________________
આ અધ્યાત્મના કારણે જ્ઞાનાવરણીયાદિ ક્લષ્ટ કર્મનો પ્રલય થાય છે.વીર્યના ઉત્કર્ષસ્વરૂપ સત્ત્વ પ્રગટે છે. ચિત્તની સમાધિ સ્વરૂપ શીલપ્રાપ્તિ થાય છે. શુદ્ધરત્નની કાંતિજેવું અપ્રતિપાતી એવું વસ્તુના અવબોધસ્વરૂપ જ્ઞાન થાય છે તેમ જ અત્યન્તદારુણ એવા મોહરૂપી વિષના વિકારનું નિરાકરણ કરનાર હોવાથી આ અધ્યાત્મ જ અનુભવસિદ્ધ એવું અમૃત છે.
અધ્યાત્મયોગના કારણે પાપનો ક્ષય થાય છે અને અમૃતાવસ્થા પ્રાપ્ત થાય છે. અહીં અમૃતાવસ્થા એટલે મરણના અભાવવાળી અવસ્થા નહિ, પરંતુ મરણના ભય વગરની અવસ્થા - આવો અર્થ કરવો. જે પાપ કરે તેને મૃત્યુનો ભય હોય. જે પાપ કરતો નથી તેને મરણથી ડરવાનું કોઈ કારણ જ નથી. જેને પાપનો ભય ન હોય તે મરણથી ડર્યા કરે. જેને પાપનો ભય પેદા થયો હોય તેને મરણનો ભય ન હોય, મરણના કારણનો ભય હોય. મરણાવસ્થાનું કારણ આ સંસાર છે. અધ્યાત્મના કારણે રાગદ્વેષની પરિણતિ રૂપ સંસાર ટળ્યો તેથી મરણનો ભય પણ ટળી ગયો. જેનું કારણ ટળી ગયું તે કાર્ય પણ ટળી ગયું - સમજવું.
આ રીતે પાપક્ષય, સત્ત્વ, શીલ, શાસ્ત્રજ્ઞાન આદિના યોગે મજબૂત થયેલો અધ્યાત્મ ભાવનાને કઈ રીતે લાવી આપે છે તે જણાવે છે
अभ्यासोऽस्यैव विज्ञेयः प्रत्यहं वृद्धिसङ्गतः । મન:સમાધિસંયુ :,પીન:પુયેન ભાવના રૂ૬૦ના
ચિત્તવૃત્તિના નિરોધ સ્વરૂપ મનની સમાધિપૂર્વક, દિવસે દિવસે વૃદ્ધિને પામતો વારંવાર કરેલો આ અધ્યાત્મયોગનો અભ્યાસ જ ભાવના તરીકે જાણવો.
જે ભાવનાનું કારણ બને છે તે જ અધ્યાત્મયોગ કહેવાય. અધ્યાત્મ એ કારણ સ્વરૂપ યોગ છે. જેઓ કારણસ્વરૂપ યોગને પણ યોગ તરીકે સ્વીકારે તેઓ જ અધ્યાત્માદિને યોગ તરીકે માની શકે. જેઓ કારણસ્વરૂપ યોગને યોગ નથી માનતા, તેઓને તો કેવલ વૃત્તિસંક્ષયને જ યોગ માનવો પડશે. અહીં કારણસ્વરૂપ યોગને યોગ માનીને અધ્યાત્માદિને યોગ તરીકે જણાવ્યા છે. જીવાદિ તત્ત્વોનું આજ્ઞાનુસારી ચિંતન એક વાર કર્યા પછી તે વારંવાર કરવાનું મન થાય તો જ ભાવના આવે. જો ભાવના ન આવે તો અધ્યાત્મમાં એકવારના ચિંતનમાં બનાવટ આવવા માંડી છે - એમ સમજી લેવું. અધ્યાત્મ અને ભાવનાના વિષય
