________________
મતભેદનો નથી, મનભેદનો છે - માટે તેનો નિકાલ આવી શકે તેમ નથી. બાકી, જે મતભેદના કારણે વિવાદ હોય તો મતભેદ હમણાં દૂર કરી આપીએ. પોતાની પકડ ઢીલી મૂકે ને શાસ્ત્ર વાંચવા દષ્ટિ ખુલ્લી રાખે તો બધો મતભેદ ટાળી આપીએ, પણ મનના ભેદને ન પહોંચી વળાય. શાસ્ત્રકારોના વચન પ્રત્યે શ્રદ્ધા હોય અને મળેલી બુદ્ધિનો સદુપયોગ કરે તો શાસ્ત્રના શબ્દોમાં જ તાકાત છે કે આપણા મતિભ્રમને ભૂંસી નાંખે. એકવાર હૈયું ચોખ્ખું થઈ જાય તો માર્ગ તો ચોખ્ખોચટ છે.
આ રીતે બીજી ગાથામાં આપણે જોઈ આવ્યા કે - સર્વ યોગશાસ્ત્રના મધ્યસ્થ વિદ્વાનોને તાત્ત્વિક પક્ષનો બોધ કરાવનાર બની શકે – એ રીતે આ ગ્રંથની રચના કરવામાં આવી છે. તત્ત્વજિજ્ઞાસાપૂર્વક મધ્યસ્થતા રાખે તેને આ ગ્રંથ ગ્રાહ્ય બને - એ બીજી ગાથામાં જણાવીને હવે ‘તમારા ગ્રંથમાં એવું તો શું તત્ત્વ છે કે જેથી તે બધા જ દર્શનકારોને ગ્રાહ્ય બની શકે છે...' આવી શંકાના નિરાકરણ માટે ત્રીજી ગાથા જણાવી છે. ગ્રંથની રચના જિજ્ઞાસાની સાંકળના આધારે ચાલે છે અને એના કારણે જ ગમે તેટલો વિશાળ ગ્રંથ હોય તો પહેલેથી છેલ્લે સુધી અત્યન્ત સંકલનાબદ્ધ લાગે. કોઈ ઠેકાણે અનુસંધાન તૂટે નહિ અને નવા નવા વિષયો એમાં જોડાતા જાય. આવી શૈલીની વિશેષતા જ ગ્રંથના અધ્યેતાને ગ્રંથના અધ્યયનમાં રસ પેદા કરે છે, તે આશયથી ગ્રંથકારશ્રીએ બીજી ગાથા પછી ત્રીજી ગાથા કયા કારણસર જણાવી એ સમજાવીને હવે ત્રીજી ગાથા જણાવે છે
मोक्षहेतुर्यतो योगो भिद्यते न तत: क्वचित् । साध्याभेदात्तथाभावे तूक्तिभेदो न कारणम् ।।३।।
જે કારણથી, સર્વ યોગશાસ્ત્રકારો સાધ્યરૂપ મોક્ષના સાધનને જ યોગ તરીકે જણાવે છે તે કારણથી કોઈ પણ યોગશાસ્ત્રમાં ભેદ નથી અને જ્યાં સાધ્યરૂપ અર્થમાં કોઈ ભેદ ન હોય ત્યાં તે તે દર્શનમાં પ્રસિદ્ધ એવા શબ્દમાત્રનો ભેદ વસ્તુના ભેદનો પ્રયોજક બનતો નથી.
આશય એ છે કે કોઈ તત્ત્વજ્ઞાનથી મુક્તિ માને, કોઈ અવિદ્યાના નાશથી મુક્તિ માને, કોઈ ઈશ્વરના અનુગ્રહથી મુક્તિ માને... પરંતુ બધાય પોતપોતાના સાધનથી મોક્ષની જ પ્રાપ્તિ માને છે. તે તે દર્શનકારોએ કરેલ એ ભિન્ન ભિન્ન વ્યાખ્યાઓ પરમાર્થથી કઈ રીતે સંગત થાય છે - તે આ ગ્રંથમાં જણાવેલું છે, માટે તે સર્વદર્શનને ગ્રાહ્ય બને છે - આ પ્રમાણે ત્રીજી ગાથાનો તાત્પર્યાર્થ છે.
