedoM meM bhI agrahItagrahaNakA kAla sabase alpa hai, isase anaMtaguNA kA mizragrahaNakA hai / isase bhI anaMtaguNA grahItagrahaNakA jaghanyakAla hai isase anaMtaguNA grahItagrahaNakA utkRSTa kAla hai / kyoMki prAya: karake usa hI pudgaladravyakA grahaNa hotA hai| ki jisake sAtha dravya kSetra kAla bhAvakA saMskAra ho cukA hai / isa hI abhiprAya se yaha sUtra kahA hai ki : suhamaTThidisaMjuttaM AsaNNaM kammaNijarAmukkaM / pAaiNa edi gahaNaM davamaNisiMThANaM // 1 // sUkSmasthitisaMyuktamAsanaM karmanirjarAmuktam / prAyeNaiti grahaNaM dravyamanirdiSTasaMsthAnam // 1 // artha - jina karmarUpa pariNata pugaloMkI sthiti alpa thI ata eva pIche nirjIrNa hokara jinakI karmarahita avasthA hogaI ho parantu jIvake pradezoMke sAtha jinakA ekakSetrAvagAha ho tathA jinakA saMsthAna (AkAra) kahA nahIM jA sakatA isa tarahake pudgala dravyakA hI prAyaHkarake jIva grahaNa karatA hai / bhAvArtha - yadyapi yaha niyama nahIM hai ki isa hI tarahake pudgalakA jIva grahaNa karai tathApi bahudhA isa hI tarahake pugalakA grahaNa karatA hai; kyoMki yaha dravya kSetra kAla bhAvase saMskArita hai / dravyaparivartana ke ukta cAra bhedoMkA isa gAthAmeM nirUpaNa kiyA hai: - na agahidamissaM gahidaM missamagahidaM taheva gahidaM ca / frei hidamagahidaM gahidaM missaM agahidaM ca // 2 // For Private And Personal Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / . agrahItaM mitraM grahItaM mizramagrahItaM tathaiva grahItaM ca / mizra grahItamagrahItaM grahItaM mizramagrahItaM ca // 2 // artha-pahalA agrahIta mizra grahIta, dUsarA mizra agrahIta grahIta, tIsarA mizra grahIta agrahIta, cauthA grahIta mizra agrahIta, isa taraha cAra prakArase pudgaloMkA grahaNa honepara parivartana ke prArambha samayameM grahaNa kiye hue pudgaloMkA grahaNa hotA hai / aura taba hI eka dravyaparivartana pUrA hotA hai / isakA vizeSa kharUpa pahale likha cuke haiM / bhAvArtha- yahAM para prakaraNake anusAra zeSa cAra parivartanoMkA bhI kharUpa likhate haiM / kSetraparivartanake do bheda haiM, eka khakSetraparivartana dUsarA parakSetraparivartana / eka jIva sarva jaghanya avagAhanAko jitane usake pradeza hoM utanIvAra dhAraNa karake pIche kramase eka 2 pradeza adhika 2 kI avagAhanAoMko dhAraNa karate 2 mahAmatsyakI utkRSTa avagAhanAparyanta . avagAhanAoMko jitane samayameM dhAraNa karasake utane kAla samudAyako eka khakSetraparivartana kahate haiN| koI jaghanya avagAhanAkA dhAraka sUkSmanigodiyA labdhyaparyAptaka jIva lokake aSTa madhyapradezoMko apane zarIrake aSTa madhya pradeza banAkara utpanna huA, pIche vahI jIva usa hI rUpase usa hI sthAnameM dUsarI tIsarI vAra bhI utpanna huA / isI taraha ghanAGgulake asaMkhyAtame bhAgapramANa jaghanya avagAhanAke jitane pradeza haiM utanIvAra usI sthAnapara kramase utpanna huA aura zvAsake aThArahame bhAgapramANa kSudra Ayuko bhoga 2 kara maraNako prApta huaa| pIche eka 2 pradezake adhikakramase jitane kAlameM sampUrNa lokako apanA janmakSetra banAle utane kAlasamudAyako eka parakSetraparivartana kahate haiM / ___ koI jIva utsarpiNIke prathama samayameM pahalIvAra utpanna huA, isa hI taraha dUsarIvAra dUsarI utsarpiNIke dUsare samayayeM utpanna huA, tathA tIsarI utsarpiNIke tIsare samayameM tIsarIvAra utpanna huaa| isahI kramase utsarpiNI tathA avasarpiNIke vIsa kor3Akor3I sAgarake jitane samaya haiM unameM utpanna huA, tathA isahI kramase maraNako prApta huA, isameM jitanA kAla lage utane kAlasamudAyako eka kAlaparivartana kahate haiN| koI jIva dazahajAra varSake jitane samaya haiM utanIvAra jaghanya daza hajAra varSakI Ayuse prathama narakameM utpanna huA, pIche eka 2 samayake adhikakramase narakasambandhI tetIsa sAgarakI utkRSTa Ayuko kramase pUrNa kara, antarmuhUrtake jitane samaya haiM utanIvAra jaghanya antarmuhUrtakI Ayuse tiryaMcagatimeM utpanna hokara yahAMpara bhI naragatikItaraha eka 2 samayake adhikakramase tiryaggatisambandhI tIna palyakI utkRSTa Ayuko pUrNa kiyA / pIche tiryaggatikI taraha manuSyagatiko pUrNa kiyA, kyoMki manuSyagatikI bhI jaghanya antarmuhUrtakI tathA utkRSTa tIna patyakI Ayu hai / manuSyAgatike bAda daza hajAra varSake jitane samaya haiM utanIvAra japanya daza hajAra varSakI Ayuse devagatimeM utpanna hokara pIche eka 2 samayake For Private And Personal Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 207 adhikakramase ikatIsa sAgarakI utkRSTa Ayuko pUrNa kiyA; kyoMki yadyapi devagatisambandhI utkRSTa Ayu tetIsa sAgarakI hai tathApi yahAMpara ikatIsa sAgara hI grahaNa karanA cAhiye; kyoMki mithyAdRSTi devakI utkRSTa Ayu ikatIsa sAgarataka hI hotI hai / aura ina parivartanoMkA nirUpaNa midhyAdRSTikI apekSAse hI hai; kyoMki samyagdRSTi saMsAra meM ardhapudgala parivartanakA jitanA kAla hai usase adhika kAlataka nahIM rahatA / isa kramase cAroM gati - yoMmeM bhramaNa karanemeM jitanA kAla lage utane kAlako eka bhavaparivartanakA kAla kahate haiM / tathA itane kAlameM jitanA bhramaNa kiyA jAya usako eka bhavaparivartana kahate haiM / yogasthAna anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna kaSAyAdhyavasAyasthAne sthitisthAna ina cArake nimittase bhAvaparivartana hotA hai / prakRti aura pradezabandhako kAraNabhUta AtmAke pradezaparispandarUpa yoga ke taratamarUpa sthAnoMko yogasthAna kahate haiM / jina kaSAyake taratamarUpa sthAnoMse anubhAgabaMdha hotA hai unako anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna kahate haiM / sthitibandhako kAraNabhUta kaSAyapariNAmoMko kaSAyAdhyavasAyasthAna yA sthitibandhAdhyavasAyasthAna kahate haiM / bandharUpa karma kI jaghanyAdika sthitiko sthitisthAna kahate haiM / inakA parivartana kisa taraha hotA hai yaha dRSTAntadvArA nIce likhate haiM / zreNike asakhyAtame bhAgapramANa yogasthAnoMke hojAnepara eka anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAna hotA hai, aura asaMkhyAta lokapramANa anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAnoMke hojAnepara eka kaSAyAdhyavasAyasthAna hotA hai, tathA asaMkhyAta lokapramANa kaSAyAdhyavasAyasthAnoMke hojAne para eka sthitisthAna hotA hai / isa kramase jJAnAvaraNa Adi samasta mUlaprakRti vA uttaraprakRtiyoMke samasta sthAnoMke pUrNa honepara eka bhAvaparivartana hotA hai / jaise kisI paryApta mithyAdRSTi saMjJI jIvake jJAnAvaraNa karmakI aMtaHkor3Akor3I sAgarapramANa jaghanya sthitikA baMdha hotA hai / yahI yahAMpara jaghanya sthitisthAna hai / ataH isake yogya vivakSita jIva jaghanyahI anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna jaghanya hI kaSAyAdhyavasAyasthAna aura jaghanya yogasthAna hote haiM / yahAMse hI bhAvaparivartanakA prArambha hotA hai / arthAt isake Age zreNI asaMkhyAtame bhAgapramANa yogasthAnoM ke kramase hojAnepara dUsarA anubhAgabandhAdhyavasAyasthAna hotA hai / isake bAda phira zreNIke asaMkhyAtaye bhAgapramANa yogasthAnoMke krama hojAnepara tIsarA anubhAgabaMdhAdhyavasAyasthAna hotA hai / isahI kramase asaMkhyAta lokapramANa anubhAgabandhAdhyavasAyasthAnoMke hojAnepara dUsarA kaSAyAdhyavasAyasthAna hotA hai / jisa kramase dUsarA kaSAdhyavasAyasthAna huA usahI kramase asaMkhyAta loka pramANa kaSAyAdhyavasAya sthAnoM ke 1 1 eka hI kaSAya pariNAma meM do kArya karanekA svabhAva hai / eka svabhAva anubhAga baMdhako kAraNa hai, aura dUsarA svabhAva sthiti baMdhako kAraNa hai / inako hI anubhAgabaMdhAdhyavasAya aura kaSAyAdhyavasAya kahate haiM / For Private And Personal Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 208 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / hojAnepara jaghanya sthitisthAna hotA hai| jo krama jaghanya sthitisthAnameM batAyA vahI krama eka 2 samaya adhika dvitIyAdi sthitisthAnomeM samajhanA caahiye| tathA isI kramase jJAnAvaraNake jaghanyase lekara utkRSTa taka samasta sthiti sthAnoMke ho jAnepara, aura jJAnAvaraNake sthiti sthAnoMkI taraha kramase sampUrNa mUla vA uttara prakRtiyoM ke samasta sthitisthAnoM ke pUrNa honepara eka bhAvaparivartana hotA hai / tathA isa parivartanameM jitanA kAla lage usako eka bhAvaparivartanakA kAla kahate haiM / isa prakAra saMkSepase ina pAMca parivartanoMkA svarUpa yahAMpara kahA hai / inakA kAla uttarottara anantaguNA 2 hai / nAnAprakArake duHkhoMse Akulita pAMca parivartanarUpa saMsArameM yaha jIva mithyAtvake nimittase anaMtakAlase bhramaNa kara rahA hai| isa paribhramaNake kAraNabhUta karmoM ko tor3akara muktiko prApta karanekI jinameM yogyatA nahIM hai unako abhavya kahate haiN| aura jinameM karmoMko tor3akara muktiko prApta karanekI yogyatA hai unako bhavya kahate haiN| // iti bhavyattvamArgaNAdhikAraH samAptaH // kramaprApta samyaktva mArgaNAkA varNana karate haiM / chappaMcaNavavihANaM atthANaM jiNavarovaiTTANaM / ANAe ahigameNa ya saddahaNaM hoi sammattaM // 560 // SaTpaJcanavavidhAnAmarthAnAM jinavaropadiSTAnAm / / AjJayA adhigamena ca zraddhAnaM bhavati samyaktvam // 560 // ___ arthaH-chaha dravya pAMca astikAya nava padArtha inakA jinendra devane jisa prakArase varNana kiyA hai usa hI prakArase inakA jo zraddhAna karanA usako samyaktva kahate haiN| yaha do prakarAse hotA hai eka to kevala AjJAse dUsarA adhigamase / bhAvArtha-jIva pudgala dharma adharma AkAza kAla ye chaha dravya haiN| tathA kAlako chor3akara zeSa ye hI pAMca astikAya kahe jAte haiM / aura jIva ajIva Asrava bandha saMvara nirjarA mokSa puNya pApa ye nava prakArake padArtha haiM / inakA 'jinendradevane jaisA kharUpa kahA hai vAstavameM vahI satya hai,' isa taraha vinA yuktise nizcaya kiye hI jo zraddhAna hotA hai usako AjJAsamyaktva kahate haiM / tathA inake viSayameM pratyakSa parokSarUpa pramANa, dravyArthika Adi naya, nAma sthApanA Adi nikSepa ityAdikedvArA nizcaya karake jo zraddhAna hotA hai usako adhigama samyaktva kahate haiN| chaha dravyoM ke adhikAroMkA varNana karate haiN| chahavesu ya NAmaM uvalakkhaNuvAya atthaNe kaalo| ., atthaNakhettaM saMkhA ThANasarUvaM phalaM ca have // 561 // 1 sabhI parivartanoM meM jahAM kramabhaMga hogA vaha gaNanAmeM nahIM aavegaa| For Private And Personal Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / SaDdravyeSu ca nAma upalakSaNAnuvAdaH astitvakAlaH / astitvakSetraM saMkhyA sthAnasvarUpaM phalaM ca bhavet // 561 // artha -- chaha dravyoMke nirUpaNa karanemeM ye sAta adhikAra haiM / nAma, upalakSaNAnuvAda, sthiti, kSetra, saMkhyA, sthAnasvarUpa, phala / prathamahI nAma adhikArako kahate haiM / 2.09 jIvAjIvaM davaM rUvArUvitti hodi patteyaM / saMsAratthA vA kamma vimukkA arUvagayA // 562 // jIvAjIvaM dravyaM rUpyarUpIti bhavati pratyekam / saMsArasthA rUpiNaH karmavimuktA arUpagatAH / / 562 // artha - dravya sAmAnyake do bheda haiM / eka jIvadravya dUsarA ajIva dravya | jIvadravya ke bhI do bheda haiM / eka rUpI dUsarA arUpI / jitane saMsArI jIva haiM ve saba rUpI haiM; kyoMki unakA karma - pudgala ke sAtha eka kSetrAvagAhasambandha hai / jo jIva karmase rahita hokara siddha avasthAko prApta ho cuke haiM ve saba arUpI haiM; kyoMki unase karmapudgalakA sambandha sarvathA chUTa gayA hai / ajIva dravyameM bhI rUpI arUpIkA bheda ginAte haiM / ajIvesu ya rUSI puggaladavANi dhamma idarovi / AgAsa kAlova ya cattAri arUviNo hoMti // 563 // ajIveSu ca rUpINi pudgaladravyANi dharmma itaro'pi / AkAzaM kAlopi ca catvAri arUpINi bhavanti / / 563 / / artha - ajIva dravyake pAMca bheda haiM, pudgala, dharma, adharma, AkAza, kAla / inameM eka pudgala dravya rUpI hai / aura zeSa dharma adharma, akAza, kAla ye cAra dravya arUpI haiM / upalakSaNAnuvAda adhikArako kahate haiM / For Private And Personal uvajogo vaNNacaU lakkhaNamiha jIvapoggalANaM tu / gadiThANoggahavattaNakiriyuvayAro du dhammacaU // 564 // upayogo varNa catuSkaM lakSaNamiha jIvapudgalAnAM tu / gatisthAnAvagAhavartanakriyopakArastu dharmacaturNAm // 564 // artha -- jJAnadarzanarUpa upayoga jIvadravyakA lakSaNa hai / varNa gandha rasa sparza yaha pudgaladravyakA lakSaNa hai / jo jIva aura pudgaladravyako gamana karanemeM sahakArI ho usako dharmadravya kahate haiM / jo jIva tathA pudgaladravyako ThaharanemeM sahakArI ho usako adharmadravya kahate haiM / jo sampUrNa dravyoMko sthAna denemeM sahAyaka ho usako AkAza kahate haiM / jo samasta dravyoMke apane 2 khabhAvameM vartanekA sahakArI hai usako kAladravya kahate haiM / go. 27 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 210 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / gadiThANoggahakiriyA jIvANaM puggalANameva have / dhammatiye Nahi kiriyA mukkhA puNa sAdhakA hoti // 565 // gatisthAnAvagAha kriyA jIvAnAM pudgalAnAmeva bhavet / dharmatrike nahi kriyA mukhyAH punaH sAdhakA bhavanti // 565 // artha-gamana karanekI yA ThaharanekI athavA rahanekI kriyA jIvadravya yA pudgaladravyakI hI hotI hai| dharma adharma AkAzameM ye kriyA nahIM hotI, kyoMki na to inake sthAna calAyamAna hote haiM / aura na pradeza hI calAyamAna hote haiM / kintu ye tIno hI dravya jIva pudgalakI ukta tInoM kriyAoMke mukhya sAdhaka haiM / bhAvArtha-mukhya sAdhaka kahanekA abhiprAya yaha nahIM haiM ki dharmAdi dravya jIva pudgalako gamana Adi karane meM preraka haiM; kintu isakA abhiprAya yaha hai ki jisa samaya jIva yA pudgala gati AdimeM pariNata hoM usa samaya unakI gati AdimeM sahakArI honA dharmAdi dravyakA mukhya kArya hai| gati AdimeM dharmAdi dravya kisataraha sahAyaka hote haiM yaha dRSTAnta dvArA dikhAte haiN| jattassa pahaM Thattassa AsaNaM Nivasagassa vasadI vaa| gadiThANoggahakaraNe dhammatiyaM sAdhagaM hodi // 566 // thAtasya panthAH tiSThataH AsanaM nivasakasya vasatirvA / __ gatisthAnAvagAhakaraNe dharmatrayaM sAdhakaM bhavati // 566 / artha-gamana karanevAleko mArgakI taraha dharma dravya jIvapudgalakI gatimeM sahakArI hotA hai / ThaharanevAleko AsanakI taraha adharma dravya jIva pudgalakI sthitimeM sahakArI hotA hai / nivAsakaranevAleko makAnakI taraha AkAzadravya jIva pudgala Adiko avagAha denemeM sahakArI sAdhaka hotA hai| vattaNahedU kAlo vattaNaguNamaviya davaNicayesu / kAlAdhAreNeva ya vaTuMti hu sabadavANi // 567 // vartamAhetuH kAlo vartanAguNamavehi dravyanicayeSu / __kAlAdhAreNaiva ca vartante hi sarvadravyANi / / 567 // artha-sampUrNa dravyoMkA yaha khabhAva hai ki ve apane 2 khabhAvameM sadA hI varte / parantu unakA yaha vartanA kisI bAhya sahakArIke vinA nahIM ho sakatA isaliye inako vartAnekA sahakArI kAraNarUpa vartanAguNa jisameM pAyA jAya usako kAla kahate haiM; kyoMki kAlake Azrayase hI samasta dravya vartate hai| mUrtIka jIva pudgalake vartanekA sahakArI kAraNa honA kAla dravyameM sambhava hai, parantu dharmAdika amUrtIka tathA vyApaka dravyoMmeM kisataraha ghaTita hosakatA hai ? isa zaGkAkA samAdhAna karate haiN| For Private And Personal Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / dhamAdhammAdIrNaM agurugulahugaM tu chahi~ vi vaDDIhiM / hANIhiM vivahaMto hAyaMto vaTTade jalA / / 568 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir vartanAkA kAraNa kAladravya kisataraha hai yaha spaSTa karate haiM / 568 / / 1 dharmAdharmAdInAma guru laghukaM tu SaDUbhirapi vRddhibhiH / hAnibhirapi vardhamAnaM hIyamAnaM vartate yasmAt // artha - dharmAdika dravyoMmeM agurulaghu nAmakA eka guNa hai / isa guNameM tathA isake nimittase dharmAdika dravyake zeSa guNoMmeM chaha prakArakI vRddhi tathA chaha prakArakI hAni hotI hai / aura ina vRddhi hAnike nimittase vardhamAna tathA hIyamAna dharmAdi dravyoM meM vartanA sambhava hai / bhAvArtha - dharmAdi dravyoM meM vasattAkA niyAmaka kAraNabhUta agurulaghu guNa hai / isake anantAnanta avibhAgapraticchedoM meM anantabhAgavRddhi asaMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtabhAgavRddhi, saMkhyAtaguNavRddhi, asaMkhyAtaguNavRddhi, anantaguNavRddhi ye chaha vRddhi, tathA antabhAgahAni, asaMkhyAta bhAgahAni, saMkhyAtabhAgahAni, saMkhyAtaguNahAni, asaMkhyAtaguNahAni, anaMtaguNahAni ye chaha hAni hotI haiM / tathA isa guNake nimittase dUsare guNoMmeM bhI ye hAni vRddhi hotI haiM / isaliye dharmAdi dravyoMke isa pariNamanakA bhI bA sahakArI kAraNa mukhya kAla dravya hI hai / 1 Naya pariNamadi sayaM so Na ya pariNAmei aNNamaNNehiM / vivihapariNAmiyANaM havadi hu kAlo sayaM hedu // 569 // na ca pariNamati svayaM sa naca pariNAmayati anyadanyaiH / vividha pariNAmikAnAM bhavati hi kAlaH svayaM hetuH // 569 // 211 artha -- pariNAmI honese kAladravya dUsare dravyarUpa pariNata ho jAya yaha bAta nahIM hai, vaha to svayaM dUsare dravyarUpa pariNata hotA hai, aura na dUsare dravyoMko apane svarUpa athavA bhinnadravyakharUpa paraNamAtA hai; kintu apane khabhAvase hI apane 2 yogya paryAyoMse pariNata honevAle dravyoM ke pariNamanameM kAladravya udAsInatA se svayaM bAhya sahakArI hojAtA hai / kAlaM assiya davaM sagasagapajjAyapariNadaM hodi / pajjAyAvadvANaM suddhaNaye hodi khaNamettaM / / 570 // kAlamAzritya dravyaM svakasvakaparyAyapariNataM bhavati / paryAyAvasthAnaM zuddhanayena bhavati kSaNamAtram // 570 // artha -- kAlake Azrayase pratyeka dravya apane 2 yogya ina paryAyoMkI sthitI zuddhanayase eka kSaNa mAtra rahatI hai / For Private And Personal paryAyoMse pariNata hotA hai / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 212 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / vavahAro ya viyappo bhedo taha pajaotti eyho| vavahAraavaTThANaTThidI hu vavahArakAlo du // 571 // vyavahArazca vikalpo bhedastathA paryAya ityekArthaH / vyavahArAvasthAnasthitirhi vyavahArakAlastu // 571 // . artha-vyavahAra vikalpa bheda paryAya ina zabdoMkA eka hI artha hai / vyaMjanaparyAyake ThaharanekA jitanA kAla hai utane kAlako vyavahArakAla kahate haiM / avarA pajAyaThidI khaNamettaM hodi taM ca samaotti / doNhamaNUNamadikkamakAlapamANaM have so du // 572 // avarA paryAyasthitiH kSaNamAtraM bhavati sA ca samaya iti / dvayoraNvoratikramakAlapramANaM bhavet sa tu // 572 // artha-sampUrNa dravyoMkI paryAyakI jaghanya sthiti eka kSaNamAtra hotI hai, isIko samaya bhI kahate haiN| do paramANuoMke atikramaNa karaneke kAlakA jitanA pramANa hai usako samaya kahate haiN| bhAvArtha-samIpameM sthita do paramANuoMmeM se maMda gamanarUpa pariNata hokara jitane kAlameM eka paramANu dUsarI paramANukA ullaMghana karai utane kAlako eka samaya kahate haiM / itanI hI pratyeka paryAyakI jaghanya sthiti hai| prakArAntarase samayakA pramANa batAte haiN| Nabhaeyapayesattho paramANu mNdgipvttuNto| bIyamaNaMtarakhettaM jAvadiyaM jAdi taM samayakAlo // 1 // nabhaekapradezasthaH paramANurmandagatipravartamAnaH / dvitIyamanantarakSetraM yAvat yAti saH samayakAlaH // 1 // artha-AkAzake eka pradezapara sthita eka paramANu mandagatike dvArA gamana karake dUsare anantara pradezapara jitane kAlameM prApta ho utane kAlako eka samaya kahate haiM / pradezakA pramANa batAte haiN| jettIvi khettamettaM aNuNA ruddhaM khu gayaNadavaM ca / taM ca padesa bhaNiyaM avarAvarakAraNaM jassa // 2 // yAvadapi kSetramAtramaNunA ruddhaM khalu gaganadravyaM ca / ___sa ca pradezo bhaNitaH aparaparakAraNaM yasya // 2 // artha-jitane AkAzavyameM pudgalakA eka avibhAgI paramANu AjAya utane kSetramAtrako eka pradeza kahate haiM / isa pradezake nimittase hI Age pIchekA athavA dUra samI1-2 ye donoM hI gAthA kSepaka haiN| For Private And Personal Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 213 pakA vyavahAra siddha hotA hai / bhAvArtha-amuka padArtha amuka padArthake Age hai aura amuka padArtha pIche hai / athavA amuka padArtha amuka padArthake samIpa hai aura amuka padArthase dUra hai isa vyavahArako siddha karanevAlA pradezavibhAga hI hai / vyavahArakAlakA nirUpaNa karate haiM / AvaliasaMkhasamayA sNkhejaavlismuuhmussaaso| sattussAsA thovo sattatthovA lavo bhaNiyo / 573 // AvalirasaMkhyasamayA saMkhyeyAvalisamUha ucchAsaH / saptocchAsaH stokaH saptastoko lavo bhaNitaH // 573 // artha-asaMkhyAtasamayakI eka AvalI hotI hai / saMkhyAta AvalIkA eka ucchAsa hotA hai / sAta ucchrAsakA eka stoka hotA hai / sAta stokakA eka lava hotA hai / ucchAsakA kharUpa kSepaka gAthAdvArA batAte haiN| aDDassa aNalassa ya Niruvahadassa ya haveja jIvassa / ussAsANissAso ego pANotti AhIdo // 1 // ADhyasyAnalasasya ca nirupahatasya ca bhavet jIvasya / ucchAsaniHzvAsa ekaH prANa iti aakhyaatH||1|| artha--sukhI, Alasyarahita, roga parAdhInatA cintA Adise rahita jIvake saMkhyAtaAvalIke samUharUpa eka zvAsocchrAsa prANa hotA hai / bhAvArtha-duHkhI Adi jIvake saMkhyAta AvalIpramANa kAlake pahale bhI zvAsocchrAsa hojAtA hai / isaliye yahAM para sukhI Adi vizeSaNoMse yukta jIvakA grahaNa kiyA hai| aTTattIsaddhalavA nAlI venAliyA muhuttaM tu / egasamayeNa hINaM bhiNNamuhuttaM tado sesaM // 574 // aSTatriMzadardhalavA nAlI dvinAliko muhUrtastu / ekasamayena hIno bhinnamuhUrtastataH zeSaH // 574 // artha-sAr3he ar3atIsa lavakI eka nAlI (ghar3I) hotI hai / do ghaDIkA eka muhUrta hotA hai / isameM eka samaya kama karanese bhinnamuhUrta athavA antarmuhUrta hotA hai / tathA isake Age do tIna cAra Adi samaya kama karanese antarmuhUrtake hI bheda hote haiM / javanya aura utkRSTa antarmuhUrtakA pramANa kSepaka gAthAke dvArA batAte haiM / sasamayamAvali avaraM samaUNamuhattayaM tu ukkassaM / majjhAsaMkhaviyappaM viyANa aMtomuhuttamiNaM // 1 // For Private And Personal Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 214. rAyacandrajainazAstramAlAyAm / sasamaya AvaliravaraH samayonamuhUrtakastu utkRSTaH / madhyAsaMkhyavikalpaH vijAnIhi antarmuhUrtamimam // 1 // artha-eka samayasahita AvalIpramANa kAlako jaghanya antarmuhUrta kahate haiM / eka samaya kama muhUrtako utkRSTa antarmuhUrta kahate haiM / ina donoMke madhyake asaMkhyAta bheda haiN| una sabako bhI antarmuhUrta hI jAnanA cAhiye / divaso pakkho mAso uDu ayaNaM vassamevamAdI hu| saMkhejAsaMkhejANaMtAo hodi vavahAro // 575 // divasaH pakSo mAsa RturayanaM varSamevamAdihi / saMkhyeyAsaMkhyeyAnantA bhavanti vyavahArAH / / 575 // artha-tIsa muhUrtakA eka divasa ( ahorAtra ) pandraha ahorAtrakA eka pakSa, do pakSakA eka mAsa, do mAsakI eka Rtu, tIna RtukA eka ayana, do ayanakA eka varSa ityAdi vyavahAra kAlake AvalIse lekara saMkhyAta asaMkhyAta ananta bheda hote haiM / vavahAro puNa kAlo mANusakhettamhi jANidavo du| joisiyANaM cAre vavahAro khalu samANotti // 576 // vyavahAraH punaH kAlaH mAnuSakSetre jJAtavyastu / jyotiSkANAM cAre vyavahAraH khalu samAna iti // 576 // artha-parantu yaha vyavahAra kAla manuSyakSetrameM hI samajhanA cAhiye; kyoMki manuSyakSetrake hI jyotiSI devoMke vimAna gamana karate haiM, aura inake gamanakA kAla tathA vyavahAra kAla donoM samAna haiN| prakArAntarase vyavahArakAlakA pramANa batAte haiN| vavahAro puNa tiviho tIdo vaTuMtago bhavisso du / tIdo saMkhejAvalihadasiddhANaM pamANaM tu // 577 // vyavahAraH punatrividho'tIto vartamAno bhaviSyaMstu / / atItaH saMkhyeyAvalihatasiddhAnAM pramANaM tu // 577 // artha-vyavahAra kAlake tIna bheda haiN| bhUta vartamAna bhaviSyat / siddharAzikA saMkhyAta AvalIke pramANase guNA karanepara jo pramANa ho utanA hI atIta kAlakA pramANa hai| samao hu vaTTamANo jIvAdo savapuggalAdo vi / bhAvI aNaMtaguNido idi vavahAro have kAlo // 578 // samayo hi vartamAno jIvAt sarvapudgalAdapi / bhAvI anaMtaguNita iti vyavahAro bhavetkAlaH / / 578 // ... For Private