Tattvarthadhigam Sutram Part 05

Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust

Page 108

८४
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૨૮ જ ઉત્પન્ન થાય છે એવો નિયમ છે પણ આ નિયમ નથી કે ભેદ-સંઘાતથી ઉત્પન્ન થયેલ બધા સ્કંધો ચક્ષુગ્રાહ્ય હોય.
અહીં ચક્ષુના ગ્રહણથી સર્વ ઇન્દ્રિયોનું ગ્રહણ કરવામાં આવે છે. (એથી ચક્ષુ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ આ પ્રમાણે છે- જે જુએ છે જાણે છે તે ચહ્યું. આ પ્રમાણે સ્પર્શ, રસ, ગંધ, શબ્દો પણ આવા પ્રકારના =બાદર) પરિણામવાળા જ સ્કંધોને પોતાના જ્ઞાનથી જાણે છે.
“મવાણુણાતું રૂત્યાદિ, જે સ્કંધો ચક્ષુગ્રાહ્ય નથી તે યણુકથી પ્રારંભી અનંતાણુક સુધીના સ્કંધો યથોક્ત સંઘાતથી, ભેદથી કે સંઘાત-ભેદથી એમ ત્રણ પ્રકારના કારણથી ઉત્પન્ન થાય છે. સૂક્ષ્મપણું અને બાદરપણું એ પરિણામના જ ભેદ છે.
તાત્પર્યાર્થ—અત્યંતણૂલ પરિણામવાળાજસ્કંધો આંખોથી જોઇ શકાય છે. એ સ્કંધો કેવળ ભેદથી કે કેવળ સંઘાતથી ઉત્પન્ન થતા નથી, કિંતુ ભેદ-સંઘાતથી જ ઉત્પન્ન થાય છે. ભેદ-સંઘાતથી ઉત્પન્ન થયેલા બધા સ્કંધો જોઈ શકાય છે એવો નિયમ નથી, કિંતુ જે સ્કંધો જોઈ શકાય છે તે સ્કંધો ભેદ-સંઘાતથી જ ઉત્પન્ન થયેલા હોય છે એવો નિયમ છે.
અહીં ચક્ષુથી ગ્રાહ્ય બને છે એનો અર્થ ઇન્દ્રિયોથી ગ્રાહ્ય બને છે એવો છે. એથી ભેદ-સંઘાતથી ઉત્પન્ન થયેલા સ્કંધો ઇન્દ્રિયગ્રાહ્ય બને છે એવો સૂત્રનો ભાવાર્થ છે. (પ-૨૮)
भाष्यावतरणिका- अत्राह- धर्मादीनि सन्तीति कथं गृह्यत इति । अत्रोच्यते- लक्षणतः । किञ्च सतो लक्षणमिति । अत्रोच्यते
ભાષ્યાવતરણિકાÁ– પ્રશ્ન– ધર્માસ્તિકાય વગેરે છે એ કેવી રીતે સ્વીકારી શકાય? ઉત્તર– લક્ષણથી સ્વીકારી શકાય છે. વળી બીજું– પ્રશ્ન– સતનું લક્ષણ શું છે? અહીં ઉત્તર કહેવાય છે– टीकावतरणिका-'अत्राहे'त्यादि सम्बन्धग्रन्थः, धर्मादीनि द्रव्याणि सन्तीत्येवं कथं गृह्यत इति ?, नन्वेषां गत्याधुपकारेणानुमानमस्तित्वे तत्