________________
ગુણ પામ્યા પછી ગુણને ટકાવવા માટે શું કરવું જોઈએ - એનો આજે લગભગ વિચાર જ નથી. ગુણ પામવાની કે નાનો પણ ગુણ ટકાવવાની જેને પડી નથી, તેના ચિંતનમાં શો ભલીવાર આવવાનો ? ગુણનું અર્થીપણું જાગે પછી જ સાચું તત્ત્વચિંતન થાય. પાપનાં સાધન ક્યાં અને નિર્જરાનાં સાધન કયાં એની વિચારણા તે તત્ત્વચિંતન. પાપ કરવાના વિચાર એ તત્ત્વચિંતન નહિ અને નિર્જરા ન થાય એવું ચિંતન પણ તત્ત્વચિંતન નહિ. પાપથી દૂર થવા માટે અને નિર્જરા કરવા માટેના જેટલા પણ વિચાર કરવા તેનું નામ તત્ત્વચિંતન, મોક્ષમાર્ગમાં વિદનભૂત ન બને - એવું ચિંતન તે તત્ત્વચિંતન. ટૂંકમાં, ભગવાનની આરતાના પાલન માટે જે કાંઈ વિચારવું તેનું નામ તત્ત્વચિન્તન.
તત્ત્વચિંતન સાથેનું ઉચિતવર્ણન હોય તો જ તેને યોગ કહેવાય. ગુણસ્થાનકનું અતિક્રમણ ન કરે, છતાં સાથે કોઈ પણ જાતની ક્રિયા ન કરે તોપણ અધ્યાત્મયોગ ન આવે. ક્રિયા કદાચ ન કરી શકે – એ બને પરન્તુ ક્રિયાનું અર્થીપણું પણ ન હોય તો અધ્યાત્મ ન જ આવે. ક્રિયાનું અર્થીપણું એ મોટામાં મોટી ક્રિયા છે. એકલી ક્રિયા કર્યા કરે અને ક્રિયાનો અર્થી ન હોય તો તે બનાવટી યોગી છે, અને એકલું ચિંતન કર્યા કરે અને ક્રિયાનો અર્થી ન હોય તો તે પણ બનાવટી યોગી છે. ક્રિયાનો અર્થી જ સાચો યોગી છે - તે જણાવવા માટે મૂળમાં ‘વિચાર્ વૃસંયુp:' આ પ્રમાણે પાઠ છે. ક્રિયા ન કરતો હોય એટલામાત્રથી જ ક્રિયાનું અથાણું નથી - એવું માનવાની ભૂલ ન કરવી. પાંગળો માણસ કે જે પોતાની મેળે એક ડગલું પણ ચાલી શકતો નથી તેવો માણસ જે આગમાં બળતો હોય તો ત્યારે તેને આગમાંથી ભાગી છૂટવાનું મન હોય કે નહિ ? અને ભાગી છૂટવા માટેનો કોઈ પ્રયત્ન દેખાય ખરો ? આગમાં બળી મરવું નથી તો ઊઠીને ભાગી કેમ નથી જતો - આવો કોઈ વિકલ્પ એના માટે થઈ શકે ખરો ? તેવી જ રીતે શાસ્ત્રકારો કહે છે કે તેવા પ્રકારના કર્મના ઉદયના કારણે બાહ્યદષ્ટિએ ક્રિયા ન કરવા છતાં ક્રિયાનું અથાણું તેવા પ્રકારના જીવોને હોઈ શકે છે. સવાલ માત્ર એટલો જ છે કે આપણને બધાને પણ તેવા પ્રકારના કર્મનો ઉદય છે - માટે જ ક્રિયા નથી કરતા કે ક્રિયાનું અથાણું જ જાણ્યું નથી ? આપણે દીક્ષા નથી લઈ શકતા તે, કર્મ નડે છે માટે કે આસક્તિ નડે છે માટે ? આપણે પેલા માણસ જેવા પાંગળા છીએ માટે જ બેસી રહ્યા છીએ કે આગને પણ રોશની માનનાર જેવા પાગલ છીએ માટે બેસી રહ્યા છીએ ? કર્મ નડે છે - એવું બોલવાનો
અધિકાર તો તેને છે કે જે કર્મ સામે ઝઝૂમતો હોય. ભાગ્યને રોયા કરે એવાઓ દીક્ષા ન લઈ શકે. ભાગ્યને પણ ફેરવવાની તૈયારી હોય એવાનું અહીં કામ છે. નંદીષણમુનિને ભગવાન ના પાડે કે ‘દીક્ષાનો યોગ નથી’, તોય તે ઘરે ન બેસે અને દીક્ષા લે. અને આપણને સામાન્ય જ્યોતિષી ના પાડે કે 'કુંડલીમાં દીક્ષાનો યોગ નથી' તો ઘરે બેસી જઈએ !... કંઈ સમજાય છે કે દીક્ષાનું અથાણું કોને કહેવાય ? દીક્ષા મૂક્યા પછી પણ દીક્ષાનું અથીપણું તેમની પાસે કેવું હતું ? દસને પ્રતિબોધ પમાડીને પછી આહારપાણી લેવાનો નિયમ હતો, આજે અમને દીક્ષા લીધા પછી પણ દસ ગાથા કરીને વાપરવાનો નિયમ નથી. બોલો, ભાગ્ય. નબળું છે કે મન નબળું છે ?