સકલદર્શનમાં એક તંતુ એ છે કે સકલ દર્શનકારો એક મોક્ષને જ ધ્યેયરૂપે જણાવે છે. ગમે તેટલાં આલંબન હોય પણ તે તત્ત્વના જ્ઞાનને ન કરાવે તો તે બધાં અનાલંબન, મોક્ષના હેતુરૂપે પોતાના દર્શનને માનનારા બધા જ છે. સકલ કર્મના ક્ષય સ્વરૂપ મોક્ષ છે અને એનું સાધન જે હોય તેને જ યોગ કહેવાય - એમાં કોઈ વિવાદ નથી. મોક્ષની પ્રાપ્તિ એ જ યોગશાસ્ત્રની રચનાનો પ્રાણ છે. જે મોક્ષે ન પહોંચાડે તે દર્શન જ નથી. આપણે કયા દર્શનમાં જન્મ્યા એ મહત્ત્વનું નથી, કયું દર્શન મોક્ષે પહોંચાડે છે - એ મહત્ત્વનું છે. જે ‘આપણું હોય તે દર્શન નથી, જે મોક્ષનું કારણ બને એ જ દર્શન. મોક્ષ જ્યાં મળતો હોય ત્યાં આપણે જવું છે. માટે જ ગ્રંથકારશ્રી જણાવે છે કે મોક્ષને સાધ્યરૂપે સ્વીકારવું એ જ સકલ શાસ્ત્રકારોનો મહત્ત્વનો ગુણ છે. એ ગુણને લઈને જ આ ગ્રંથમાં સકલ યોગશાસ્ત્રોનો સંગ્રહ શક્ય બન્યો છે.
અહીં એ યાદ રાખવું કે જેમ સકલ દર્શનમાં રહેલ ગુણના અંશમાં તેનો સમાવેશ કર્યો છે તેમ સાથે તેમાં રહેલા દોષોનું નિરાકરણ પણ આ જ ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યું છે. દરેક દર્શનકારોની વ્યાખ્યાને સંગત કરતાં કરતાં જ તે દર્શનના મિથ્યા અંશનું ખંડન પણ ગ્રંથકારશ્રીએ પોતાની શૈલીમાં સચોટ રીતે કર્યું છે. જેને આ રીતે સમ્યમ્ અને મિથ્યાનો વિવેક કરતાં ન આવડે તેવાએ સર્વદર્શનનો સમન્વય કરવાનું સાહસ કરવાજેવું નથી. સકલ દર્શનકારો સર્વજ્ઞને જ દેવ તરીકે સ્વીકારે છે. જે સર્વજ્ઞ હોય તેને જ દેવ કહેવાય - એમાં કોઈને વિવાદ નથી. પરંતુ સર્વજ્ઞનું
સ્વરૂપ માત્ર બધા પોતપોતાની રીતે માને છે. આથી જ પરદર્શનના સંવાદી કે વિસંવાદી અંશનો વિવેક કર્યા વગર તેનું એકાન્ત ખંડન કરનાર અસલમાં (સંવાદી અંશનું પણ ખંડન થવાથી) સ્વદર્શનના (જૈનદર્શનના) પણ ખંડનના કારણે વિરાધનાનું પાપ બાંધે છે. જે ગૌતમબુદ્ધને સર્વજ્ઞ માનીને તેનું ખંડન કરે તે શ્રી ઋષભાદિ તીર્થકરોની આશાતનાનું પાપ બાંધે. અને જે ગૌતમબુદ્ધનું અલ્પજ્ઞરૂપે ખંડન કરે તે મિથ્યામતના ઉમૂલનરૂપ આરાધનાનું પુણ્ય ઉપાર્જ..
સ૦ ગૌતમબુદ્ધને એ લોકો તો સર્વજ્ઞ માને છે તો આપણે અલ્પજ્ઞ કઈ રીતે કહી શકીએ ?
શ્રી મહાવીર પરમાત્માએ નિગોદમાં અનંતા જીવો પોતાના જ્ઞાનથી જોયા અને જણાવ્યા. આ વસ્તુની ટીકા કરતાં ગૌતમબુદ્ધ જણાવે છે કે - “fk
