Yogbindu Vachna

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious

Page 4

કારણે !! જે ફાવે એવું ન હોય તેની તો આજ્ઞા લેવા જ ન જાય અને જે ફાવે એ આજ્ઞા હોંશે હોંશે પાળે. અપવાદ પોતે રાગાદિના કારણે સેર્વ અને ચઢાવે ગુરુના નામે કે
-
‘તેમની આજ્ઞાથી કરું છું.' અપવાદ ગુરુની આજ્ઞાના કારણે નથી સેવાતો પરંતુ પોતાની અસહિષ્ણુતા કે રાગાદિના કારણે સેવાય છે – છતાંય તેવા વખતે પોતાના દોષને આગળ ન કરતાં ગુરુભગવંતની આજ્ઞા કે ઉદારતા(!)ને આગળ કરે તેવાં સાધુ-સાધ્વી આ આજ્ઞાયોગનું મહત્ત્વ શી રીતે સમજી શકે ?
આ વિષમતા જોતાં લાગે છે કે આજ્ઞાયોગ પામવા માટે ભવોભવની સાધના જોઇશે. યોગમાર્ગ પર નજર નથી તેના કારણે આ બધાં દૂષણો ચાલુ છે. ગુરુનિશ્રામાં રહીને આજ્ઞાયોગમાં કઇ રીતે જીવવું - એ આ દૃષ્ટાંત ઉપરથી શીખવા જેવું છે.
પ્રસંગથી આટલી વાત કરીને આપણે પાછા મૂળ વાત પર આવીએ. યોગમાં અને સ્થૂલ ધર્મમાં શું ભેદ છે એ આપણે સમજી લેવો છે. ધર્મના કારણે પુણ્ય બંધાય છે અને યોગના કારણે નિર્જરા થાય છે.
સ સાહેબ ! યોગના કારણે પુણ્ય બંધાય જ નહિ ?
યોગના કારણે પુણ્ય બંધાય તોપણ તે ગુણસ્થાનકપ્રત્યયિક જ બંધાય, તેમાં પ્રધાનતા નિર્જરાની છે. તમારી નજર પુણ્ય પર સ્થિર છે. તેથી આવો પ્રશ્ન ઊઠે છે. હૈયાનો ઢાળ જેવો હોય તેવી શંકા થાય. જો નિર્જરા તરફ નજર ગઈ હોત તો એમ પ્રશ્ન કરત કે, “ધર્મના કારણે નિર્જરા ન થાય ?' અને એ વસ્તુ આગળ સમજાવવી જ છે કે - જેમ યોગના કારણે પુણ્ય બંધાવા છતાં તે ગૌણ છે તેમ ધર્મના કારણે નિર્જરા થાય તોપણ તે અત્યન્ત અલ્પ ગુણસ્થાનકપ્રત્યયિક - થાય છે. આથી જ આપણે ધર્મને યોગમાં ફેરવવા માટે પુરુષાર્થ કરવો છે. પુણ્ય બાંધવાનો પુરુષાર્થ કરીએ ને તેમાં નિર્જરા થઈ જાય તેની કિંમત નથી. અને નિર્જરા માટે પુરુષાર્થ કરનારને પુણ્ય બંધાય તો તેની ચિંતા નથી. ધર્મ કરવાથી સુખ મળે ને દુઃખ ટળે એમ તો બધા માને છે અને બોલે છે જ્યારે શાસ્ત્રકારો સમજાવે છે કે - જે ધર્મ કરવાથી નિર્જરા થાય ને મોક્ષ મળે તે ધર્મ કામનો. જે ધર્માનુષ્ઠાન, આત્માનો મોક્ષ સાથે મેળાપ કરાવી આપે તે ધર્માનુષ્ઠાનને યોગ કહેવાય છે. યોગમાર્ગમાં જ આ વિશેષતા છે કે માણસનું મન પુણ્ય ઉપરથી ઊઠી જાય છે અને નિર્જરા તરફ વળે છે. માટે જ મોક્ષમાર્ગે ચડનારને પુણ્ય બંધાવનાર નહિ પરંતુ નિર્જરા કરાવે તેવો ધર્મ
