________________
તે ખોટું છે. આ બધી જવાબદારી તો ગુરને સોંપવાની હોય.ગુને યોગ્ય લાગે તેને પૂછે અને નિર્ણય લે. દીક્ષા લેતાં પહેલાં આવા સમર્પિત હોય તે જ પછી ય સમર્પિત રહી શકે. સત્વ પણ ન હોય અને સમર્પણભાવ પણ ન હોય તેવા માટે કોઈ યોગમાર્ગ નથી.
પવિત્યમ્ વૃયુષ્ય અને વવનાત્તત્ત્વચિન્તનમ્ આ બે પદોનો વિચાર કર્યા બાદ હવે મૈચાઢિસારમચનતમ્ આ પદ ઉપર થોડો વિચાર કરી લઈએ એટલે અધ્યાત્મયોગનું વર્ણન પૂરું થઈ જશે. ઉચિત વર્તન કરનાર અને આજ્ઞાનુસારી તત્ત્વચિંતન કરનારનું ચિત્ત મૈથ્યાદિભાવનાથી વાસિત હોવું જોઈએ. મૈત્યાદિ ભાવના હણાય અને ચિંતન કર્યા કરે તેના અધ્યાત્મમાં ધૂળ પડે. સકલ જીવોના હિતની ભાવના તે મૈત્રી ભાવના. અધિક ગુણોવાળાના ગુણોની અનુમોદના કરવી તે પ્રમોદભાવના. દુ:ખીના દુઃખને દૂર કરવાની ભાવના તે કરુણાભાવના. અને અયોગ્ય-અવિનીત જીવોની ઉપેક્ષા કરવી તે માધ્યસ્થભાવના. સકલ જીવના હિતની ભાવનાની વાત છે. હિત માટે ઔચિત્યપૂર્વક કામ કરવાનું. પોતાની - સાધુપણાની – પણ મર્યાદા મૂકીને સકલ જીવનું હિત કરવા માટે નીકળી નથી પડવાનું. મર્યાદામાં રહીને કામ કરવાનું. આજે તો સાધુપણા સુધી પહોંચેલામાં પણ આ મૈત્રી ભાવના અદશ્ય થઈ ગયેલી જોવાય છે. બધા જ જીવનું કલ્યાણ થાય - આવી ભાવનાવાળા પોતાના ગુરુ ભગવન્તને કે સહવર્તીને દુ:ખ કઈ રીતે પહોંચાડે છે - એ સમજાતું નથી. જે એકેન્દ્રિયની વેદના અવ્યક્ત છે તેને પણ દુ:ખ નહિ આપનારા જેની વેદના અભિવ્યક્ત છે એવા સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય ગુવદિજનની પણ ચિંતા ન કરે તો તેના ચિંતનને અધ્યાત્મ કઈ રીતે કહેવાય ? સકલ જીવની મૈત્રી ઈચ્છનારા ગુરુ ભગવન્તની મૈત્રી ન ઈચ્છે તો તે અધ્યાત્મયોગી થાય કઈ રીતે ? ગુરુભગવન્તનું હિત તો ન ચિંતવે - પણ ગુરુ ભગવન્તને દુ:ખ પહોંચાડે તેને અધ્યાત્મનો યોગ થાય ? જેની મૈત્રી ભાવના જ હણાઈ ગઈ છે - તેનું અધ્યાત્મ તો ગુમ જ થઈ ગયું છે - એમ સમજી લેવાનું. સાધુપણામાં આવીને પોતાના દોષો જેવાના બદલે બીજાના - ગુર્નાદિકના દોષો જોવાનું શરૂ કર્યું - એનું આ પરિણામ છે. આજે ગુરુભગવન્ત બધાને કેવા જોઈએ છે ? - ઉદાર અને ગંભીર ! આપણે ગમે તેવી ભૂલ કરીએ છતાં તેને ધ્યાનમાં જ ન લે તે ઉદાર અને કદાચ આપણી ભૂલ ધ્યાનમાં આવી પણ ગઈ તોય ક્યારેય આપણી આગળ કે બીજાની આગળ બોલે નહિ તે ગંભીર. આવા ગુરુભગવન્ત
