Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૭ કહેવાય કિંતુ પ્રદેશ કહેવાય. હવે જો સ્કંધમાં જોડાયેલા અણુને અણુ માનવામાં આવે તો જેમ પ્રત્યેક(છૂટા) પરમાણુઓને સ્કંધ ન મનાય તેમ આ સ્કંધને પણ સ્કંધ ન માની શકાય.
આનાથી સ્કંધમાં રહેલા પરમાણુના પ્રદેશત્વની સિદ્ધિ થાય છે. તાત્પર્યાર્થ– અણુ જ્યારે છૂટો હોય ત્યારે અવયવ કહેવાય છે. એ જ પરમાણુ જ્યારે સ્કંધમાં જોડાઈ જાય છે ત્યારે પ્રદેશ કહેવાય છે. આ પ્રમાણે ધમસ્તિકાયાદિના પ્રદેશ અને અવયવન વિભાગને કહીને ધર્માસ્તિકાયાદિના પ્રદેશોના પરિમાણનું પ્રતિપાદન કરવા માટે કહે છે– ધર્મ-અધર્મ દ્રવ્યોમાં પ્રદેશોનું પરિમાણ– असङ्ख्येयाः प्रदेशा धर्माधर्मयोः ॥५-७॥ સૂત્રાર્થ– ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય પ્રત્યેકના અસંખ્યાત પ્રદેશો છે. (પ-૭).
भाष्यं- प्रदेशो नामापेक्षिकः सर्वसूक्ष्मस्तु परमाणोरवगाह इति ॥५-७।। ભાષ્યાર્થ– પ્રદેશ એટલે પરમાણુનું આપેશિક સર્વસૂક્ષ્મ અવસ્થાન. (૫-૭)
टीका-समुदायार्थः प्रकटः । अवयवार्थं त्वाह-'प्रदेशो नामे'त्यादिना प्रदेश उक्तार्थः, नामशब्दः किल एवार्थः, स च परोक्षाप्तागमवादसूचकः, एवमाप्ताः कथयन्ति, यदुत अपेक्षाप्रयोजनस्तन्निर्वृत्तये वा आपेक्षिकः, स्थिरा विभागापेक्षया, सर्वलघुरित्यर्थः, तदयं मूर्तेतरेषु साधारणसत्तानिबन्धनत्वात्, स्पष्टतराभिधित्सयाऽऽह-सर्वसूक्ष्मस्य परमाणोः सर्वलघोरित्यर्थः, अवगाह इत्यवगाहोऽवस्थानमित्येषः प्रदेशः, एवम्भूता असङ्ख्येया धर्माधर्मयोरिति ॥५-७॥
ટીકાર્થ સૂત્રનો સમુદિત અર્થ સ્પષ્ટ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર “પ્રવેશી નામ” ઈત્યાદિથી કહે છે- પ્રદેશનો અર્થ પૂર્વે કહ્યો છે. નામ શબ્દ
