________________
રહીને ધર્મ કરવાની ભાવનાવાળા છે. ભગવાનનો શ્રાવક તો રહેવું પડે માટે ઘરમાં રહ્યો હોય, સુખને વળગી રહેવા માટે નહિ, સુખથી છૂટી નથી શકાતું માટે રહ્યો હોય, સુખને છોડવું નથી માટે નહિ. એ સુખને છોડીને સાધુપણામાં જવા માટે જ ગૃહસ્થપણામાં ધર્મ કરે છે. ગૃહસ્થાવાસમાં મળેલું સુખ જવાના સ્વભાવવાળું છે - એ, સતત તેના ધ્યાનમાં જ હોય.
સ૦ સાહેબ ! અમે તો આજ સુધીમાં ઘણાને મરતાં સુધી શ્રીમંત જોયા છે !
મરતાં સુધી શ્રીમંત રહ્યો એ જોનારા; શ્રીમંતને પણ મરવું પડ્યું એ કેમ નથી જોતા ? આ કેવા પ્રકારની દષ્ટિ છે એ સમજાતું નથી. ખરેખર ! સુખની લાલચ અને સુખનો સંતોષ સૌથી પહેલાં બુદ્ધિને બુઠ્ઠી બનાવવાનું કામ કરે છે. મળેલી બુદ્ધિનો થોડો પણ ઉપયોગ કરવો હોય તો મરતાં સુધી શ્રીમંત હતો એ નથી જોવું પરંતુ શ્રીમંત પણ મર્યો એ જોવું છે. લાઠી ન જાઓ અને માત્ર રોટલો જોયા કરે એ તો કૂતરાની જાત કહેવાય. શાસ્ત્રકારો આવું પશુપણું ટાળવાના ઉપાયો બતાવ્યા કરે અને આપણે તેમના વચનની ઉપેક્ષા કર્યા કરીએ તો આપણો વિસ્તાર કઈ રીતે થાય ? આ અવસ્થામાંથી બહાર નીકળવા માટે ખરેખર દષ્ટિ બદલવાની જરૂર છે. એ દષ્ટિ બદલવા માટે સંસારના સ્વરૂપનું પરિભાવન કરવાનું છે. એક વાર આ દષ્ટિ કરી, પછી તો ગમે તે અવસ્થામાં રહીને ધર્મ કરે તોય એ ધર્મ કલ્યાણ કર્યા વગર ન રહે. શ્રાવકનો ગૃહસ્થપણામાં કરેલો ધર્મ પણ તેને સાધુપણામાં પહોંચાડે છે, એનું કારણ જ એ છે કે તેને ગૃહસ્થપણામાં રહેવાની ભાવના નથી. માટે જ આપણે સમજાવવું છે કે ધર્મ કરવાની ભાવના સારી હોવા છતાં ગૃહસ્થપણામાં રહેવાની ભાવના એટલે કે ગૃહસ્થપણામાં રહીને ધર્મ કરવાની ભાવના સારી નથી. જેઓ ભવની નિર્ગુણતાનું પરિભાવન ન કરે તે ધર્મને નિર્ગુણ બનાવ્યા વગર ન રહે. ધર્મની કલ્યાણકારિતા પણ ત્યારે છે કે જ્યારે ભવની નિર્ગુણતા લાગે.
