________________
કર્મને લાત મારે તે સાધક. સાધક તો ચારે બાજુ ધ્યાન રાખે. કર્મનો ઉદય થાય એ પહેલાંથી જ તે સાવધ હોય. પૈસા લેતી વખતે અપ્રમત્તપણે વર્તનારો લીધા પછી પ્રમાદ સેવે તો પૈસો રહે કે જાય ? પ્રમાદના યોગે પતન થયું - એવું બોલવાનો વખત તો પ્રમાદી માણસને આવે. પ્રમાદના સંયોગોમાં પણ પતન ન થવા દેવું - એ પુરષાર્થનું ફળ છે. પુરુષાર્થને આગળ કરે – એવાનું જ અધ્યાત્મમાર્ગમાં કામ છે. કર્મના ભરોસે રહેનારનો અધ્યાત્મયોગ પોલો જ રહેવાનો અને અધ્યાત્મયોગ જો પોલો હશે, ઔદયિકભાવનો હશે તો આગળનું બધું જ પોલું રહેવાનું.
સવ એવું પણ અધ્યાત્મ સાચા અધ્યાત્મનું કારણ બને ને ?
ક્યારે બને ? પોતાનું સ્વરૂપ બદલે તો કે કાયમ રાખીને બને ? માટી માટીરૂપે રહે અને ઘડો થાય - એવું બને ? માટી પોતાનો આકાર છોડે તો જ તે ઘડાનું કારણ બને છે. તેમ ઔદયિકભાવની દીક્ષા પણ યોપશમભાવનું કારણ બને, પણ કયારે ? ઔદયિકભાવનો આકાર બદલાય તો ને ? સારી વસ્તુ પણ પુણ્યના યોગે મળી ગયા પછી તેને ઉપયોગમાં લઈએ તો કામ લાગે. ભલે ઔદયિકભાવની દીક્ષા મળી, પણ દીક્ષા ગમે છે ખરી ? જો દીક્ષા ગમી જશે તો તેને ક્ષયોપશમભાવની બનાવવાનું મન થશે. તારક સામગ્રી મળે પુણ્યના યોગે, પણ એ ગમે ક્ષયોપશમભાવના યોગે. સમવસરણનું પગથિયું ચઢવા મળે પુણ્યથી, પરન્તુ સમવસરણમાં અપાયેલી દેશના ગમે ક્ષયો પરામભાવથી. માત્ર પુણ્યથી નિસ્તાર નથી થતો, સાથે આરાધના કરવાનું મન પણ જોઈએ. તારક સામગ્રીનો ઉપયોગ આરાધના કરવામાં કરવાના બદલે આશાતના કરવામાં કરે તો એ પુણ્ય મહાપાપસ્વરૂપ છે. અરિહન્તપરમાત્માની આશાતના ખરાબમાં ખરાબ થવાની હોય તો તે માટે જન્મ જૈનકુળમાં જ મળવાનો. ધર્મ માટે અનુકૂળ સામગ્રી આપે, એટલા પૂરતું જ પુણ્ય ઉપાદેય છે.
