Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૪૩
સૂત્ર-૨૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ ભાષ્યાર્થ–સુખોપગ્રહ, દુઃખોપગ્રહ, જીવિતોપગ્રહ અને મરણોપગ્રહ એ પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. તે આ પ્રમાણે- સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ અને શબ્દવાળા ઈષ્ટ પુદ્ગલો સુખનો ઉપકાર છે(સુખ આપવા રૂપ ઉપકાર કરે છે.) અનિષ્ટ પુદ્ગલો દુઃખનો ઉપકાર છે. વિધિથી પ્રયોજેલા(કરેલા) સ્નાન, આચ્છાદન, વિલેપન, ભોજન વગેરે અને આયુષ્યનું અપવર્તન ન થવું એ આયુષ્યનો(=જીવિતનો) ઉપકાર છે. વિષ, શસ્ત્ર, અગ્નિ વગેરે અને આયુષ્યનું અપવર્તન એ મરણના ઉપકાર છે.
પ્રશ્ન- સોપક્રમ એવા અપવર્તનીય આયુષ્યવાળા જીવોમાં જીવિતમરણોપગ્રહ ઘટે છે. પણ અનપવર્તનીય આયુષ્યવાળા જીવોમાં આ કેવી રીતે ઘટે?
ઉત્તર– તેમને પણ જીવિતોપગ્રહ અને મરણોપગ્રહ પુગલોનો ઉપકાર છે. કેવી રીતે એમ પૂછવામાં આવે તો કહેવાય છે- કર્મની સ્થિતિ અને ક્ષયથી જીવિત ઉપગ્રહ અને મરણ ઉપગ્રહ ઘટે છે. કર્મ પૌગલિક છે. અને ત્રણ પ્રકારનો આહાર બધા જ જીવોને ઉપકાર કરે છે. ઉપકાર કરે છે એનું શું કારણ? તેનું કારણ એ છે કે આહાર શરીરની સ્થિતિ, ઉપચય, બલ, વૃદ્ધિ અને પ્રીતિમાં કારણ બને છે. (પ-૨૦)
टीका- सुखादिनिमित्तता चोपकारः पुद्गलानामिति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'सुखोपग्रह' इत्यादिना स्रगादिसम्बन्धादात्मनः आह्लादः सुखं तस्योपग्रहो-निमित्तता पुद्गलानामुपकार इति योगः, एवं दुःखोपग्रहः, नवरं कण्टकादिसम्बन्धात् परितापो दुःखं, एवं जीवितोपग्रहः, नवरं प्राणापानक्रियानुपरमो जीवितं, एवं मरणोपग्रहो, नवरं प्राणाधुपरमो मरणं, अयं च पुद्गलानामुपकारः, पुद्गलसम्बन्धि प्रयोजनमात्मसमवायि, चशब्दाच्छरीरादि च, तस्मिन् सत्येतदिति, भेदेन सूत्राभिधानं पुद्गलात्मोभयाधीनत्वेऽप्यधिकृतफलस्य पुद्गलानामसाधारणतया व्युद्घटिष्यत इत्युक्तं, एवं सर्वत्र योजनीयमिति । सुखोपग्रहादित्वमेव स्पष्टयन्नाह'तद्यथे'त्यादि इष्टाः-स्पर्शादयः अवस्थाऽपेक्षं वल्लभा मनोऽनुकूलतया