એક જ હોય છે. ફરક માત્ર એટલો હોય છે કે અધ્યાત્મમાં એ વિષયનું એક વાર ચિંતન હોય છે. જ્યારે ભાવનામાં અધ્યાત્મના વિષયનું વારંવાર ચિંતન હોય છે. ત્યાર બાદ ભાવનામાં જે વિવિધ વિષયો હતા, તેમાંના એક જ વિષયમાં સ્થિર ચિંતન કરવું તેનું નામ ધ્યાન. આ અધ્યાત્મ, ભાવના, ધ્યાન અંશે અંશે પહેલે ગુણઠાણે તેમ જ ચોથે ગુણઠાણે પ્રાપ્ત કરી લેવાના. પોતાની કક્ષા મુજબ સાધુધર્મની પરિભાવના કરતાં કરતાં જ આ બધું પૂરું કરી લેવાનું. વર્તમાનમાં મોટેભાગે સાધુધર્મની પરિભાવના કરતી વખતે કષ્ટ વેઠવાનું કે સુખશીલતા છોડવાનું કોઈ લક્ષ્ય હોતું નથી. અનુકૂળતા કઈ રીતે મેળવવી અને પ્રતિકૂળતા કઈ રીતે એવા ટાળવી એનો અભ્યાસ સાધુધર્મની પરિભાવનામાંથી જ પાડવા માંડે અમારા આજના મુમુક્ષુઓ છે. આવા મુમુક્ષુઓ પહેલેથી જ આવા સંસ્કાર લઈને સાધુપણામાં આવે તો તેમનો નિસ્તાર ક્યાંથી થાય ? પૂ. આચાર્યભગવન્તે કહ્યું હતું કે મુમુક્ષુપણામાં રહેલાને ૧૦,૦૦૦ ગાથા કંઠસ્થ કરાવે અને છ મહિના સુધી
લાગલગાટ આયંબિલ કરાવે પછી જો તેને દીક્ષા આપવામાં આવે તો એવા દીક્ષિતો પોતાનું કલ્યાણ સાધવા સાથે અનેકોને આદર્શભૂત બની રહે. આચાર્યભગવન્તની આવી ઉત્તમકોટિની સલાહ જો સાધુસાધ્વીએ માની હોત તો આજે આ દશા ન હોત. આવા પ્રકારની સાધુધર્મની પરિભાવના કર્યા વિના જ જેઓ સાધુપણામાં આવી ગયા છે, તેઓ પણ જો દસ હજાર ગાથા કંઠસ્થ કરવા માટે પ્રયત્ન કરે તો આજે ય ઘણા દોષોથી બચી શકાય એવું છે. આવા પ્રકારનો પ્રયત્ન કરો કે ન કરો – પરંતુ જેઓ આ વાતને ફેંકી દેવા જેવી માને તેઓ સાધુપણામાંથી ફેંકાઈ જવાના. આ બધી વાત તો તેને માટે ચાલે છે કે જેને ચારિત્રમોહનીય તોડવું છે. જેને ચારિત્રમોહનીય તોડવું છે તેને જ્ઞાનની રુચિ પેદા કર્યા વિના નહિ ચાલે. સાધુપણાની પ્રાપ્તિ માટે કે સ્થિરતા માટે જ્ઞાનરુચ એ અમોઘ સાધન છે. જ્ઞાનની રુચિ ન હોય તેને સાધુપણાનો સ્વાદ ન આવે. અમૃત લીધા વિના મીઠાશનો સ્વાદ ક્યાંથી આવે ? જ્ઞાન પ્રત્યેની નફરત, ચારિત્ર પ્રત્યેની નફરતમાં જ પરિણમે છે. આથી જ્ઞાનની નફરતવાળો જ્ઞાનાવરણીય કર્મની સાથે ચારિત્રમોહનીય આગળ વધીને મિથ્યાત્વમોહનીય પણ બાંધે છે. જ્ઞાનની રુચિ વિના સાધુપણામાં પંદર કલાકનો સ્વાધ્યાય શક્ય નહિ બને. આ રુચિ પેદા કર્યા વિના જ સાધુપણામાં પેસી ગયેલા, સ્વાધ્યાયનો ભોગ ન લે તો બીજાં કરે પણ શું ? જે જ્ઞાનને શાસ્ત્રકારો અમૃતની ઉપમા આપે છે તે જ્ઞાનામૃત પણ જેને