બતાવવો જોઈએ. સુખી થવાનો વિચાર તો બધાને ડગલે ને પગલે આવે છે, જે દિવસે મોક્ષે જવાનો વિચાર આવશે તે દિવસે યોગમાર્ગની કિંમત સમજાશે. મોક્ષ અત્યારે મળવાનો નથી - એમ કહી-કહીને જ આપણે બગાડયું. અહીંથી પણ એક ભવના આંતરે મોક્ષ મેળવી શકાય છે. એમ જો બોલતાં-માનતાં થયા હોત તો આપણી નજર પુણ્ય પરથી ખસીને નિર્જરા પર ઠરી હોત. મોક્ષમાં જવા નીકળેલાં સાધુ-સાધ્વી પણ, જ્યોતિષી પાસેથી (કેવળી ભગવન્ત પાસેથી નહિ !), દેવલોકમાં જવાનો નિશ્ચય થાય તોય રાજી-રાજી થઈ જાય. ‘અભવ્યો સાધુપણું પાળીને નવમા ત્રૈવેયક સુધી જાય તોપણ એની કિંમત નહિ !' તેવું ભારપૂર્વક સમજાવનારા પોતાને દેવલોકમાં જવાનું થાય તેમાં પાછા રાજી થાય !! ચારિત્રમાર્ગ અને યોગમાર્ગમાં કોઈ ભેદ નથી. કારણ કે ચારિત્ર પણ કર્મની નિર્જરા કરાવે છે અને યોગ પણ કર્મની નિર્જરા કરાવે છે. છતાં આપણી નજર પુણ્ય પર હોવાથી આપણે ચારિત્રને યોગથી જુદું પાડ્યું. જ્ઞાનમંદિરની પાટે એક વાર પૂ. સાહેબજીએ (પ.પૂ.આ.ભ.શ્રી.વિ. રામચન્દ્ર સૂ.મ.) કહ્યું હતું કે, ‘જે સાધુપણું પાળીને દેવલોકમાં ગયા તેમને પાળતાં ન આવડયું માટે ગયા.' જે સાધુપણું બરાબર
ન પાળે તે દેવલોકમાં જાય. જો સાધુપણું બરાબર પાળે તો તે મોક્ષમાં જ જાય. દેવલોકમાં જવું એ સાધુપણાનું ફળ નથી. દેવલોકમાં જવું એ તો સરાગસંયમનું એ ફળ છે. દેવલોક જ નહિ, શાસ્ત્રકારો તો કહે છે કે તીર્થંકરનામકર્મનો બંધ પણ સરાગસંયમના કારણે થાય છે. નિષ્કામભાવનું (રાગ વગરનું) સંયમ તો નિર્જરા દ્વારા મોક્ષ આપે છે. વિશુદ્ધિ જાય ત્યારે આયુષ્ય બંધાય છે. અત્યન્ત વિશુદ્ધ નિર્મળચારિત્ર પાળતાં આવડે તો તે આયુષ્ય બાંધ્યા વિના મોક્ષે પહોંચી જાય. ચતુરંતચક્રવર્તી - ચારે ગતિનો અંત કરનારા તીર્થંકર પરમાત્મા કોઈ પણ સાધનાના મુખ્ય ફળ તરીકે દેવલોકને ન જ જણાવે – એ સમજી શકાય એવું છે. છતાં પણ આજ સુધી આપણે સાધનાનું માપ નિર્જરાના આધારે કાઢવાના બદલે સુખ-દુ:ખની પ્રાપ્તિના આધારે જ કાઢતાં આવ્યા છીએ માટે જ ચારે ગતિમાં રખડ્યા કરીએ છીએ. વીતરાગપરમાત્માનું શાસન પામેલાને અહીંથી મરીને દેવલોકમાં જવાનો કે નરકમાં જવાનો હર્ષ-શોક ન હોય. મોક્ષના અર્થને તો અહીંથી આયુષ્ય બાંધીને પરલોકમાં જવું પડે છે એનો જ ભય હોય છે. આવો ભય જેને જાગે તેની નજર નિર્જરા પર જ સ્થિર થાય, અને નિર્જરાર્થીને યોગમાર્ગ વિના નિસ્તાર નથી. આ યોગમાર્ગનું માહાત્મ્ય સમજાવતાં આ ‘યોગબિન્દુ’