And Personal Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 215 artha-vartamAna kAlakA pramANa eka samaya hai| sampUrNa jIvarAzi tathA samasta pudgaladravyarAzise anaMtaguNA bhaviSyat kAlakA pramANa hai / isa prakAra vyavahAra kAlake tIna bheda hote haiN| kAloviya vavaeso sambhAvaparUvao havadi nnico| uppaNNappaddhaMsI avaro dIhaMtarahAI // 579 // kAlo'pi ca vyapadezaH sadbhAvaprarUpako bhavati nityaH / utpannapradhvaMsI aparo dIrghAntarasthAyI / / 579 / / artha-kAla yaha vyapadeza ( saMjJA ) mukhyakAlakA bodhaka hai; kyoMki vinA mukhyake gauNa athavA vyavahArakI bhI pravRtti nahIM hosakatI / yaha mukhya kAla dravyArthika nayakI apekSA nitya hai tathA paryAyArthika nayakI apekSA utpannadhvaMsI hai / tathA vyavahArakAla vartanakI apekSA utpannadhvaMsI hai aura bhUta bhaviSyatkI apekSA dIrghantarasthAyI hai| kramaprApta sthiti adhikArakA varNana karate haiN| chaddavAvaThANaM sarisaM tiykaalatthpjaaye| veMjaNapajjAye vA milide tANaM ThidittAdo // 580 // SaDdravyAvasthAnaM sadRzaM trikAlArthaparyAye / vyaMjanaparyAye vA milite teSAM sthititvAt / / 580 // artha-avasthAna=sthiti chahoM dravyoMkI samAna hai / kyoMki trikAlasambandhI arthaparyAya vA vyaMjanaparyAya ke milanese hI unakI sthiti hotI hai / bhAvArtha-chahoM dravya anAdinidhana haiM; kyoMki kathaMcit dravya paryAyoMse bhinna kuchabhI cIja nahIM hai / aura ina paryAyoM ke do bheda haiM eka vyaMjanaparyAya dUsarI arthaparyAya / vAggocara-vacanake viSayabhUta sthUlaparyAyako vyaMjanaparyAya kahate haiM, aura vacanake agocara sUkSma paryAyoMko arthaparyAya kahate haiM / ye donoMhI paryAya paryAyatvakI apekSA trikAlavartI arthAt anAdinidhana haiN| isa hI arthako spaSTa karate haiM / eyadaviyammi je atthapajayA viyaNapajayA cAvi / tIdANAgadabhUdA tAvadiyaM taM havadi davaM // 581 // . ekadravye ye arthaparyAyA vyaJjanaparyAyAzcApi / atItAnAgatabhUtAH tavattat bhavati dravyam // 581 // artha-eka dravyameM jitanI trikAlasambandhI arthaparyAya yA vyaMjanaparyAya haiM utanA hI dravya hai / bhAvArtha-trikAla sambandhI saMsthAnakharUpa ( AkArarUpa ) pradezavattvaguNakI paryAya-vyaMjanaparyAya, tathA pradezavattvaguNako chor3akara zeSaguNoMkI trikAlasambandhI For Private And Personal Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 216 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| samastaparyAya ( arthaparyAya ) inakA jo samUha hai vahI dravya hai / trikAlavartI paryAyoMko chor3akara dravya koI cIja nahIM hai| isa prakAra sthiti adhikArakA varNana karake kramake anusAra kSetra adhikArakA varNana karate haiN| AgAsaM vajittA sabe logammi ceva Natthi vahiM / vAvI dhammAdhammA avahidA acalidA NicA // 582 // AkAzaM varjayitvA sarvANi loke caiva na santi bahiH / vyApinau dharmAdhauM avasthitAvacalitau nityau // 582 // artha-AkAzako chor3akara zeSa samastadravya lokameM hI haiM-bAhara nahIM haiM / tathA dharma aura adharmadravya vyApaka haiM, avasthita haiM, acalita haiM, aura nitya haiM / bhAvArtha-AkAzadravyake do bheda haiM, eka loka dUsarA aloka / jitane AkAzameM jIva pudgala dharma adharma kAla pAyA jAya utane AkAzako loka kahate haiN| isake bAhara jitanA ananta AkAzadravya hai usako aloka kahate haiN| dharma adharmadravya sampUrNa lokameM tilameM tailakI taraha vyApta haiM / tathA ye donoM hI dravya AkAzake jina pradezoMmeM sthita haiM unahI pradezoMmeM sthita rahate haiM / jIvAdikI taraha eka sthAnako chor3akara dUsare sthAnameM gamana nahIM krte| aura apane sthAnapara rahate hue bhI inake pradeza jalakallolakI taraha sakampa nahIM hote haiM / aura na ye donoM dravya kabhI apane kharUpase cyuta hote haiM / arthAt na to inameM vibhAva paryAya hotI hai aura na inakA kabhI sarvathA abhAva hI hotA hai / logassa asaMkhejadibhAgappaDadiM tu sabalogotti / appapadesavisappaNasaMhAre vAvar3o jIvo // 583 // lokasyAsaMkhyeyAdibhAgaprabhRtistu sarvaloka iti / AtmapradezavisarpaNasaMhAre vyApRto jIvaH // 583 // artha-eka jIva apane pradezoMke saMhAravisarpakI apekSA lokake asaMkhyAtame bhAgase lekara sampUrNa lokatakameM vyApta hokara rahatA hai / bhAvArtha-AtmAmeM pradezasaMhAravisarpatva guNa hai| isake nimittase usake pradeza saMkucita tathA vistRta hote haiN| isaliye eka jIvakA kSetra zarIrapramANakI apekSA aGgulake asaMkhyAtame bhAgase lekara hajAra yojana takakA hotA hai / isake Age samuddhAtakI apekSA lokake asaMkhyAtame bhAga, saMkhyAtame bhAga, tathA sampUrNa lokapramANa bhI hotA hai| poggaladavANaM puNa eyapadesAdi hoMti bhajaNijA / ekeko du padeso kAlANUNaM dhuyo hodi // 584 // For Private And Personal Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 217 pudgaladravyANAM punarekapradezAdayo bhavanti bhajanIyAH / ekaikastu pradezaH kAlANUnAM dhruvo bhavati // 584 // artha-pudgaladravyakA kSetra ekapradezase lekara yathAsambhava samajhanA cAhiye-jaise paramANukA eka pradezapramANa hI kSetra hai, tathA vyaNukakA eka pradeza aura do pradeza bhI kSetra hai, vyaNukakA eka pradeza do pradeza tIna pradeza kSetra hai ityAdi / kintu eka 2 kAlANukA kSetra eka 2 pradeza hI nizcita hai / bhAvArtha-kAladravya aNurupa hI hai / kAlANuke pudgaladravyakI taraha skandha nahIM hote / jitane lokAkAzake pradeza haiM utanI hI kAlANu haiM / isa liye ratnarAzikI taraha eka 2 kAlANu lokAkAzake eka 2 pradezapara hI sadA sthita rahatI hai / tathA jo kAlANu jisa pradezapara sthita hai vaha usI pradezapara sadA sthita rahatI hai| kintu pudgala dravyake skaMdha hote haiM ataH usake aneka prakArake kSetra hote haiN| saMkhejjAsaMkhejANaMtA vA hoMti poggalapadesA / logAgAseva ThidI egapadeso aNussa have // 585 // saMkhyeyAsaMkhyeyAnantA vA bhavanti pudgalapradezAH / lokAkAza eva sthitirekapradezo'Norbhavet // 585 // artha-pudgala dravyake skandha saMkhyAta asaMkhyAta tathA ananta paramANuoMke hote haiM; parantu una sabakI sthiti lokAkAzameM hI hojAtI hai; kintu aNu eka hI pradezameM rahatA hai / bhAvArtha-jisa taraha jalase acchItaraha bhare hue pAtrameM lavaNa Adi kaI padArtha Asakate haiM usI taraha asaMkhyAtapradezI lokameM anaMtapradezI skandha Adi samA sakate haiN| logAgAsapadesA chahavehi phuDA sadA hoMti / sabamalogAgAsaM aNNehiM vivajiyaM hodi // 586 // lokAkAzapradezAH SaDUdravyaiH sphuTAH sadA bhavanti / sarvamalokAkAzamanyairvivarjitaM bhavati // 586 // artha-lokAkAzake samasta pradezoMmeM chahoM dravya vyApta haiM / aura alokAkAza AkAzako chor3akara zeSadravyoMse sarvathA rahita hai| isa taraha kSetra adhikArakA varNana karake saMkhyA adhikArako kahate haiM / jIvA aNaMtasaMkhANaMtaguNA puggalA hu tatto du / dhammatiyaM ekekaM logapadesappamA kAlo // 587 // jIvA anantasaMkhyA anantaguNAH pudgalA hi tatastu / dharmatrikamekaikaM lokapradezapramaH kAlaH // 587 // go.28 For Private And Personal Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 218 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-jIva dravya ananta haiM / unase anantaguNe pudgaladravya haiM / dharma adharma AkAza ye eka 2 dravya haiM / tathA lokAkAzake jitane pradeza haiM utane hI kAladravya haiM / logAgAsapadese ekeke jeTThiyA hu ekekA / rayaNANaM rAsI iva te kAlANU muNeyavA // 588 // lokAkAzapradeze ekaike ye sthitA hi ekaikAH / / ratnAnAM rAziriva te kAlANavo mntvyaaH|| 588 // artha-ve kAlANu ratnarAzikI taraha lokAkAzake eka 2 pradezameM eka 2 sthita haiM, aisA samajhanA cAhiye / bhAvArtha-jisataraha ranoMkI rAzi bhinna 2 sthita rahatI hai usI taraha pratyeka kAlANu lokAkAzake eka 2 pradezapara bhinna 2 sthita hai| isI liye jitane lokAkAzake pradeza haiM utane hI kAladravya haiM / vavahAro puNa kAlo poggldvaadnnNtgunnmetto| tatto aNaMtaguNidA AgAsapadesaparisaMkhA // 589 // vyavahAraH punaH kAlaH pudgldrvyaadnntgunnmaatrH| tataH anantaguNitA AkAzapradezaparisaMkhyA // 589 // artha-pudgaladravyake pramANase anantaguNA vyavahArakAlakA pramANa hai / tathA vyavahAra kAlake pramANase anantaguNI AkAzake pradezoMkI saMkhyA hai| logAgAsapadesA dhmmaadhmmegjiivgpdesaa| sarisA hu padeso puNa paramANuavaDhidaM khettaM // 590 // lokAkAzapradezA dharmAdharphakajIvagapradezAH / sadRzA hi pradezaH punaH paramANvavasthitaM kSetram // 590 // artha-dharma, adharma, eka jIvadravya, tathA lokAkAza, inakI pradezasaMkhyA parasparameM samAna hai / jitane kSetrako eka pudgalakA paramANu rokatA hai utane kSetrako pradeza kahate haiN| * sthAnakharUpAdhikArakA varNana karate haiM / savamarUvI davaM avaDhidaM acaliA padesA vi / rUvI jIvA caliyA tiviyappA hoMti hu padesA // 591 // sarvamarUpi dravyamavasthitamacalitAH pradezA api / __ rUpiNo jIvAzcalitAstrivikalpA bhavanti hi pradezAH // 591 // artha-sampUrNa arUpI dravya jahAM sthita haiM vahAM hI sadA sthita rahate haiM, tathA inake pradeza bhI calAyamAna nahIM hote / kintu rUpI ( saMsArI ) jIvadravya cala haiM, tathA inake pradeza tIna prakArake hote haiM / bhAvArtha-dharma adharma AkAza kAla aura mukta jIva ye For Private And Personal Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 219 apane sthAnase kabhI calAyamAna nahIM hote tathA eka sthAna para hI rahate hue bhI inake pradeza kabhI sakampa nahIM hote| kintu saMsArI jIvoMke pradeza tIna prakArake hote haiN| cala bhI hote haiM, acala bhI hote haiM, tathA calAcala bhI hote haiM / vigrahagativAle jIvoMke pradeza cala hI hote haiM / ayogakevaliyoM ke pradeza acala hI hote haiM / aura zeSa jIvoMke pradeza calAcala hote haiN| poggaladavamhi aNU saMkhejAdI havaMti calidA hu| carimamahakkhaMdhammi ya calAcalA hoMti hu padesA // 592 // pudgaladravye'NavaH saMkhyAtAdayo bhavaMti calitA hi / caramamahAskandhe ca calAcalA bhavanti hi pradezAH // 592 // artha-pudgaladravyameM paramANu tathA saMkhyAta asaMkhyAta Adi aNuke jitane skandha haiM ve sabhI cala haiM, kintu eka antima mahAskandha calAcala hai; kyoMki usameM koI paramANu cala haiM aura koI paramANu acala haiM / paramANuse lekara mahAskandha paryanta pudgaladravyake teIsa bhedoMko do gAthAoMmeM ginAte haiN| aNusaMkhAsaMkhejANatA ya agejagehiM aNtriyaa| AhAratejabhAsAmaNakammaiyA dhuvakkhaMdhA // 593 // sAMtaraNiraMtareNa ya suNNA patteyadehadhuvasuNNA / bAdaraNigodasuNNA suhumaNigodA Nabho mahakkhaMdhA // 594 // aNusaMkhyAsaMkhyAtAnantAzca agrAhyakAbhirantaritAH / AhAratejobhASAmanaHkArmaNA dhruvaskandhAH // 593 // sAntaranirantarayA ca zUnyA pratyekadehadhruvazUnyAH / bAdaranigodazUnyAH sUkSmanigodA nabho mahAskandhAH // 594 / / artha-pudgaladravyake teIsa bheda haiM / aNuvargaNA, saMkhyAtANuvargaNA, asaMkhyAtANuvargaNA, anantANuvargaNA, AhAravargaNA, agrAhyavargaNA, taijasavargaNA, agrAhyavargaNA, bhASAvargaNA, agrAhyavargaNA, manovargaNA, agrAhyavargaNA, kArmaNavargaNA, dhruvavargaNA, sAMtaraniraMtaravargaNA, zUnyavargaNA, pratyekazarIravargaNA, dhruvazUnyavargaNA, bAdaranigodavargaNA, zUnyavargaNA, sUkSmanigodavargaNA, nabhovargaNA, mahAskandhavargaNA / - ina vargaNAoMke jaghanya madhyama utkRSTa bheda tathA inakA alpabahutva batAte haiM / paramANuvaggaNammi Na avarukkassaM ca sesage asthi / gejjhamahakkhaMdhANaM varamahiyaM sesagaM guNiyaM // 595 // For Private And Personal Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 220 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / paramANuvargaNAyAM nAvarotkRSTaM ca zeSake asti / grAhyamahAskandhAnAM varamadhikaM zeSakaM guNitam // 595 // artha-teIsa prakArakI vargaNAoM meM se aNuvargaNAmeM jaghanya utkRSTa bheda nahIM hai / zeSa vAIsa jAtikI vargaNAoMmeM jaghanya utkRSTa bheda haiM / tathA ina vAIsa jAtikI vargaNAoMmeM bhI AhAravargaNA, taijasavargaNA, bhASAvargaNA, manovargaNA, kArmaNavargaNA, ye pAMca grAhya vargaNA aura eka mahAskandha vargaNA ina chaha vargaNAoMke jaghanya utkRSTa bheda pratibhAgakI apekSAse haiM / kintu zeSa solaha jAtikI vargaNAoMke jaghanya utkRSTa bheda guNAkArakI apekSAse haiM / ___ pAMca grAhyavargaNAoMkA tathA antima mahAskandhakA utkRSTa bheda nikAlaneke liye pratibhAgakA pramANa batAte haiN| siddhANaMtimabhAgo paDibhAgo gejjhagANa jeTaM / pallAsaMkhejadiyaM aMtimakhaMdhassa jemuDheM // 596 // siddhAnantimabhAgaH pratibhAgo grAhyANAM jyeSTArtham / palyAsaMkhyeyamantimaskandhasya jyeSThArtham // 596 // artha-pAMca grAhyavargaNAoMkA utkRSTa bheda nikAlanekeliye pratibhAgakA pramANa siddharAzike anantame bhAga hai / aura antima mahAskandhakA utkRSTa bheda nikAlanekeliye pratibhAgakA pramANa patyake asaMkhyAtame bhAga hai / bhAvArtha-siddharAzike anaMtame bhAgakA apane 2 jaghanyameM bhAga denese jo labdha Ave usako apane 2 jaghanyameM milAnese pAMca grAhya vargaNAoM ke apane 2 utkRSTa bhedakA pramANa nikalatA hai / aura antima mahAskandhake jaghanya bhedameM palyake asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo labdha Ave usako jaghanyake pramANameM milAnese mahAskandhake utkRSTa bhedakA pramANa nikalatA hai / saMkhejjAsaMkheje guNagAro so du hodi hu aNaMte / cattAri agejesu vi siddhANamaNaMtimo bhAgo // 597 // saMkhyAtAsaMkhyAtAyAM guNakAraH sa tu bhavati hi anantAyAm / catasRSu agrAhyAsvapi siddhAnAmanantimo bhAgaH // 597 // artha-saMkhyAtANuvargaNA aura asaMkhyAtANuvargaNAmeM guNakArakA pramANa apane 2 utkRSTameM apane 2 jaghanyakA bhAga denese jo labdha Ave utanA hai / isa guNakArake sAtha apane 2 jaghanyakA guNA karanese apanA 2 utkRSTa bheda nikalatA hai| aura anantANuvargaNA tathA cAra agrAhyavargaNAoMke guNakArakA pramANa siddharAzike anaMtame bhAgamAtra hai / isa guNakArake sAtha apane jaghanyakA guNA karanese apanA 2 utkRSTa bheda nikalatA hai / For Private And Personal Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| jIvAdoNaMtaguNo dhuvAditiNhaM asaMkhabhAgo du| pallassa tado tatto asaMkhalogavahido miccho // 598 // jIvAdanantaguNo dhruvAditisRNAmasaMkhyabhAgastu / palyasya tatastataH asaMkhyalokAvahitA mithyA // 598 // artha-dhruvavargaNA, sAMtaraniraMtaravargaNA, zUnyavargaNA, ina tIna vargaNAoMkA utkRSTa bheda nikAlanekeliye guNakArakA pramANa jIvarAzise anantaguNA hai / tathA pratyekazarIra vargaNAkA guNakAra palyake asaMkhyAtame bhAga hai / aura dhruvazUnyavargaNAkA guNakAra, mithyAdRSTi jIvarAzimeM asaMkhyAta lokakA bhAga denese jo labdha Ave utanA hai / isa guNakArake sAtha jaghanya bhedakA guNA karanese utkRSTa bhedakA pramANa nikalatA hai / seDhI sUI pallA jagapadarA saMkhabhAgaguNagArA / appappaNaavarAdo ukkasse hoMti NiyameNa // 599 // zreNI sUcI palyajagatpratarAsaMkhyabhAgaguNakArAH / AtmAtmanovarAdutkRSTe bhavanti niyamena // 599 // artha-bAdaranigodavargaNA, zUnyavargaNA, sUkSmanigodavargaNA, nabhovargaNA ina cAra vargaNAoMke utkRSTa bhedakA pramANa nikAlaneke liye guNakArakA pramANa kramase jagacchreNIkA asaMkhyAtamA bhAga, sUcyaMgula kA asaMkhyAtamA bhAga, palyakA asaMkhyAtamA bhAga, jagatpratarakA asaMkhyAtamA bhAga hai| apane 2 guNakArake pramANase apane 2 jaghanyakA guNA karanese apane 2 utkRSTa bhedakA pramANa nikalatA hai| bhAvArtha--yahAM para pudgaladravyakI teIsa vargaNAoMkA ekapaGgikI apekSA varNana kiyA hai| jinako nAnApatikI apekSA ina vargaNAoMkA kharUpa jAnanA ho ve bar3I TIkAmeM dekha leM / kisI bhI vartamAna eka kAlameM ukta teIsa vargaNAoMmeMse kauna 2 sI vargaNA kitanI 2 pAI jAtI haiM, isa apekSAko lekara jo varNana kiyA jAtA hai usako nAnA patikI apekSA varNana kahate haiM / heTThimaukkassaM puNa rUvahiyaM uvarimaM jahaNNaM khu| idi tevIsaviyappA puggaladavA hu jiNadiTThA // 600 // adhastanotkRSTaM punaH rUpAdhikamuparimaM jaghanyaM khalu / __ iti trayoviMzativikalpAni pudgaladravyANi hi jinadiSTAni // 600 // artha-teIsa vargaNAoMmeMse aNuvargaNAko chor3akara zeSa bAIsa vargaNAoMmeM nIcekI vargaNAke utkRSTa bhedakA jo pramANa hai usameM eka milAnese Age kI vargaNAke jaghanya bhedakA pramANa hotA hai / jaise saMkhyAtANuvargaNAke utkRSTa bhedakA jo pramANa hai usameM eka milAnese asaMkhyAtANuvargaNAkA jaghanya bheda hotA hai / aura asaMkhyAtANuvargaNAke utkRSTa For Private And Personal Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 222 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / 1 bhedameM eka milAnese anantANuvargaNAkA jaghanya bheda hotA hai / isI taraha Age bhI samajhanA / isI kramase pudgaladravya ke bAIsa bheda hote haiM; kintu eka aNuvargaNA ko milAnese pudgaladravya teIsa bheda hote haiM yaha jinendradeva ne kahA hai / prakArAntarase honevAle pudgaladravyake chaha bhedoMke dRSTAnta dikhAte haiM / puDhavI jalaM ca chAyA cauriMdiyaviSayakammaparamANU / chavibheyaM bhaNiyaM poggaladavaM jiNavarehiM // 601 // pRthvI jalaM ca chAyA caturindriyaviSayakarmaparamANavaH / SaDridhabhedaM bhaNitaM pudgaladravyaM jinavaraiH // 601 // artha - guladravyako jinendra devane chaha prakArakA batAyA hai / jaise 1 pRthvI 2 jala 3 4 chAyA, netrako chor3akara zeSa cAra indriyoMkA viSaya, 5 karma, 6 paramANu / ina chaha bhedoMkI kyA 2 saMjJA hai yaha batAte haiM / bAdarabAdara bAdara bAdarasuhamaM ca suhamathUlaM ca / suhamaM ca suhamasuhamaM dharAdiyaM hodi chanbheyaM // 602 // bAdarabAdaraM bAdaraM vAdarasUkSmaM ca sUkSmasthUlaM ca / sUkSmaM ca sUkSmasUkSmaM dharAdikaM bhavati SaDbhedam // 602 // artha - bAdarabAdara, bAdara, bAdarasUkSma, sUkSmabAdara, sUkSma, sUkSmasUkSma, isa taraha punaladravya ke chaha bheda haiM, jaise ukta pRthvI Adi / bhAvArtha -- jisakA chedana bhedana anyatra prApaNa ho sake usa skandhako bAdarabAdara kahate haiM, jaise pRthvI kASTha pASANa Adi / jisakA chedana bhedana na ho sake kintu anyatra prApaNa ho sake usa skandhako bAdara kahate haiN| jaise jala taila Adi / jisakA chedana bhedana anyatra prApaNa kucha bhI na ho sake aise netrase dekhane yogya skandhako bAdarasUkSma kahate haiM / jaise chAyA, Atapa, cAMdanI Adi / netrako chor3akara zeSa cAra indriyoMke viSayabhUta pudgalaskandhako sUkSmasthUla kahate haiM jaise zabda gandha rasa Adi / jisakA kisI indriyake dvArA grahaNa na ho sake usa pudgalaskandhako sUkSma kahate haiM jaise karma / jo skandharUpa nahIM haiM aise avibhAgI pudgala paramANuoMko sUkSmasUkSma kahate haiM / khadhaM sayalasamatthaM tassa ya addhaM bhAMti desotti / addhaddhaM ca padeso avibhAgI ceva paramANU // 603 // skandhaM sakalasamarthaM tasya cArdhaM bhaNanti dezamiti / arddhArddha ca pradezamavibhAginaM caiva paramANum || 603 // For Private And Personal Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org kramaprApta phalAdhikArako kahate haiM / gommaTasAraH / 223 artha - jo sarvAzameM pUrNa hai usako skandha kahate haiM / usake Adheko deza aura Adhe Adheko pradeza kahate haiM / jo avibhAgI hai usako paramANu kahate haiM / // iti sthAnasvarUpAdhikAraH // ->0< Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gadiThANoggaha kiriyAsAdhaNabhUdaM khu hodi dhammatiyaM / vattaNakiriyA sAhaNabhUdo niyameNa kAlo du // 604 // gatisthAnAvagAhakriyAsAdhanabhUtaM khalu bhavati dharmatrayam / vartanAkriyAsAdhanabhUto niyamena kAlastu || 604 // 1 artha - gati, sthiti, avagAha, ina kriyAoMke sAdhana kramase dharma, adharma, AkAzadravya haiM / aura vartanA kriyAkA sAdhana kAla dravya hai / bhAvArtha - kSetrase kSetrAntakI prAptikI kAraNabhUta jIva pudgalakI paryAyavizeSako gati kahate haiM / isa gatikriyAkA sAdhana (udAsIna nimitta ) dharmadravya hai / jaise jala meM macchiyoMkI gatikriyA jalake nimittase hotI hai / gativiruddha paryAyako sthiti kahate haiM / yaha paryAya jIva pugalakI hotI hai / tathA yaha sthitikriyA adharmadravyake nimittase hI hotI hai / kahIM para bhI rahane ko avagAha kahate haiM / yaha avagAhakriyA AkAzadravyake nimittase hI hotI hai / tathA pratyeka padArthakI vartanA kriyA kAladravya ke nimittase hotI hai / ( zaGkA ) sUkSma pudgalAdika bhI eka dUsareko avakAza dete haiM isaliye avagAhahetutva AkAzakA hI asAdhAraNa lakSaNa kyoM kahA ? ( samAdhAna ) yadyapi sUkSma pudgalAdika eka dUsareko avagAha dete haiM tathApi ye sampUrNa dravyoM ko avagAha nahIM de sakate / samasta dravyoM ko avagAha denekI sAmarthya AkAzameM hI haiM / isaliye AkAzakAhI avagAhahetutva yaha asAdhAraNa lakSaNa yukta hai / yadyapi alokAkAza kisI dravyako avagAha nahIM detA, tathApi usakA avagAha denekA svabhAva vahAM para bhI hai / kintu dharmadravyakA nimitta na milanese jIvAdi avagAhya padArtha alokAkAzameM gamana nahIM karate isaliye alokAkAza kisIko avagAha nahIM detA / jIva aura pudgalakA upakAra phala ) batAte haiM / aNNoSNuvayAreNa ya jIvA varddhati puggalANi puNo / dehAdINivattaNakAraNabhUdA hu niyameNa / 605 // anyonyopakAreNa ca jIvA vartante pudgalAH punaH / dehAdinirvartanakAraNabhUtA hi niyamena || 605 || artha-jIva parasparameM upakAra karate haiM / jaise sevaka khAmIkI hitasiddhimeM pravRtta hotA hai, aura svAmI sevakako dhanAdi dekara saMtuSTa karatA hai / tathA pudgala zarIrAdi utpanna For Private And Personal Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 224 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / karanemeM kAraNa hai / bhAvArtha-zarIra indriya mana zvAsocchAsa Adike dvArA pudgaladravya jIvakA upakAra karatA hai / tathA pudgaladravya jIvakA upakAra karatA hai yahI nahIM kintu paraspara meM bhI upakAra karatA hai / jaise zAstrakA upakAra gattA veSTana karate haiN| yahAM para cakArakA grahaNa kiyA hai isaliye jisa taraha parasparameM yA eka dUsareko jIva pudgala upakAra karate haiM usa hI taraha apakAra bhI karate haiN| isI arthako do gAthAoMmeM spaSTa karate haiN| AhAravaggaNAdo tiNNi sarIrANi hoti ussaaso| NissAsovi ya tejovaggaNakhaMdhAdu tejaMgaM // 606 // AhAravargaNAtaH trINi zarIrANi bhavanti ucchAsaH / nizvAsopi ca tejovargaNAskandhAttutejo'Ggam // 606 // __artha teIsa jAtikI vargaNAoMmeMse AhAravargaNAke dvArA audArika vaikriyika AhAraka ye tIna zarIra aura zvAsocchvAsa hote haiM / tathA tejovargaNArUpa skandhake dvArA taijasa zarIra banatA hai| bhAsamaNavaggaNAdo kameNa bhAsA maNaM ca kmmaado| aTTavihakammadavaM hoditti jiNehiM nnittiN|| 607 // bhASAmanovargaNAtaH krameNa bhASA manazca kArmaNataH / aSTavidhakarmadravyaM bhavatIti jinairnirdiSTam // 607 // artha-bhASAvargaNAke dvArA cAra prakArakA vacana, manovargaNAke dvArA hRdayasthAnameM aSTa dala kamalake AkAra dravyamana, tathA kArmaNa vargaNAke dvArA AThaprakArake karma banate haiN| aisA jinendradevane kahA hai| - avibhAgI pudgala paramANu skandharUpameM kisa taraha pariNata hotI haiM, isakA kAraNa batAte haiN| NiddhattaM lukkhattaM baMdhassa ya kAraNaM tu eyaadii| saMkhejAsaMkhejANaMtavihA NiddhaNukkhaguNA // 608 // snigdhatvaM rUkSatvaM bandhasya ca kAraNaM tu ekAdayaH / ___ saMkhyeyAsaMkhyeyAnantavidhA snigdharUkSaguNAH // 608 // artha-bandhakA kAraNa snigdhatva yA rUkSatva hai / isa snidhitva yA rUkSatva guNake ekase lekara saMkhyAta asaMkhyAta ananta bheda haiM / bhAvArtha-eka kisI guNavizeSakI snigdhatva aura rUkSatva ye do paryAya haiN| ye hI bandhakI kAraNa haiM / ina paryAyoM ke avibhAgapraticchedoMkI ( zaktike niraMza aMza ) apekSA ekase lekara saMkhyAta asaMkhyAta anaMta bheda haiM / For Private And Personal Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 225 jaise khigdha paryAyake eka aMza do aMza tIna aMza ityAdi ekase lekara saMkhyAta asaMkhyAta anaMta aMza hote haiM aura inhIkI apekSA ekase lekara anaMtataka bheda hote haiM / usa hI