Tattvarthadhigam Sutram Part 05

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 171

સૂત્ર-૩૮
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૪૭
અનંત છે. અનંત સિદ્ધોથી અતીતકાળના સમયો અસંખ્યાતગુણા તો જ થાય કે જો અતીતકાળના સમયો અનંત હોય.] (૫-૩૯)
भाष्यावतरणिका - अत्राह - उक्तं भवता 'गुणपर्यायवद्द्रव्यम्' રૂતિ। તત્ર જે મુળા કૃતિ । અત્રોતે
ભાષ્યાવતરણિકાર્થ–પ્રશ્ન— “જેમાં ગુણો અને પર્યાયો હોય તે દ્રવ્ય” એમ (અ.૫ સૂ.૩૭ માં) આપે કહ્યું છે. તેમાં ગુણો કયા છે ? અહીં ઉત્તર કહેવાય છે—
टीकावतरणिका - 'अत्राहे 'त्यादि, उक्तं भवता इहैव गुणपर्यायवद्द्रव्यमित्येतत्, तत्र गुणाः पर्यायव्यतिरिक्ताः, द्रव्ये के गुणा इति, पर्यायोपलक्षणमेतत्, अत्रोच्यते समाधिः
ટીકાવતરણિકાર્થ—આપે આ જ અધ્યાયમાં ગુળપર્યાયવત્ દ્રવ્યમ્—જેમાં ગુણો અને પર્યાયો હોય તે દ્રવ્ય એ પ્રમાણે કહ્યું છે. તેમાં ગુણો પર્યાયથી જુદા છે. તે દ્રવ્યમાં રહેલા ગુણો કેવા છે ? ગુણો કોને કહેવાય ?
૧. જેમ પુદ્ગલનો અવિભાજ્ય(=જેના બે વિભાગ ન થઇ શકે તેવો અંતિમ) અંશ પ્રદેશ કે ૫૨માણુ કહેવાય છે, તેમ કાળનો અવિભાજ્ય(=જેના બે વિભાગ ન થઇ શકે તેવો અંતિમ સૂક્ષ્મ) અંશ સમય કહેવાય છે. આંખનો એક પલકારો થાય તેટલામાં અસંખ્યાતા સમયો થઇ જાય છે. કોઇ સશક્ત યુવાન પોતાના સંપૂર્ણબળનો ઉપયોગ કરીને ભાલાની તીવ્ર અણી વડે કમળના સો પત્રોને એકી સાથે ભેદે તેમાં દરેક પત્રના ભેદમાં અસંખ્યાતા અસંખ્યાતા સમયો થઇ જાય છે. સશક્ત યુવાન જીર્ણ શીર્ણ વસ્રને એકી સાથે ફાડે તેમાં દરેક તાંતણાને તૂટતાં અસંખ્યાતા સમયો પસાર થઇ જાય છે. આ દૃષ્ટાંતોથી સમય કેટલો સૂક્ષ્મ છે તેનો ખ્યાલ આવે છે. સમય પછીના કાળના ભેદો નીચે પ્રમાણે છે—
અસંખ્ય સમયો=આવલિકા. ૨૫૬ આવલિકા=૧ ક્ષુલ્લક ભવ. [જેનાથી અન્ય નાનો ભવ ન હોય તે નાનામાં નાનો ભવ ક્ષુલ્લકભવ. આ ભવ નિગોદના જીવોને અને મતાંતરે સઘળા લબ્ધિ અપર્યાÉ મનુષ્ય-તિર્યંચોને હોય છે.] સાધિક ૧૭) ક્ષુલ્લકભવ=૧ શ્વાસોચ્છ્વાસ (પ્રાણ). ૭ શ્વાસોચ્છ્વાસ (પ્રાણ)=૧ સ્તોક. ૭ સ્તોક=૧ લવ. ૩૮II લવ=૧ ઘડી. ૨ ઘડી=૧ મુહૂર્ત. ૩૦ મુહૂર્ત=૧ દિવસ (અહોરાત્ર). ૧૫ દિવસ (અહોરાત્ર)=૧ પક્ષ. ૨ પક્ષ=૧ માસ. ૬ માસ=૧ અયન (ઉત્તરાયણ કે દક્ષિણાયન). ૨ અયન (૧૨ માસ)=૧ વર્ષ. ૮૪ લાખ વર્ષ=૧ પૂર્વાંગ. પૂર્વાંગ× પૂર્વાંગ=૧ પૂર્વ (અથવા ૭૦૫૬૦ અબજ વર્ષ=૧-પૂર્વ). અસંખ્ય વર્ષ=૧ પલ્યોપમ. ૧૦ કોડાકોડિ પલ્યોપમ=૧ સાગરોપમ. ૧૦ કોડાકોડિ સાગરોપમ=૧ ઉત્સર્પિણી કે ૧ અવસર્પિણી. ૧ ઉત્સર્પિણી અને ૧ અવસર્પિણી(=૨૦ કોડાકોડિ સાગરોપમ)= કાળચક્ર. અનંત કાળચક્ર=૧ પુદ્ગલ પરાવર્ત.