Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૩૧ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૧૧૩ આ પ્રમાણે એક દ્રવ્ય, બે દ્રવ્યો કે ઘણા દ્રવ્યો સત્ જ છે. સંખ્યા પણ સત્ત્વથી ભિન્નન હોય. જો સંખ્યા સત્ત્વથી ભિન્ન હોયતોખારવિષાણની જેમ તેના અભાવનો પ્રસંગ આવે. જો સંખ્યા સતથી ભિન્ન હોય તો સંખ્યાની જે પ્રતીતિ થઈ રહી છે તે પ્રતીતિ ન ઘટે. જ્યાં (જેની) આ પ્રમાણે પ્રતીતિ ન થાય તે અસત્ છે એમ ભાષ્યકાર કહે છે- “અ તિ (મસની મનાક્વેવ
વ્યક્તિચ=) દ્રવ્યાસ્તિકના મતે જેનું અસત્ એવું નામ છે તે નથી. નામ એટલે સંજ્ઞા. જેનું નામ હોય તે સંજ્ઞી. અસત્રનથી નામ(=સંજ્ઞા) જેનું તે અસંજ્ઞી=સંજ્ઞી નથી.] જો સંજ્ઞી નથી તો સંજ્ઞા પણ નથી, અર્થાત્ સંજ્ઞીના અભાવમાં સંજ્ઞાનો અભાવ થાય. કારણ કે સંજ્ઞા અને સંજ્ઞી પરસ્પર સાપેક્ષ છે=બેમાંથી કોઈ એક-બીજાને છોડીને ન રહી શકે.
એ પ્રમાણે (દ્રવ્યનવાએ સ્થળે રહેલા)વા શબ્દથી ગુણાદિનો અભાવ જ કહેવાય છે. આ ગુણાભાવ દ્રવ્યાસ્તિકના મતે દ્રવ્યમાત્ર જ છે. આથી અસની વ્યાવૃત્તિથી સત્ નથી કિંતુ સત્ જ છે સત્ સ્વતંત્ર છે. કોઈકના આધારે નથી, અર્થાત્ અસત્ જાય તો સત્ રહે એવું નથી. સત્ સ્વયં જ રહેલું છે. આથી જેનું નામ નથી તે નથી, આથી તે તુચ્છ છે. કંઈ પણ નથી. તેથી તેનાથી (અન્નામથી) પણ વ્યાવૃત્તિ આદિનો અભાવ છે.
એ પ્રમાણે સંગ્રહરૂપ શુદ્ધસ્વભાવવાળા દ્રવ્યાસ્તિકના મતે સભાત્ર જ સત્ત્વ છે. માતૃકાસ્તિક પદનો શબ્દાર્થ (આ જ સૂત્રમાં) પૂર્વે જણાવ્યો છે. અશુદ્ધ દ્રવ્યાસ્તિક એવા માતૃકાપદાસ્તિકનો અર્થ આ પ્રમાણે છે
એક માતૃકાપદ, બે માતૃકાપદ કે ઘણાં માતૃકાપદ સત્ છે. ધર્માસ્તિકાયાદિ એકમાતૃકાપદ સત્ છે. કારણ કે સર્વે અસ્તિકાયો અસ્તિકાય રૂપ છે. જીવ અને આત્મા (? જીવ અને પુદ્ગલ) એ બે માતૃકાપદો સત્ છે. કારણ કે બે વગેરે સંખ્યા (જીવ-જડવચ્ચે) ભેદનું કારણ છે. ધર્માસ્તિકાયઅધર્માસ્તિકાય-આકાશવગેરે ઘણા માતૃકાપદો સ છે. આનાથી વ્યવહાર કરવા યોગ્ય વસ્તુનો વ્યવહાર વગેરે સદ્વ્યવહારની(=તાત્ત્વિક વ્યવહારની સિદ્ધિ થાય છે.