taraha rUkSatva paryAyake bhI ekase lekara saMkhyAta asaMkhyAta anaMta aMzoMkI apekSA ekase lekara anaMta taka bheda hote haiM / athavA, bandha kamase kama do paramANuoMmeM hotA hai / so ye donoM paramANu snigdha hoM athavA rUkSa hoM yA eka snigdha eka rUkSa ho parantu baMdha ho sakatA hai / jisa taraha do paramANuoM meM bandha hotA hai usa hI taraha saMkhyAta asaMkhyAta anaMta paramANuoMmeM bhI bandha hotA hai; kyoMki bandhakA kAraNa snigdharUkSatva hai / ukta arthako hI spaSTa karate haiM / egaguNaM tu jahaNaM NiddhattaM viguNatiguNasaMkhejA'- / saMjANaMtaguNaM hodi tahA rukkhabhAvaM ca // 609 // ekaguNaM tu jaghanyaM snigdhatvaM dviguNatriguNasaMkhyeyA' - / saMkhyeyAnantaguNaM bhavati tathA rUkSabhAvaM ca / / 609 // artha -- snigdhatvakA jo eka niraMza aMza hai usako hI jaghanya kahate haiM / isake Age farera ke do tIna Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMta bheda hote haiM / isa hI taraha rUkSatvake bhI eka aMzako jaghanya kahate haiM / aura isake Age do tIna Adi saMkhyAta asaMkhyAta anaMta bheda hote haiM / evaM guNasaMjuttA paramANU AdivaggaNammi ThiyA / joggadugANaM baMdhe donhaM baMdho have NiyamA // 610 // evaM guNasaMyuktAH paramANava AdivargaNAyAM sthitAH / yogyadvikayoH baMdhe dvayorbandho bhavenniyamAt // 610 // artha - isa prakAra snigdha yA rUkSa guNase yukta paramANu aNuvargaNAmeM hI haiM / isake Age do Adi paramANuoMkA bandha hotA hai, parantu yaha dokA bandha bhI taba hI hotA hai jaba ki donoM niyama se bandhake yogya hoM / jaba ki sAmAnya se bandhakA kAraNa snigdharUkSatva batAdiyA taba usameM yogyatA aura ayogyatA kyA hai ? yaha batAte haiM / giddhaNiddhA Na bajjhati rukkharukkhA ya poggalA / giddhalukkhA ya bajjhaMti rUvAruvIya poggalA // 611 // snigdhasnigdhA na badhyante rUkSarUkSAzca pudgalAH / snigdharUkSAzca badhyante rUpyarUpiNazca pudgalAH // 611 // artha -- snigdha snigdha pudgalakA aura rUkSa rUkSa pugalakA paraspara meM bandha nahIM hotA / go. 29 For Private And Personal Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 226 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / kintu snigdha rUkSa aura rUpI arUpI pudgaloMkA parasparameM bandha hotA hai| bhAvArthayadyapi yahAM para yaha kahA hai ki snigdhasnigdha aura rUkSarUkSakA bandha nahIM hotA tathApi yaha kathana sAmAnya hai; kyoMki Age calakara vizeSa kathanake dvArA svayaM granthakAra isa bAtako spaSTa kara deMge ki snigdhasnigdha aura rUkSarUkSakA bhI bandha hotA hai / aura isa hI liye yahAMpara rUpI arUpIkA bandha hotA hai aisA kahA hai| rUpI arUpI saMjJA kisakI hai yaha batAte haiN| NiddhidarolImajjhe visarisajAdissa samaguNaM ekaM / rUvitti hodi sapaNA sesANaM tA arUvitti // 612 // snigdhetarAvalImadhye visadRzajAteH samaguNa ekaH / rUpIti bhavati saMjJA zeSANAM te arUpiNa iti // 612 // artha-snigdha aura rUkSakI zreNimeM jo visadRza jAtikA eka samaguNa hai usakI rUpI saMjJA hai / aura samaguNako chor3akara avaziSTa sabakI arUpI saMjJA hai / bhAvArtha-jaba ki visadRza jAtike eka samaguNakI hI rUpI saMjJA hai aura zeSakI arUpI, aura rUpI arUpIkA bandha hotA hai, taba yaha siddha hai ki snigdhasnigdha aura rUkSarUkSakA bhI bandha hotA hai| snigdhakI apekSA rUkSa aura rUkSakI apekSA srigdha visadRza hotA hai| rUpI arUpIkA udAharaNa dikhAte haiN| doguNaNiddhANussa ya doguNalukkhANugaM have ruuvii| igitiguNAdi arUvI rukkhassa vi taMva idi jANe // 613 // dviguNasnigdhANozca dviguNarUkSANuko bhavet ruupii| ekatriguNAdiH arUpI rUkSasyApi tadva iti jAnIhi // 613 // artha-snigdhake do guNoMse yukta paramANukI apekSA rUkSakA doguNa yukta paramANu rUpI hai zeSa eka tIna cAra Adi guNoMke dhAraka paramANu arUpI haiM / isa hI taraha rUkSakA bhI samajhanA cAhiye / bhAvArtha-rUkSake do guNoMse yukta paramANukI apekSA snigdhakA do guNoMse yukta paramANu rUpI hai aura zeSa eka tIna Adi guNoM ke dhAraka paramANu arUpI haiN| Niddhassa NiddheNa durAhieNa lukkhassa lukkheNa durAhieNa / Niddhassa lukkhaNa haveja baMdho jahaNNavaje visame same vA // 614 // snigdhasya snigdhena byadhikena rUkSasya rUkSeNa byadhikena / snigdhasya rUkSeNa bhavedvandho jaghanyavaye viSame same vA // 614 // artha-eka snigdha paramANukA dUsarI do guNa adhika snigdha paramANuke sAtha bandha For Private And Personal Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / 227 hotA hai / eka rUkSa paramANukA dUsarI do guNa adhika rUkSa paramANuke sAtha bandha hotA hai / eka vigdha paramANukA dUsarI do guNa adhika rUkSa paramANuke sAtha bhI bandha hotA hai / sama viSama donoMkA bandha hotA hai; kintu jaghanyaguNavAlekA bandha nahIM hotA / bhAvArtha - eka guNavAlekA tInaguNavAle paramANu ke sAtha bandha nahIM hotA / zeSa snigdha yA rUkSa donoM jAtike paramANuoM kA samadhArA yA viSamadhArAmeM do guNa adhika honepara bandha hotA hai / do cAra chaha ATha daza ityAdi jahAM para doke Upara do do aMzoMkI adhikatA ho usako samadhArA kahate haiM / tIna pAMca sAta nau gyAraha ityAdi jahAM para tInake Upara do do aMzoMkI vRddhi ho usako viSamadhArA kahate haiM / ina donoM dhArAoM meM jaghanya guNako chor3akara do guNa adhikakA hI bandha hotA hai aurakA nahIM / 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Niddhidare samavisamA dottigaAdI duuttarA hoMti / ubhayeviya samavisamA sarisidarA hoMti patteyaM // 615 // snigdhetarayoH samaviSamA dvitrikAdayaH vyuttarA bhavanti / ubhaye'pi ca samaviSamAH sadRzetare bhavanti pratyekam / / 615 // 1 artha - snigdha aura rUkSa donoMmeMhI doguNake Upara jahAM do 2 kI vRddhi ho vahAM samadhArA hotI hai / aura jahAM tIna guNake Upara do 2 kI vRddhi ho usako viSamadhArA kahate haiM / so snigdha aura rUkSa donoMmeMhI donoM hI dhArA hotI haiM / tathA pratyeka dhArAmeM rUpI aura arUpI hote haiM / isa hI arthako prakArAntarase spaSTa karate haiM / dottigapabhavaduuttara gadesaNaMtaradugANa baMdho du / fra lakkhe vi tahAvi jahaNNubhayevi savattha // 616 // dvitrikaprabhavadyuntaragateSvanantaradvikayoH bandhastu / fare kSepa tathApi jaghanyobhaye'pi sarvatra // 616 // artha - snigdha yA rUkSa guNameM samadhArAmeM do aMzoMke Age do do aMzoMkI vRddhi hotI hai / aura viSamadhArA meM tInake Age do 2 kI vRddhi hotI hai / so ina donoM meM hI anantadvikakA bandha hotA hai / jaise do guNavAle snigdha yA rUkSakA cAraguNavAle snigdha yA rUkSa ke sAtha tathA tInaguNavAle snigdha yA rUkSakA pAMca guNavAle snigdha yA rUkSa ke sAtha bandha hotA hai / isI taraha Age bhI samajhanA cAhiye / kintu jaghanyakA bandha nahIM hotA / dUsarI saba jagaha snigdha aura rUkSameM baMdha hotA hai / bhAvArtha - snigdha yA rUkSa guNase yukta jina do puloM meM baMdha hotA hai unake snigdha yA rUkSa guNake aMzoMmeM do aMzoMkA aMtara honA cAhiye | jaise do cAra, tIna pAMca, cAra chaha, pAMca sAta ityAdi / isa taraha do aMza adhika 1 | For Private And Personal Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 228 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / rahanepara sarvatra baMdha hotA hai| isa niyamake anusAra ekaguNavAle aura tInaguNavAlekA bhI baMdha honA cAhiye kintu so nahIM hotA; kyoMki yaha niyama hai ki jaghanya guNavAlekA baMdha nahIM hotA / ataeva eka guNavAlekA tIna guNavAleke sAtha baMdha nahIM hotA; kintu tIna guNavAlekA pAMca guNavAleke sAtha baMdha ho sakatA hai, kyoMki tIna guNavAlA jaghanyaguNavAlA nahIM hai, ekaguNavAleko hI jaghanya guNavAlA kahate haiM / NiddhidaravaraguNANU saparahANevi Nedi baMdhaTuM / bahiraMtaraMgaheduhi guNaMtaraM saMgade edi // 617 // snigdhetarAvaraguNANuH svaparasthAne'pi naiti bandhArtham / __ bahiraMtaraGgahatubhirguNAntaraM saMgate eti // 617 // artha-snigdha yA rUkSakA jaghanya guNavAlA paramANu khasthAna yA parasthAna kahIM bhI bandhako prApta nahIM hotaa| kintu bAhya aura antaraGga kAraNake nimittase kisI dUsare guNavAlAaMzavAlA hone para bandhako prApta hote haiM / bhAvArtha-snigdha yA rUkSa guNakA jaba eka aMza-avibhAgapraticcheda-rUpa pariNamana hotA hai taba usakA na svasthAnameM baMdha hotA hai aura na parasthAnameM baMdha hotA hai / kintu bAhya abhyantara kAraNake nimittase jaba jaghanya sthAnako chor3akara adhika aMzarUpa pariNamana hojAya taba ve hI snigdha rUkSa guNa baMdhako prApta ho sakate haiN| NiddhidaraguNA ahiyA hINaM pariNAmayaMti baMdhammi / saMkhejAsaMkhejANaMtapadesANa khaMdhANaM // 618 // snigdhetaraguNA adhikA hInaM pariNAmayaMti bandhe / saMkhyeyAsaMkhyeyAnantapradezAnAM skandhAnAm // 618 // artha--saMkhyAta asaMkhyAta anaMtapradevAle skandhoMmeM snigdha yA rUkSake adhika guNavAle paramANu yA skandha apane se hInaguNavAle paramANu yA skandhoMko apanerUpa paraNamAte haiN| jaise eka hajAra snigdha yA rUkSa guNake aMzoMse yukta paramANu yA skandhako eka hajAra do aMzavAlA snigdha yA rUkSa paramANu yA skandha paraNamAtA hai / isI taraha anyatra bhI samajhanA cAhiye / // iti phlaadhikaarH|| isa taraha sAta adhikAroM ke dvArA chaha dravyoMkA varNana karake aba paMcAstikAyakA varNana karate haiN| davaM chakkamakAlaM paMcatthIkAyasaNNidaM hodi / kAle padesapacayo jamhA Nasthiti NiddiDhaM // 619 // For Private And Personal Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 229 dravyaM SaTUmakAlaM paJcAstikAyasaMjJitaM bhavati / kAle pradezapracayo yasmAt nAstIti nirdiSTam // 619 // artha-kAlameM pradezapracaya nahIM hai isaliye kAlako chor3akara zeSa dravyoMko hI paJcAstikAya kahate haiM / bhAvArtha-jo sadrUpa ho usako asti kahate haiN| aura jinake pradeza aneka ho unako kAya kahate haiM / kAya do prakArake hote haiM, eka mukhya dUsarA upacarita / jo akhaNDapradezI haiM una dravyoMko mukhya kAya kahate haiM / jaise jIva dharma adharma AkAza / jisake pradeza to khaNDita hoM; kintu snigdha rUkSa guNake nimittase parasparameM bandha hokara jinameM ekatva hogayA ho, athavA bandha hokara ekatva honekI jisameM sambhAvanA ho usako upacarita kAya kahate haiM, jaise pudgala / kintu kAladravya khayaM anekapradezI na honese mukhya kAya bhI nahIM hai / aura snigdha rUkSa guNa na honese baMdha hokara ekatvakI bhI usameM sambhAvanA nahIM hai, isaliye vaha ( kAla ) upacarita kAya bhI nahIM hai / ataH kAladravyako chor3akara zeSa jIva pudgala dharma adharma AkAza ina pAMca dravyoMko hI paMcAstikAya kahate haiM / aura kAladravyako kAyarUpa nahIM kintu astirUpa kahate haiM / nava padArthoMko batAte haiM Nava ya padatthA jIvAjIvA tANaM ca puNNapAvadugaM / AsavasaMvaraNijarabaMdhA mokkho ya hotitti // 620 // nava ca padArthA jIvAjIvAH teSAM ca puNyapApadvikam / AsravasaMvaranirjarAbandhA mokSazca bhavantIti // 620 // artha-mUlameM jIva aura ajIva ye do padArtha haiM / ina hIke sambandhase puNya aura pApa ye do padArtha hote haiM / isaliye cArapadArtha hue / tathA puNyapApake Asrava baMdha saMvara nirjarA mokSa ye pAMca padArtha hote haiM / isaliye saba milAkara nava padArtha hote haiN| bhAvArtha-jisameM jJAnadarzanarUpa cetanA pAI jAya usako jIva kahate haiM / jisameM cetanA na ho usako ajIva kahate haiN| zubha karmoMko puNya aura azubha karmoMko pApa kahate haiM / karmoMke Aneke dvArako, yA mana vacana kAyake dvArA honevAle Atmapradezaparispandako, athavA bandhake kAraNako Asrava kahate haiM / aneka padArthoM meM ekatvabuddhike utpAdaka sambandhavizeSako athavA AtmA aura karmake ekakSetrAvagAharUpa sambandhavizeSako bandha kahate haiM / Asravake nirodhako saMvara kahate haiM / baddha karmoM ke ekadeza kSayako nirjarA kahate haiN| AtmAse samasta karmoke chUTa jAneko mokSa kahate haiM / ye hI nava padArtha haiM / jIvadugaM uttaThaM jIvA puNNA hu sammaguNasahidA / vadasahidAvi ya pAvA tavivarIyA havaMtitti // 621 // For Private And Personal Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 230 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / jIvadvikamuktArtha jIvAH puNyA hi samyaktvaguNasahitAH / vratasahitA api ca pApAstadviparItA bhavantIti // 621 // artha-jIva aura ajIvakA artha pahale batAcuke haiM / jIvake bhI do bheda haiM, eka puNya aura dUsarA pApa / jo samyaktvaguNase yA vratase yukta haiM unako puNya jIva kahate haiM / aura isase jo viparIta haiM unako pApa jIva kahate haiN| guNasthAnakramakI apekSAse jIvarAzikI saMkhyA batAte haiM / micchAiTThI pAvA tANatA ya sAsaNaguNAvi / pallAsaMkhejadimA aNaaNNadarudayamicchaguNA // 622 // mithyAdRSTayaH pApA anantAnantAzca sAsanaguNA api / palyAsaMkhyeyA anAnyatarodayamithyAtvaguNAH // 622 / / artha-mithyAdRSTi pApa jIva haiM / ye anaMtAnaMta haiM; kyoMki dvitIyAdi teraha guNasthAnavAle jIvoMkA pramANa ghaTAnese avaziSTa samasta saMsArI jIvarAzi mithyAdRSTi hI hai / tathA sAsAdana guNasthAnavAle jIva palyake asaMkhyAtame bhAga haiN| aura ye bhI pApa jIva hI haiN| kyoMki anaMtAnubaMdhI cAra kaSAyoMmeMse kisI eka kaSAyakA isake udaya horahA hai / isaliye yaha mithyAtva guNako prApta hai| bhAvArtha-sAsAdana guNasthAnavAlekA pahale yaha lakSaNa kaha Aye haiM ki "kisI eka anaMtAnubaMdhI kaSAyake udayase jo samyaktvarUpI ratnaparvatase to girapar3A hai; kintu mithyAtvarUpa bhUmike sammukha hai-arthAt abhItaka jisane mithyAtvabhUmiko grahaNa nahIM kiyA hai, kintu eka samayase lekara chaha AvalItakake kAlameM niyamame vaha usa mithyAtva bhUmiko grahaNa karalegA aise jIvako sAsAdanaguNasthAnavAlA kahate haiM / " ataH isa guNasthAnavAle jIvoMko puNya jIva nahIM kaha sakate; kyoMki anaMtAnubaMdhI kaSAyake udayase inakA samyaktvaguNa bhI naSTa ho cukA hai aura inake kisI prakArakA vrata bhI nahIM hai / kintu niyamase ye mithyAtva guNasthAnako prApta hoMge isaliye inako mithyAdRSTi-pApa jIva hI kahate haiM / ina jIvoMkI saMkhyA palyake asaMkhyAtame bhAga hai / aura mithyAdRSTi jIvoMkI saMkhyA anaMtAnaMta hai / micchA sAvayasAsaNamissAviradA duvAraNaMtA ya / pallAsaMkhejadimamasaMkhaguNaM saMkhasaMkhaguNaM // 623 // mithyAH zrAvakasAsanamizrAviratA dvivArAnantAzca / palyAsaMkhyeyamasaMkhyaguNaM saMkhyAsaMkhyaguNam // 623 // artha-mithyAdRSTi anaMtAnaMta haiM / zrAvaka palyake asaMkhyAtame bhAga haiM / sAsAda guNasthAnavAle zrAvakoMse asaMkhyAtaguNe haiM / mizra sAsAdanavAloMse saMkhyAtaguNe haiM / avratasa For Private And Personal Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 231 myagdRSTi mizrajIvoMse asaMkhyAtaguNe haiM / inameM antake cAra sthAnomeM kucha 2 adhika samajhanA cAhiye / bhAvArtha-manuSya aura tiryaca ina do gatiyoMmeM hI dezasaMyama guNasthAna hotA hai / inameM teraha karor3a manuSya aura palyake asaMkhyAtame bhAga tiryaMca haiN| sAsAdana guNasthAna cAroM gatiyomeM hotA hai / inameM bAvana karor3a manuSya aura zrAvakoMse asaMkhyAtaguNe itara tIna gatike jIva haiM / mizra guNasthAna bhI cAro gatiyoM meM hotA hai inameM ekasau cAra karor3a manuSya aura sAsAdanavAloMse saMkhyAtaguNe zeSa tIna gatike jIva haiM / tathA avrata guNasthAna bhI cAro gatiyomeM hotA hai / inameM sAtasau karor3a manuSya haiM aura mizravAloMse asaMkhyAtaguNe zeSa tIna gatike jIva haiM / tiradhiyasayaNavaNaudI chaNNaudI appamatta ve koddii| paMceva ya teNaudI NavaThThavisayacchauttaraM pamade // 624 // tryadhikazatanavanavatiH SaNNavatiH apramatte dve koTI / paJcaiva ca trinavatiH navASTadvizataSaDuttaraM pramatte // 624 / / artha-pramatta guNasthAnavAle jIvoMkA pramANa pAMca karor3a tirAnave lAkha aThAnave hajAra do sau chaha hai ( 59398206) / apramatta guNasthAnavAle jIvoMkA pramANa do karor3a dhyAnave lAkha ninyAnave hajAra eka sau tIna ( 29699103 ) hai / tisayaM bhaNaMti keI cauruttaramatthapaMcayaM keI / uvasAmagaparimANaM khavagANaM jANa tahuguNaM // 625 // trizataM bhaNanti kecit caturuttaramastapaJcakaM kecit / / upazAmakaparimANaM jhapakANAM jAnIhi tadviguNam // 625 // artha-upazamazreNivAle AThaveM naume dazame gyArahame guNasthAnavAle jIvoMkA pramANa koI AcArya tInasau kahate haiM / koI tInasau cAra kahate haiM / koI do sau ninyAnave kahate haiM / kSapakazreNivAle AThame naume dazame bArahame guNasthAnavAle jIvoMkA pramANa upazama zreNivAloMse dUnA hai|| upazamazreNivAle tInasau cAra jIvoMkA niraMtara ATha samayoM meM vibhAga karate haiN| solasayaM cauvIsaM tIsaM chattIsa taha ya baadaalN| aDadAlaM cauvavaNNaM cauNNaM hoMti uvasamage // 626 // SoDazakaM caturvizatiH triMzat SaTUtriMzat tathA ca dvAcatvAriMzat / aSTacatvAriMzat catuHpaJcAzat catuHpaJcAzat bhavanti upazamake // 626 // artha-niraMtara ATha samayaparyanta upazamazreNi mAMDanevAle jIvoMmeM adhikase adhika prathama samayameM 16, dvitIya samayameM 24, tRtIya samayameM 30, caturtha samayameM 36, pAMcame samayameM 42, chaTe samayameM 48, sAtamemeM 54, aura AThamemeM 54, jIva hote haiM / For Private And Personal Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 232 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / vattIsaM aDadAlaM saTThI vAvattarI ya culsiidii| chaNNaudI aTTattarasayamahuttarasayaM ca khabagesu // 627 // dvAtriMzadaSTacatvAriMzat SaSTiH dvAsaptatizca caturazItiH / SaNNavatiH aSTottarazatamaSTottarazataM ca kSapakeSu // 627 // artha-aMtarAyarahita ATha samayaparyanta kSapakazreNi mAr3anevAle jIva adhikase adhika, uparyukta ATha samayoMmeM honevAle upazamazreNi vAloMse dUne hote haiM / inameMse prathama samayameM 32, dUsare samayameM 48, tIsare samayameM 60, caturtha samayameM 72, pAMcame samayameM 84, chaThe samayameM 96, sAtame samayameM 108, AThame samayameM 108 hote haiM / aTTeva sayasahassA aTThANaudI tahA sahassANaM / saMkhA jogijiNANaM paMcasayaviuttaraM vaMde // 628 // aSTaiva zatasahasrANi aSTAnavatistathA sahasrANAm / saMkhyA yogijinAnAM paMcazataDyuttaraM vande / 628 // artha-sayogakevalI jinoMkI saMkhyA ATha lAkha aThAnave hajAra pAMcasau do hai| inakI maiM sadAkAla bandanA karatA hUM / bhAvArtha- niraMtara ATha samayomeM ekatrita honevAle sayogI jinakI saMkhyA dUsare AcAryakI apekSAse isa prakAra kahI hai ki "chasu suddhasamayesu tiNNi tiNNi jIvA kevalamuppAyayaMti, dosu samayesu do do jIvA kevala muppAyayaMti evamaTThasamayasaMcidajIvA bAvIsA havaMti" arthAt ATha samayomeMse chaha samayoMmeM pratisamaya tIna tIna jIva kevalajJAnako utpanna karate haiM, aura do samayoMmeM do do jIva kevalajJAnako utpanna karate haiM / isa taraha ATha samayoMmeM vAIsa sayogI jina hote haiN|| jaba kevalajJAnake utpanna hone meM chaha mahInAkA aMtarAla hotA hai taba antarAla na par3anese niraMtara ATha samayoMmeM vAIsa kevalI hote haiN| isake vizeSa kathanameM chahaprakArakA trairAzika hotA hai| prathama yaha ki jaba chaha mahInA ATha samayamAtra kAlameM vAIsa kevalI hote haiM taba ATha lAkha aThAnave hajAra pAMca sau do kevalI kitane kAlameM hoMge / isakA cAlIsa hajAra AThasau ikatAlIsako chaha mahInA ATha samayoMse guNA karane para jo kAlakA pramANa labdha Ave vahI uttara hogaa| dUsarA chaha mahInA ATha samayomeM niraMtara kevalajJAna utpanna honekA kAla ATha samaya hai taba pUrvokta pramANa kAlameM kitane samaya hoMge / isakA uttara tIna lAkha chabbIsa hajAra sAta sau aTThAIsa hai / tathA dUsare AcAryoMke matakI apekSA ATha samayomeM vAIsa yA cavAlIsa yA aThAsI yA ekasau chihattara jIva kevalajJAnako utpanna karate haiM taba pUrvokta samayapramANameM yA usake AdhemeM yA caturthAzameM yA aSTamAMzameM kitane jIva kevalajJAnako utpanna kreNge| ina cAra prakArake trairAzikoMkA uttara ATha lAkha aThAnave hajAra pAMcasau do hotA hai / For Private And Personal Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 233 kSapaka tathA upazamaka jIvoMkI yugapat saMbhavatI vizeSa saMkhyAko tIna gAthAoMmeM kahate haiN| hoti khavA igisamaye bohiyabuddhA ya purisavedA ya / ukkasseNa?ttarasayappamA saggado ya cudA // 629 // patteyabuddhatitthayaratthiNauMsayamaNohiNANajudA / dasachakkavIsadasavIsaThThAvIsaM jahAkamaso // 630 // jehAvarabahumajjhimaogAhaNagA du cAri aTTeva / jugavaM havaMti khavagA uvasamagA addhamedesi // 631 // bhavanti kSapakA ekasamaye bodhitabuddhAzca puruSavedAzca / utkRSTenASTottarazatapramAH svargatazca cyutAH // 629 // pratyekabuddhatIrthakarastrIpuMnapuMsakamanovadhijJAnayutAH / dazaSaTkaviMzatidazaviMzatyaSTAviMzo yathAkramazaH // 630 // jyeSThAvarabahumadhyamAvagAhA dvau catvAro'STaiva / yugapat bhavanti kSapakA upazamakA ardhameteSAm // 631 / / artha-yugapat eka samayameM kSapakazreNivAle jIva adhikase adhika hote haiM to kitane hote haiM ? usakA hisAva isa prakAra hai ki bodhitabuddha ekasau ATha, puruSavedI ekasau ATha, khargase cyuta hokara manuSya hokara kSapakazreNi mAr3anevAle ekasau ATha, pratyekabuddhi Rddhike dhAraka daza, tIrthakara ' chaha, strIvedI vIsa, napuMsakavedI daza, manaHparyayajJAnI vIsa, avadhijJAnI aTThAIsa, mukta honeke yogya zarIrakI utkRSTa avagAhanAke dhAraka do, jaghanya avagAhanAke dhAraka cAra, samasta avagAhanAoMke madhyavartI avagAhanAke dhAraka ATha / ye saba milakara cArasau battIsa hote haiM / upazamazreNivAle isake Adhe ( 216 ) hote haiM / bhAvArtha--pahale to guNasthAnameM ekatrita honevAle jIvoMkI saMkhyA batAI thI, aura yahAM para zreNimeM yugapat sambhavatI jIvoMkI utkRSTa saMkhyA batAI hai / sarva saMyamI jIvoMkI saMkhyAko batAte haiM / sattAdI aTuMtA chaNNavamajjhA ya saMjadA save / aMjalimauliyahattho tiyaraNasuddhe NamaMsAmi // 632 // saptAdayo'STAntAH SaNNavamadhyAzca saMyatAH sarve / aJjalimaulikahastastrikaraNazuddhyA namasyAmi // 632 // 1 tAn ityadhyAhAraH / go.30 For Private And Personal Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 234 rAyacandra jainazAstramAlAyAm / artha - chaTThe guNasthAna se lekara caudahame guNasthAnataka ke sarva saMyamiyoMkA pramANa tIna kama nava karor3a hai (89999997 ) / inako maiM hAtha jor3akara zira navAkara mana vacana kAya kI zuddhipUrvaka namaskAra karatA hUM / bhAvArtha - pramattavAle jIva (59398206 ) apramattavAle (29699103 ) upazama zreNIvAle cAro guNasthAnavartI ( 1196 ) kSapaka zreNIvAle cAra guNasthAnavartI (2392 ) sayogI jina ( 898502 ) ina sabakA jor3a ( 89999399 ) hotA hai so isako sarvasaMyamiyoMke pramANameMse ghaTAne para zeSa ayogI jIvoMkA pramANa ( 598 ) rahatA hai / isako saMyamiyoMke pramANa meM jor3anese saMyamiyoMkA kulapramANa tIna kama nau karor3a hotA hai / cAro gatisambandhI midhyAdRSTi sAsAdana mizra aura avirata inakI saMkhyAke sAdhaka - bhUta palyake bhAgahArakA vizeSa varNana karate haiM / oghAsaMjada missayasAsaNasammANabhAgahArA je / rUUNAvaliyAsaMkhejjeNiha bhajiya tattha Nikkhite // 633 // devANaM avahArA hoMti asaMkheNa tANi avahariya | tattheva ya pakkhitte sohammIsANa avahArA // 634 // oghA asaMyatamizrakasAsanasamIcAM bhAgahArA ye / rUponAvalikAsaMkhyAteneha bhaktvA tatra nikSipte // 633 // devAnAmavahArA bhavanti asaMkhyena tAnavahRtya / tatraiva ca prakSipte saudharmaizAnAvahArAH || 634 // artha - guNasthAnasaMkhyAmeM asaMyata mizra sAsAdanake bhAgahAroM kA jo pramANa batAyA hai usameM eka kama AvalI ke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo labdha Ave usako bhAgahArake pramANa meM milAnese devagatisambandhI bhAgahArakA pramANa hotA hai / tathA devagatisambandhI bhAgahAra ke pramANa meM eka kama AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo labdha Ave usako devagatisambandhI bhAgahAra ke pramANa meM milAnese saudharma IzAna svargasambandhI bhAgahArakA pramANa hotA hai / bhAvArtha - jahAM jahAMkA