Yogbindu Vachna

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious

Page 8

પરમાત્માના શાસનમાં જ મોક્ષ મળે છે' - એટલું માનીને શાંતિથી બેસી રહ્યું નહિ ચાલે. તેનાથી એક ડગલું આગળ વધવું છે. વીતરાગ પરમાત્માના શાસનમાં પણ મોક્ષ ત્યારે મળે કે જ્યારે પુણ્યથી મળેલું સુખ પણ ભયંકર લાગે. સંસારમાં સુખ છે માટે સંસાર છૂટતો નથી - એવું નથી. મળેલા સુખમાં સંતોષ માની બેઠા માટે સંસાર છૂટતો નથી. તમારી કે અમારી બધાની આ જ હાલત છે. બધાનો પોતપોતાનો માની લીધેલો સંસાર જુદો જાદો છે પણ એ સંસારમાં સંતોષને અનુભવવાનું કામ માત્ર બધા કરે છે. દરેક પોતપોતાની કક્ષા મુજબના સંસારમાં આનંદને અનુભવે છે. નાનાં બાળકોને રમવા-ખાવા મળી જાય ને માબાપ કાંઈ બોલે નહિ તો હસતાં-રમતાં ફરે. કુમારોનો સંસાર એટલે ઈચ્છા મુજબ ખીસાખર્ચ મળી જય ને મિત્રો સાથે ફરવા મળે તો એમને સ્વર્ગનું સુખ મળ્યું સમજો ! યુવાનોનો સંસાર એટલે મા-બાપ એકવાર પરણાવી દે અને ધંધો ગોઠવાઈ જાય એટલે પછી આખી દુનિયા ઝખ મારે છે ! પ્રૌઢોનો સંસાર એટલે બજારમાં ચાર માણસ તેમની સલાહ લેવા આવે, ઘરમાં બધા પૂછીને કામ કરે એટલે એમનું જીવતર સફળ ! ને વૃદ્ધોનો સંસાર એટલે કોઈ એમની વાતો સાંભળનાર મળી રહે તો એ રાજી. અમારે ત્યાં પણ કક્ષા મુજબનો સંસાર ગોઠવાયેલો છે. નવાં સાધુ-સાધ્વીનો સંસાર જુદો, જૂનાં સાધુ-સાધ્વીઓનો સંસાર જુદો, સ્થવિરોનો સંસાર જાદો, આચાર્યોનો સંસાર જુદો યાવત્ ગચ્છાધિપતિઓનો સંસાર પણ જુદો ! ભક્ત-ભક્તાણીની અવરજવર ચાલુ રહે, શિષ્ય પરિવાર તૈયાર થઈ જાય, માનસન્માન મળ્યા કરે અને કોઈ તેમની ટીકા-ટીપ્પણ કરે નહિ - તો તો તેઓ અહીં જ “મોક્ષના સુખ’નો અનુભવ કરે ! એ જ એમનો સંસાર અને એ જ એમનો મોક્ષ !! આવા સંસારમાં સંતોષનો અનુભવ કરનારા મોક્ષના સ્વરૂપને શા માટે યાદ કરે ? આથી જ શાસ્ત્રકારોએ મોક્ષનું સ્વરૂપ સમજાવતાં પહેલાં સંસારનું સ્વરૂપ સમજાવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. બધા જ ભગવાનની દેશના ‘અસારોડયું સંસાર:' થી શરૂ થાય છે. આ સંસારમાં જે કાંઈ પણ સારભૂત હોત તો સર્વજ્ઞ એવા ભગવાન કીધા વગર ન રહેત. જે વસ્તુ દુનિયામાં નથી એ વસ્તુ કહે એ જ્ઞાની નથી. સર્વજ્ઞ ભગવંતો ફરમાવે છે કે આ સંસારનું સુખ ઉત્પત્તિવાળું અને વિનાશવાળું છે. સંસારના સુખની આદિ પણ છે અને અંત પણ છે માટે જ એ સુખ ઈચ્છવાજેવું નથી. જ્યારે આત્માના સુખની આદિ પણ નથી અને અન્ત પણ નથી. મોક્ષનું સુખ આદ્યન્તવિનિમુક્ત છે. તેથી સંસારી જીવો
