Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૮૩
સૂત્ર-૨૮ શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
टीका- अधिकारात् सम्बन्धमेव, अचाक्षुषस्कन्धविषय एव सङ्घातादिभिरुत्पत्तिक्रम इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'भेदसङ्घाताभ्या'मित्यादिना, पश्यतीति चक्षुः चक्षुष इमे गोचरीभूता इति, तस्येदमित्यण चक्षुर्लाह्याः चाक्षुषाः-बादरपरिणामवन्तः प्रयोगविस्रसाजनितात् साङ्गत्यादपि स्कन्धनात् स्कन्धाः, एते सङ्घातभेदाभ्यामेवोत्पद्यन्त इति नियमः, न त्वयं नियमो भेदसङ्घाताभ्यामुत्पन्नाः सर्वे चाक्षुषा इति, चक्षुर्ग्रहणाच्च समस्तेन्द्रियपरिग्रहः, पश्यति-उपलभत इति चक्षुः, एवं स्पर्शरसगन्धशब्दा अपि एवंविधपरिणामभाज एव निजोपलम्भनैरुपलभ्यन्त इति, 'अचाक्षुषास्त्वि'त्यादि ये पुनरचाक्षुषा व्यणुकादयोऽनन्ताणुकपर्यवसानाः सूक्ष्मास्ते 'यथोक्ता दिति यथाऽभिहितात् सङ्घाताद् भेदात् सङ्घातभेदाच्च त्रिविधात् कारणादुत्पद्यन्त इति, सूक्ष्मबादरत्वं च परिणामभेद एवेति ॥५-२८॥
ટીકાર્થ– અધિકારથી સંબંધ કરાયો જ છે, અર્થાત ભેદ અને સંઘાતથી ઉત્પત્તિનો અધિકાર ચાલતો હોવાથી અને આ સૂત્રમાં પણ ભેદ અને સંઘાતથી ઉત્પત્તિનું વર્ણન ચાલતું હોવાથી પૂર્વસૂત્રની સાથે આ સૂત્રનો સંબંધ કરાયો જ છે. પૂર્વસૂત્રોમાં જણાવેલો સંઘાતાદિથી ઉત્પત્તિક્રમ અચાક્ષુષ(=ચક્ષુથી ન જોઈ શકાય તેવા) સ્કંધો સંબંધી જ છે. આ સૂત્રમાં જણાવેલ સંઘાતાદિથી ઉત્પત્તિ ચાક્ષુષ સંબંધી છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર “સતામ્યમ્” ઇત્યાદિથી કહે છે. જે જુએ તે ચક્ષુ. ચક્ષુના વિષય થયેલા આ ચાક્ષુષ છે. અહીં “તચ્ચે” અર્થમાં (સિ.હે શબ્દા. ૬-૩-૧૬૦) સૂત્રથી મળું પ્રત્યય થયો છે. જે ચક્ષુથી ગ્રાહ્ય હોય (જોઈ શકાય) તે ચાક્ષુષ. આ સ્કંધો બાદર પરિણામવાળા હોય છે. (ભેદ-સંઘાતથી ઉત્પન્ન થવા છતાં જો બાદર પરિણામવાળા ન હોય તો ચક્ષુથી ગ્રાહ્ય ન બને.)
પ્રયોગથી કે વિગ્નસાથી ઉત્પન્ન કરાયેલ સંબંધથી (=સંયોગથી) એકત્રિત થવાના કારણે સ્કંધો કહેવાય છે. ચક્ષુગ્રાહ્ય સ્કંધો સંઘાત-ભેદથી