jitanA 2 bhAgahArakA pramANa batAyA hai usa 2 bhAgahArakA palyameM bhAga denese jo labdha Ave utane 2 hI vahAM 2 jIva samajhane cAhiye / pahale guNasthAnasaMkhyA meM asaMyata guNasthAnake bhAgahArakA pramANa ekavAra asaMkhyAta kahA thA, isameM eka kama AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA bhAga denese jo labdha Ave usako bhAgahArake pramANa meM milAnese devagatisambandhI asaMyata guNasthAnake bhAgahArakA pramANa hotA hai, isa devagatisambandhI bhAgahAra ke pramANakA palya meM bhAga denese jo labdha Ave utane devagatisambandhI asaMyataguNasthAnavartI jIva haiM / tathA devagatisambandhI asaMyataguNasthAnake bhAgahArakA jo pramANa hai usameM eka kama AvalIke asaMkhyAtame bhAgakA For Private And Personal Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 235 bhAga denese jo labdha Ave usako usa bhAgahAra meM milAnese saudharma IzAna varga sambandhI asaMyataguNasthAnake bhAgahArakA pramANa hotA hai / isa bhAgahArakA palyameM bhAga dene se jo labdha Ave utanA saudharma IzAna svargasambandhI asaMyata guNasthAnavartI jIvoMkA pramANa hai 1 isI taraha mizra aura sAsAdanake bhAgahArakA pramANa bhI samajhanA cAhiye / sanatkumAra mAhendra svargake asaMyata mizra sAsAdanasambandhI bhAgahArakA pramANa batAte haiM / sohammasANahAramasaMkheNa ya saMkharuvasaMguNide | uvari asaMjada missa sAsaNasammANa avahArA / / 635 // saudharmezAnahAramasaMkhyena ca saMkhyarUpasaMguNite / upari asaMyatamizrakasAsanasamIcAmavahArAH // 635 / / artha -- saudharma IzAna svargake sAsAdana guNasthAnameM jo bhAgahArakA pramANa hai usase asaMkhyAtaguNA sAnatkumAra mAhendra svarga ke asaMyataguNasthAna ke bhAgahArakA pramANa hai / isase asaMkhyAtaguNA mizra guNasthAnake bhAgahArakA pramANa hai / tathA mizrake bhAgahArase saMkhyAtaguNA sAsAdana guNasthAnake bhAgahArakA pramANa hai / isa guNitakramakI vyAptiko batAte haiM / sohammAdAsAraM joisivaNabhavaNatiriyapuDhavIsu / aviradamisse saMkhaM saMkhAsaMkhaguNa sAsaNe dese // 636 // saudharmAdAsahasrAraM jyotiSivanabhavana tiryakpRthvISu / aviratamizre'saMkhyaM saMkhyAsaMkhyaguNaM sAsane deze // 636 // / artha -- saudharma svargase lekara sahasrAra svargaparyanta, jyotiSI, vyaMtara, bhavanavAsI, tiryaMca, sAtoM narakapRthvI, inake avirata aura mizra guNasthAna meM asaMkhyAtakA guNakrama hai / aura sAsAdana guNasthAna meM saMkhyAtakA tathA dezasaMyama guNasthAnameM asaMkhyAtakA guNakrama samajhanA cAhiye / bhAvArtha - saudharma IzAna svargake Age sAnatkumAra mAhendrake asaMyata mizra sAsAdana guNasthAnake bhAgahAroMkA pramANa batA cuke haiM / isameM sAsAdana guNasthAnake bhAgahArakA jo pramANa hai usase asaMkhyAtaguNA brahma brahmottarake asaMyata guNasthAnakA bhAgahAra hai / isase asaMkhyAtaguNA mizrakA bhAgahAra aura mizra ke bhAgahArase saMkhyAMtaguNA sAsAda - nakA bhAgahAra hai / brahma brahmottarasambadhI sAsAdana ke bhAgahAra se asaMkhyAtaguNA lAMva kApi - SThake asaMyata guNasthAna sambandhI bhAgahArakA pramANa hai / aura isase asaMkhyAtaguNA mizrakA bhAgahAra aura mizra bhAgahArase saMkhyAtaguNA sAsAdanakA bhAgahAra hai / isI krama ke anusAra zukra mahAzukrase lekara sAtamI pRthvItakake asaMyata mizra sAsAdanasambandhI bhAga 1 yahAM para saMkhyAtakI sahanAnI cArakA aMka hai / For Private And Personal Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / hAroMkA pramANa samajhanA cAhiye / vizeSatA yaha hai ki dezasaMyama guNasthAna vargoMmeM tathA narakoMmeM nahIM hotA; kintu tiryaJcoMmeM hotA hai| isaliye tiryaMcoMmeM jo sAsAdanake bhAgahArakA pramANa hai usase asaMkhyAtaguNA tiryaMcoMke dezatrata guNasthAnakA bhAgahAra hai / tathA tiryaMcoMke dezasaMyama guNasthAnake bhAgahArakA jo pramANa hai vahI prathama narakake asaMyata guNasthAnake bhAgahArakA pramANa hai / kintu dezavratake bhAgahArakA pramANa varga tathA narakameM nahIM hai| AnatAdikameM guNitakramakI vyAptiko tIna gAthAoMdvArA batAte haiM / caramadharAsANaharA ANadasammANa AraNappahudi / aMtimagevejaMtaM sammANamasaMkhasaMkhaguNahArA // 637 // caramadharAsAnahArAdAnatasamIcAmAraNaprabhRti / aMtimauveyakAntaM samIcAmasaMkhyasaMkhyaguNahArAH // 637 / / artha-saptama pRthvIke sAsAdanasambandhI bhAgahArase Anata prANatake asaMyatakA bhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai / tathA isake Age AraNa acyutase lekara naume praiveyakaparyaMta daza sthAnoMmeM asaMyatakA bhAgahAra kramase saMkhyAtaMguNA 2 hai / tatto tANuttANaM vAmANamaNuhisANa vijayAdi / sammANaM saMkhaguNo ANadamisse asaMkhaguNo // 638 // tatasteSAmuktAnAM vAmAnAmanudizAnAM vijyaadi-| samIcAM saMkhyaguNa Anatamizre asaMkhyaguNaH // 638 // artha-isake anaMtara Anata prANatase lekara navama aveyaka paryaMtake mithyAdRSTi jIvoMkA bhAgahAra kramase aMtima aveyaka sambandhI asaMyatake bhAgahArase saMkhyAtaguNA saMkhyAtaMguNA hai / isa aMtima aveyaka sambandhI mithyAdRSTike bhAgahArase kramapUrvaka saMkhyAtaguNA saMkhyAtaguNA nava anudiza aura vijaya vaijayaMta jayaMta aparAjitake asaMyatoMkA bhAgahAra hai / vijayAdikasambandhI asaMyatake bhAgahArase Anata prANata sambandhI mizrakA bhAgahAra asaMkhyAtaguNA hai| tatto saMkhejaguNo sAsaNasammANa hodi sNkhgunno| uttahANe kamaso paNachassattaTThacadurasaMdiTThI // 639 // tataH saMkhyeyaguNaH sAsanasamIcAM bhavati saMkhyaguNaH / uktasthAne kramazaH pnycssttuuchptaassttctuHsNdRssttiH|| 639 // 1-2-3 ina sthAnoMmeM saMkhyAtakI sahanAnI kramase pAMca aMka chaha aMka tathA sAtakA aMka hai| isa bAtako Ageke gAthAmeM kheNge| For Private And Personal Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / 237 artha-Anata prANatasambandhI mizra ke bhAgahArase, AraNa acyutase lekara navama maive - yaka paryaMta daza sthAnoMmeM mizrasambandhI bhAgahArakA pramANa kramase saMkhyAtaguNA saMkhyAtaguNA hai / yahAM para saMkhyAtakI sahanAnI AThakA aMka hai / aMtima graiveyakasambandhI mizrake bhAgahArase Anata prANatase lekara navama maiveyakaparyaMta gyAraha sthAnoMmeM sAsAdanasamyagdRSTI ke bhAgahArakA pramANa kramase saMkhyAtaguNA 2 hai / yahAM para saMkhyAtakI sahanAnI cArakA aMka hai / ina pUrvokta pAMca sthAnoM meM saMkhyAtakI sahanAnI kramase pAMca, chaha, sAta, ATha, aura cArake aMka haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir * sagasagaavahArehiM palle bhajide havaMti sagarAsI / sagasagaguNapaDavaNe sagasagarAsIsu avaNide vAmA // 640 // svakasvakAvahAraiH palye bhakte bhavanti svakarAzayaH / svakasvakaguNapratipanneSu svakasvakarAziSu apanIteSu vAmAH // 640 // artha -- apane 2 bhAgahArakA palyameM bhAga denese apanI 2 rAzike jIvoMkA pramANa nikalatA hai / tathA apanI 2 sAmAnya rAzimeMse asaMyata mizra sAsAdana tathA dezavratakA pramANa ghaTAnese avaziSTa mithyAdRSTi jIvoMkA pramANa rahatA hai / bhAvArtha -- yahAM para manuSyoM ke bhAgahArakA pramANa nahIM batAyAM hai, tathA dezavrata guNasthAna manuSya aura nirthaMca ina donoM hI hotA hai, isaliye tiryacoMkI hI sAmAnya rAzimeMse asaMyata mizra sAsAdana tathA dezavrata guNasthAnavAle jIvoMkA pramANa ghaTAnese mithyAdRSTi tiryeca jIvoMkA pramANa hotA hai; kintu deva aura nArakiyoM kI sAmAnya rAzimeM se asaMyata mizra aura sAsAdana guNasthAnavAle, jIvoMkA hI pramANa ghaTAnese avaziSTa mithyAdRSTi jIvoMkA pramANa hotA hai / parantu jahAM para mithyAdRSTi Adi jIva sambhava hoM vahAM para hI inakA ( mithyAdRSTi Adi jIvoMkA ) pramANa nikAlanA cAhiye, anyatra nahIM; kyoMki graiveyakase Uparake saba deva asaMyata hI hote haiM / manuSyagati meM guNasthAnoM kI apekSAse jIvoMkA pramANa batAte haiM / terasakoDI dese vAvaNNaM sAsaNe muNedavA / missAvi tahuguNA asaMjadA sattakoDisayaM // 641 // trayodazakoTyo deze dvApazvAzat sAsane mantavyAH / mizrA api ca tadviguNA asaMyatAH saptakoTizatam // 641 // For Private And Personal artha - desa saMyama guNasthAna meM teraha karor3a, sAsAdana meM bAvana karor3a, mizra meM ekasau cAra karor3a, asaMyata meM sAta karor3a manuSya haiM / pramattAdi guNasthAnavAle jIvoMkA pramANa pUrva hI batA cuke haiN| isa prakAra yaha guNasthAnoMmeM manuSya jIvakA pramANa hai 1 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 238 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / jIvidare kammacaye puNNaM pAvotti hodi puNNaM tu| . suhapayaDINaM davaM pAvaM asuhANa davaM tu // 642 // jIvetarasmin karmacaye puNyaM pApamiti bhavati puNyaM tu| ___ zubhaprakRtInAM dravyaM pApamazubhaprakRtInAM dravyaM tu // 642 // artha-jIva padArthameM sAmAnyase mithyAdRSTi aura sAsAdana guNasthAnavAle jIva pApa haiM / aura mizra guNasthAnavAle puNya aura pApake mizrarUpa haiN| tathA asaMyatase lekara saba hI puNya jIva haiM / isake anaMtara ajIva padArthakA varNana karate haiM / ajIva padArthameM kArmaNa skandhake do bheda haiM / eka puNya dUsarA pApa / zubha prakRtiyoMke dravyako puNya aura azubha prakRtiyoMke dravyako pApa kahate haiM / bhAvArtha-kArmaNa skandhameM sAtAvedanIya, narakAyuko chor3akara zeSa tIna Ayu, zubha nAma, ucca gotra, ina zubha prakRtiyoMke dravyako puNya kahate haiM / inake sivAya ghAtikarmakI samasta prakRti aura asAtAvedanIya, naraka Ayu, azubha nAma, nIca gotra, ina prakRtiyoMke dravyako pApa kahate haiM / AsavasaMvaradavaM samayapabaddhaM tu NijarAdatvaM / tatto asaMkhaguNidaM ukassaM hodi NiyameNa // 643 // AsravasaMvaradravyaM samayaprabaddhaM tu nirjarAdravyam / / tato'saMkhyaguNitamutkRSTaM bhavati niyamena // 643 // artha-Asrava aura saMvarakA dravyapramANa samayaprabaddhapramANa hai / aura utkRSTa nirjarAdravya samayaprabaddhase asaMkhyAtaguNA hai / bhAvArtha-eka samayameM samayaprabaddhapramANa karmapudgalakA hI Asrava hotA hai, isaliye Asravako samayaprabaddhapramANa kahA hai / aura Asravake nirodharUpa saMvara hai / so yaha saMvara bhI ekasamayameM utane hI dravyakA hogA, isaliye dravya-saMvarako bhI samayaprabaddha pramANa kahA hai| guNazreNinirjarAmeM asaMkhyAta samayaprabaddhoMkI nirjarA eka hI samayameM ho jAtI hai, isaliye utkRSTa nirjarAdravyako asaMkhyAta samayaprabaddhapramANa kahA hai| baMdho samayapabaddho kiNcuunndivddddmettgunnhaannii| mokkho ya hodi evaM sahahidavA du tacaTThA // 644 // bandhaH samayaprabaddhaH kiJcidUnadvyardhamAtraguNahAniH / mokSazca bhavatyevaM zraddhAtavyAstu tatvArthAH // 644 // artha-bandhadravya samayaprabaddhapramANa hai; kyoMki eka samayameM samayaprabaddhapramANa hI karmaprakRtiyoMkA baMdha hotA hai / tathA mokSadravyakA pramANa vyardhaguNahAniguNitasamayaprabaddha pramANa 1 puNya aura pApa prakRtiyoMkI bhinna 2 saMkhyA karmakANDameM dekhanA cAhiye / For Private And Personal Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 239 hai; kyoMki ayogi guNasthAnake anta meM jitanI karma prakRtiyoMkI sattA rahatI hai utanA hI mokSadravyA pramANa hai / tathA yahAM para ( ayogi guNasthAnake aMta samaya meM ) karmoM kI sattA guNahAniguNita samayaprabaddhapramANa hai / isaliye mokSadravyakA pramANa bhI vyardhaguNahAni - guNitasamayabaddhapramANa hI hai / isa prakAra ina sAta tatvoMkA zraddhAna karanA cAhiye / bhAvArtha- pUrva meM jo chaha dravya paJcAstikAya nava padArthoM kA svarUpa batAyA hai usake anusAra hI unakA zraddhAna karanA cahiye; kyoMki inake zraddhAnako samyaktva kahate haiM / samyaktvake bhedoMko ginAneke pahale kSAyika samyaktvakA kharUpa batAte haiM / khINe daMsaNamohe jaM saddahaNaM suNimmalaM hoI / taM khAiyasammattaM NiccaM kammakkhavaNahedu // 645 // kSINe darzanamohe yacchraddhAnaM sunirmalaM bhavati / tatkSAyikasamyaktvaM nityaM karmakSapaNahetu / / 645 // artha -- darzanamohanIya karmake kSINa hojAne para jo nirmala zraddhAna hotA hai usako kSAyika samyaktva kahate haiM / yaha samyaktva nitya aura karmoM ke kSaya honekA kAraNa hai / bhAvArtha -- yadyapi darzanamohanIyake mithyAtva mizra samyaktvaprakRti ye tIna hI bheda haiM; tathApi anaMtAnubaMdhI kaSAya bhI darzana guNako viparIta karatA hai isaliye isako bhI darzanamohanIya kahate haiM / isI liye AcAyoMne paJcAdhyAyI meM kahA hai ki 'saptaite dRSTimohanam ' ataeva ina sAta prakRtiyoMke sarvathA kSINa hojAnese darzana guNakI jo atyanta nirmala avasthA hotI hai usako kSAyika samyaktva kahate haiM / isake pratipakSI karmakA ekadeza bhI avaziSTa nahIM rahA hai isa hI liye yaha dUsare samyaktvoMkI taraha sAMta nahIM hai / tathA isake honepara asaMkhyAtaguNI karmoMkI nirjarA hotI hai isaliye yaha karmakSayakA hetu hai / isI abhiprAyakA bodhaka dUsarA kSepaka gAthA bhI hai / vaha isaprakAra hai ki-- daMsaNamohe khavidesijjhadi ekkeva tadiyaturiyabhave / NAdikadi turiyabhavaM Na viNassadi sesasammaM va // 1 // darzanamohe kSapite siddhyati ekasminneva tRtIyaturIyabhave / nAtikrAmati turIyabhavaM na vinazyati zeSasamyaktvaM va // 1 // artha - darzanamohanIya karmakA kSaya hojAne para usa hI bhavameM yA tIsare cauthe bhavameM jIva siddhapadako prApta hotA hai, kintu cauthe bhavakA ullaMghana nahIM karatA, tathA dUsare samyaktvoMkI taraha yaha samyaktva naSTa nahIM hotA / bhAvArtha - kSAyika samagdarzana hone para yA to usa hI bhavameM jIva siddhapadako prApta hojAtA hai / yA devAyukA baMdha hogayA ho to tIsare bhavameM siddha hotA hai / yadi samyagdarzana ke pahale mithyAtva avasthA meM manuSya yA For Private And Personal Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 240 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / tiryaMca AyukA baMdha hogayA ho to cauthe bhavameM siddha hotA hai; kintu caturtha bhavakA atikramaNa nahIM karatA / yaha samyaktva sAdhanaMta hai / kSAyikasamyaktvakA vizeSakharUpa batAte haiM / vayaNahiM vi hedUhi vi iMdiyabhayaANaehiM svehiM / vIbhacchajugucchAhiM ya telokkeNa vi Na cAlejjo // 646 // vacanairapi hetubhirapi indriyabhayAnI rUpaiH / bIbhatsyajugupsAbhizca trailokyenApi na caalyH|| 646 // artha-zraddhAnako bhraSTa karanevAle vacana yA hetuoMse athavA indriyoMko bhaya utpanna karanevAle AkAroMse yadvA glAnikAraka padArthoM ko dekhakara utpanna honevAlI glAnise kiM bahunA tIna lokase bhI yaha kSAyika samyaktva calAyamAna nahIM hotA / bhAvArtha-kSAyika samyaktva itanA dRr3ha hotA hai ki tarka tathA Agamase viruddha zraddhAnako bhraSTa karanevAle vacana yA hetu usako bhraSTa nahIM kara sakate / tathA vaha bhayotpAdaka AkAra yA glAnikAraka padArthoM ko dekhakara bhI bhraSTa nahIM hotA / yadi kadAcit tIna loka upasthita hokara bhI usako apane zraddhAnase bhraSTa karanA cAheM to bhI vaha bhraSTa nahIM hotaa| yaha samyagdarzana kisake tathA kahAM para utpanna hotA hai yaha batAte haiM / dasaNamohakkhavaNApaTThavago kammabhUmijAdo hu / maNuso kevalimUle piTThavago hodi savattha // 647 // darzanamohakSapaNAprasthApakaH karmabhUmijAto hi / manuSyaH kevalimUle 'niSThApako bhavati sarvatra // 647 // artha-darzanamohanIya karmake kSaya honekA prArambha kevalIke mUlameM karmabhUmikA utpanna honevAlA manuSya hI karatA hai, tathA niSThApana sarvatra hotA hai / bhAvArtha-darzanamohanIya karmake kSaya honekA jo krama hai usakA prArambha kevalI yA zrutakevalIke pAdamUlameM (nikaTa) hI hotA hai, tathA usakA ( prArambhakA ) karanevAlA karmabhUmija manuSya hI hotA hai / yadi kadAcit pUrNa kSaya honeke prathama hI maraNa hojAya to usakI (kSapaNakI ) samApti cAroM gatiyoMmeM se kisI bhI gatimeM ho sakatI hai| vedakasamyaktvakA svarUpa batAte haiN| dasaNamohudayAdo uppajai jaM payatthasadahaNaM / calamaliNamagADhaM taM vedayasammattamidi jANe // 648 // darzanamohodayAdutpadyate yat padArthazraddhAnam / calamalinamagADhaM tad vedakasamyaktvamiti jAnIhi // 648 // For Private And Personal Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 241 artha-samyaktvamohanIya prakRti ke udayase padArthoMkA jo cala malina agADharUpa zraddhAna hotA hai usako vedaka samyaktva kahate haiN| bhAvArtha-mithyAtva mizra aura anaMtAnubaMdhI catuSka inakA sarvathA kSaya athavA udayAbhAvI kSaya aura upazama ho cukane para; kintu avaziSTa samyaktvaprakRtike udaya hote hue padArthoMkA jo zraddhAna hotA hai usako vedaka samyaktva kahate haiM / yahAM para bhI samyaktva prakRtike udayajanita calatA malinatA aura agADhatA ye tIna doSa hote haiM / ina tInoMkA lakSaNa pahale kahacuke haiN| tIna gAthAoMmeM upazama samyaktvakA svarUpa aura sAmagrIkA varNana karate haiN| daMsaNamohuvasamado uppajai jaM payatthasadahaNaM / uvasamasammattamiNaM pasaNNamalapaMkatoyasamaM // 649 // darzanamohopazamAdutpadyate yatpadArthazraddhAnam / upazamasamyaktvamidaM prasannamalapaGkatoyasamam // 649 // artha-ukta samyaktvavirodhinI sAta prakRtiyoMke upazamase jo padArthoMkA zraddhAna hotA hai usako upazamasamyaktva kahate haiM / yaha samyaktva isa tarahakA nirmala hotA hai jaisA ki nirmalI Adi padArthoM ke nimittase kIcar3a Adi malake nIce baiTha jAne para jala nirmala hotA hai / bhAvArtha-upazama samyaktva aura kSAyika samyaktva nirmalatAkI apekSA samAna haiM; kyoMki pratipakSI karmoMkA udaya donoM hI sthAnapara nahIM hai| kintu vizeSatA.itanI hI hai ki kSAyika samyaktvake pratipakSI karmakA sarvathA abhAva hogayA hai, aura upazama samyaktvake pratipakSI karmakI sattA hai| jaise kisI jalameM nirmalI Adike dvArA Uparase nirmalatA hone para bhI nIce kIcar3a jamI rahatI hai, aura kisI jalake nIce kIcar3a rahatI hI nahIM / ye donoM jala nirmalatAkI apekSA samAna haiM / antara yahI hai ki ekake nIce kIcar3a hai dUsarIke nIce kIcar3a nahIM hai / khayauvasamiyavisohI desaNapAuggakaraNaladdhI ya / . cattAri vi sAmaNNA karaNaM puNa hodi sammatte // 650 // kSAyopazamikavizuddhI dezanA prAyogyakaraNalabdhI c| catasro'pi sAmAnyAH karaNaM punarbhavati samyaktve // 650 // artha-kSAyopazamika, vizuddhi, dezanA, prAyogya, karaNa, ye pAMca labdhi haiM / inameM cAra to sAmAnya haiM; kintu karaNa-labdhi vizeSa hai-isake honepara samyaktva yA cAritra niyamase hotA hai / bhAvArtha-labdhi zabdakA artha prApti hai / prakRtameM samyaktva grahaNa karaneke yogya sAmagrIkI prApti honA isako labdhi kahate haiM / usake ukta pAMca bheda haiN| samyaktvake yogya karmoMke kSayopazama honeko kSAyopazamika labdhi kahate haiM / nirmalatAvizeSako vizuddhi kahate haiM / yogya upadezako dezanA kahate haiM / paMcendriyAdisvarUpa For Private And Personal Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 242 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / yogyatA ke milaneko prAyogyalabdhi kahate haiM / adhaHkaraNa apUrvakaraNa anivRttikaraNarUpa pariNAmako karaNalabdhi kahate haiM / ina tInoM karaNoMkA svarUpa pahale kaha cuke haiM / ina pAMca labdhiyoMmeMse AdikI cAra labdhi to sAmAnya haiM - arthAt bhavya abhavya donoMke hotI haiM, kintu karaNa labdhi asAdhAraNa hai - isake hone para niyayase samyaktva yA cAritra hotA hai / jaba taka karaNalabdhi nahIM hotI taba taka samyaktva nahIM hotA / upazama samyaktvakI prApti ke yogya sAmagrIko batAkara usako grahaNa karanekeliye yogya jIva kaisA honA cAhiye yaha batAte haiN| / cadugadibhavo saNNI pajjatto sujjhago ya sAgAro / jAgA salleso saladdhigo sammamuvagamaI // 651 // caturgatibhavyaH saMjJI paryAptaH zuddhakazca sAkAraH / jAgarUkaH sallezyaH salabdhikaH samyaktvamupagacchati // 651 // artha - jo jIva cAra gatiyoMmeM se kisI eka gatikA dhAraka, tathA bhavya, saMjJI, paryApta, vizuddhiyukta, jAgRta, upayogayukta, aura zubha lezyAkA dhAraka hokara karaNalabdhirUpa pariNAmoM kA dhAraka hotA hai vaha jIva samyaktvako prApta karatA hai / cattArivi khettAI AugavaMgheNa hodi sammattaM / aNuvadamahavadAI Na lahai devAugaM motuM // 652 // catvAryapi kSetrANi AyuSkabandhena bhavati samyaktvam / aNuvratamahAvratAni na labhate devAyuSkaM muktvA // 652 // - artha -- cAro gatisambandhI AyukarmakA bandha hojAne para bhI samyaktva ho sakatA hai; kintu devAyuko chor3akara zeSa AyukkA baMdha hone para aNuvrata aura mahAvrata nahIM hote / bhAvArtha - cAro gatimeM se kisI bhI gatimeM rahanevAle jIvakeM cAra prakArakI AyumeMse kisI bhI AyukA baMdha hone para bhI samyaktvakI utpatti ho sakatI hai - isameM koI bAdhA nahIM hai / kintu samyaktva grahaNa honeke anantara aNuvrata yA mahAvrata usI jIvake ho - sakate haiM jisake cAra Ayukama meM se kevala devAyukA baMdha huA ho, athavA kisI bhI AyukA baMdha na huA ho / narakAyu tiryagAyu manuSyAyukA baMdha karanevAle samyagdRSTi ke aNuvrata yA mahAtrata nahIM hote / samyaktvamArgaNA ke dUsare bhedoM ko ginAte haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Na ya micchattaM patto sammattAdo ya jo ya parivaDido / so sAsaNotti yo paMcamabhAveNa saMjutto // 653 // na ca midhyAtvaM prAptaH samyaktvatazca yazca paripatitaH / sa sAsana iti jJeyaH paMcamabhAvena saMyuktaH // 653 // For Private And Personal Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 243 artha-jo jIva samyaktvase to cyuta ho gayA hai kintu mithyAtvako prApta nahIM huA hai usako sAsana kahate haiN| yaha jIva pAMcame pAraNAmika bhAvoMse yukta hotA hai / bhAvArthasAsanarUpa pariNAmoMkA honA bhI samyaktvaguNakA eka vipariNAma hai, isaliye yaha bhI samyaktvamArgaNAkA eka bheda hai / ata eva yahAM para isakA varNana kiyA hai| kyoMki samyaktvamArgaNAmeM sAmAnya se samyaktvake samasta bhedoMkA varNana karanA cAhiye / isa guNasthAnameM darzanamohanIyakI apekSA pAraNAmika bhAva hote haiM, tathA anantAnubaMdhI AdikI apekSA audAyikAdi bhAva hote haiM / aura isakA vizeSa kharUpa guNasthAnAdhikArameM kaha cuke haiM isaliye yahAM nahIM kahate haiN| mizraguNasthAnakA kharUpa batAte haiM / sadahaNAsaddahaNaM jassa ya jIvassa hoi taccesu / virayAvirayeNa samo sammAmicchotti NAyavo // 654 // zraddhAnAzraddhAnaM yasya ca jIvasya bhavati tattveSu / viratAviratena samaH samyagyithya iti jJAtavyaH // 654 // artha-viratAviratakI taraha jisa jIvake tattvake viSayameM zraddhAna aura azraddhAna dono hoM usako samyagmithyAdRSTi samajhanA cAhiye / bhAvArtha-jisataraha virata aura avirata donoM prakArake pariNAmoMke jor3akI apekSA viratAvirata nAmakA pAMcamA guNasthAna hotA hai, usI taraha zraddhAna aura azraddhAnarUpa pariNAmoM ke jor3akI apekSA samyagmithyAtva nAmakA tIsarA guNasthAna hotA hai| yaha bhI samyaktvamArgaNAkA eka bheda hai| micchAiTTI jIvo uvaiTaM pavayaNaM Na saddahadi / saddahadi asabbhA uvaiTTa vA annuvi8|| 655 // mithyAdRSTirjIva upadiSTaM pravacanaM na zraddadhAti / __ zraddadhAti asadbhAvamupadiSTaM vA anupadiSTam // 655 // artha-jo jIva jinendradevake kahe hue Apta Agama padArthakA zraddhAna nahIM karatA; kintu kuguruoMke kahe hue yA vinA kahe hue bhI mithyA padArthakA zraddhAna karatA hai usako mithyAdRSTi kahate haiM / bhAvArtha-mithyAtva-darzanamohanIyake udayase do prakArake vipariNAma hote haiM / eka grahIta viparIta zraddhAna dUsarA agrahIta viparIta zraddhAna / jo kuguruoMke upadezase viparIta zraddhAna hotA hai usako grahItamithyAtva kahate haiN| aura jo vinA upadezake hI viparIta zraddhAna ho usako agrahItamithyAtva kahate haiM / ina donoM hI prakArake vipariNAmoMko mithyAtva isa sAmAnya zabdase kahate haiN| tathA yaha mithyAtva samyaktvamArgaNAkA eka bheda hai| isaliye isI gAthAko ekavAra guNasthAnAdhikArameM Ane para bhI yahAM dUsarIvAra kahA hai| For Private And Personal Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 244 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / samyaktvamArgaNAmeM