મોક્ષસુખની સાધના શરૂ કરતાં પહેલાં સંસારનાં સુખની સાધનાથી પાછા ફરે એ માટે જ્ઞાની ભગવંતોનો ઉપદેશ છે. આ ઉપદેશને ઝીલવા માટે સંસારના સ્વરૂપનું પરિભાવન કરવાની જરૂર છે. ભગવાનના કે ગુરુના નામની માળા ગણનારા મળે, પરંતુ ભગવાનના કે ગુરના વચનની નવકારવાળી ગણનારા કેટલા મળે ? ‘અસારડવું સંસાર:' ની નવકારવાળી ગણે તો સુખની આસક્તિ ઘટયા વગર ન રહે. સંસારના સ્વરૂપનું ભાન થાય તો મોક્ષની ઉપાદેયતા સમજ્યા વગર ન રહે. સંસારની ભયંકરતા સમજાય ત્યારથી સંયમની સાધનાનું મંડાણ થાય છે. આ સંસારમાં ગમે તેટલી સુખીમાં સુખી અવસ્થા મળે એ અવસ્થાનો એક દિવસ અન્ત આવવાનો જ છે. માટે જ એવા સુખ માટે પુરુષાર્થ કરવો એ બુદ્ધિમાનોનું લક્ષણ નથી. શાલિભદ્રજીનું સુખ કેવું હતું ? પુણ્યાનુબંધી પુણ્યના ઉદયથી મળેલું, આસક્તિ ન કરાવે એવું, મરતાં સુધી ન છોડે તોપણ દુર્ગતિ ન થાય એવું. છતાંય એ સુખને ભગવાને ભૂંડું કહ્યું કે ઉપાદેય તરીકે જણાવ્યું ? શાલિભદ્રજી પોતે પણ એ સુખને વળગી રહ્યા કે એ સુખને છોડીને ચાલી નીકળ્યા ? સુખ ધર્મથી જ મળે છે છતાંય શાસકારોએ ધર્મને જ ઉપાદેય તરીકે જણાવ્યો છે, સુખને ક્યારે પણ ઉપાદેયકોટિનું જણાવ્યું નથી. મોક્ષની સાધના માટે કરાતા ધર્મને શીતલ ચંદનની ઉપમા આપનારા અનન્તજ્ઞાનીભગવન્તો એ ધર્મથી બંધાતા પુણ્યને, એ ધર્મથી મળતા સુખના ભોગવટાને અમિની ઉપમા આપે છે. શીતલતા આપનારા ચંદનના કાષ્ઠથી ઉત્પન્ન થયેલો અગ્નિ જેમ બાળવાનું જ કામ કરે છે પણ શીતલતા નથી આપતો અને એ અમિથી અળગા જ રહેવું પડે, તેમ ધર્મથી મળેલું સુખ સાધક આત્માને અગ્નિ જેવું અનિષ્ટ લાગે છે અને આથી જ એ આત્માઓ અગ્નિની જેમ એ સુખથી અળગા જ રહેતા હોય છે.
સવ ધર્મથી જે સુખ મળે છે એ સુખ પણ છોડી દેવાનું હોય તો પછી સુખ માણવાનું ક્યારે ?
જ્યાં સુધી સુખ ઉપર જ નજર ઠરેલી છે ત્યાં સુધી આવો જ વિચાર આવવાનો ! વીતરાગ પરમાત્માની આજ્ઞા મુજબ ધર્મ કરનારાની સંભાળ તો ધર્મ પોતે જ રાખે, ઊંચામાં ઊંચું સુખ આપે ને લેપાવા પણ ન દે. તમને મળેલા સુખમાં જે આસક્તિ પડી હોય તો માનજે કે તમારો ધર્મ આજ્ઞા મુજબનો ન હતો માટે જ ધર્મે તમારી સંભાળ ન લીધી. ધર્મથી મળેલા સુખને માણવાનું મન હશે ત્યાં સુધી ધર્મ આજ્ઞા મુજબ થવાનો જ નથી. આજ્ઞા મુજબનો ધર્મ