Tattvarthadhigam Sutram Part 05

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 139

૧૧૫
સૂત્ર-૩૧ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
મુંબઇરૂપ પરક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અસત્. શિયાળારૂપ સ્વકાળની અપેક્ષાએ સત્. (શિયાળામાં બન્યો છે અથવા વિદ્યમાન છે એ દષ્ટિએ.) ઉનાળારૂપ પરકાળની અપેક્ષાએ અસત્. લાલરંગરૂપ સ્વભાવની=સ્વપર્યાયની અપેક્ષાએ સત્. (લાલ ઘડો છે માટે.) કૃષ્ણરંગરૂપ પરભાવની=પરપર્યાયની અપેક્ષાએ અસત્.] આ પ્રમાણે બીજી વસ્તુઓમાં પણ ભાવના કરવી. સર્વ સદ્ગતિ વિશેષોની ઉત્પત્તિનો હેતુ હોવાથી ધર્માસ્તિકાય માતૃકાપદ છે. ધર્માસ્તિકાય જ સર્વ સસ્થિતિવિશેષોની ઉત્પત્તિની વ્યાવૃત્તિની અપેક્ષાએ=સસ્થિતિની ઉત્પત્તિ ન કરતો હોવાથી અમાતૃકાપદ છે. એ પ્રમાણે દ્વિવચન અને બહુવચન વિચારવા. (૬, વસતી, સન્તીત્યપિs) એકત્વવિશિષ્ટ માતૃકાપદ, દ્ધિત્વવિશિષ્ટ માતૃકાપદ અને બહુવવિશિષ્ટ માતૃકાપદ અસત્ છે એમ પણ વિચારવું. વિશેષણના ભેદથી આ કથન નિર્દોષ જ છે. વસ્તુના અંશના સ્વીકારથી નયપણું છે, અર્થાત્ નય એટલે વસ્તુના કોઈ એક અંશનો સ્વીકાર.
બંને પ્રકારનો દ્રવ્યાસ્તિકનય કહ્યો. હવે પર્યાયાસ્તિકનયને આશ્રયીને ભાષ્યકાર કહે છે- ઉત્પન્નાસ્તિકનયનો શબ્દાર્થ પૂર્વે કહ્યો છે. ઉત્પન્ન એક સત્ છે. વર્તમાનક્ષણ સ્થિતિવાળું જ સત્ છે. કેમ કે અતીત વિનાશ પામ્યું હોવાથી અને અનાગત હજી ઉત્પન્ન થયું ન હોવાથી અસત્ છે. એ પ્રમાણે ઉત્પન્ન ધર્માસ્તિકાયાદિ એક સત્ છે, ઉત્પન્ન બે વસ્તુઓ સત્ છે, ઉત્પન્ન બહુ વસ્તુઓ સત્ છે. આ વસ્તુઓ ભિન્ન ભિન્ન છે. આ આ પ્રમાણે જ છે–ઉત્પન્ન થયેલી જ સત્ છે. અન્યથા=અનુત્પન્ન છે તો અભાવ છે. આનાથી પર્યાયાસ્તિકનયનું વ્યાખ્યાન કર્યું.
પરમાર્થથી તો વસ્તુ જ પુદ્ગલના) પર્યાયરૂપ છે. આથી જ આ મતને (વસ્તુ જ પર્યાયરૂપ છે એ મતને) અનુસરનારાઓનો આ પ્રલાપ