સવ દીક્ષા માટે કુંડલી કેમ લેવાય છે ?
દીક્ષા માટે કુંડળી અને મુહૂર્ત જોવાનું શાસ્ત્રોમાં વિધાન છે, તે એટલા માટે કે મંદ સત્ત્વવાળાને મોહનીયનો આવેગ આવે ત્યારે શુભમુહૂર્ત વગેરેની સહાય હોય તો, ટકી રહેવાનો - મોહના ઉદયને નિષ્ફળ બનાવવાનો - પુરુષાર્થ કરવામાં ઉત્સાહ રહે. તીવ્ર સત્ત્વવાળાને આવી સહાયની અપેક્ષા નહિ. પૂર્વેના મહાપુરુષોમાં સત્ત્વ આવું પ્રબળ અને દીક્ષા આપનારા ય અતિશય જ્ઞાની, તેથી તેમને મહુર્ત જોવાની જરૂર નહિ. આવા મહાપુરુષો દીક્ષા લે ત્યારે ઉત્તમ મુહૂર્ત આપોઆપ આવી જ જાય. અત્યારે તો જીવોનું સત્ત્વ નબળું અને દીક્ષા આપનારાનું જ્ઞાન પણ મર્યાદિત, માટે કુંડળીની સહાય લેવી પડે. સાચો જાણકાર હોય તો વૈરાગ્યની તીવ્રતા, મનની મક્કમતા વગેરે ગુણો કેવા અને ક્યાં સુધી - તેનો ખ્યાલ મેળવી શકે. સંયમજીવનમાં બાધક બને તેવી શરીરાદિની મોટી તકલીફનો પણ સંભવ હોય તો જાણી શકે. સ્વભાવની ઉગ્રતા વગેરે દુર્ગણોનો ખ્યાલ આવી શકે. શ્રેષ્ઠ મુહૂર્ત કાઢી શકે. આ બધા માટે કુંડળી જોવાય તે બરાબર છે પણ આજે તો આવા જાણકાર ખાસ રહ્યા નથી. અને અડધું પડધું જાણનારા વહેમ નાંખે કે તમારી કુંડળીમાં દીક્ષા યોગ નથી, તે સાંભળીને ઘરે બેસી જનારા સત્ત્વ વગરના છે - એમ કહેવાય. સત્ત્વશાળી તો પૂછે કે કેવું તોફાન આવવાનું છે અને ક્યારે આવવાનું છે તે કહો તો તેનો સામનો કરવાની તૈયારી કરું. આજે તો કુંડળી સાચી કે ખોટી - તે ય નહિ સમજી શકનારા કુંડળી જુએ અને ફળાદેશ કરે. આવાના અભિપ્રાય ન લેવાય. જાણકારની વાત ધ્યાનમાં લેવાય. પણ, દીક્ષા લેનાર આ બધું - કુંડળી બતાવવાનું અને મુહૂર્ત કઢાવવાનું - પોતાને માથે લઈને ચાલે