tIna gAthAoMdvArA jIvasaMkhyA batAte haiN| vAsapudhatte khaiyA saMkhejA jai havaMti sohamme / to saMkhapallaThidiye kevadiyA evamaNupAde // 656 // varSapRthaktve kSAyikAH saMkhyeyA yadi bhavanti saudharme / __tarhi saMkhyapalyasthitike kati evamanupAte // 656 // artha-sAyikasamyagdRSTi jIva saudharma IzAna svargameM pRthaktva varSameM saMkhyAta utpanna hote haiM to saMkhyAta palyakI sthitimeM kitane jIva utpanna hoMge ? isakA trairAzika karanese kSAyikasamyagdRSTi jIvoMkA pramANa nikalatA hai; kyoMki kSAyikasamyagdRSTi bahudhA kalpavAsI deva hote haiM aura kalpavAsI deva bahuta karake saudharma IzAna vargameM hI haiM / bhAvArthaphalarAzi saMkhyAtakA aura icchArAzi saMkhyAta palyakA paraspara guNA karake pramANa rAzi pRthaktvavarSakA bhAga denese jo labdha Ave utanA hI kSAyika samyagdRSTi jIvoMkA pramANa hai| isa prakAra trairAzika karanese labdhapramANa kitanA AyA yaha batAte haiM / saMkhAvalihidapallA khaiyA tatto ya vedmuvsmgaa| AvaliasaMkhaguNidA asaMkhaguNahINayA kamaso // 657 // saMkhyAvalihitapalyA kSAyikAstatazca vedamupazamakAH / AvalyasaMkhyaguNitA asaMkhyaguNahInakAH kramazaH // 657 // artha-saMkhyAta AvalIse bhakta patyapramANa kSAyikasamyagdRSTi haiM / kSAyika samyagdRSTi ke pramANakA AvalIke asaMkhyAtame bhAgase guNA karane para jo pramANa ho utanA hI vedakasamyagdRSTi jIvoMkA pramANa hai / tathA kSAyikasamyagdRSTi jIvoMke pramANase asaMkhyAtaguNA hIna upazama samyagdRSTi jIvoMkA pramANa haiN| . sAsAdana mizra aura mithyAdRSTi jIvoMkA pramANa batAte haiM / pallAsaMkhejadimA sAsaNamicchA ya saMkhaguNidA hu| missA tehi vihINo saMsArI vAmaparimANaM // 658 // palyAsaMkhyAtAH sAsanamithyAzca saMkhyaguNitA hi / mizrAstairvihInaH saMsArI vAmaparimANam // 658 / / athe-palyake asaMkhyAtame bhAgapramANa sAsAdanamithyAdRSTi jIva haiM / aura inase saMkhyAtaguNe mizra jIva haiM / tathA saMsArI jIvarAzimeMse kSAyika aupazamika kSAyopazamika sAsAdana mizra ina pAMca prakArake jIvoMkA pramANa ghaTAnese jo zeSa rahe utanA hI mithyAdRSTi jIvoMkA pramANa hai| // iti samyaktvamArgaNAdhikAraH / / For Private And Personal Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 245 gommaTasAraH / kramaprApta saMjJimArgaNAkA nirUpaNa karate haiM / NoiMdiyaAvaraNakhaovasamaM tajavohaNaM saNNA / sA jassa so du saNNI idaro sesidiavaboho // 659 // noindriyAvaraNakSayopazamastajjabodhanaM sNjnyaa| sA yasya sa tu saMjJI itaraH zeSendriyAvabodhaH // 659 // artha-noindriyAvaraNa karmake kSayopazamako yA tajjanya jJAnako saMjJA kahate haiM / yaha saMjJA jisake ho usako saMjJI kahate haiM / aura jinake yaha saMjJA na ho kintu kevala yathAsambhava indriyajanya jJAna ho unako asaMjJI kahate haiM / bhAvArtha-jIva do prakArake hote haiM eka saMjJI dUsare asaMjJI / jinake labdhi yA upayogarUpa mana pAyAjAya unako saMjJI kahate haiM / aura jinake mana na ho unako asaMjJI kahate haiM / ina asaMjJI jIvoMke yathAsambhava indriyajanya jJAna hI hotA hai| saMjJI asaMjJIkI pahacAna ke liye cihnoMkA varNana karate haiN| sikkhAkiriyuvadesAlAvaggAhI maNovalaMbeNa / jo jIvo so saNNI tabivarIo asaNNI du||660|| zikSAkriyopadezAlApagrAhI mano'valambana / yo jIvaH sa saMjJI tadviparIto'saMjJI tu // 660 // artha-hitakA grahaNa aura ahitakA tyAga jisake dvArA kiyA jA sake usako zikSA kahate haiM / icchApUrvaka hAtha pairake calAneko kriyA kahate haiM / vacana athavA cAbuka Adike dvArA batAye hue kartavyako upadeza kahate haiM / aura zloka Adike pAThako AlApa kahate haiN| jo jIva ina zikSAdikako manake avalambanase grahaNa dhAraNa karatA hai usako saMjJI kahate haiM / aura jina jIvoMmeM yaha lakSaNa ghaTita na ho unako asaMjJI kahate haiN| mImaMsadi jo puvaM kajamakajaM ca tacamidaraM c| sikkhadi NAmeNedi ya samaNo amaNo ya vivarIdo // 661 // mImAMsati yaH pUrva kAryamakArya ca tattvamitaracca / zikSate nAmnA eti ca samanAH amanAzca viparItaH // 661 // artha-jo jIva pravRtti karaneke pahale apane kartavya aura akartavyakA vicAra karai, tathA tattva aura atattvakA kharUpa samajha sake, aura usakA jo nAma rakkhA gayA ho usa nAmake dvArA bulAne para Asake, usako samanaska yA saMjJI jIva kahate haiN| aura isase jo viparIta hai usako amanaska yA asaMjJI kahate haiN| For Private And Personal Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / saMjJImArgaNAgata jIvoMkI saMkhyAko batAte haiM / devahiM sAdirego rAsI saNNINa hodi parimANaM / teNUNo saMsArI savesimasaNNijIvANaM // 662 // devaiH sAtireko rAziH saMjJinAM bhavati parimANam / / tenonaH saMsArI sarveSAmasaMjJijIvAnAm // 662 // artha-devoM ke pramANase kucha adhika saMjJI jIvoMkA pramANa hai / sampUrNa saMsArI jIva rAzimeMse saMjJI jIvoMkA pramANa ghaTAne para jo zeSa rahe utanA hI samasta asaMjJI jIvoMkA pramANa hai| // iti saMzimArgaNAdhikAraH // kramaprApta AhAramArgaNAkA varNana karate haiN| udayAvaNNasarIrodayeNa tadehavayaNacittANaM / NokammavaggaNANaM gahaNaM AhArayaM NAma // 663 // udayApannazarIrodayena tadehavacanacittAnAm / / nokarmavargaNAnAM grahaNamAhArakaM nAma // 663 // artha-zarIranAmA nAmakarmake udayase deha vacana aura dravya manarUpa bananeke yogya nokarmavargaNAkA jo grahaNa hotA hai usako AhAra kahate haiN| niruktipUrvaka AhArakakA artha likhate haiN| Aharadi sarIrANaM tiNhaM eyadaravaggaNAo ya / bhAsamaNANaM NiyadaM tamhA AhArayo bhaNiyo // 664 // Aharati zarIrANAM trayANAmekataravargaNAzca / . bhAsAmanasorniyataM tasmAdAhArako bhaNitaH // 664 // artha-audArika, vaikriyika, AhAraka ina tIna zarIroMmeMse kisI bhI eka zarIrake yogya vargaNAoMko tathA vacana aura manake yogya vargaNAoMko yathAyogya jIvasamAsa tathA kAlameM jIva AharaNa grahaNa karatA hai isaliye isako AhAraka kahate haiN|| jIva do prakArake hote haiM eka AhAraka dUsare anAhAraka / AhAraka jIva kauna 2 hote haiM aura anAhAraka jIva kauna 2 hote haiM yaha batAte haiN| viggahagadimAvaNNA kevaliNo samugghado ajogI ya / siddhA ya aNAhArA sesA AhArayA jIvA // 665 // vigrahagatimApannAH kevalinaH samuddhAtA ayoginazca / / siddhAzca anAhArAH zeSA AhArakA jIvAH // 665 // For Private And Personal Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 247 artha-vigrahagatiko prApta honevAle cAroM gatisambandhI jIva, pratara aura lokapUrNa samudAta karanevAle sayogakevalI, ayogakevalI, samasta siddha itane jIva to anAhAraka hote haiM / aura inako chor3akara zeSa jIva AhAraka hote haiM / samuddhAta kitane prakArakA hotA hai yaha batAte haiN| veyaNakasAyaveguviyo ya maraNaMtiyo samugdhAdo / tejAhAro chaTo sattamao kevalINaM tu // 666 // vedanAkaSAyavaigUrvikAzca mAraNAntikaH samudrAtaH / teja AhAraH SaSThaH saptamaH kevalinAM tu // 666 // artha-samuddhAtake sAta bheda haiM / vedanA, kaSAya, vaikriyika, mAraNAntika, taijasa, AhAraka, kevala / inakA svarUpa lezyAmArgaNAke kSetrAdhikArameM kahA jAcukA hai isa liye yahAM para nahIM kahA hai| samuddhAtakA kharUpa batAte haiM / mUlasarIramachaMDiya uttaradehassa jIvapiMDassa / NiggamaNaM dehAdo hodi samugdhAdaNAmaM tu // 667 // mUlazarIramatyaktvA uttaradehasya jIvapiNDasya / nirgamanaM dehAdbhavati samuddhAtanAma tu // 667 // artha-mUla zarIrako na chor3akara taijasa kArmaNa rUpa uttara dehake sAtha 2 jIvapradezoMke zarIrase bAhara nikalaneko samuddhAta kahate haiM / AhAramAraNaMti ya dugaM pi NiyameNa egadisigaM tu / dasadisi gadA hu sesA paMca samugdhAdayA hoMti // 668 // AhAramAraNAMtikadvikamapi niyamena ekadizikaM tu / dazadizi gatA hi zeSAH paJcasamuddhAtakA bhavanti / / 668 / / artha-ukta sAta prakArake samuddhAtoMmeMse AhAra aura mAraNAntika ye do samuddhAta to eka hI dizAmeM gamana karate haiM; kintu bAkIke pAMca samuddhAta dazoM dizAoMmeM gamana karate haiN| AhAraka aura anAhArakake kAlakA pramANa batAte haiM / aMgulaasaMkhabhAgo kAlo AhArayassa ukkasso / kammammi aNAhAro ukkassaM tiNNi samayA hu // 669 // aGgulAsaMkhyabhAgaH kAlaH AhArakasyotkRSTaH / kArmaNe anAhAraH utkRSTaH trayaH samayA hi // 669 // For Private And Personal Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 248 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-AhArakakA utkRSTa kAla sUcyaMgulake asaMkhyAtameM bhAgapramANa hai| kArmaNa zarIrameM anAhArakA utkRSTa kAla tIna samayakA hai, aura jaghanya kAla eka samayakA hai / tathA AhArakA jaghanya kAla tIna samaya kama zvAsake aThArahame bhAga pramANa hai, kyoMki vigrahagatisambandhI tIna samayoMke ghaTAne para kSudra bhavakA kAla itanA hI avazeSa rahatA hai| AhAramArgaNAsambandhI jIvoMkI saMkhyAko batAte haiN| kammaiyakAyajogI hodi aNAhArayANa parimANaM / tavirahidasaMsAro sabo AhAraparimANaM // 670 // kArmaNakAyayogI bhavati anAhArakANAM parimANam / tadvirahitasaMsArI sarva AhAraparimANam / / 670 // artha-kArmaNakAyayogI jIvoMkA jitanA pramANa hai utanA hI anAhAraka jIvoMkA pramANa hai / aura saMsArI jIvarAzimeMse kArmaNakAyayogI jIvoMkA pramANa ghaTAne para jo zeSa rahe utanA hI AhAraka jIvoMkA pramANa hai| // iti aahaarmaargnnaadhikaarH|| kramaprApta upayogAdhikArakA varNana karate haiM / vatthuNimittaM bhAvo jAdo jIvassa jo du uvajogo / so duviho NAyabo sAyAro ceva NAyAro // 671 // vastunimittaM bhAvo jAto jIvasya yastUpayogaH / sa dvividho jJAtavyaH sAkArazcaivAnAkAraH // 671 // artha-jIvakA jo bhAva vastuko (jJeyako ) grahaNa karanekeliye pravRtta hotA hai usako upayoga kahate haiM / isake do bheda haiM eka sAkAra ( savikalpa ) dUsarA nirAkAra ( nirviklp)| donoMprakArake upayogoMke uttarabhedoMko batAte hue yaha upayoga jIvakA lakSaNa hai yaha batAte haiM / NANaM paMcavihaMpi ya aNNANatiyaM ca saagruvjogo| cadudaMsaNamaNagAro save tallakkhaNA jIvA // 672 // jJAnaM paMcavidhamapi ca ajJAnatrikaM ca sAkAropayogaH / caturdarzanamanAkAraH sarve tallakSaNA jIvAH // 672 // artha-pAMca prakArakA samyagjJAna aura tIna prakArakA ajJAna ye sAkAra upayoga hai| cAra prakArakA darzana anAkAra upayoga hai / yaha upayoga hI sampUrNa jIvoMkA lakSaNa hai| For Private And Personal Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / sAkAra upayogameM kucha vizeSatAko batAte haiM / anAkAra upayogakA svarUpa batAte haiM / mAdisudaohimaNehiMya sagasagavisaye visesaviNNANaM / aMtomuttakAlo uvajogo so du sAyAro // 673 // matizrutAvadhimanobhizca svakasvakaviSaye vizeSavijJAnam / antarmuhUrtakAla upayogaH sa tu sAkAraH // 673 // 1 artha ---mati zruta avadhi aura mana:paryaya inakedvArA apane 2 viSayakA antarmuhUrta kAlaparyanta jo vizeSajJAna hotA hai usako hI sAkAra upayoga kahate haiM / bhAvArtha- -sAkAra upayogake pAMca bheda haiM / mati zruta avadhi manaH paryaya aura kevala / inameMse Adike cAra hI upayoga ar jIvoMke hote haiM / upayoga cetanAkA eka pariNamana hai / tathA eka vastuke grahaNarUpa yaha cetanAkA yaha pariNamana chadmastha jIvake adhika se adhika antarmuhUrta kAlataka hI raha sakatA hai / isa sAkAra upayoga meM yahI vizeSatA hai ki yaha vastuke vizeSa aMzako grahaNa karatA hai / iMdiyamaNohiNA vA atthe avisesidUNa jaM gahaNaM / aMtomuhuttakAlo ubajogo so aNAyAro || 674 // indriyamano'vadhinA vA arthe avizeSya yadgrahaNam / antarmuhUrtakAlaH upayogaH sa anAkAraH // 674 // Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir go. 32 artha - indriya mana aura avadhikedvArA antarmuhUrtakAlataka padArthoM kA jo sAmAnyarUpase grahaNa hotA hai usako nirAkAra upayoga kahate haiM / bhAvArtha - darzana ke cAra bheda haiM, cakSudarzana acakSudarzana avadhidarzana aura kevaladarzana / inameM se Adike tIna hI darzana chadmastha jIvoMke hote haiM / netrakedvArA padArthakA jo sAmAnyAvalokana hotA hai usako cakSudarzana kahate haiM / aura netrako chor3akara zeSa cAra indriya tathA manakedvArA jo sAmAnyAvalokana hotA hai usako akSudarzana kahate haiM / avadhijJAnake pahale indriya aura manakI sahAyatAke vinA AtmamAtra se jo rUpI padArthaviSayaka samAnyAvalokana hotA hai usako avadhi - darzana kahate haiM / yaha darzanarUpa nirAkAra upayoga bhI sAkAra upayogakI taraha chadmastha jIvoMke adhikase adhika antarmuhUrtataka hI hotA hai / I upayogAdhikAra meM jIvoMkA pramANa batAte haiM / NANuvajogajudANaM parimANaM NANamaggaNaM va have / daMsaNuvajogiyANaM daMsaNamaggaNa va uttakamo // 675 // 249 For Private And Personal Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 250 raaycndrjainshaastrmaalaayaam| jJAnopayogayutAnAM parimANaM jJAnamArgaNAvadbhavet / darzanopayoginAM darzanamArgaNAvaduktakramaH // 675 // artha-jJAnopayogavAle jIvoMkA pramANa jJAnamArgaNAvAle jIvoMkI taraha samajhanA cAhiye / aura darzanopayogavAloMkA pramANa darzanamArgaNAvAloM kI taraha samajhanA cAhiye / inameM kucha vizeSatA nahIM hai| // iti upyogaadhikaarH|| ukta prakArase vIsa prarUpaNAoMkA varNana karake aba antarbhAvAdhikArakA varNana karate haiN| guNajIvA pajattI pANA saNNA ya mggnnuvjogo| joggA parUvidavA oghAdesesu patteyaM // 676 // guNajIvAH paryAptayaH prANAH saMjJAzca mArgaNopayogI / yogyAH prarUpitavyA oghAdezayoH pratyekam // 676 // artha-ukta vIsa prarUpaNAoMmese guNasthAna aura mArgaNAsthAnameM yathAyogya pratyeka guNasthAna jIvasamAsa paryApti prANa saMjJA mArgaNA upayogakA nirUpaNa karanA cAhiye / bhAvArtha-isa adhikArameM yaha batAte haiM ki kisa 2 mArgaNAmeM yA guNasthAnameM zeSa kisa 2 prarUpaNAkA antarbhAva hotA hai / parantu isa antarbhAvakA nirUpaNa yathAyogya honA caahiye| kisa 2 mArgaNAmeM kauna 2 guNasthAna hote haiM ? uttaraH caupaNa cohasa cauro NirayAdisu codasaM tu paMcakkhe / tasakAye sesiMdiyakAye micchaM guNahANaM // 677 // catvAri paJca caturdaza catvAri nirayAdiSu caturdaza tu paJcAkSe / trasakAye zeSendriyakAye mithyAtvaM guNasthAnam // 677 // artha-gatimArgaNAkI apekSAse kramase narakagagitameM Adike cAra guNasthAna hote haiM, aura tiryaggatimeM pAMca, manuSyagatimeM caudaha, tathA devagatimeM narakagatike samAna cAra guNasthAna hote haiM / indriyamArgaNAkI apekSA paMcendriya jIvoMke caudaha guNasthAna aura zeSa ekendriyase lekara caturindriyaparyanta jIvoMke kevala mithyAtva guNasthAna hI hotA hai| kAyamAgaMNAkI apekSA trasakAyake caudaha aura zeSa sthAvara kAyake eka mithyAtva guNasthAna hI hotA hai / bhAvArtha-yahAM para yaha batAyA hai ki amuka 2 gati indriya yA kAyavAle jIvoMke amuka 2 guNasthAna hotA hai / isI taraha jIvasamAsAMdikoMko bhI yathAyogya samajhanA cAhiye / jaise ki naraka aura devagatimeM paryApti aura nirvRtyaparyApti ye do jIvasamAsa hote haiM / tiryaggatimeM caudaha tathA manuSyagatimeM saMjJIsambandhI paryApta aparyApta ye do jIvasamAsa For Private And Personal Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 251 hote haiM / indriya mArgaNAmeM ekendriya jIvoM ke bAdara paryApta aparyApta sUkSma paryApta aparyApta ye cAra jIvasamAsa hote haiM / dvIndriya trIndriya caturindriya jIvoMke apane 2 paryApta aparyApta isataraha do 2 jIvasamAsa hote haiM / paMcendriyameM saMjJI paryApta aparyApta asaMjJI paryApta aparyApta ye cAra jIvasamAsa hote haiM / kAyamArgaNAkI apekSA sthAvarakAyameM ekendriyake samAna cAra jIvasamAsa hote haiM / aura trasakAyameM zeSa daza jIvasamAsa hote haiN| majjhimacaumaNavayaNe saNNippahudi du jAva khINotti / sesANaM jogitti ya aNubhayavayaNaM tu viyalAdo // 678 // madhyamacaturmanovacanayoH saMjJiprabhRtistu yAvat kSINa iti / zeSANAM yogIti ca anubhayavacanaM tu vikalataH // 678 // artha-asatyamana ubhayamana asatya vacana ubhaya vacana ina cAra yogoMke khAmI saMjJI mithyAdRSTise lekara kSINakaSAyaparyaMta bAraha guNasthAnavAle jIva haiM / aura satyamana anubhayamana satyavacana inake khAmI Adike teraha guNasthAnavAle jIva haiN| anubhaya vacanayoga vikalatrayase lekara sayogIparyanta hotA hai| anubhaya vacanako chor3akara zeSa tIna prakArakA vacana aura cAra prakArakA mana, inameM eka saMjJI paryApta hI jIvasamAsa hai / aura anubhaya vacanameM paryApta dvIndriya trIndriya caturindriya asaMjJI saMjJI ye pAMca jIvasamAsa hote haiM / orAlaM pajatte thAvarakAyAdi jAva jogotti / tammissamapajatte caduguNaThANesu NiyameNa // 679 // aurAlaM paryApte sthAvarakAyAdi yAvat yogIti / tanmizramaparyApte caturguNasthAneSu niyamena // 679 // artha-audArikakAyayoga, sthAvara ekendriya paryApta mithyAdRSTise lekara sayogI paryanta hotA hai / aura audArikamizrakAyayoga niyamase cAra aparyApta guNasthAnoMmeM hI hotA hai| audArika kAyayogameM paryApta sAta jIvasamAsa hote haiM, aura mizrayogameM aparyApta sAta jIvasamAsa haiN| aparyApta cAra guNasthAnoMko ginAte haiN| micche sAsaNasamme puMvedayade kavADajogimmi / Naratiriyevi ya doNNivi hotitti jiNehiM nnihittuN|| 680 // mithyAtve sAsanasamyaktve puMvedAyate kapATayogini / naratirazcorapi ca dvAvapi bhavantIti jinairnirdiSTam // 680 // 1 guNasthAnoMkA krama guNasthAnAdhikArase smjhnaa| 2 inameM eka sayogIko milAnese ATha jIvasamAsa hote haiN| For Private And Personal Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 252 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha-mithyAtva, sAsAdana, puruSavedake udayasaMyukta asaMyata, tathA kapATasamuddhAta karanevAle sayogakevalI, ina cAra sthAnoMmeM hI audArikamizrakAyayoga hotA hai / tathA audArika kAyayoga aura audArikamizrakAyayoga ye donoM hI manuSya aura tiryaJcoMke hI hotA hai aisA jinendradevane kahA hai| veguvaM pajatte idare khalu hodi tassa missaM tu / / suraNirayacauTThANe misse Nahi missajogo hu|| 681 // vaigUrva paryApte itare khalu bhavati tasya mizraM tu / suranirayacatuHsthAne mizre nahi mizrayogo hi // 681 // artha-mithyAdRSTise lekara asaMyataparyaMta cAro hI guNasthAnavAle deva aura nArakiyoMke paryApta avasthAmeM vaikriyika kAyayoga hotA hai, aura aparyApta avasthAmeM vaikriyikamizrayoga hotA hai| kintu yaha mizrayoga cAra guNasthAnoMmeMse mizra guNasthAnameM nahIM hotA; kyoMki koI bhI mizrayoga mizraguNasthAnameM nahIM hotA / vaikriyika yogameM eka saMjJIparyApta hI jIvasamAsa hai aura mizrayogameM eka saMjJI nirvRtyaparyApta jIvasamAsa hai / AhAro pajatte idare khalu hodi tassa misso du / aMtomuhuttakAle chaTTaguNe hodi AhAro // 682 // AhAraH paryApte itare khalu bhavati tasya mizrastu / aMtarmuhUrtakAle SaSThaguNe bhavati AhAraH // 682 // artha-AhArakAyayoya paryApta avasthAmeM hotA hai, aura AhArakamizrayoga aparyApta avasthAmeM hotA hai / ye donoM hI yoga chaThe guNasthAnavAle munike hI hote haiM / aura inake utkRSTa aura jaghanya kAlakA pramANa aMtarmuhUrta hI hai / bhAvArtha--yahAMpara jo paryAptatA yA aparyAptatA kahI hai vaha AhAraka zarIrakI apekSAse kahI hai, audArika zarIrakI apekSAse nahIM kahI hai; kyoMki audArikazarIrasambandhI aparyAptatA chaTe guNasthAnameM nahIM hotI / orAliyamissaM vA cauguNaThANesu hodi kammaiyaM / cadugadiviggahakAle jogissa ya padaralogapUraNage // 683 // aurAlikamizro vA caturguNasthAneSu bhavati kArmaNam / caturgativigrahakAle yoginazca prataralokapUraNake // 683 // artha-audArika mizrayogakI taraha kArmaNa yoga bhI cAra guNasthAnoMmeM aura cAroM vigrahagatiyoMke kAlameM hotA hai, vizeSatA kevala itanI hai ki audArikamizrayogako jo sayogakevali guNasthAnameM batAyA hai so kapATasamuddhAta samayameM batAyA hai, aura kArmaNayogako pratara aura lokapUraNa samuddhAta samayameM batAyA hai / yahAM para audArikamizrakI taraha jIvasamAsa bhI ATha hote haiN| For Private And Personal Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 253 gommttsaarH| thAvarakAyappahudI saMDho sesA asaNNiAdI y| aNiyaTTissa ya paDhamo bhAgotti jiNehiM NihiTaM // 684 // sthAvarakAyaprabhRtiH SaNDhaH zeSA asaMjJyAdayazca / ___anivRttezca prathamo bhAga iti jinairnirdiSTam // 684 // artha-vedamArgaNAke tIna bheda haiM, strI, puruSa, napuMsaka / isameM napuMsaka veda sthAvarakAya mithyAdRSTi se lekara anivRttikaraNake pahale saveda bhAgaparyanta rahatA hai / ata eva isameM guNasthAna nava aura jIvasamAsa caudaha hote haiM / zeSa strI aura puruSaveda asaMjJI paMcendriya mithyAdRSTi se lekara anivRttikaraNake saveda bhAga taka hote haiN| yahAM para guNasthAna to pahalekI taraha nava hI hai; kintu jIvasamAsa asaMjJI paMcendriyake paryApta aparyApta aura saMjJIke paryApta aparyApta isataraha cAra hI hote haiN| thAvarakAyappahudI aNiyaTTIbiticautthabhAgotti / kohatiyaM loho puNa suhamasarAgotti viNNeyo // 685 // sthAvarakAyaprabhRti anivRttidvitricaturthabhAga iti / / krodhatrikaM lobhaH punaH sUkSmasarAga iti vijJeyaH // 685 // artha--kaSAyamArgaNAkI apekSA krodha mAna mAyA ye tIna kaSAya sthAvarakAyamithyAdRSTise lekara anivRtti karaNake dUsare tIsare cauthe bhAga taka kramase rahate haiM / aura lobhakaSAya dazame sUkSmasAmparAya guNasthAna taka rahatA hai| ataeva Adike tIna kaSAyomeM guNasthAna nava aura lobhakaSAyameM daza hote haiM; kintu jIvasamAsa donoM jagaha caudaha 2 hI hote haiM / thAvarakAyappahudI madisudaaNNANayaM vibhaMgo du / saNNIpuNNappahudI sAsaNasammotti NAyaco // 686 // sthAvarakAyaprabhRti matizrutAjJAnakaM vibhaGgastu / saMjJipUrNaprabhRti sAsanasamyagiti jJAtavyaH // 686 // artha-kumati aura kuzruta jJAna sthAvarakAya-mithyAdRSTi se lekara sAsAdana guNasthAnataka hote haiN| vibhaGgajJAna saMjJI paryApta mithyAdRSTise lekara sAsadanaparyanta hotA hai / kumati kuzruta jJAnameM guNasthAna do aura jIvasamAsa caudaha hote haiN| vibhaGgameM guNasthAna do aura jIvasamAsa eka saMjJIparyApta hI hotA hai| saNNANatigaM aviradasammAdI chaTThagAdi mnnpjjo| khINakasAyaM jAva du kevalaNANaM jiNe siddhe // 687 // sadUjJAnatrikamaviratasamyagAdi SaSTakAdirmanaHparyayaH / kSINakaSAyaM yAvattu kevalajJAnaM jine siddhe // 687 // For Private And Personal Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 254 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / artha -- Adike tIna samyagjJAna ( mati zruta avadhi ) atratasamyagdRSTise lekara kSINakaSAyaparyanta hote haiM / mana:paryayajJAna chaTThe guNasthAna se lekara bArahame guNasthAna taka hotA hai / aura kevalajJAna terahame caudahame guNasthAna meM tathA siddhoM ke hotA hai / bhAvArthaAdi ke tIna samyagjJAnomeM guNasthAna nava aura jIvasamAsa saMjJI paryApta aparyApta ye do hote haiM / manaHparyaya jJAnameM guNasthAna sAta aura jIvasamAsa eka saMjJIparyApta hI hai / yahAM para yaha zaMkA nahIM ho sakatI ki AhAraka mizrayogakI apekSA aparyAptatA bhI sambhava hai isa - liye yahAM do jIvasamAsa kahane cAhiye ? kyoMki manaHparyaya jJAnavAleke niyamase AhArakaRddhi nahIM hotI / kevalajJAnakI apekSA guNasthAna do ( sayogI, ayogI ) aura jIvasamAsa bhI saMjJI paryApta aparyApta ye do hote haiM / sayogakevaliyoM ke samuddhAta samaya meM aparyAtatA bhI hotI hai yaha pahale kahacuke haiM / guNasthAnoMse rahita siddhoMke bhI kevalajJAna hai / 1 Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ayadotti hu aviramaNaM dese deso pramatta idare ya / parihAro sAmAiyachedo chaTThAdi dhUloti // 688 // sumo sahamakasAye saMte khINe jiNe jahakkhAdaM / saMjamamaggaNabhedA siddhe Natthiti NihiM // 689 // ayata iti aviramaNaM deze dezaH pramattetarasmin ca / parihAraH sAmAyikazchedaH SaSThAdiH sthUla iti // 688 // sUkSmaH sUkSmakaSAye zAnte kSINe jine yathAkhyAtam / saMyamamArgaNabhedAH siddhe na santIti nirdiSTam // 689 // artha --saMyamamArgaNAmeM asaMyamako bhI ginAyA hai, isaliye yaha ( asaMyama ) mithyAhaSTise lekara