આપણી પાસે પુણ્યની તો કોઈ કમીના નથી. આ કાળમાં જેટલી પણ આરાધના શક્ય છે તે કરી શકીએ એવું આપણું પુણ્ય છે. હવે આરાધના કરવાનું મન કેટલું છે એ તપાસવાની જરૂર છે. આપણે ક્યાં ઊભા છીએ – એ તો આપણે પોતે જ નક્કી કરવું પડશે. પોતાની અવસ્થાનું ભાન ન હોય તેવાઓ ક્યારે પણ ધર્મમાર્ગે જઈ ન શકે. અધ્યાત્મની વાતો કરનારા આજે અધ્યાત્મના માર્ગે નથી રહ્યા. આગળ વધીને ‘અધ્યાત્મના માર્ગે નથી’ એનું દુઃખ પણ નથી - આવી
વિષમ અવસ્થામાં અધ્યાત્મની ભૂમિકા પણ કયાંથી સંભવે ? પોતાની ભૂમિકાને ન જાણે તે ગમે તેટલો અધ્યાત્મનો દેખાવ કરે તોય અધ્યાત્મની ભૂમિકામાં ન આવી શકે. આપણી જાતને તપાસીએ તો આપણો અધ્યાત્મ બનાવટી છે - આ વસ્તુ પ્રામાણિકપણે સ્વીકાર્યા વગર નહિ ચાલે. આપણી ભૂલને ભૂલ તરીકે સ્વીકારવી – આ જ મોટામાં મોટો ગુણનો પાયો છે. શાસ્ત્રમાં પણ કહ્યું છે કે ગુર્નાદિક ખોટી ભૂલ બતાવે તોય એક વાર તહત્તિ કરીને ઊભા થઈ જવાનું. જે એ વખતે દલીલ કરવા બેસે તો તેવાની લાયકાત પરખાઈ જાય. લાયકાત પરખાયા પછી બાહ્યથી ગુરુભગવન્ત પાસે કદાચ રહી જાય, પણ હૈયામાંથી તો સ્થાન જતું જ રહે. સાહેબ પણ કહેતા કે મુમુક્ષને ખોટી ભૂલ બતાવીને તેની પરીક્ષા કરવાની. આજે અમે તો મુમુક્ષની એક જ પરીક્ષા રાખી છે કે – ‘મારી પ્રત્યે એને સદ્ભાવ છે કે નહિ” - એ જોવાનું. બોલવાનું કે ‘ગુરુ પ્રત્યે સદ્ભાવ છે કે નહિ” પણ મનમાં તો સમજી લેવાનું કે ‘ગુરનું માને” એટલે કે મારું માને', આ બધાં લક્ષણ અધ્યાત્મની રુચિના અભાવનાં છે. આમાં ન તો દીક્ષા લેનારને અધ્યાત્મની રુચિ છે કે ન તો આપનારને ! અધ્યાત્મયોગમાં જ આટલી મુસીબત હોય તો ભાવનાયોગની શી વાત કરવી ? અધ્યાત્મયોગનો પ્રેમ કોઈ પણ સંયોગોમાં જગાડ્યા વિના નહિ ચાલે. એક વાર અધ્યાત્મ ગમ્યા પછી કોઈની તાકાત નથી કે ભાવનાયોગમાં જતાં રોકે. એવી પણ મુમુક્ષુઓ હતી કે ખાખરા વણતાં ગાથા ગોખે. અધ્યાત્મનો પ્રેમ હોય તેને જ આ સમજાય. જ્યારે અમારે ત્યાં એવા પણ છે કે જેને ગોખતાં ગોખતાં ખાખરા યાદ આવે... કાંઈ સમજાય છે ?
સવ એકસાથે બે ઉપયોગ રહે ?,
અધ્યાત્મનો પ્રેમ કોને કહેવાય એ તમને ખબર જ નથી. એકસાથે બે ઉપયોગ ન રહે એ તો બરાબર છે. એકસાથે એટલે કે એક સમયમાં બે ઉપયોગ ન હોય, પરન્તુ એક અંતર્મુહૂર્તમાં કેટલા ઉપયોગ હોય ? ખાખરા વણવાની ક્રિયા અંતર્મુહૂર્તની કે સમયની ? ગાથા કરવાની ક્રિયા અંતર્મુહૂર્તની કે સમયની ? અંતર્મહત્તમાં બે ઉપયોગ રહે કે નહિ ? અને એ અંતર્મુહૂર્તના પાછા કેટલા ભેદ - તે જાણો છો ? એક ક્રોડપૂર્વમાં અનેક વાર સાતમે ગુણઠાણે અંતર્મુહુર્ત માટે જાય છતાં ક્રોડપૂર્વના ચારિત્રપર્યાયમાં સાતમાં ગુણઠાણાનો કાળ બધો મળીને ય અંતર્મુહુર્તનો જ ગણાય. એમ ઉપયોગ ગાથામાં વધારે છે અને ખાખરા વણવાની ક્રિયામાં અલ્પ છે. સમ્યગ્દષ્ટિનું ચિત્ત મોક્ષમાં અને શરીર સંસારમાં... એમ
