Tattvarthadhigam Sutram Part 05

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 96

૭૨
શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૨૪ ગ્રહણ કરવી, બાદર પરિણામરૂપ સ્થૂલતા ગ્રહણ ન કરવી. બાદર પરિણામરૂપ સ્થૂલતા ગ્રહણ કરવામાં આવે તો લોકવ્યાપી પર્વતની જેમ લોકને ઢાંકી દેવાનો પ્રસંગ આવે.
આપેક્ષિક– બોરાદિથી આમળાદિમાં સ્થૂલતા છે. આદિ શબ્દથી દાડમાદિનું ગ્રહણ કરવું. આ સૂક્ષ્મતા અને સ્કૂલતા અતાત્ત્વિક(=ખોટી) નથી. સત્ત્વ, મૂર્તત્વ, અચેતનવાદિવાળી અનંતધર્મસ્વરૂપ વસ્તુમાં તદ્ વાચક શબ્દથી સૂક્ષ્મતા સ્થૂલતાની પ્રતીતિ થાય છે, અર્થાત્ પુદ્ગલ વસ્તુમાં સૂક્ષ્મતા અને સ્કૂલતાનો વ્યવહાર થાય છે.
સર્વાર્થે ન=સર્વ વસ્તુઓમાં આવી પ્રતીતિ થતી નથી. નિમિત્તત્વાર્ fથયો મેઢાયો –કેમકે નિમિત્તના કારણે થનારો બુદ્ધિનો ભેદ( ભિન્ન બુદ્ધિ) સર્વ વસ્તુઓમાં થતો નથી. અહીં ભાવાર્થ આ છે–જેમ ત્રકાદિમાં ચતુરણકાદિની અપેક્ષાએ આ સૂક્ષ્મ છે અને ક્યણુકાદિની અપેક્ષાએ આ સ્થૂળ છે એવો બુદ્ધિભેદ=એક જ વસ્તુમાં ભિન્નબુદ્ધિ થાય છે તેવો બુદ્ધિભેદ સર્વ વસ્તુઓમાં ન થાય. જેમકે કૃષ્ણ અને પીતાદિની અપેક્ષાએ પણ નીલવસ્તુ આ નીલ છે અને અનીલ છે એવી બુદ્ધિને ઉત્પન્ન કરતી નથી.
“સંસ્થાન” ત્ય, સંસ્થાન એટલે વિશેષ પ્રકારની રચના. તે સંસ્થાન જીવ (અને અજીવ)ના સંસ્થાન ભેદથી દીર્ઘ-હૃસ્વ વગેરે અનેક પ્રકારનું છે. દીર્થ એટલે લાંબું. તેનાથી વિપરીત હૃસ્વ( ટુંકું) છે. દીર્ઘહૃસ્વાદિના ઉપલક્ષણથી સમચતુરગ્ન અને (ન્યગ્રોધ)પરિમંડલ વગેરે સંસ્થાન પણ જાણવા.
નિત્યંત્વપર્યન્તમ કૃતિ દીર્ધાદિ પ્રકારથી જેનું “આવું છે એમ નિરૂપણ ન કરી શકાય તે નિત્યં. અર્થાત્ આ દીર્ઘ છે, આ હૃસ્વ છે ઈત્યાદિ કોઇ પ્રકારથી જેનો નિર્દેશન કરી શકાય તે નિત્યં સંસ્થાન છે. અનિત્યેનો ભાવ તે અનિયંત્વમ્. અનિત્યંત સુધી સંસ્થાન છે. દીર્ઘ-હૃસ્વાદિ બુદ્ધિ ભેદથી જાણી શકાય છે, અર્થાતુ દીર્ઘની અપેક્ષાએ આ હૃસ્વ છે અને