avratasamyagdRSTitaka hotA hai / ataH yahAM para guNasthAna cAra aura jIvasamAsa caudaha hote haiN| dezasaMyama pAMcame guNasthAna meM hI hotA hai / ataH yahAM para guNasthAna eka aura jIvasamAsa bhI eka saMjJI paryApta hI hotA hai / parihAravizuddhi saMyama chaTThe sAtame guNasthA - nameM hI hotA hai, yahAMpara bhI jIvasamAsa eka saMjJIparyApta hI hotA hai; kyoMki parihAravizuddhivAlA AhAraka nahIM hotA / sAmAyika aura chedopasthApanA saMyama chaThThese lekara anivRtikaraNa guNasthAnataka hotA hai / isaliye yahAMpara guNasthAna cAra aura jIvasamAsa do hote haiM / sUkSmasAMparAya saMyama dazame guNasthAna meM hI hotA hai / ataH yahAMpara guNasthAna aura jIvasamAsa eka 2 hI hai / yathAkhyAta saMyama upazAMtakaSAya kSINakaSAya sayogakevalI aura ayogakevaliyoMke hotA hai / yahAM para guNasthAna cAra aura jIvasamAsa saMjJI paryApta tathA kevalasamuddhAtakI apekSA aparyApta ye do hote haiM / siddha guNasthAna aura mArgaNAoMse rahita haiM ataH unake koI bhI saMyama nahIM hotA / For Private And Personal Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 255 kramaprApta darzanamArgaNAkI apekSA yathAsambhava guNasthAna aura jIvasamAsa ghaTita karate haiM / caurakkhathAvaraviradasammAiTThI du khINamohoti / cakacakkhU ohI jiNasiddhe kevalaM hodi // 690 // caturakSasthAvarAviratasamyagdRSTistu kSINamoha iti / cakSuracakSuravadhiH jinasiddhe kevalaM bhavati / / 690 // artha-darzana ke cAra bheda haiM cakSudarzana acakSudarzana avadhidarzana kevaladarzana yaha pahale batAcuke haiN| inameM pahalA cakSudarzana caturindriyase lekara kSINamohaparyanta hotA hai / aura acakSudarzana bhI sthAvara kAya se lekara kSINa mohaparyanta hI hotA hai| tathA avadhidarzana atratasamyagdRSTi se lekara kSINamohaparyanta hotA hai / kevaladarzana sayogakevala aura ayogakevala ina do guNasthAnoM meM aura siddhoMke hotA hai / bhAvArtha-cakSudarzanameM guNasthAna bAraha aura caturindriya tathA paMcendriyake asaMjJI saMjJIsambandhI aparyApta paryAptakI apekSA jIvasamAsa chaha hote haiM / acakSudarzanameM guNasthAna bAraha aura jIvasamAsa caudaha hote haiM / avadhidarzanameM guNasthAna ad aura jIvasamAsa saMjJI paryApta aparyApta ye do hote haiM / kevaladarzana meM guNasthAna do aura jIvasamAsa bhI do hote haiM / vizeSatA yaha hai ki yaha ( kevaladarzana ) guNasthAnAtIta siddha bhI hotA hai / lezyAkI apekSAse guNasthAna aura jIvasamAsoMkA varNana karate haiM / thAvara kAya pahudI aviradasammotti asuhatiyalessA / saNIdo apamanto jAba da suhatiNNilessAo // 691 // sthAvara kAyaprabhRti aviratasamyagiti azubhatrikalezyAH / saMjJitaH apramatto yAvattu zubhAstisro lezyAH // 691 // artha - lezyAoM ke chaha bhedoMko pahale batA cuke haiM / unameM AdikI kRSNa nIla kApota ye tIna azubha lezyA sthAvara kAyase lekara caturtha guNasthAnaparyanta hotI haiM / aura aMtakI pIta padma zukla ye tIna zubhalezyA saMjJI midhyAdRSTise lekara apramattaparyanta hotI haiM / bhAvArthaazubha lezyAoMmeM guNasthAna cAra aura jIvasamAsa caudaha hote haiM, tathA zubhalezyAoM meM jIvasamAsa do hote haiM / isa kathana se zuklalezyA bhI sAtame guNasthAnataka hI siddha hotI hai ataH zuklalezyAke viSaya meM apavAdAtmaka vizeSa kathana karate haiM / variya sukkA lessA sajogicarimotti hodi niyameNa / 1 kyoMki yaha samIcIna avadhijJAnakI apekSAse kathana hai / jo mithyA avadhi hai usako vibhaMga kahate haiM / vibhaMgake pahale darzana nahIM hotA / For Private And Personal Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 256 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / gayajogimmi vi siddha lessA Nasthitti NididaM // 692 // navari ca zuklA lezyA sayogicarama iti bhavati niyamena / gatayoge'pi ca siddhe lezyA nAstIti nirdiSTam // 692 // artha-zuklalezyAmeM yaha vizeSatA hai ki vaha saMjJI paryApta mithyAdRSTi se lekara sayogakevala guNasthAnaparyanta hotI hai / aura isameM jIvasamAsa do hI hote haiM / isake Upara caudahame guNasthAnavI jIvoMke tathA siddhoMke koI bhI lezyA nahIM hotI yaha paramAgamameM kahA hai| thAvarakAyappahudI ajogi carimotti hoMti bhvsiddhaa| micchAiTTiANe abhavasiddhA havaMtitti // 693 // sthAvarakAyaprabhRti ayogicarama iti bhavanti bhavasiddhAH / mithyAdRSTisthAne abhavyasiddhA bhavantIti // 693 // artha-bhavyasiddha sthAvarakAya-mithyAdRSTi se lekara ayogiparyaMta hote haiN| aura abhavyasiddha mithyAdRSTisthAnameM hI rahate haiM / bhAvArtha-bhavyattvamArgaNAke do bheda haiM, eka bhavya aura dUsare abhavya-inhIko bhavyasiddha abhavyasiddha bhI kahate haiM / jisake nimittase bAhya nimitta milanepara siddhaparyAyakI tathA usake sAdhanabhUta samyagdarzanAdisambandhI zuddhaparyAyakI prApti hosake jIvakI usa zaktivizeSako bhavyattvazakti kahate haiN| jisake nimittase bAhya nimittakemilane para bhI samyagdarzanAdikakI tathA usake kAryarUpa siddhaparyAyakI prApti na ho sake jIvakI usa zaktivizeSako abhavyattvazakti kahate haiM / bhavyattvazaktivAloMko bhavya aura abhavyattvazaktivAle jIvoMko abhavya kahate haiM / bhavyajIvoMke caudaha guNasthAna aura caudaha jIvasamAsa hote haiM / aura abhavya jIvoMke caudaha jIvasamAsa aura eka mithyAtva guNasthAna hI hotA hai| samyaktvamArgaNAkI apekSA varNana karate haiN| miccho sAsaNamisso sagasagaThANammi hodi aydaado| paDhamuvasamavedagasammattadurga appamattotti // 694 // mithyAtvaM sAsanamizrau svakasvakasthAne bhavati ayatAt / prathamopazamavedakasamyaktvadvikamapramatta iti // 694 // artha-samyaktvamArgaNAke chaha bheda haiM mithyAtva, sAsana, mizra, aupazamika kSAyika, kSAyopazamika / inameM Adike tIna samyaktva to apane 2 guNasthAnameM hI hote haiN| aura prathamopazama tathA vedaka ye do samyaktva caturtha guNasthAnase lekara sAtame guNasthAnataka hote haiM / bhAvArtha-mithyAdarzanakA guNasthAna eka prathama aura jIvasamAsa caudaha / sAsAdanakA For Private And Personal Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 257 guNasthAna eka dUsarA jIvasamAsa sAta hote haiM / ve isa prakAra haiM ki bAdara ekendriya, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaMjJI, saMjJI inasambandhI aparyApta aura eka saMjJIpa - ryApta / mizradarzanakA guNasthAna eka tIsarA aura jIvasamAsa bhI saMjJI paryApta yaha eka hI hotA hai / upazamasamyaktvake do bheda haiM- eka prathamopazama dUsarA dvitIyopazama / jo pratipakSI pAMca yA sAta prakRtiyoMke upazamase hotA hai usako prathamopazama samyaktva kahate haiM | aura jo samyagdarzana tIna darzanamohanIyaprakRtiyoMke upazamake sAtha 2 cAra anaMtAnubaMdhI kaSAyoMke visaMyojanase utpanna hotA hai usako dvitIyopazama samyaktva kahate haiM / inameM se eka prathamopazama samyaktva tathA vedaka samyaktva asaMyata se lekara apramattaparyanta hotA hai / prathamopazamasamyaktva avasthA meM maraNa nahIM hotaa| isaliye jIvasamAsa eka saMjJI - paryApta hI hotA hai / aura vedakasamyaktvameM saMjJIparyApta aparyApta ye do jIvasamAsa hote haiM / kyoMki prathama naraka, bhavanatrikako chor3akara zeSa deva, bhogabhUmija manuSya tathA tiryaMcoM meM aparyApta avasthAmeM bhI vedaka samyaktva rahatA hai / dvitIyopazamasamyaktvako kahate haiM / vidiyuvasamasammattaM aviradasammAdi saMtamohotti / khaigaM sammaM ca tahA siddhotti jiNehiM NihiTuM // 695 // dvitIyopazamasamyaktvamavirata samyagAdizAMta mohaiti / kSAyikaM samyaktvaM ca tathA siddhaiti jinairnirdiSTam // 695 // artha -- dvitIyopazama samyaktva caturtha guNasthAna se lekara upazAMta mohaparyanta hotA hai / kSAyika samyaktva caturthaguNasthAna se lekara siddhaparyanta hotA hai / dvitIyopazama samyaktvameM saMjJIparyApta aura deva aparyApta ye do jIvasamAsa hote haiM / kSAyika samyaktvameM saMjJI - paryApta aparyApta ye do jIvasamAsa hote haiM / tathA yaha samyaktva siddhoMke bhI hotA hai; parantu vahAM para koI bhI jIvasamAsa nahIM hotA / bhAvArtha --- yahAM para caturtha paMcama tathA SaSTha guNasthAnameM jo dvitIyopazama samyaktva batAyA hai usakA abhiprAya yaha hai ki yadyapi dvitIyopazama samyaktva sAtame guNasthAnameM hI utpanna hotA hai; parantu vahAMse zreNikA ArohaNa karake jaba gyArahame guNasthAnase nIce giratA hai taba chaTThe pAMcame cauthe guNasthAnameM bhI AtA hai isa apekSAse ina guNasthAnoM meM bhI dvitIyopazama samyaktva rahatA hai 1 1 vizeSatA itanI hai ki dvitIyopazama samyaktvase cyuta hokara jo sAsAdana guNasthAnako prApta hotA hai usake saMjJIparyApta aura devaaparyApta ye do hI jIvasamAsa hote haiM / 2 anaMtAnubaMdhIkA apratyAkhyAnA - dirUpa pariNamana honA / 3 vedakasamyaktvakA lakSaNa pahale kaha cuke haiM / go. 33 For Private And Personal Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 258 www.kobatirth.org rAyacandrajainazAstramAlAyAm / saMjJAmArgaNAkI apekSA varNana karate haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir saNI saNNippahUdI khINakasAotti hodi niyameNa / thAvara kAya pahudI asaNNitti have asaNNI hu // 696 // saMjJI saMjJiprabhRtiH kSINakaSAya iti bhavati niyamena / sthAvarakAyaprabhRtiH asaMjJIti bhavedasaMjJI hi // 696 // artha - saMjJI jIva saMjJI mithyAdRSTise lekara kSINakaSAyaparyanta hote haiM / inameM guNasthAna bAraha aura jIvasamAsa saMjJI paryApta aparyApta ye do hote haiM / asaMjJI jIva sthAvara kAyase lekara asaMjJIpaMcendriyaparyanta hote haiM / inameM guNasthAna eka mithyAtva hI hotA hai, aura jIvasamAsa saMjJIsambandhI paryApta aparyApta ina do bhedoMko chor3akara zeSa bAraha hote haiM / thAvara kAya pahudI sajogicarimoti hodi AhArI / kammaiya aNAhArI ajogisiddhe viNAyaco // 697 // sthAvarakAyaprabhRtiH sayogicarama iti bhavati AhArI / kArmaNa anAhArI ayogisiddhepi jJAtavyaH // 697 // I 1 artha -- sthAvara kAya mithyAdRSTise lekara sayogakevalIparyanta AhArI hote haiM / aura kArmaNakAyayogavAle tathA ayogakevalI anAhAraka samajhane cAhiye / bhAvArtha - kArmaNakAyayoga aura ayogakevala guNasthAnavAle jIvoMko chor3akara zeSa samasta saMsArI jIva AhAraka hote haiM / AhAraka jIvoMke Adike teraha guNasthAna aura caudaha jIvasamAsa hote haiM / anAhAraka jIvoMke guNasthAna pAMca ( mithyAdRSTi sAsAdana asaMyata sayogI ayogI ) aura jIvasamAsa sAta aparyApta aura eka ayogIsambandhI paryApta isaprakAra ATha hote haiM / kisa 2 guNasthAna meM kauna 2 sA jIvasamAsa hotA hai yaha ghaTita karate haiM / micche cohasa jIvA sAsaNa ayade pamattavirade ya / saNidugaM saguNe saNNIpuNNo du khINoti // 698 // midhyAtve caturdaza jIvAH sAsanAyate pramattavirate ca / saMjJidvikaM zeSaguNe saMjJipUrNastu kSINa iti // 698 // artha --- mithyAtvaguNasthAna meM caudaha jIvasamAsa haiM / sAsAdana asaMyata pramattavirata cakArase sayogakevalI inameM saMjJI paryApta aparyApta ye do jIvasamAsa hote haiM / zeSa guNasthAnoM meM saMjJIparyApta eka hI jIvasamAsa hotA hai / 1 mArgaNAsthAnoMmeM jIvasamAsoM ko saMkSepase dikhAte haiM 1 tiriyagadIe coisa havaMti sesesu jANa do do du / maggaThANassevaM NeyANi samAsaThANANi // 699 // For Private And Personal Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 259 tiryaggatau caturdaza bhavanti zeSeSu jAnIhi dvau dvau tu / mArgaNAsthAnasyaivaM jJeyAni samAsasthAnAni // 699 // artha-mArgaNAsthAnake jIvasamAsoMko saMkSepase isaprakAra samajhanA cAhiye ki tiryaggatimArgaNAmeM to caudaha jIvasamAsa hote haiM / aura zeSa samasta gatiyoMmeM do do hI jIvasamAsa hote haiN| guNasthAnoMmeM paryApti aura prANoMko batAte haiM / pajattI pANAvi ya sugamA bhAviMdayaM Na jogimhi / tahi vAcussAsAugakAyattigadgamajogiNo AU // 700 // paryAptayaH prANA api ca sugamA bhAvendriyaM na yogini / ___tasminU vAgucchAsAyuSkakAyatrikadvikamayogina AyuH // 700 // artha-paryApti aura prANa ye sugama haiM, isaliye yahAM para inakA pRthak ullekha nahIM karate; kyoMki bArahame guNasthAnataka saba hI paryApti aura saba hI prANa hote haiM / terahame guNasthAnameM bhAvendriya nahIM hotI; kintu dravyendriyakI apekSA chahoM paryApti hotI haiN| parantu prANa yahAMpara cAra hI hote haiM-vacana zvAsocchAsa Ayu kAyabala / isI guNasthAnameM vacanabalakA abhAva honese tIna aura zvAsocchrAsakA abhAva honese do prANa rahate haiM / caudahame guNasthAnameM kAyayogakA bhI abhAva hojAnese kevala Ayu prANa hI rahatA hai| kramaprApta saMjJAoMko guNasthAnoMmeM batAte haiM / chaTotti paDhamasaNNA sakaja sesA ya kaarnnaavekkhaa| puco paDhamaNiyaTTI suhumotti kameNa sesAo // 701 // SaSTha iti prathamasaMjJA sakAryA zeSAzca kAraNApekSAH / apUrvaH prathamAnivRttiH sUkSma iti krameNa zeSAH // 701 // artha-mithyAtva guNasthAnase lekara pramattaparyanta AhAra bhaya maithuna aura parigraha ye cAroM hI saMjJI kAryarUpa hotI haiM / kintu isake Upara apramatta AdikameM jo tIna Adika saMjJA hotI haiM ve saba kAraNakI apekSAse hotI haiM / chaThe guNasthAnameM AhArasaMjJAkI vyucchitti hojAtI hai| zeSa tIna saMjJA kAraNakI apekSAse apUrvakaraNaparyanta hotI haiN| yahAMpara ( apUrvakaraNameM) bhayasaMjJAkI bhI vyucchitti hojAtI hai| zeSa do saMjJA anivRttikaraNake savedabhAgaparyanta hotI haiN| yahAM para maithunasaMjJAkA viccheda honese sUkSmasAMparAyameM eka parigraha saMjJA hI hotI hai| isa parigraha saMjJAkA bhI yahAM viccheda hojAnese Upara upazAMtakaSAya Adi guNasthAnomeM koI bhI saMjJA nahIM hotii| For Private And Personal Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 260 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / maggaNa uvajogAvi ya sugamA puvaM pruuvidttaado| gadiAdisu micchAdI parUvide rUvidA hoMti // 702 // mArgaNA upayogA api ca sugamAH pUrva prarUpitatvAt / gatyAdiSu mithyAtvAdau prarUpite rUpitA bhavaMti // 702 / / - artha-pahale mArgaNAsthAnakameM guNasthAna aura jIvasamAsAdikA nirUpaNa karacuke haiM isaliye yahAM guNasthAnake prakaraNameM mArgaNA aura upayogakA nirUpaNa karanA sugama hai / bhAvArtha-mArgaNA aura upayoga kisataraha sugama hai yaha saMkSepameM yahAM para spaSTa karate haiN| mithyAdRSTi guNasthAnameM nArakAdi cAro hI gati paryApta aura aparyApta hotI haiM / sAsAdana guNasthAnameM narakagatiko chor3akara zeSa tInoM gati paryApta aparyApta hotI haiM / aura naraka gati paryApta hI hai / mizraguNasthAnameM cAroM hI gati paryApta hI hotI haiM / asaMyata guNasthAnameM prathama naraka paryApta bhI hai aparyApta bhI hai| zeSa chahoM naraka paryApta hI haiM / tiryaggatimeM bhogabhUmija tiryaMca paryApta aparyApta donoM hI hote haiN| karmabhUmija tiryaca paryApta hI hote haiN| manuSyagatimeM bhogabhUmija manuSya aura karmabhUmija manuSya bhI paryApta aparyApta donoM prakArake hote haiM / devagatimeM bhavanatrika paryApta hI hote haiM / aura vaimAnika deva paryApta bhI hote haiM aura aparyApta bhI hote haiM / dezasaMyata guNasthAnameM karmabhUmija tiryaca aura manuSya ye do hI aura paryApta hI hote haiM / pramattaguNasthAnameM manuSya paryApta hI hote haiN| kintu AhAraka zarIrakI apekSA paryApta aparyApta donoM hote haiM / apramattase lekara kSINakaSAyaparyanta manuSya paryApta hI hote haiN| sayogakevaliyoMmeM paryApta tathA samuddhAtakI apekSA aparyApta bhI manuSya hote haiM / ayogakevaliyoMmeM manuSya paryApta hI hote haiM / indriyamArgaNAke pAMca bheda haiM / ye pAMco hI mithyAdRSTi guNasthAnameM paryApta aparyApta donoM prakArake hote haiM / sAsAdanameM pAMco aparyApta hote haiM; kintu paMcendriya paryApta hI hotA hai arthAt aparyApta avasthAmeM pAMco hI indriyavAloMke sAsAdana guNasthAna hotA hai; kintu paryApta avasthAmeM paMcendriyake hI sAsAdana guNasthAna hotA hai / mizraguNasthAnameM paMcendriya paryApta hI hai / asaMyatameM paMcendriya paryApta vA aparyApta hote haiN| dezasaMyatase lekara ayogIparyanta sarvaguNasthAnoMmeM paMcendriya paryApta hI hote hai; kintu chaThe guNasthAnameM AhArakakI apekSA aura sayogImeM samuddhAtakI apekSA aparyApta paMcendriya bhI hotA hai| kAyake chaha bheda haiM / pAMca sthAvara aura eka brasa / ye chahoM mithyAtvameM paryApta aparyApta donoM hote haiN| sAsAdanameM bAdara-pRthvI jala vanaspatI tathA dvIndriya trIndriya caturindriya asaMjJI paMcendriya aparyApta hI hote haiM aura saMjJI paMcendriya paryApta aparyApta donoM hI hote haiN| mizraguNasthAnase lekara ayogItaka saMjJI trasakAya paryApta hI hotA hai; kintu asaMyata guNasthAnameM tathA For Private And Personal Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 261 AhArakakI apekSA pramattameM aura samuddhAtakI apekSA sayogImeM saMjJItrasakAya aparyApta bhI hotA hai| bhAvayoga AtmAkI zaktirUpa hai yaha pahale kahacuke haiM / mana-vacana-kAyake nimittase jIvapradezoMke caMcala honeko dravya yoga kahate haiM / isake tIna bheda haiM, mana vacana kaay| isameM mana aura vacanake cAra 2 bheda haiM-satya asatya ubhaya anubhaya / kAyayogake sAta bheda haiM-audArika vaikriyika AhAraka aura ina tInoMkemizra tathA kArmANa / isa prakAra yogake pandraha bheda hote haiM / inameMse kisa 2 guNasthAnameM kitane 2 yoga hote haiM yaha batAnekeliye AcArya sUtra karate haiM tisu teraM dasa misse sattasu Nava chaThThayammi eyArA / jogimmi satta jogA ajogiThANaM have suNNaM // 703 // triSu trayodaza daza mizre saptasu nava SaSThe ekAdaza / yogini sapta yogA ayogisthAnaM bhavet zUnyam / / 703 // artha-mithyAdRSTi sAsAdana asaMyata ina tIna guNasthAnoMmeM ukta pandraha yogoMmeMse AhAraka AhArakamizrako chor3akara zeSa teraha yoga hote haiM / mizraguNasthAnameM ukta terahayogameMse audArikamizra vaikriyikamizra kArmANa ina tInoke ghaTajAnese zeSa daza yoga hote haiM / isake Upara chaTe guNasthAnako chor3akara sAta guNAsthAnoMmeM nava yoga hote haiM, kyoMki ukta daza yogoMmeMse vaikriyika yoga aura bhI ghaTa jAtA hai / kintu chaThe guNasthAnameM gyAraha yoga hote haiM; kyoMki ukta daza yogoMmeMse vaikriyika yoga ghaTatA hai aura AhAraka AhArakamizra ye do yoga milate haiN| sayogakevalImeM sAtayoga hote haiM ve ye haiM satyamanoyoga anubhavayoga satyavacanayoga anubhayavacanayoga audArika audArikamizra kArmANa / ayogakevalIke koI bhI guNasthAna nahIM hotaa| bhAvArtha-isa sUtrameM pratyeka guNasthAnameM kitane 2 yoga hote haiM unako batAkara aba vedAdika mArgaNAoMko batAte haiM / vedake tIna bheda hai, strI puruSa napuMsaka / ye tInoM hI veda anivRtti karaNake saveda bhAgaparyanta hote haiM--Age kisI bhI guNasthAnameM nahIM hote / kaSAyake cAra bheda haiM / krodha mAna mAya lobha-inameM pratyekake anaMtAnubandhI Adi cAra 2 bheda hote haiM / isa prakAra kaSAyake solaha bheda hote haiN| inameMse mithyAtva aura sAsAdana guNasthAnameM anaMtAnubandhI Adi cAro kaSAyakA udaya rahatA hai / mizra aura asaMyatameM anaMtAnubaMdhIko chor3akara zeSa tIna kaSAya rahate haiN| dezasaMyatameM pratyAkhyAna aura saMjvalana ye do hI kaSAya rahate haiM / pramattAdika anivRttikaraNake dUsare bhAgaparyanta saMjvalana kaSAya rahatA hai / tIsare bhAgameM saMjvalanake mAna mAyA lobha ye tIna hI bheda rahate haiM-krodha nahIM rahatA / cauthe bhAgataka mAyA aura lobha, tathA pAMcame bhAgataka bAdara lobha rahatA hai| dazame guNasthAna taka sUkSmalobha rahatA hai / isake Upara sarva guNasthAna kaSAyarahita For Private And Personal Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 262 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / hI haiM / jJAnake ATha bheda haiM, kumati kuzruta, vibhaMga, mati, zruta, avadhi, manaHparyaya, kevala / inameM Adike tIna mithyA aura aMtake pAMca jJAna samyak hote haiM / mithyAdRSTi sAsAdanameM Adike tIna jJAna hote haiN| mizrameM bhI Adike tIna hI jJAna hote haiM, parantu ve viparIta yA samIcIna nahIM hote; kintu mizrarUpa hote haiM / asaMyata dezasaMyatameM samyagjJAnoMmeMse Adike tIna hote haiM / pramattAdika kSINakaSAyaparyanta Adike cAra samyagjJAna hote haiM / sayogI ayogImeM kevala kevalajJAna hI hotA hai| saMyamakA sAmAnyakI apekSA eka sAmAyika; kintu vizeSa apekSA sAta bheda haiM / asaMyama dezasaMyama sAmAyika chedopasthApanA parihAravizuddhi sUkSmasAparAya yathAkhyAta / inameM Adike cAra guNasthAnoMmeM asaMyama aura pAMcameM guNasthAnameM dezasaMyama hotA hai / pramatta apramattameM sAmAyika chedopasthApanA parihAravizuddhi ye tIna saMyama hote haiM / AThame navamemeM sAmAyika chedopasthApanA do hI saMyama hote haiM / dazame guNasthAnameM sUkSmasAMparAya hotA hai / isake Upara saba guNasthAnoM meM yathAkhyAta saMyama hI hotA hai / darzanake cAra bheda haiM, cakSu acakSu avadhi kevala / mizraparyanta tIna guNasthAnoM meM cakSu acakSu do darzana hote haiM / asaMyatAdi kSINakaSAya paryanta cakSu acakSu avadhi ye tIna darzana hote haiM / sayogI ayogI tathA siddhoMke kevaladarzana hI hotA hai / lezyAke chaha bheda haiM, kRSNa nIla kApota pIta padma zukla / inameM AdikI tIna azubha aura aMtakI tIna zubha haiM / Adike cAra guNasthAnoMmeM chahoM lezyA hotI haiM / dezasaMyatase lekara apramattaparyanta tIna zubha lezyA hotI haiN| isake Upara sayogI paryanta zukla lezyA hI hotI hai| aura ayogI guNasthAna lezyArahita hai / bhavyamArgaNAke do bheda haiM, bhavya abhavya / mithyAdRSTi guNasthAnameM bhavya abhavya donoM hote haiM / sAsAdanAdi kSINakaSAyaparyanta bhavya hI hote haiM / sayogI aura ayogI bhavya abhavya donoMse rahita haiN| samyaktvake chaha bheda haiM, mithyAtva, sAsAdana, mizra, upazama, vedaka, kSAyika / mithyAtvameM mithyAtva, sAsAdanameM sAsAdana, mizrameM mizra samyaktva hotA hai / asaMyatase apramattataka upazama vedaka kSAyika tInoM samyaktva hote haiM / isake Upara upazamazreNImeM-apUrvakaraNa Adi upazAMtakaSAyataka upazama aura kSAyika do samyaktva hote haiM / kSapaka zreNImeM-apUrvakaraNa Adi samasta guNasthAnoM meM tathA siddhoMke kSAyika samyaktva hI hotA hai| saMjJImArgaNAke do bheda haiM-eka saMjJI dUsarA asaMjJI / prathama mithyAtva guNasthAnameM saMjJI asaMjJI donoM hI mArgaNA hotI haiN| isake Age sAsAdana Adi kSINakaSAyaparyanta saMjJI mArgaNA hI hotI hai / sayogI ayogIke mana nahIM hotA ataH koI bhI saMjJA nahIM hotii| AhAramArgaNAke bhI do bheda haiM-eka AhAra dUsarA anAhAra / mithyAdRSTi sAsAdana asaMyata sayogI inameM AhAra anAhAra donoM hI hote haiN| ayogakevalI anAhAra hI hote haiM / zeSa nava guNasthAnoMmeM AhAra hI hotA hai| For Private And Personal Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 263 guNasthAnoMmeM mArgaNAoMko batAkara aba upayogako batAte haiM / doNhaM paMca ya chacceva dosu missammi hoti vaamissaa| sattvajogA sattasu do ceva jiNe ya siddhe ya // 704 // dvayoH paJca ca chaT caiva dvayormizre bhavanti vyAmizrAH / saptopayogAH saptasu dvau caiva jine ca siddhe ca // 704 // artha-do guNasthAnoM meM pAMca, aura domeM chaha, mizrameM mizrarUpa chaha, sAta guNasthAnoMmeM sAta, jina aura siddhoMke do upayoga hote haiM / bhAvArtha-upayogake mUlameM do bheda haiM, eka jJAna dUsarA darzana / jJAtake ATha bheda haiM inake nAma pahale vatA cuke haiM / darzanake cAra bheda haiM inake bhI nama pahale ginA cuke haiM / isataraha upayogake bAraha bheda haiN| inameMse mithyAtva aura sAsAdanameM Adike tIna jJAna aura Adike do darzana ye pAMca upayoga hote haiM / asaMyata aura dezasaMyatameM mati zruta avadhi tathA cakSu acakSu avadhidarzana ye chaha upayoga hote haiN| mizra guNasthAnameM ye hI chaha upayoga mizrarUpa hote haiM / pramattAdi kSINakaSAyaparyanta sAta guNasthAnoM meM manaHparyayasahita sAta upayoga hote haiM / sayogI ayogI tathA siddhoMke