Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૨૯ શ્રી તત્ત્વાથધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ પછી કાર્ય થતું હોય, અર્થાત્ હેતુનો જ આ સ્વભાવ છે કે તેના પછી કાર્ય થાય તો અન્વયે પણ ધ્રુવ જ સિદ્ધ થાય. કારણ કે તસૈવ તથામવના=હેતુ જ કાર્યરૂપે થાય છે હેતુ જ કાર્યરૂપે પરિણમે છે.
તમારા(=વાદીના) સ્વીકારથી જ (અમને) ઇચ્છિત લાભ થયો છે એમ પવમેવ ર ઈત્યાદિથી ભાષ્યકાર કહે છે- ( વમેવ વ તુતોત્રીમાવનામવત્ હેતુપત્તયોર્ક પડ્યોત્પાસિદ્ધિ =ત્રાજવાની ઉંચાઈ-નીચાઈની જેમ કારણ-કાર્ય એ બેની એકી સાથે વ્યય-ઉત્પાદની સિદ્ધિ થાય છે. વિમેવ ર=હેતુ કાર્યરૂપે પરિણમે છે તેથી ત્રાજવાની ઊંચાઇ-નીચાઈ એકી સાથે થાય છે. જે સમયે એક ત્રાજવું ઊંચું થાય છે તે જ સમયે બીજું ત્રાજવું નીચું થાય છે. જે સમયે એક ત્રાજવું નીચું થાય છે તે જ સમયે બીજું ત્રાજવું ઊંચું થાય છે.) એ દષ્ટાંતથી કારણ-કાર્યની એકી સાથે વ્યયઉત્પાદની સિદ્ધિ થાય છે, અર્થાત્ જે સમયે હેતુનો વ્યય થાય છે તે જ સમયે કાર્યની ઉત્પત્તિ થાય છે. (પૂર્વપર્યાયના વ્યય વિના ઉત્તરપર્યાયની ઉત્પત્તિ થઈ શકતી નથી, બંને એક સાથે થાય છે. અન્યથા વ્યય-ઉત્પાદ કારણ-કાર્યથી ભિન્ન છે કે અભિન્ન છે એવા બે વિકલ્પોથી એકી સાથે વ્યયઉત્પાદનો મેળ(નૃસિદ્ધિ) ન થાય. તે આ પ્રમાણે- જો વ્યય અને ઉત્પાદ કારણ અને કાર્યથી ભિન્ન છે તો કારણનો વ્યયન થાય અને કાર્યની ઉત્પત્તિ ન થાય અથવા વ્યય-ઉત્પાદ કારણ-કાર્યથી અભિન્ન છે=કારણ-કાર્ય રૂપ જ છે, તો એ બંનેનું એકી સાથે થવું કેવી રીતે ઘટે? અથવા એક સાથે થાય તો પણ એ બેનો કારણ-કાર્ય ભાવ કેવી રીતે થાય? જમણા ડાબા શીંગડાઓમાં કારણ-કાર્ય ભાવ થતો નથી. આ પ્રમાણે વિચારવું.
આ પ્રમાણે કારણ જ કાર્ય રૂપે પરિણત થવાથી હેતુ-ફળનું એકી સાથે થવાના કારણે વ્યય-ઉત્પાદ એકી સાથે થાય છે એની સિદ્ધિ થાય છે. અન્યથા પૂર્વે બે વિકલ્પોથી જણાવ્યું તેમ) એકી સાથે વ્યય-ઉત્પાદની સિદ્ધિ ન થાય એ નિશ્ચિત થયું.
તને મનુષ્યર્વેવત્વરિત્યયાત મા વૈિવલ્યમ મચ=) આ પ્રમાણે મનુષ્યાદિ પ્રાણીનો નિરન્વય નાશ થવાથી દેવભવમાં જન્મ ન થાય. આ
