Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

View full book text
Previous | Next

Page 134
________________ ૧૧૦ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૩૧ સત્ત્વાદિનું જ્ઞાન અન્ય ગુણોના જ્ઞાન વિના ન થાય. આવું નિર્મળબુદ્ધિવાળાઓનું કથન છે. આ વિષયમાં અધિક કહેવાની જરૂર નથી. આ જ વિષયને વિસ્તારથી કહેવા માટે કહે છે- ‘અર્પિત' હત્યાવિ, અર્પિત વ્યાવહારિક અને અનર્પિત વ્યાવહારિક. અર્પિત એટલે વિવક્ષિત, અર્થાત્ સાક્ષાત્ વાચક શબ્દોથી કહેલું. વ્યવહાર જેનું પ્રયોજન છે તે વ્યાવહારિક. અર્પિતા તત્ વ્યાવહારિ 7 એવો સમાસ છે. કોઇ સસ્તુ તેના વિશિષ્ટકથનથી વિવક્ષિત હોય તો તે વસ્તુ વ્યવહારને સાધે છે. જેમકે (ષિ ઞનય=) દહીં લઇ આવ એવી પ્રેરણામાં દહીં વ્યવહારને સાધે છે–દહીંની અપેક્ષાએ (દહીં લાવવું વગેરે) વ્યવહાર થાય છે. બીજું જે અનર્પિત=અવિક્ષિત જ છે તે સાક્ષાત્ કલ્પનાથી જણાય છે. સાક્ષાત્ કલ્પનાથી જણાતું છતું તે વ્યવહાર માટે પ્રવૃત્ત થાય છે એમ કહે છે- અર્પિતવ્યાવહારિ વેત્યર્થ: આનો અક્ષરાર્થ પૂર્વની જેમ જાણવો. ચાર પ્રકારનું સત્ શાસ્ત્રની રહસ્યભૂત પ્રક્રિયાના સારને ચાર અનુયોગ દ્વારોથી જણાવવા માટે કહે છે- ‘તંત્ર સત્ત્વતુવિધમ્' ત્યાદ્રિ, તત્ર એવો પ્રયોગ વાક્યના આરંભ માટે છે. જેનું લક્ષણ (પ્રસ્તુત અધ્યાયના ૨૯મા સૂત્રમાં) કહ્યું છે તે સત્ આ(=હવે કહેવાશે તે) અનુયોગ દ્વારની પ્રરૂપણાથી ચાર પ્રકારનું છે. સત્તા ચાર પ્રકારનો ઉપદેશ આપવા માટે કહે છે- ‘તદ્યા’ ફત્યાવિ, તદ્યથા એ પદ ઉદાહરણનો પ્રારંભ કરવા માટે છે. તે આ પ્રમાણે છે— દ્રવ્યાસ્તિક, માતૃકાપદાસ્તિક, ઉત્પન્નાસ્તિક અને પર્યાયાસ્તિક. દ્રવ્યાસ્તિકનું વર્ણન દ્રવ્યાક્તિમ્ હત્યાવિ, છે એવી જેની મતિ છે તે આસ્તિક. સત્ પ્રસ્તુત હોવાથી તેના સંબંધમાં દ્રવ્યાક્તિમ્ એમ નપુંસકલિંગમાં પ્રયોગ છે. દ્રવ્યમાં આસ્તિક(=દ્રવ્ય છે એવી જેની મતિ છે તે) દ્રવ્યાસ્તિક. અથવા આસ્તિક એટલે છે એવી મતિવાળું. એવી મતિવાળું શું છે ? પ્રતિપાદન નયસ્વરૂપ. કોનું પ્રતિપાદક છે ? અહીં પ્રતિપાદ્ય-પ્રતિપાદકરૂપ સંબંધ

Loading...

Page Navigation
1 ... 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186