સાધુ ભગવન્તો પણ જો ભવની નિર્ગુણતાને ન વિચારે તો તેમને પણ ડગલે ને પગલે પ્રતિબંધ નડ્યા કરવાના. બાકી જે ભવને નિર્ગુણ માને છે તેને તો શાસ્ત્રકારો કહે છે, ‘નથિ પડવંધો'. ભગવાનનો સાધુ તો અપ્રતિબદ્ધપણે (મમત્વરહિત) વિહાર કરનારો હોય. જ્યારે અમે તો પ્રતિબંધ(મમત્વ)ને લઈને એક છેડેથી બીજા છેડા સુધી ફરફર ફરફર કર્યા કરીએ ! ભગવાને મમત્વ મારવા માટે વિહાર કરવાનું ફરમાવ્યું હતું, અમે મમત્વને પુષ્ટ બનાવવા માટે ફરવાનું
શરૂ કરી દીધું ! અમે ગમે તેટલું ફરફર કરીએ ભગવાનની આજ્ઞા કોઈ સંયોગોમાં ફરવાની નથી. છતાંય આજે અમારાં સાધુ-સાધ્વીજી ભગવન્તોએ પોતાના આચારની સાથે ભગવાનની આજ્ઞાને પણ ફેરવવાનો પુરુષાર્થ શરૂ કરી દીધો છે. પોતાની ગમે તેવી પ્રવૃત્તિને ઉપાદેય કોટિની ગણાવવા માટે તેઓ દ્રવ્ય-ક્ષેત્રકાળ-ભાવનું આલંબન લેવા માંડ્યાં. મોક્ષે જવા માટે નીકળેલાં સાધુ-સાધ્વી કાયમ માટે દ્રવ્યક્ષેત્રકાળભાવને જોયા કરશે તો પછી મોક્ષને ક્યારે જોશે ?
સવ બેયને સાથે જાએ તો વાંધો નહિ ને ?
બેય સાથે કઈ રીતે દેખાય ? મોક્ષ શાસ્ત્રના પાને છે અને તેમનાં દ્રવ્યક્ષેત્રકાળભાવ શાસ્ત્રની બહાર છે, બેનો મેળ કઈ રીતે જામે ? મોક્ષે જવા માટે જે દ્રવ્યાદિનું આલંબન લેવાનું હતું તે દ્રવ્યાદિ તો શાસ્ત્રકારોએ પોતે જ શાસ્ત્રને પાને બતાવ્યાં છે. શાસ્ત્રકારોએ આજ્ઞાના પાલન માટે દ્રવ્યાદિનું આલંબન આપ્યું હતું જ્યારે અમે અમારી અનુકૂળતા મુજબ આજ્ઞા ફેરવવા માટે દ્રવ્યાદિનું આલંબન લીધા કરીએ તો અમારાં દ્રવ્યાદિ શાસ્ત્રના પાને ક્યાંથી જડે ? માટે કહેવું છે કે બંને સાથે જોનારો અસલમાં એકેયને નહિ જોઈ શકે. જે મોક્ષને જાએ તેણે દ્રવ્યાદિને જોવાની જરૂર નથી, શાસ્ત્રને જોવાની જરૂર છે. સાધુપણું પાળવું હોય તો કોઈ બીજા આલંબનની જરૂર નથી, એક શાસ્ત્રનું આલંબન બસ છે. શાસ્ત્રને જવાના બદલે શાસ્ત્રને બાજાએ રાખીને દ્રધ્યક્ષેત્રકાળભાવને જોવાની શરૂઆત કરી ત્યારથી અમારી દશા બગડી ગઈ. આજે અમે જે કાંઈ સાધુપણાને ઉચિત પ્રવૃત્તિ ચૂક્યા હોઈએ તે આ દ્રવ્યાદિને વળગી રહ્યા એનો પ્રભાવ છે. અને જે ઔચિત્ય ચૂક્યો તે બધું જ ચૂક્યો. ઔચિત્ય વગરનો બધો જ ધર્મ નકામો. સાધુપણામાં આવ્યા પછી પણ સંસારની અનંતદુ:ખમયતાનું પરિભાવન ન કર્યું તેનું આ પરિણામ છે, અનન્તદુ:ખમય સંસારથી ભાગી છૂટવાની ઈચ્છા વિના વિસ્તાર નથી.
સવ દુઃખમય સંસારથી ભાગી છૂટવાની ઈચ્છા એ તો દુ:ખગર્ભિત વૈરાગ્ય થયો કહેવાય ને ?
સંસાર અનંતદુ:ખમય છે’ અહીં ‘અનંતદુ:ખમય’ આ પદ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યથી મળેલા સુખને પણ દુ:ખરૂપ જણાવવા માટે છે. સંસારના દુ:ખને દુ:ખરૂપ માની તેનાથી ભાગી છૂટવાની ઈચ્છા એ દુ:ખગર્ભિત વૈરાગ્ય છે, સંસારમાં મળેલા
