________________
સ્યાદ્વાદના નામે તાત્વિક પક્ષપાતનો છેદ ઉડાવનારા ખરેખર સ્વાવાદના સ્વરૂપના જ અજાણ છે. એક વસ્તુમાં અનન્તા ધર્મો સ્વીકારવા એનો અર્થ એ નથી કે તે પ્રત્યેક ધર્મો વસ્તુમાં ફાવે તે રીતે ઘટાડવા. જે ધર્મ જે વસ્તુમાં જે અપેક્ષાએ ઘટતો હોય, તે જ અપેક્ષાએ તેમાં તે ધર્મ ઘટાવાય, ભિન્ન અપેક્ષાએ પણ એ ધર્મ માનવો - એ તો વસ્તુનો જ છેદ ઉડાડવા જેવું છે. એક જ વ્યક્તિને કોઈકના કાકા તરીકે પણ અને કોઈકના મામા તરીકે પણ જણાવનારો, ‘જે, જેના કાકા છે, તે તેના જ મામા પણ છે” આવું કહેવાનું સાહસ નથી કરતો. જ્યારે અહીં તત્વરૂપે તત્ત્વને એકાન્ત માનવાના બદલે તેના સ્વીકારમાં પણ સ્યાદ્વાદને વચ્ચે લાવનારા સાહસિકો (!) છે. વસ્તુ સત્ પણ છે અને અસત્ પણ છે – તેમાં વાંધો નથી, પરંતુ વસ્તુ સ્વરૂપે સત્ પણ છે અને અસત્ પણ છે - આ પ્રમાણે બોલવું માનવું એ તો સ્વાવાદના નામે સ્યાદ્વાદનો જ ઉપહાસ કરવા જેવું છે. સ્વ-દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની અપેક્ષાએ વસ્તુ સત જ છે અને પરદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવની અપેક્ષાએ જ વસ્તુ અસત જ છે- આવું જે માને તે જ સ્યાદવાદનો જ્ઞાતા છે. સ્થાવાદી જ એવકારનો (જકારનો) સાચો પ્રયોગ કરી શકે છે. સ્ત્રાવાદી જે રીતે એવકારના યથાસ્થિત પ્રયોગ દ્વારા વસ્તુસ્વરૂપનું નક્કર નિરૂપણ કરી શકે છે, તેવું નિરૂપણ કરવાનું સામર્થ્ય એકાન્તવાદીઓમાં તો નથી જ પરંતુ સ્યાદ્વાદના નામે વાત કરનારા આવકારના વિરોધીઓમાં પણ નથી. જે પોલા હોય તેને એવકારની સાથે વેર હોય. જે નક્કર હોય તે કદી એવકારથી ન ગભરાય. આંખના નિષ્ણાત કહે કે ‘તમને ઝામર પણ હોઈ શકે અને મોતિયો પણ હોઈ શકે.' તો તે સ્યાદ્વાદી કહેવાય, મધ્યસ્થ કહેવાય કે હજામ ?! જે ચોક્કસ નિદાન કરે તે ડૉકટર કે પ(પણ)થી નિદાન કરે છે ? રોગીને ‘રોગ હોય પણ ખરો ને ન પણ હોય’ આવું નિદાન કરનારા ડૉકટરનું દવાખાનું કેટલા દિવસ ચાલે ? તમે તેવા ડૉકટરનું પગથિયું પણ ચઢો ? અમારે
ત્યાં તો આવા સ્યાદ્વાદીઓને માનનારા મધ્યસ્થોનો તોટો નથી. કારણ કે જેટલી ચિંતા શરીરની છે તેટલી ચિંતા તત્વ પામવા માટે નથી, એટલે બધું ચાલ્યા કરે છે. શરીરની ચિંતા છે તો જેમ તે તે રોગના નિષ્ણાતોને ગમે ત્યાંથી ગમે તે રીતે ખોળી કાઢો છો તેમ આત્માની ચિંતા જાગે તો તત્ત્વના નિષ્ણાતને ઓળખવાનું શીખવવું ન પડે. તત્ત્વ ન સમજાય ત્યાં સુધી મધ્યસ્થ રહેવું - એ સાચું. પરંતુ તત્ત્વ જ પામવું છે' એવો તો આગ્રહ હોવો જોઈએ કે નહિ ?