kevalajJAna aura kevaladarzana ye do hI upayoga hote haiN| isaprakAra guNasthAnoMmeM vIsaprarUpaNAnirUpaNanAmA ikkIsamA adhikAra samApta huA / iSTadevako namaskAra karate hue AlApAdhikArako kahanekI pratijJA karate haiM / goyamatheraM paNamiya oghAdesesu vIsabhedANaM / jojaNikANAlAvaM vocchAmi jahAkama suNaha // 705 // gautamasthaviraM praNamya oghAdezayoH viMzabhedAnAm / yojanikAnAmAlApaM vakSyAmi yathAkramaM zRNuta / / 705 // artha-siddhoMko vA vardhamAna-tIrthakarako yadvA gautamagaNadharasvAmIko athavA sAdhusamUhako namaskAra karake guNasthAna aura mArgaNAoMke yojanikArUpa vIsa bhedoMke AlApako kramase kahatA hUM so suno| oghe codasaThANe siddhe vIsadivihANamAlAvA / vedakaSAyavibhiNNe aNiyaTTIpaMcabhAge ya // 706 // __ oghe caturdazasthAne siddhe viNshtividhaanaamaalaapaaH| vedakaSAyavibhinne anivRttipaJcabhAge ca // 706 // artha-caudaha guNasthAna aura caudaha mArgaNAsthAnoM meM ukta vIsa prarUpaNAoMke sAmAnya paryApta aparyApta ye tIna AlApa hote haiM / veda aura kaSAyakI apekSAse anivRttikaraNake pAMca bhAgoMmeM pAMca AlApa bhinna 2 samajhane cAhiye / For Private And Personal Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 264 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / guNasthAnoMmeM AlApoMko batAte haiN| oghe micchadugevi ya ayadapamatte sajogiThANammi / tiNNeva ya AlAvA sesesiko have NiyamA // 707 // oghe mithyAtvadvi'ke pi ca ayatapramattayoH sayogisthAne / traya evacAlApAH zeSeSveko bhavet niyamAt // 707 // artha-mithyAtva sAsAdana asaMyata pramatta sayogakevalI ina guNasthAnoMmeM tInoM AlApa hote haiM / zeSa guNasthAnoMmeM eka paryApta hI AlApa hotA hai| isI arthako spaSTa karate haiN| sAmaNNaM pajattamapajattaM cedi tiNNi AlAvA / duviyappamapajattaM laddhINivattagaM cedi // 708 // sAmAnyaH paryAptaH aparyAptazceti traya aalaapaaH| dvivikalpo'paryApto labdhinirvRttikazceti // 708 // artha-AlApake tIna bheda haiM-sAmAnya paryApta aparyApta / aparyAptake do bheda haiM eka labdhyaparyApta dUsarA nirvRttyaparyApta / duvihaM pi apajjattaM oghe miccheva hodi NiyameNa / sAsaNaayadapamatte NivattiapuNNago hodi // 709 // dvividhopyaparyApta oghe mithyAtva eva bhavati niyamena / sAsAdanAyatapramatteSu nirvRttyapUrNako bhavati // 709 // artha-donoM prakArake aparyApta AlApa samasta guNasthAnoMmeMse mithyAtva guNasthAnameM hI hote haiM / sAsAdana asaMyata pramatta inameM nirvRttyaparyApta AlApa hotA hai / bhAvArtha-aparyAptake jo do bheda ginAye haiM unameMse prathama guNasthAnameM donoM aura sAsAdana asaMyata pramatta inameM eka nivRttyaparyApta hI hotA hai; kintu sAmAnya aura paryApta AlApa sarvatra hote haiN| jogaM paDi jogijiNe hodi hu NiyamA apuNNagattaM tu / avasesaNavaTThANe pajattAlAvago ekko // 710 // yogaM prati yogijine bhavati hi niyamAdapUrNakatvaM tu / __ avazeSanavasthAne paryAptAlApaka ekaH // 710 // artha-sayogakevaliyoMmeM yogakI ( samuddhAtakI ) apekSAse niyamase aparyAptakatA hotI hai| isaliye ukta pAMca guNasthAnoMmeM tIna 2 AlAe aura zeSa nava guNasthAnoMmeM eka paryApta hI AlApa hotA hai / For Private And Personal Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| 265 kramaprApta caudaha mArgaNAomeM AlApoMkA varNana karate haiN| sattaNDaM puDhavINaM oghe micche ya tiNNi aalaavaa| paDhamAviradevi tahA sesANaM puNNagAlAvo // 711 // saptAnAM pRthivInAmoghe mithyAtve ca traya AlApAH / prathamAviratepi tathA zeSANAM pUrNakAlApaH / / 711 // artha-sAto hI pRthiviyomeM guNasthAnomeMse mithyAtva guNasthAnameM tIna AlApa hote haiM / tathA prathamA pRthivIke avirata guNasthAnameM bhI tIna alApa hote haiM / zeSa pRthivi. yomeM eka paryApta hI AlApa hotA hai / bhAvArtha-prathama pRthivIko chor3akara zeSa chaha pRthiyomeM sAsAdana mizra asaMyata ye tIna guNasthAna paryApta avasthAmeM hI hote haiM / ataH ina chaha pRthivIsambandhI tIna guNasthAnomeM aura prathama pRthivIke sAsAdana tathA mizrameM eka paryApta hI AlApa hotA hai zeSa sthAnomeM tIno hI AlApa hote haiN| tiriyacaukkANoghe micchaduge avirade ya tiNNe va / Navari ya joNiNi ayade puNNo sesevi puNNo du|| 712 // tiryakcatuSkANAmoghe mithyAtvadvike avirate ca traya eva / navari ca yoninyayate pUrNaH zeSe'pi pUrNastu // 712 // artha-tiryaJca pAMca prakArake hote haiM--sAmAnya, paMcendriya, paryApta, yonimatI, aparyApta / inameMse aMtake aparyAptako chor3akara zeSa cAra prakArake tiryacoke pAMca guNasthAna hote haiM / jinameMse mithyAtva sAsAdana asaMyata ina guNasthAnomeM tIna 2 AlApa hote haiN| isameM bhI itanI vizeSatA hai ki yonimatI tiryaMcake asaMyata guNasthAnameM eka paryApta AlApa hI hotA hai / zeSa mizra aura dezasaMyatameM bhI paryApta hI AlApa hotA hai / tericchiyaladdhiyapajatte eko apuNNa aalaayo| mUloghaM maNusatiye maNusiNiayadamhipajatto // 713 // tiryaglabdhyaparyApte ekaH apUrNa AlApaH / mUloghaM manuSyatrike mAnuSyayate paryAptaH // 713 // artha-lavdhyaparyApta tiryaMcoke eka aparyApta hI AlApa hotA hai / manuSyake cAra bheda haiM / sAmAnya, paryApta, yonimat , aparyApta / inameMse Adike tIna manuSyoMke caudaha guNasthAna hote haiM / unameM guNasthAnasAmAnyake samAna hI AlApa hote haiM / vizeSatA itanI 1 yahAM yaha zaMkA nahIM ho sakatI ki 'yonimat manuSyake chaThe Adi guNasthAna kisa taraha ho sakate haiM ?' kyoMki jIvakANDameM jIvake bhAvoMkI pradhAnatAse varNana hai / ataeva yahabhI bhAvabhedakI apekSA kathana hai| go. 34 For Private And Personal Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 266 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / hai ki asaMyata guNasthAnavartI mAnuSIke eka paryApta hI AlApa hotA hai / bhAvArtha - guNasthAnoMmeM jisa kramase AlApoM kA varNana kiyA hai usa hI kramase manuSyagati meM bhI AlApoMko samajhanA cAhiye; kintu vizeSatA yaha hai ki yonimat manuSya ke asaMyata guNasthAnameM eka paryApta AlApa hI hotA hai / masiNi mattavirade AhAradugaM tu Natthi niyameNa / avagadavede maNusiNi saNNA bhUdagadimAsejja || 714 // mAnuSyAM pramattavirate AhAradvikaM tu nAsti niyamena / apagatavedAyAM mAnuSyAM saMjJA bhUtagatimAsAdya // 714 // artha - jo dravyase puruSa hai; kintu bhAvakI apekSA strI hai aise pramattavirata jIvake AhAraka zarIra aura AhAraka AGgopAGga nAmakarmakA udaya niyamase nahIM hotA / vedara - hita anivRttikaraNa guNasthAnavAle bhAva strI - manuSya ke jo maithunasaMjJA kahI hai vaha bhUtagati - nyAyakI apekSAse kahI hai / bhAvArtha - jisa taraha pahale koI seTha thA parantu vartamAna meM vaha se nahIM hai to bhI pahale kI apekSAse usako seTha kahate haiM / isI taraha vedarahita jIvake yadyapi vartamAna meM maithunasaMjJA nahIM hai tathApi pahale thI isaliye vahAM para maithunasaMjJA kahI jAtI hai / isa gAthAmeM jo tu zabda par3A hai usase itanA vizeSa samajhanA cAhiye ki strIveda yA napuMsaka veda ke udayameM mana:paryaya jJAna aura parihAravizuddhi saMyama bhI nahIM hotA / dravyastrIke pAMca hI guNasthAna hote haiM; kintu bhAvamAnuSIke caudahoM guNasthAna hosa - kate haiM / isameM bhI bhAvaveda naume guNasthAnase Upara nahIM rahatA / tathA AhAraka Rddhi aura parihAravizuddhisaMyamavAle jIvoMke dvitIyopazama samyaktva nahIM hotA / Naraladdhiapajatte ekko du apuNNago du AlAvo / lessAbhedavibhiNNA satta viyappA suraThThANA // 715 // naralabdhyaparyApte ekastu apUrNakastu AlApaH / zyAbhedavibhinnAni sapta vikalpAni surasthAnAni // 715 // artha --- manuSyagatimeM jo labdhyaparyAptaka haiM unake eka aparyApta hI AlApa hotA hai / devagatimeM lezyAbhedakI apekSAse sAta vikalpa hote haiM / bhAvArtha - devagati meM lezyAkI apekSAse sAta bhedoMko pahale batA cuke haiM ki; bhavanatrika meM tejakA jaghanya aMza, saudharmayugalameM tejakA madhyamAMza, sanatkumAra yugalameM tejakA utkRSTa aMza aura padmakA jaghanya aMza, brahmAdika chaha khargoMmeM padmakA madhyamAMza, zatArayugalameM padmakA utkRSTa aura zuklakA jaghanya aMza, AnatAdika teraha meM zuklakA madhyamAMza, anudiza aura anuttarameM zuklalezyAkA utkRSTa aMza hotA hai / For Private And Personal Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommaTasAraH / 267 saccasurANaM oghe micchaduge avirade ya tiNNeva / Navari ya bhavaNatikappitthINaM ca ya avirade puNNo // 716 // sarvasurANAmoghe mithyAtvadvike avirate ca traya eva / navari ca bhavanavikalpastrINAM ca ca avirate pUrNaH // 716 // artha-samasta devoMke cAra guNasthAna sambhava haiM / unameM se mithyAtva sAsAdana avirata guNasthAnameM tIna 2 AlApa hote haiM / kintu itanI vizeSatA hai ki bhavanatrika deva aura kalpavAsinI devI inake asaMyata guNasthAnameM eka paryApta hI AlApa hotA hai / misse puNNAlAo aNuhisANuttarA hu te smmaa| avirada tiNNAlAvA aNuhisANuttare hoMti // 717 // mizre pUrNAlApaH anudizAnuttarA hi te samyaJcaH / avirate traya AlApA anudizAnuttare bhavanti // 717 // artha-nava graiveyakaparyanta sAmAnyase samasta devoMke mizra guNasthAnameM eka paryApta hI AlApa hotA hai / isake Upara anudiza aura anuttara vimAnavAsI saba deva samyagdRSTi hI hote haiM; ataH ina devoMke avirata guNasthAnameM tIna AlApa hote haiM / kramaprApta indriyamArgaNAmeM AlApoMko batAte haiM / bAdarasuhameiMdiyabiticauridiyaasaNNijIvANaM / oghe puNNe tiNNi ya apuNNage puNa apuNNo du // 718 // bAdarasUkSmaikendriyadvitricaturindriyAsaMjJijIvAnAm / oghe pUrNe trayazca apUrNake punaH apUrNastu / / 718 / / artha-ekendriya-bAdara sUkSma, dvIndriya, trIndriya, caturindriya, asaMjJI paMcendriya jIvoMmeMse jinake paryApti-nAmakarmakA udaya hai unake tIna AlApa hote haiN| aura jinake aparyAptinAmakarmakA udaya hotA hai unake labdhyaparyApta hI AlApa hotA hai / bhAvArtha-nirvRtyaparyAptake bhI paryApti nAmakarmakA hI udaya rahatA hai ataH usake bhI tIna hI AlApa hote haiM / saNNI oghe micche guNapaDivaNNe ya mUlaAlAvA / laddhiyapuNNe eko'pajjatto hodi AlAo // 719 // saMzyoghe mithyAtve guNapratipanne ca mUlAlApAH / __ labdhyapUrNe ekaH aparyApto bhavati aalaapH|| 719 // artha-saMjJI jIvake jitane guNasthAna hote haiM unameMse mithyAdRSTi yA vizeSa guNasthAnako prApta honevAle ke mUlake samAna hI AlApa samajhane cAhiye / aura labdhyaparyAptaka saMjJIke eka aparyApta hI AlApa hotA hai / bhAvArtha--saMjJI jIvoMmeMse tiryaJcake pAMca hI For Private And Personal Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 268 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / guNasthAna hote haiN| inameMse mithyAtva sAsAdana asaMyatameM tIna 2 AlApa hote haiM / aura mizra dezasaMyatameM eka paryApta hI AlApa hotA hai| dUsare saMjJI jIvoMmeM sAmAnya guNasthAnomeM jo AlApa kahe haiM usI taraha samajhanA cAhiye / saMjJI jIvoMmeM nArakI aura devoMke cAra tathA manuSyoMke caudahoM guNasthAna hote haiM / kramaprApta kAyamArgaNAke AlApoMko do gathAoMmeM ginAte haiN| bhUAuteuvAUNicacaduggadiNigodage tiNNi / tANaM thUledarasu vi pattege tahubhedevi // 720 // tasajIvANaM oghe micchAdiguNe vi ogha aalaao| laddhiapuNNe eko'pajatto hodi AlAo // 721 // bhvaptejovAyunityacaturgatinigodake trayaH / teSAM sthUletarayorapi pratyeke tahibhedepi // 720 // trasajIvAnAmoghe mithyAtvAdiguNe'pi ogha AlApaH / labdhyapUrNe eka aparyApto bhavatyAlApaH // 721 // artha-pRthivI jala agmi vAyu nityanigoda caturgatinigoda inake sthUla aura sUkSma bhedomeM tathA pratyekake sapratiSThita apratiSThita do bhedomeM tIna 2 AlApa hote haiM / trasajIvomeM caudaha guNasthAna hote haiN| inake AlApomeM kucha vizeSatA nahIM hai / guNasthAnasAmAnyake jisa taraha AlApa batAye ha usI taraha yahAM bhI samajhanA cAhiye / pRthvIse lekara saparyaMta jitane bheda haiM unameM jo labdhyaparyApta haiM unake eka labdhyaparyApta hI AlApa hotA hai / yogamArgaNAmeM AlApoMko batAte haiM / ekArasajogANaM puNNagadANaM spunnnnaalaao| missacaukkassa puNo sagaekaapuNNaAlAo // 722 // ekAdazayogAnAM pUrNagatAnAM svapUrNAlApaH / mizracatuSkasya punaH svakaikApUrNAlApaH // 722 / / artha-cAra manoyoga cAra vacanayoga sAta kAyayoga ina pandraha yogoMmeMse audArika mizra vaikriyikamizra AhArakamizra kArmANa ina cAra yogoMko chor3akara zeSa gyAraha yogomeM apanA 2 eka paryApta AlApa hotA hai / aura zeSa ukta cAra yogomeM apanA 2 eka aparyApta AlApa hI hotA hai| avaziSTa mArgaNAoMke AlApoMko saMkSepameM kahate haiM / vedAdAhArotti ya saguNahANANamogha aalaao| Navari ya saMDhitthINaM Natthi hu AhAragANa dugaM // 723 // For Private And Personal Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 269 gommttsaarH| vedAdAhAra iti ca svaguNasthAnAnAmogha aalaapH| navari ca SaNDhastrINAM nAsti hi AhArakAnAM dvikam // 723 // artha-vedamArgaNAse lekara AhAramArgaNAparyanta dazamArgaNAoMmeM apane 2 guNasthAnake samAna AlApa hote haiM / vizeSatA itanI hai ki jo bhAvanapuMsaka yA bhAvastrIvedI haiM unake AhAraka-kAyayoga aura AhAraka-mizrakAyayoga nahIM hotA / bhAvArtha-jisa 2 mArgaNAmeM jo 2 guNasthAna sambhava haiM aura unameM jo 2 AlApa batAye haiM ve hI AlApa una 2 mArgaNAoMmeM hote haiM inako yathAsambhava lagAlenA cAhiye / guNasthAnoMke AlApoMko pahale batAcuke haiM ataH punaH yahAMpara likhanekI AvazyakatA nahIM hai / guNajIvApajattI pANA saNNA gaiMdiyA kaayaa| jogA vedakasAyA NANajamA daMsaNA lessA // 724 // bhavA sammattAvi ya saNNI AhAragA ya uvjogaa| joggA parUvidavA oghAdesesu samudAyaM // 725 // guNajIvAH paryAptayaH prANAH saMjJAH gatIndriyANi kAyAH / yogA vedakaSAyAH jJAnayamA darzanAni lezyAH // 724 // bhavyAH samyaktvAnyapi ca saMjJinaH AhArakAzcopayogAH / yogyAH prarUpitavyA oghAdezayoH samudAyam // 725 // artha-caudaha guNasthAna, caudaha jIvasamAsa, chaha paryApti, daza prANa, cAra saMjJA, cAra gati, pAMca indriya, chaha kAya, pandraha yoga, tIna veda, cAra kaSAya, ATha jJAna, sAta saMyama, cAra darzana, chaha lezyA, bhavyatva abhavyatva, chaha prakArake samyaktva, saMjJitva asaMjJitva, AhAraka anAharaka, bAraha prakArakA upayoga ina sabakA yathAyogya guNasthAna aura mArgaNAsthAnoMmeM nirUpaNa karanA cAhiye / bhAvArtha-ina vIsa sthAnomeMse koI eka vivakSita sthAna zeSa sthAnoM meM kahAM 2 para pAyA jAtA hai isa bAtakA Agamake aviruddha varNana karanA caahiye| jaise caudaha guNasthAnoM se kauna 2 sA guNasthAna jIvasamAsake caudahabhedoMmeMse kisa 2 vivakSita bhedameM pAyA jAtA hai / athavA jIvasamAsa yA paryAptikA koI eka vivakSita bhedarUpa sthAna kisa 2 guNasthAnameM pAyAjAtA hai isakA varNana karanA cAhiye / isI prakAra dUsare sthAnomeM bhI samajhanA caahiye| jIvasamAsameM kucha vizeSatA hai usako batAte haiM / oghe Adese vA saNNIpajaMtagA have jattha / tatta ya uNavIsaMtA igivitiguNidA hace ThANA // 726 // For Private And Personal Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org 270 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / oghe Adeze vA saMjJiparyantakA bhaveyuryatra / tatra caikonaviMzAMtA ekadvitriguNitA bhaveyuH sthAnAni / / 726 / artha - sAmAnya ( guNasthAna ) yA vizeSasthAna meM ( mArgaNAsthAnameM ) saMjJI paMcendriyaparyanta mUlajIvasamAsoMkA jahAM nirUpaNa kiyA hai vahAM uttara jIvasamAsasthAna ke bheda unnIsaparyanta hote haiM / aura inakA bhI eka do tInake sAtha guNA karanese kramase unnIsa ar3atIsa aura sattAvana jIvasamAsa ke bheda hote haiM / bhAvArtha - guNasthAna aura mArgaNAoM meM jahAM saMjJiparyanta bheda batAye haiM, vahAM hI jIvasamAsa ke ekase lekara unnIsaparyanta aura paryApta aparyApta ina do bhedoMse guNA karanekI apekSA ar3atIsa bheda, tathA paryApta nirvRtyaparyApta labdhyaparyApta ina tIna bhedoMse guNA karanekI apekSA sattAvana bheda bhI samajhane cAhiye / isakA vizeSa svarUpa jIvasamAsAdhikAra kaha cuke haiM / Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir " guNa jIve " - tyAdi gAthAke dvArA batAye hue vIsa bhedoMkI yojanA karate haiM / vIramuhakamalaNiggayasayalasuyaggahaNapayauNasamatthaM / miUNagoyamamahaM siddhaMtAlAvamaNuvocchaM // 727 // vIramukhakamalanirgata sakalazrutagrahaNaprakaTanasamartham / navA gautamamahaM siddhAntAlApamanuvakSye / / 727 // 1 artha -- aMtima tIrthaMkara zrIvardhamAnakhAmI ke mukhakamalase nirgata samasta zrutasiddhAnta ke grahaNa karane aura prakaTa karane meM samartha zrIgautamasvAmIko namaskAra karake maiM usa siddhAntAlApako kahUMgA jo ki vIra bhagavAn ke mukhakamalase upadiSTa zrutameM varNita samasta padArthoM ke prakaTa karanemeM samartha hai / bhAvArtha - jisa taraha zrIgautamasvAmI tIrthakara bhagavAn ke samasta upadezako grahaNa aura prakaTa karanemeM samartha haiM usI taraha yaha AlApa bhI unake (bhagavAnke ) samasta zrutake grahaNa aura prakaTa karanemeM samartha hai / kyoMki isa siddhAntAlApa unhI samasta padArthoM kA varNana hai jinako ki zrIgautamasvAmIne bhagavAn ke samasta zrutako grahaNa karake prakaTa kiyA hai / 1 pahale guNasthAna jIvasamAsa Adi vIsa prarUpaNAoMko batAcuke haiM unameM tathA unake uttara bhedoMmeM kramase eka 2 ke Upara yaha AlApa Agamake anusAra lagAnA cAhiye ki vivakSita kisI eka prarUpaNA ke sAtha zeSa prarUpaNAoM meM se kauna 2 sI prarUpaNA athavA unakA uttara bheda pAyA jAtA hai / inakA vizeSa svarUpa dekhanekI jinako icchA ho ve isakI saMskRta TIkA athavA bar3I bhASATIkA meM dekheM / ina AlApoMko lagAte samaya jina bAtoMkA avazya dhyAna rakhanA cAhiye una vizeSa vAtako hI AcArya yahAM para dikhAte haiM / For Private And Personal Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| savesi suhumANaM kAodA sabaviggahe sukkaa| sabo misso deho kaodavaNNo have NiyamA // 1 // sarveSAM sUkSmANAM kApotAH sarvavigrahe zuklAH / ___ sarvo mizro dehaH kapotavarNo bhaveniyamAt // 1 // artha-pRthivIkAyAdi samasta sUkSma jIvoMke kapota lezyA hI hotI hai / tathA samasta vigrahagatisambandhI kArmaNazarIrakI zukla lezyA hotI hai / tathA samagra mizra zarIra niyamase kapotavarNavAlA hotA hai / bhAvArtha-aparyApta AlApomeM dravyalezyA kapota aura zukla ye do hI hotI haiM / isake sivAya aura bhI vizeSatA hai vaha yaha hai ki manuSyaracanA sambandhI pramattAdi guNasthAnoM meM jo tIna veda batAye haiM ve dravyavedakI apekSAse haiN| bhAvavedakI apekSAse eka puruSa veda hI hotA hai / tathA strI napuMsaka vedake udayameM AhAraka yoga manaHparyaya jJAna parihAravizuddhi saMyama ye nahIM hote / nArakiyoMke aparyApta avasthAmeM sAsAdana guNasthAna nahIM hotA / tathA kisI bhI aparyApta avasthAmeM mizra guNasthAna nahIM hotaa| ityAdi aura bhI jo 2 niyama "puDhavI Adi cauNhaM" Adi pahale batAye haiM unako tathA anyatra bhI kahe hue niyamoMko AlApa lagAte samaya dhyAnameM rakhanA caahiye| kucha niyamoMko ginAte haiN| maNapajavaparihAro paDhamuvasammatta doNNi AhArA / edesu ekapagade Nasthitti asesayaM jANe // 728 // manaHparyayaparihArau prathamopasamyaktvaM dvaavaahaarau| eteSu ekaprakRte nAstIti azeSakaM jAnIhi // 728 // artha-manaHparyaya jJAna parihAravizuddhi saMyama prathamopazamasamyaktva aura AhArakadvaya inameM kisI bhI ekake honepara zeSa bheda nahIM hote aisA jAnanA cAhiye / bidiyuvasamasammattaM seDhIdodiNNi aviradAdIsu / sagasagalessAmaride devaapajattageva have // 729 // dvitIyopazamasamyaktvaM zreNito'vatIrNe'viratAdiSu / svakasvakalezyAmRte devAparyAptaka eva bhavet / / 729 // artha-upazamazreNise utarakara aviratAdika guNasthAnoMko prAptakaranevAloMmeMse jo apanI 2 lezyAke anusAra maraNa karake devaparyAyako prApta karatA hai usahIke aparyApta avasthAmeM dvitIyopazama samyaktva hotA hai / bhAvArtha-cAragatimeMse eka deva aparyAptako chor3akara anya kisI bhI gatikI aparyApta avasthAmeM dvitIyopazama samyaktva nahIM hotaa| - 1 yaha gAthA yadyapi pahale lezyA mArgaNAmeM bhI AcukI hai tathApi yahAMpara bhI isako upayogI samajhakara punaH likhadiyA hai| For Private And Personal Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir 272 rAyacandrajainazAstramAlAyAm / guNasthAniyoMkA kharUpa batAkara guNasthAnAtIta siddhoMkA svarUpa batAte haiM / siddhANaM siddhagaI kevalaNANaM ca daMsaNaM khayiyaM / sammattamaNAhAraM uvjogaannkmputtii|| 730 // siddhAnAM siddhagatiH kevalajJAnaM ca darzanaM kSAyikam / samyaktvamanAhAramupayogAnAmakramapravRttiH // 730 // artha-siddha jIvoMke siddhagati kevalajJAna kSAyikadarzana kSAyikasamyaktva anAhAra aura upayogakI akrama pravRtti hotI hai| bhAvArtha-chadmastha jIvoMke kSAyopazamika jJAna darzanakI taraha siddhoMke kSAyika jJAna darzanarUpa upayogakI kramase pravRtti nahIM hotI; kintu yugapat hotI hai / tathA siddhoMke AhAra nahIM hotA-ve anAhAra hote haiN| kyoMki unase karmakA aura nokarmakA sarvathA sambandha hI chUTagayA hai / "NokammakammahAro kavalAhAro ya leppamAhAro ojamaNovi ya kamaso AhAro chabbhiho yo" // 1 // isa gAthAke anusAra nokarma aura karma bhI AhAra hI haiM ataH sarvathA anAhAra siddhoMke hI hotA hai // guNajIvaThANarahiyA saNNApajattipANaparihINA / sesaNavamaggaNUNA siddhA suddhA sadA hoMti // 731 // guNajIvasthAnarahitAH sNjnyaapryaaptipraannprihiinaaH|| zeSanavamArgaNonAH siddhAH zuddhAH sadA bhavanti // 731 // artha-siddha parameSThI, caudaha guNasthAna caudaha jIvasamAsa cAra saMjJA chaha paryApti daza prANa inase rahita hote haiM / tathA inake siddhagati jJAna darzana samyaktva aura anAhArako chor3akara zeSa nava mArgaNA nahIM pAI jAtI / aura ye siddha sadA zuddha hI rahate haiN| kyoMki muktiprAptike vAda punaH karmakA bandha nahIM hotaa| aMtameM vIsa bhedoMke jAnaneke upAyako batAte hue isakA phala dikhAte haiN| Nikkheve eyatthe NayappamANe nniruttianniyoge| maggai vIsaM bheyaM so jANai appasambhAvaM // 732 // nikSepe ekArthe nayapramANe niruktyanuyogayoH / / mArgayati vizaM bhedaM sa jAnAti AtmasadbhAvam // 732 // artha-jo bhavya ukta guNasthAnAdika vIsa bhedoMko nikSepa ekArtha naya pramANa nirukti anayoga Adike dvArA jAnaletA hai vahI AtmasadbhAvako samajhatA hai / bhAvArthajinake dvArA padArthoM kA samIcIna vyavahAra ho aise upAyavizeSako nikSepa kahate haiM / isake cAra bheda haiM, nAma sthApanA dravya aura bhAva / inakedvArA jIvAdi samasta padArthoMkA samIcIna vyavahAra hotA hai / jaise kisI artha vizeSakI apekSA na karake kisIkI jIva yaha For Private And Personal Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org gommaTasAraH / 273 saMjJA rakhadI isako jIvakA nAmanikSepa kahate haiN| kisI kASTha citra yA mUrti AdimeM kisI jIvakI 'yaha vahI hai' aise saMkalparUpako sthApanA nikSepa kahate haiM / sthApana meM sthApyamAna padArthakI hI taraha usakA Adara anugraha hotA hai / bhaviSyat yA bhUtako vartamAnavat kahanA jaise koI deva marakara manuSya honevAlA hai usako devaparyAya meM manuSya kahanA, athavA manuSya honepara deva kahanA yaha dravyanikSepakAviSaya hai / vartamAna manuSyako manuSya kahanA yaha bhAvanikSepakA viSaya hai / prANabhUta asAdhAraNa lakSaNako ekArtha kahate haiM / jaise jIvakA lakSaNa daza prANoMmeMse yathAsambhava prANoMkA dhAraNa karanA yA cetanA ( jAnanA aura dekhanA ) hai / yahI jIvakA ekArtha hai / vastuke aMzagrahaNako naya kahate haiM / jaise jIvazabda ke dvArA AtmAkI eka jIvatvazaktikA grahaNa karanA / eka zaktike dvArA samasta vastuke grahaNako pramANa kahate haiM / jaise jIvazabdake dvArA sampUrNa AtmAkA grahaNa karanA / jisa dhAtu aura pratyayake dvArA jisa artha meM jo zabda niSpanna huA hai usake usahI prakAra se dikhAneko nirukti kahate haiM / jaise--jIvati jIviSyati ajIvIt vA sa jIvaH = jo jItA hai yA jIvegA yA jiyA ho usako jIva kahate haiM / jIvAdika padArthoM ke jAnane ke upAyavizeSako anuyoga kahate haiM / usake chaha bheda haiM / nirdeza ( nAmamAtra yA kharUpa athavA lakSaNakA kahanA ) svAmitva, sAdhana ( utpattike nimitta ) adhikaraNa, sthiti ( kAlakI maryAdA ) bheda / ina upAyoMse jo ukta vIsaprarUpaNAoMko jAnaletA hai vahI AtmAke samIcIna svarUpako samajhasakatA hai / // iti AlApAdhikAraH // - antameM AzIrvAdakharUpa gAthAko AcArya kahate haiM / ajjajjaseNa guNagaNasamUha saMdhAriajiyaseNagurU | go0 35 bhuvaNagurU jassa gurU so rAo gommaTo jayatu // 733 // AryAryasenaguNagaNasamUhasaMdhAryajitasenaguruH / bhuvanagururyasya guruH sa rAjA gommaTo jayatu // 733 // artha - zrI Aryasena AcAryake aneka guNagaNako dhAraNa karanevAle aura tIna lokake guru zrI ajitasena AcArya jisake guru haiM vaha zrI gommaTa ( cAmuNDarAya ) rAjA jayavantA raho / +++++++ Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir // iti gommaTasArasya jIvakANDaM samAptam // 000000000000 For Private And Personal Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir For Private And Personal Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAthA. aibhImadaMsaNeNa aMgula asaMkha aMgula asaMkha aMgulaasaMkha aMgula asaMkha aMgula asaMkha aMgulaasaMkha aMgula asaMkha ... aMgulaasaMkha aMgulamAvaliyA aMgovaM gudayA ajjajjaseNaguNa ajjava maleccha aJjIvesu ya rUbI ... ... aTThattIsaddhalavA avikamma ahaM kammANaM... ahArasachattIsaM.. aheva saya sahassA akoDiya aNNAtiyaM hodi aNNoSNuvayA reNa aNulohaM vedaMto aNulohaM vedaMto aNusaMkhAsaMkhe .. atthakkharaM ca atthAdo atyaMtara asthi anaMtA jIvA aMtarabhAvappana... aMtaramavarukassaM aMtomuhuttakAlaM aMtomuhuttamette aMtamuttameo aMtomuhuttametaM : a. ... www.kobatirth.org akArAdike kramase gAthAsUcI / pR. gaa.