લગભગ આજનાં સાધુસાધ્વીને જોઈએ છે - આવી પરિસ્થિતિમાં મૈત્રીભાવનાનો જન્મ પણ ક્યાંથી થાય ? જ્યાં સુધી કર્મનો યોગ છે ત્યાં સુધી ભૂલ તો થવાની જ છે. આપણી પણ થવાની અને ગુરભગવન્તની પણ થવાની. છતાં ભગવાનના શાસનની આ રીત જ છે કે ગુરુભગવન્તના દોષો આપણે જોવા પણ નહિ. અને આપણા દોષો ગુરુભગવન્ત જાએ પણ ખરા અને બતાવે પણ ખરા. ગુરુભગવન્તને આટલો અધિકાર આપવાની તૈયારી ન હોય તેવાએ સાધુપણામાં ન આવવું. દીક્ષા લીધેલાની વાત તો જવા દો, આજે તો દીક્ષાર્થી મુમુક્ષ તરીકે ય સાથે ફરનારો અયોગ્ય હોય તો ગુરુના અને અન્યોના દોષો જોયા કરે. પોતાની યોગ્યતા કેળવવાને બદલે બીજાની યોગ્યતા તપાસતો થઈ જાય. આવાને મુમુક્ષ તરીકે લાંબો વખત સાથે ન રખાય. બીજી રીતે યોગ્યતા લાગે તો દીક્ષા અપાય, નહિ તો પાછો ઘરે મોકલાય, પણ સાથે તો ન ફેરવાય. ભગવાનના સાધુ શાસનને જોનારા હોય, શિષ્યને જોનારા નહિ. જેને શાસન પ્રિય હોય તે અયોગ્યને સાધુપણામાં ન ઘાલે. કદાચ દીક્ષા લીધા પછી તેવા પ્રકારની અયોગ્યતા જણાય તોય તેવાને શાસનમાં ન રાખતા ઘરે મોકલે. શાસનને પામેલા શ્રાવકની પણ ઈચ્છા એ જ હોય કે પોતાનો છોકરો આજ્ઞા મુજબ દીક્ષા પાળે તો ઠીક, નહિ તો તેને પણ ઘરે લઈ આવવાની તૈયારી હોય. પોતાના નાક ખાતર શાસનનું નુકસાન વહોરી લેવા તે રાજી ન હોય. પોતાના આત્માનું અને ભગવાનના શાસનનું હિત જેને હૈયે વસ્યું હોય તે જ સાચી મૈત્રી ભાવના પામી શકે. આજે શિષ્યોની મૈત્રી ભાવના નારા પામવા માંડી છે તેના યોગ ગુરુભગવન્તને ઉપેક્ષા ભાવના ભાવવાનો વખત આવ્યો છે. આવી વિષમપરિસ્થિતિમાંથી બહાર નીકળવું હશે તો મૈથ્યાદિ ભાવનાથી ભાવિત થયા વિના બીજો કોઈ ઉપાય નથી. અને મૈત્રીભાવના માટે પોતાની અનુકૂળતાની ચિંતા છોડી, પોતાના આત્માના હિતની ચિંતા કરવાની જરૂર છે.
આ રીતે ભગવાનના શાસનના તત્ત્વનું ચિંતન કરવું, સ્વોચિત આચારમાં સ્થિર થવું અને મૈથ્યાદિભાવનાથી વાસિત અંતકરણવાળા બનવું - એ જ અધ્યાત્મ યોગ પામવાનો ઉપાય છે. આવા પ્રકારનો અધ્યાત્મયોગ પામ્યા પછી ભાવનાયોગ કઈ રીતે પ્રગટ થાય છે તે જણાવવા માટે અધ્યાત્મયોગનું ફળ ૩૫૯મી ગાથામાં જણાવે છે
अत: पापक्षयः सत्त्वं, शीलं ज्ञानं च शाश्वतम् । तथानुभवसंसिद्धममृतं ह्यद एव तु ।।३५९।।