તત્ત્વ એક સ્થાને હોય કે દરેક ઠેકાણે ? વિવાદાસ્પદ પક્ષોમાં પણ, સત્ય ઉભય પક્ષે હોય કે એક પક્ષે ?
સવ કંઈક ને કંઈક ગુણ તો દરેક સ્થાને હોય ને ?
ગુણ બધે ન હોય. ગુણ તો માત્ર ભગવાનની આજ્ઞામાં જ હોય. જ્યાં ભગવાનની આજ્ઞા ન હોય ત્યાંનો દેખીતો ગુણ પણ ગુણાભાસ છે. ભગવાનની આજ્ઞામાં જ બધા ગુણો સમાયેલા છે. ભગવાનની આજ્ઞાનો બાધ આવે એવા ગુણમાં ગુણપણું જ રહેતું નથી. ભગવાનની આજ્ઞા એ જ પરમતત્ત્વ છે. એ તત્ત્વ ન સમજાતું હોય એને સમજાવવાની અમારી તૈયારી છે. જિજ્ઞાસાપૂર્વક સાંભળે, અજ્ઞાન દૂર કરવા ભણે અને સમજવા માટે પ્રયત્ન કરે તે તાત્વિક પક્ષપાતી બન્યા વગર ન રહે. એવાઓને સંભળાવવાની, ભણાવવાની અને સમજાવવાની તૈયારી છે. પણ જે માત્ર કુતૂહલ ખાતર સાંભળતા હોય, વિદ્વાન કહેવડાવવા માટે ભણતા હોય અને સમજ્યા વગર વાતને કાપવા માટે પ્રયત્ન કરતા હોય તેવાઓને ઉતારવાની પણ તૈયારી છે.
સવ સાહેબ ! આ કાળમાં તાત્ત્વિક પક્ષપાતનો આગ્રહ રાખવાથી સંઘના-સમુદાયના ભાગલા પડે છે - તો શું કરવું ?
તાત્વિક પક્ષપાતથી ભાગલા ન પડે. તત્ત્વ કડવું લાગે તેવાઓ ભાગલા પાડે. એવા ભાગલા પડે - એની ચિંતા નહિ. સત્યનો પક્ષ કરવાના કારણે અસત્યનો પક્ષ જુદો પડવાનો જ. આ ભાગલા આજના નથી, ભગવાનના વખતથી ચાલે છે. ભગવાને પોતાના જમાઈ અને પોતાના શિષ્ય એવા જમાલિને કેટલાની સાથે જાદો કર્યો ? જમાઈ ને દીકરી બેય સામા પક્ષમાં હતા છતાં ભગવાને સુલેહ કરી કે ભાગલા રાખ્યા ? આ બધું કેમ વિચારતા નથી ? એથીય આગળ વધો. ગુણસ્થાનકના ભેદ કોણે પાડ્યા ? અમે પાડ્યા કે શાસ્ત્રકારોએ ? એ ભાગલા અનાદિના છે કે આજના ? એમાં તાત્ત્વિક અને અતાત્વિકને ભેગા રાખ્યા છે કે જુદા ? ગુણઠાણાના ભેદમાં તો કોઈ મતભેદ નથી ને ?
સ૦ ગુણઠાણાના ભેદ તો માન્ય છે પણ આ તો એક જ ગુણઠાણે રહેલામાં મતભેદ છે - એનો નિકાલ શી રીતે લાવવો ?
એક જ ગુણઠાણે રહેલાના પરિણામમાં ભેદ હોઈ શકે, માન્યતામાં ભેદ ન હોય. માન્યતાનો ભેદ તો ગુણઠાણાના ભેદને આભારી છે. અસલમાં તો આ વિવાદ
