Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૫૦ શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૨૨ ઉપકાર છે. તથાભવ્યત્વથી આલિય(=ભેગા થયેલા) જીવોના હિતઅહિતમાં નિમિત્ત બનવું એ જીવોનું પ્રયોજન=કાર્ય છે.
પૂર્વપક્ષ પૂર્વે ૩પયોગી સૂક્ષણમ્ (૨-૮) સૂત્રમાં અસાધારણ જીવ સિવાય કોઈનામાં ન હોય તેવું) લક્ષણ કહ્યું છે. અહીં નિમિત્ત બનવું એ સાધારણ છે. (કેમકે જડ પદાર્થો પણ નિમિત્ત બને છે.) આથી અન્ય સૂત્રનો ઉપન્યાસ કરવામાં દોષ નથી. (૫-૨૧)
भाष्यावतरणिका-अत्राह-अथ कालस्योपकारः कइति।अत्रोच्यते
ભાષ્યાવતરણિકાર્થ–પ્રશ્ન-હવે કાળનો શો ઉપકાર છે? અહીં ઉત્તર કહેવાય છે–
टीकावतरणिका- 'अत्राहे'त्यादि सम्बन्धग्रन्थः । अथ कालस्य पाक्षिकत्वेनेष्टस्य 'कालश्चेत्येक' इति वचनात्, उपकारः प्रयोजनाख्यः # ? તિ, મત્રોચ્યતે–
ટીકાવતરણિકાર્થ– અત્રદ ઈત્યાદિ ગ્રંથ આગળના સૂત્રની સાથે સંબંધ કરવા માટે છે. હવે કાળનો પ્રયોજન નામનો(=પ્રયોજનરૂપ) ઉપકાર શો છે? શનત્ય (૫-૩૮) એવા વચનના આધારે કાળ કોઈક પક્ષને દ્રવ્ય તરીકે ઈષ્ટ છે. આવા કાળનો ઉપકાર શો છે? અહીં જવાબ આપવામાં આવે છે– કાળનો ઉપકારवर्तना परिणामः क्रिया परत्वापरत्वे च कालस्य ॥५-२२॥
સૂત્રાર્થ– વર્તન, પરિણામ, ક્રિયા, પરત્વ અને અપરત્વ કાળનો ઉપકાર છે. (પ-૨૨)
भाष्यं- तद्यथा-सर्वभावानां वर्तना कालाश्रया वृत्तिः । वर्तना उत्पत्तिः स्थितिः प्रथमसमयाश्रया इत्यर्थः ॥ परिणामो द्विविधः । ૧. પ્રશ્ન- ઉપકારના અધિકારમાં ફરી ઉપગ્રહ શબ્દ શા માટે છે? (૨૦મા સૂત્રમાં ઉપગ્રહ
શબ્દ છે જ તેની અનુવૃત્તિ આ સૂત્રમાં થઈ શકે છે. તેથી ફરી ઉપગ્રહ શબ્દ નિરર્થક છે. ઉત્તર-સુખાદિ પણ જીવોને જીવકૃત ઉપકાર છે, અર્થાત્ જેમ પરસ્પર ઉપગ્રહ જીવોનો જીવકૃત ઉપકાર છે, તેમ સુખાદિ પણ જીવોનો જીવકૃત ઉપકાર છે એ જણાવવા માટે ફરી ઉપગ્રહશબ્દનો પ્રયોગ કરવામાં આવ્યો છે. (તસ્વાર્થ ઉપર દિગંબરાચાર્યે રચેલી સર્વાર્થસિદ્ધિ ટીકાના આધારે.)