| gAthA. aMtomuhuttamettA 56 / 135 addhatterasa vArasa 70 / 171 apadidipatteyaM 124 / 335 apadiTThidapatteyA 147 / 389 | appaparobhaya 1471390 | ayadotti cha 149 / 398 ayadotti hu avi 150 / 400 avaraddavvAduvarima 152 / 408 | avaraddhe avaruva avaraparittA 2471669 151 / 403 avaramapuNNaM 92 / 228 ... avarA pajjAya 273 / 733 avaruvari igi... 35/80 avaruvarimmi 209/563 213 / 574 | avaroggAhaNa 30168 | avaroggAhaNa 165/452 | avaro juttANaMto 135/357 232 / 628 133 / 350 116 / 300 223 / 605 27/60 avaraMsamudA hoMti ... 1711473 | avaraMsamudA so 219 / 593 | avaraM hodi anaMta 132 / 347 avahIyaditti . 121 / 314 avvAghAdI aMto 79 / 196 asahAyaNANa 1771491 | asurANamasaMkhe 199 / 552 asurANamasaM | avare varasaMkha... | avarohi khetta avarohikhetta avaraM tu ohi avaraM davvamudA For Private And Personal ... ... ... 2350 asuhANaM vara 24/53 | ahamiMdA jaha devA 2149 | ahimuhaNiyamiya 99252 ahiyAro pAhuDayaM 30. ... ... Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ... ... ... ... ... ... ... ... and ... pR. gA. 102 / 261 471114 41198 83 / 204 11 / 288 190/531 254 / 688 145 / 383 44106 45/109 42/99 212 / 572 43 / 102 124 / 322 44 / 108 43 / 103 144 / 379 203/559 144 / 378 145 / 381 144 / 380 165/450 186 / 519 187/522 146 / 386 141 / 369 94/237 28 / 64 158 / 426 158 / 427 179/500 66 / 163 118 / 335 130 1340 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / gAthA. pR. gA. 1561419 A 215 pR. gA. gAthA. icchidarAsicche 82202 iMdiyakAye ... ... ... 216582 iMdiyakAyAUNi ... ... 159 / 430 iMdiyaNoiMdiya... 125 / 326 iMdiyamaNohiNA / 9 / 19 iha jAhi bAhiyA ... ::::: : :: :: : :: :: :: :: : 54 / 131 164 / 445 2491674 55 / 133 - 214 : 119 / 308 AuDharAsi ... AgAsaM vajjittA ANadapANada ... AdimachaThANa ... Adimasammatta Adese... ... AbhIyamAsura ... AmaMtaNi ANa AyAre suddayaDe AvaliasaMkhasaM AvaliasaMkhabhA AvaliasaMkha... AvaliasaMkha... AvaliasaMkha... AvaliasaMkha... AvaliasaMkha... AvaliasaMkha... Avaliyapudhatta AvAsayA hu ... AsavasaMvara ... Aharadi aNeNa... Aharadi sarIrANaM AhArasarIriM ... AhAradasaNeNa... AhArassudayeNa AhArayamuttatthaM AhArakAyajo AhAravaggaNAdo AhAramAraNaM ... AhAro pajatte :::::: :: :: :: :: :: :: :: 1171303 IhaNakaraNeNa ... ... 901224 134 / 355 ukassaTidi ... ... 851211 ukkassasaMkhamettaM ... 85 / 212 uttamaaMgamhi ... ... 1451382 udayAvaNNasarI ... ... 1501399 udaye du apuNNa ... ... 1531416 udaye du vaNappha ... ... 1561421/ uppAyapuvvagANiya 1671457 ubajogo vaNNa 2131573 ubabAdagabbhajesu / 1511404 ubabAdamAraNaMtiya 984250 ubabAdA suraNirayA 2381643 ubabAde accittaM 95 / 238 ubabAde sIdusaNaM 2461664 ubasamasuhamAhAre 491118 ubasaMte khINe ... ... 56 / 134 ubasaMtaravINa ... ... 94 / 234 ubabAde paDhama ... ... 95 / 239 uvahINaM tettIsaM ... ... 105 / 269 uvvaMkaM cauraMka 224 / 606 247 / 667 eiMdiyapahudINaM 2521682 eiMdiyassaphusaNaM | ekahacacaya ... 135 / 358 ekamhi kAla ... 108 / 277 ekaM khalu aTThaka 35179/ ekkaca ukkaM cau 19443 ekkadaragadi 19 / 44 ekaM samayapabaddhaM 2047/ekkArasa jIvA 981249 1261330 94 / 236 246 / 663 51121 75/184 1311344 209 / 564 38192 801198 38.90 37485 37186 58142 171 / 474 5 / 10 1971548 1981551 124 / 324 ... igidugapaMce ... ... igipurise battIsaM igivaNaM igi... igiviticapaNa... igiviticakhaca igivIsamoha ... ... :::::: 176 / 487 68 / 166 134 / 353 25156 1251328 121:313 129/337 99 / 253 2681722 For Private And Personal Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| pR. gA. | gAthA. 2251609 kimirAyacaka... 79 / 194 | kummuNNaya jo... ... ... ... 23 / 51 kevalaNANadi ... ... ... 149 / 397 kevalaNANANaM ... ... pR. gA. 111 / 286 3682 28163 1931538 gAthA. egaguNaM tu ja ... egaNigodasarIre edamhi guNaThANe edamhi vibhajate ede bhAvA NiyamA eyakkharAdu ... eyadaviyammi... eyapadAdo uva eyA ya koDikoDI ... eyaMta buddha ... ... evaM asaMkhaloga evaM uvari viNeo evaM guNasaMjutta... ... evaM tu samugdhAde 2221603 78 / 193 241650 29/67 239 / 645 1931537 kadakaphalajuda ... kedassa va mUlassa kappavavahAra ... kappasurANaM ... ... kammaiyakAya ... kammaiyavaggaNaM ... kammeva ya kammabhavaM kammorAliya ... kammavaNNuttara ... kAUNIlaMkiNhaM kAU kAU kAU kAlaviseseNa ... kAle bauNNa ... ... kAlo challessA ... kAlovi ya vavaeso ... kAlaM assiya... kiNhacaukANaM... ... kiNhatiyANaM ... ... kiNhavaraMseNa mudA kiNhaM silAsa... kiNhA NIlA kAU kiNhAdirAsi ... ... kiNhAdilessa ... ... 1281334 khaMdhaM sayala ... ... 215 / 581 | khaMdhA asaMkhalogA ... ... ... 1281336 khayaubasamiya... ... ... ... 48 / 116 khabage ya khINamohe ... ... ... 816 khINe daMsaNamohe ... ... ... 127 / 331 | khettAdo asuha ... ... 46 / 111 225 / 610 gaidaMdiyesu ... ... 196 / 546 gaiudayaja ... ... ... ... gacchasamA takA 27161 gatanamamanagaM ... ____ 76 / 188 gadiThANoggaha... 140 / 367 gadiTANoggaha... 160 / 432 gabbhajajIvANaM... 2481670 gabbhaNapuitthi... 153 / 409 gAuyapudhatta ... 95 / 240 guNajIvA ... 103 / 263 guNajIvA pajjattI 132 // 348 guNajIvA pajjattI 180501 guNajIvaThANa... 1891528 guNapaJcaigo ... 152 / 407 gUDhasirasaMdhi ... 153 / 411 goyamatheraM ... 1981550 2151579 ghaNaaMgulapaDhama 2111570 188 / 526 caugaisarUva ... ... 1891527 cau paNa coddasa / 1871523 caurakkhathAvara 112 / 291 causachipadaM ... 177 / 492 cakkhUNa jaM payA- ... 1921536 cakkhUsodaM ... 201|555/cNddo Na mucai... ... 58 / 141 59 / 145 155 / 417 136 / 362 2103565 2231604 37787 1081279 166 / 454 2 / 2 250 / 676 269/724 272 / 731 1411331 76 / 186 65 / 160 129 / 338 250 / 677 255 / 690 133 / 352 174|483 70 / 170 183 / 508 For Private And Personal Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 4 gAthA. cattAravi khe cadurgAdi bhava cadugadimadi caMdara vijaMbu caramadharAsANa caramuke cAgI bhaddo cokkho ciMtiyamaciMtiyaM citiyamacitiyaM codasamaggaNa ... *** chahANANaM A... chotti paDhama ... chA chaddavvesu ya NAmaM chappayaNIla chapaMcAdhiya chappaMcaNavavi... chassaya joyaNa chassayapaNNAsAIM ... 698 chAdayadi sayaM... chettUNaya pari-... jaNavadasammadi jattassa pahaM jatthekamarai jammaM khalu sammu jambUdIvaM bharaho jamhA ubarima jaM sAmaNNaM jaha kaMcaNamaggi jaharavAdasaMjamo jaha puNNA puNAI bhAra jAijarAmaraNa... jAI aviNAbhAvI jANai kajjAka jANa tikAla ... ... ... ... cha ja ... ... ... ... ... ... ... ... www.kobatirth.org rAyacandrajainazAstramAlAyAm / pU. gA. gAthA. 242 / 652 | jAhiva jAsu va 242 / 651 |jIvadugaM utta... 167 / 650 jIvA anaMtasaMkhA 136 / 360 jIvA cohasabhe 236 / 637 | jIvAjIbaM davvaM 127 / 332 jIvANaM ca ya rAsI 184 / 515 | jIvAdoNaMta 161 / 437 | jIvA doNaMtagu ... 165 / 448 jIvidare kamma 129 / 339 | jehAvara bahu jesiM Na saMti... 125/327 | jehiM aNeyA 259 / 701 | joisiyavANa 215 / 580 | joisiyaMtANo... 208 / 561 joisiyAdo ahiyA. 178 / 494 | jogapauttI jogaM paDi jogi 48 / 115 208 / 560 | joge caurakkhA 63 / 155 137365 | jo Neva sacca moso jo tasabahAdu ... 106 / 273 170 / 470 ThANehiMvi joNIhiM 89 / 221 | kasAye 210/566 | hupamAe paDhamA 771192 hAsesapamAdo 36 / 83 | Naya kuNai pakkhavAyaM.. 78 / 194 ya je bhavvAbhavvA 21 / 48 | pariNamadi 174|481 Naya pattiyai 81 / 202 ya micchattaM 169 / 467 | Naya sacca mosa .. 48 / 117 NaratiriyANaM ' 81 / 201 | Naratiriya 62 / 151 NaramaMti jado... 73 / 180 Naraladdhiapajjatta 184 / 514 Naraloetti ya 115 / 298 | NavamI aNakkhara For Private And Personal ... ... .. Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir u Na : ... pR. gA. 58/140 229 / 621 217/587 1721477 2091562 124 / 323 98 / 248 2211598 238 / 642 233 / 631 96 / 242 31 / 70 107 / 276 161 / 436 193 / 539 1761489 264 / 710 175 / 486 89/220 14 / 31 33 / 74 191/532 57 / 138 20 / 46 185/516 202/558 2111569 183 / 512 242 / 653 88 / 218 189/529 115292 60 / 146 266 / 715 166 / 455 90/225 Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAthA. Nava ya padasthA Navariya dusa vari visesaM ... vari samugdhA vari ya sukkA vi iMdiya NANa paMcavihaM gAvajoga judANaM NArayatirikkha... Nikkhittu bidiya Nikkheve eyatthe NicidadhAdu NiddApayale NiddAcaMcaNa vipari NiddhidarolI Niddhidaravaragu NiddhidaraguNA ... ... ... NiddhattaM lukkhattaM NiddhaNiddhA Na Niddhassa NidveNa Niddhidare sama NimmUlakhaMdha yakhette kevali NirayA kiNhA... NissesakhINa raiyA khala vitthI va goiMdiyaAvaraNa goiMdiyatti No iMdiyesu vi... No kammurAlasaM... ... tajjogo sAmaNaM tatto uvariM tatto egAra tatto kammaiya... tatto tANuttANaM ... ... ... 090 ta 800 29. www.kobatirth.org gommaTasAraH / Ta. gA. gAthA. 229 / 620 | tatto lAMtava 100 / 254 tatto saMkhejja 122 / 318 |taddehamaMgulassa. 197/549 | tadiyakkho aMta 255/692 | tadiyakasAya 71 / 173 | talalInamadhuga... 248/672 | tavvaDDIe carimo 249 / 675 | tavvidiyaM kappANa ... 111 / 287 | tasacadujugANa 16 |38| tasajIvANaM 272 / 732| tasarAsipuDhavi... 39 / 89 tassamayabaddha 25/55 tassuvari igi... 183 / 510 tasahINo saMsArI 177|490 tahiM savve suddha 224 / 608 tahiM sesadeva 225/611 | taM suddhasalAgA... 226 / 614 tANaM samayapabaddhA 226 / 612 tArisapariNAma 228 / 617 | tiguNA sattaguNA 228 / 618 | tiNakAri siha 227/615 tiSNisayA 182 / 507 tiNisayajoya94235 tiSNisayasahi 178 / 495 ti0haM donhaM dohaM 28 / 62 | tibipaca puNNa 39 93 | tiyakAlavisaya 106 / 274 | tiradhiyasaya 245 / 659 | tiriyagadIe 163 / 443 tiriyacaukkA 13 / 29 | tiriye avaraM 143 / 376 | tiriyaMti kuDila tivvatamA tivv103|262 tisayaM bhaNaMti... 714 tisu teraM dasa... 65 / 161 | tIsaM vAso jamme 149 / 396 | teutiyANaM evaM 236 / 638 | teudu asaMkha For Private And Personal ... ... ... ... ... : ... ... Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ... ... ... 5 pU. gA. 161 / 435 236 / 639 74 / 183 17/40 1701468 64 / 157 44 / 105 166 / 453 31 / 71 268 / 721 83 / 205 971247 441104 711175 104 / 266 105/268 105/267 97/245 25/54 66 / 162 107/275 51 / 122 65 / 159 69/169 1911533 73 / 179 162 / 440 231 / 624 258/699 265/712 158 / 424 60 / 147 179/499 231 / 625 261 / 703 1711472 199/553 194/541 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / gA. pR. 234 / 634 108 / 278 102 / 260 :::::::::: 713 1531412 1481393 1481394 1421373 2261613 2631704 227 / 616 gAthA. pR. gA. / gAthA. teussaya sahA... 196 / 545 devANaM avahArA teU teU teU 191 / 534 devehiM saadireyaa| teU paDhame sukke 180 / 580 devehiM sAdireyA / tejA sarIrajeThaM 101 / 257 devehiM sAdiregoM tetIsaveMjaNAI 133 / 351 desavirade terasakoDI dese 237 / 641 desAvahivara ... ... tericchiyaladdhi 265 / 713 desohiavara ... tevi viseseNa... 86 / 213 desohimajjha ...| tesiM ca samAse 122 // 317 desohissa ya ... ... ... ... to vAsaya ajjhaya ... ... 134 / 356 doguNaNiddhANu doNhaM paMcaya ... thAvarakAyappahudI 253 / 684 dottigapabhava ... ... thAvarakAyappa ... 253 / 585 thAvarakAyappa 2531686 dhaNuvIsaDadasa ... thAvarakAyappa ... 255 / 691 dhammaguNamaggaNA ... ... ... thAvarakAyappa ... 256 / 693 dhammAdhammAdINaM thAvarakAyappa ... 258 / 697 dhuvaardhavarUve.... thAvarasaMkha ... 71 / 174 dhuvakosuMbhaya ... ... thovA tisu ... 108 / 280 dhuvahArakamma ... ... dhuvahArassa ya ... ... davvaM khettaM kAlaM 143 / 375 dhUligachakkaThANe davvaM khettaM kAlaM 165 / 449 davvaM chakkamakAliya ... 228 / 619 nIlukkassaMsa ... dasa codasaTTa ... ... 131 / 343 dasavihasacce ... 881219 paJcakkhANudayAdo dasa sapaNINaM 55 / 132 pacakkhANeva... dasaNamoha 240 / 647 paMcakkhatiri-... dasaNamohuda ... 240 / 648 paMcatihicahu ... ... dasaNamohuva ... 2411649 paMcavi iMdiya ... dasaNavayasAmAiya 1721476 paMcarasa paMca ... dahiduDamiva vA 10 / 22 paMcasaMmido tigutto ... diNNacchede ... 86 / 214 paMceva hoMti NANA ... diNNacchedeNavAhida ... 1561420 pajjattassa ya ... divaso bhiNNa ... ... 2141575 pajjattasarIrassa dIvvaMti jado... ... 611150 pajjattamaNussANa dugatigabhavA hu... ... 166 / 456 pajjattIpaTTavaNaM ... dugavArapAhuDAdo ... ... ... 130341 pajjattI pANAvi ... ... duvihaMpi apa ... ... ... ... 264 / 709 pajjAyakkhara ... ... :::::::: :::::::: 68 / 167 57 / 139 2111567 1501401 27159 145 / 384 146 / 385 113 / 293 1881524 :::::::::::::::: :::::::::::::::::: 14 / 30 131 / 345 38191 172 / 475 54 / 129 1731478 170 / 471 116 / 299 50 / 120 52 / 125 65 / 158 50 / 119 259/700 122 // 316 For Private And Personal Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra gAthA. paDivAdI de - .. paDivAdI puNa... paDhamakkho aMta padamaM pamadapamA paDhamuvasama sahi paNajugale tasa paNNaDudAla paNa paNa udisayA paNa vaNijjA paNidarasabhoya paNuvIsa joya patteyabuddhatittha pamadAdicau pammassa ya sahANa pammukassaMsamudA paramaNa siDiyama paramANu Adi paramANuvaggaNAdo paramANUhiM aNaMparamAva hivara paramAvahissaM paramAva hissa paramohidavva palatiyaM uva palasamaUNa palAsaMkhaghaNaMpallA saMkhejjava pallAsaMkhejjapallA saMkhejja ... pallAsaMkhejjA passadi ohI pahiyA je chappu - pukkharagahaNe puggala vivAi puDhavidAgaNi puDhavI AU teU puDhavI AU teU puDhavI jalaM ... ca go0 36 ... ... ... ... ... ... ... www.kobatirth.org gommaTasAraH / pR. gA. gAthA. 142 / 374 | puNNajahaNNaM 164 / 446 | purisicchisaMDha 17 / 39 | puruguNabhoge 16 / 37 | purumahadudAru 59 / 144 pugvaM jalathala... 33 / 76 | puvvApuvvapya 136 / 364 puhapuhakasAya 132 / 346 | poggaladavvamhi 1271333 | poggaladavvANaM 56 / 137 | potajarAyuja ... 600 ... 1581425 133 / 630 phAsarasagaMdha 1731479 1971547 baMdho smyp186|520 bahubahuvihaM ca... 164 / 447 bahubhAge samabhAgo 174484 bahuvattijAdi 219/595 bahuvihabahuppa For Private And Personal 96 / 244 brAdaraAU 155 / 418 bAdarateUbAU 148 / 392 bAdarapuNNAteU 1541413 | bAdarabAdara 154 / 415 bAdarasuhame ... ... 99 / 251 bAdara suhamA 153 / 410 bAdaramuhama 168 / 462 bAdarasaMjala - ... 841208 bAdarasaMjalaNu 173 | 480 bAbIsa satta 244 / 658 | bAruttarasaya 102 / 259 | bAhirapANehiM 148|395|biticp puNNa 182 / 506 | biticapamANa 121 / 312 | bidiyuvasama 877215|bihiM tirhi caduhiM 51 / 124 | bIje joNIbhUde 74 / 181 80 / 199 bhattaM devI caMdappaha 222/601 bharahammi addha 200 ... ... ... ... Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir pha 900 va bha ... P *** : : : : 1. gA. 42 / 100 106 / 270 106 / 272 92/229 136 / 361 26 / 58 114/295 219/592 2161584 36 // 84 671165 2381644 119/309 72 / 178 1201310 175/485 1781496 93 / 232 101 / 258 2221602 32 / 72 72/176 74 / 182 1691465 1694466 47 / 113 132 / 349 53 / 128 40 / 96 72/177 271 / 729 79 / 197 76 / 189 89 / 222 151 / 405 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir rAyacandrajainazAstramAlAyAm / :::::: gAthA. bhavaNatiyANa ... ... bhavapaJcaigo ... ... bhavapaccaigo ... ... bhavvattaNassa joggA bhavvAsammattAvi bhaviyA siddhI... bhAvANaM sAmaNNa bhAvAdo challessA bhAsamaNavaggabhiNNasamayadi... bhUAuteu ... ... bhUAuteuvAU bhogA puNNaga... ... pR. gA. 2431655 2301622 2301623 611 2581698 2511680 7.15 ::::: 2561694 116 / 301 2671717 245 / 661 75 / 185 2471667 ___ 76 / 187 ... ... 136 // 363 maggaNauvajogA ... majjhimaaMseNa majjhimacau ... ... majjhimadavvaM khettaM majjhimapadakkharamaNNaMti jado ... ... maNadavvavaggaNA maNadabvavaggaNA maNapajjavaM ca ... maNapajjavaM ca ... maNapajjavaparihAro maNavayaNANa ... maNavayaNANaM ... maNasahiyANaM ... maNusiNipamatta madiAvaraNa ... madisudaohI ... maMdo buddhivihINo maraNaM patthei ... maradiasaMkhejamasuraMbuviMdu ... ... mAyAlohe micchattaM. vedaMto ... micchAiTThI jIvo ... 44 / 107 45 / 110 1831511 pR. gA. gAthA. 156 / 428 micchAiTThI jIvo 1411370 142 / 372 micchA sAvaya 2021557 micche khalu ... / 269 / 725 micche coddasa | 2011556 micche sAsaNa... ... 174 / 482 micchodayeNa ... ... 200 / 554 miccho sAsaNa ... 224 / 607 miccho sAsaNa 24.52 missudaye sammissaM ... 32 / 73 misse puNNAlAo ... 2681720 mImAMsadi jo puvvaM ... 1901530 mUlaggaporavIjA ... mUlasarIramachaM260702 mUle kaMde challI ... 1871521 2511678 yAjakanAmenAnana ... ... 1671458 134 // 354 rUUNavare avaru 601148 rUbuttareNa tatto 1461385 rUsai Nidai ... ... 165 / 451 162 / 438 laddhiapuNNaM ... ... 164 / 444 liMpai appIkIrai ... 271 / 728 lessANaM khu ... ... 87 / 216 lessaannukssaa91|226 logssasNkhe91|227 logAgAsapadesA 266 / 714 logAgAsapadese 671164 logAgAsaya ... 249 / 673 logANamasaM- ... 183 / 509 logANamasaM-... 1831513 195 / 543 vaggaNarAsi ... 81 / 200 vaNNodayeNa ... 416 vaNNodayasaMpA8117 vattaNahedU kAlo 9|18vttaavttpmaade ::::::::::::::::::: 52 / 126 176 / 488 185 / 517 1811504 2161583 217586 2181588 2181590 122 / 315 179 / 498 ::: 1471391 1771493 1921535 210 // 567 15 / 33 For Private And Personal Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir gommttsaarH| : : gAthA. vattIsaM aDadAvatthuNimittaM ... vatthussa pade-... vadasamidikasAvayaNehiM vi ... varakAodaMsa ... ... vavahAro puNa kA- ... vavahAro puNa tivavahAro puNa ... ... vavahAro ya viya- ... vAdarasuhame ... ... vApaNanarano ... vAsapudhatte khaiyA viulamadIvi ... vikahA tahA ... ... viggahagadimAviMdAvalilogANa vidiyuvasama ... vivarIyamohi ... vivihaguNa ... visajaMtakUDa ... visayANaM visavIramuhakamala ... vIriyajudamadi vIsaM vIsaM pAhuDa veguvvaM pajjatte... vegudhviya AhAro vegumviya uttatthaM veguvviyavarasaMveMjaNaattha ... veNuvamUlora- ... vedassudIraNAe vedAdAhArottiveyaNakasAya ... vesadachappaNaM ::::::::::::::::::: pR. gA. gAthA. 2321627 sakIsANA paDhamaM 2481671 sakko jambUdIvaM ... 120 // 311 saMkhA taha patthAro ... ... 169 / 464 saMkhAtIdA sama 2401646 saMkhAvattaya joNI 1881525 saMkhAvalihida... ... 214 / 576 saMkheo ogho 214 / 577 saMkhejjapame vAse 2181589 saMkhejjAsaMkhejjA / 2121571 saMkhejjAsaMkhe-... 267718 sagajugalamhi ... 1351359 sagamANehiM vibhatte 244 / 656 sagasagaasaMkha... 162 / 439 sagasagakhetta ... 15 / 34 sagasagaavahA... 2461665 saMgahiya sayala 84 / 209 sNjlnnnnoksaa257|695 sNjlnnnnoksaa117||304 stthaannsmugdhaa93|231 saMThAvidUNa rUvaM 117 / 302 saNNANatigaM ... ... 119 / 307 saMNNANarAsi ... 270 / 727 saNNissa vAra... 54 / 130 saNNI oghe micche 130 / 342 saNNI saNNippa 2521681 sattaNhaM uvasamado 961241 sattaNDaM puDhavINaM 93 / 233 sattadiNA chammAsA ... 101 / 256 sattamarivadimmi 118 / 306 sattAdI arhatA 110 / 285 sadasivasaMkho ... 106 / 271 saMpuNNaM tu samaggaM 2681723 saddahaNAsadahaNaM 247 / 666 sambhAvamaNo sacco ... 194/540 samao hu vaTTamA- ... sammattadesaghAdi 1811505 sammattadesa sa- ... ... 180503 sammattamicchapari- ... : :::::::::::::::::: ::::::::::::::: :: :: :: :: :::::::::::::::::::::::::: :::::::::::::::::::::: ::::::::::::: pR. gA. 159 / 429 89 / 223 1535 150 / 402 35 / 81 244 / 657 2 // 3 1511406 2171585 2201597 34 / 77 18141 83 / 206 1601433 2371640 1701469 14 / 32 20 / 45 194 / 542 18 / 42 2531687 1681463 68 / 168 2671719 2583696 12 / 26 2651711 58 / 143 157 / 423 233 / 632 30169 167 / 459 243 / 654 881217 214 / 578 12 / 25 109 / 282 11 / 24 :::::::::: : ... saMkamaNe chaThANA saMkamaNaM sahANa __... For Private And Personal Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 10 gAthA. sammattarayaNa sammattappattIe samayattayasaMkhA sammAiTThI jIvo sammAmicchudaye savvaMga aMgasaMbhava savvaM ca loyaNAliM ... savvamarUvI savvasamAse savvasamAso savvasurANaM oghe savvAvahissa eka ... savvepi puvvabhaMgA savvesiM suhamANaM sohittiya ka - saMsArI paMcakkhA sAgAro ubajogo sAMtaraNiraMtareNa sAmaNNajIva sAmaNNA raiyA sAmaNNA paMciMdI sAmaNNeNa ya evaM sAmaNNeNa tipaMtI -sAmaNNaM pajjatta ... sAmAiyacau sAharaNavAda resu sAhAraNodayeNa sAhAraNamAhAro sAhiya saharasamekaM sikkhA kiri yu siddhaMsuddhaM siddhANaMtima siddhANaM siddhagaI - silapuDhavi silaselaveNu sIdI saThThI tAlaM sIlesiM saMpatto ... ... ... ... ... rAyacandrajainazAstramAlAyAm / ... www.kobatirth.org ... pR. gA. gAthA. 9 / 20 sukkassa smugdhaa29|66 | suhaM dugaigi 103 / 264 suttAdo taM samma 13 / 27 | sudakevalaM ca NANaM 10 / 21 | suhamaNigoda 163 / 441 | suhamaNigoda 159 / 431 suhamaNigoda 218 / 591 suhamaNigoda 114 / 296 | suhamaNigoda 126 / 329 | suhamaNigoda ... ... 267 / 716 | suhadukkhasubahu 154 / 414 | suhamesu saMkha 15/36 | suhamedaraguNa 1781497 suhamaNivAte 1571422 | sumo suhama 63 / 154 | seThI sUI aMgula 417 | seThI sUI pllaa219|594 selaga kinhe 33 / 75 | selaTThaka 62 / 152 sesahArasaaMsA... 61 / 149 | solasayaM cau... 37 / 88 sovakkamANuvakkama 34 / 78 so saMjamaM Na gi264|708 |sohammasANa 140 / 366 | sohmmaadaasaa85|210 sohammIsANA ... 77 / 190 | solasasaya For Private And Personal ... ... ... 77/191 40/95 hidi hodi hu 245/660 | heThimaukassaM 1|1 | helA je 220/596 he michappuDhavINaM 272/730 | hehimachappuDhavINaM 110 / 283 hoMti aNiyaTTiNo 112 / 290 51 / 123 | hoMti khavA igi 29 / 65 | hodi anaMtima ... ... ... ... ... ... ... Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir ... 800 ... ... ... ... ... pR. gA. 196/544 114/294 13 / 28 140 / 368 39194 70 1172 123319 123/320 123 / 321 143 / 377 109 / 281 84/207 42 / 101 41197 2541689 641156 221 / 599 113 / 292 110 / 284 1861518 231 / 626 104 / 265 11 / 23 235/635 235/636 161 / 434 128335 163 / 442 221 / 600 47 112 53 / 127 63 / 153 26/57 233 / 629 146 / 388 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailashsagarsuri Gyanmandir Serving JinShasan 011089 gyanmandir@kobatirth.org For Private And Personal