Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
૨૦
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૧૨ टीका- पूर्वसूत्रापवादोऽस्य पिण्डार्थः । अक्यवार्थं त्वाह'अणो'रित्यादिना अणो:-परमाणुपुद्गलस्य प्रदेशाः-आरम्भकाः परमाणवः न सन्ति, न चैवमप्यभावोऽस्येत्याह-'अनादिरमध्य प्रदेशो हि परमाणु रिति, यस्मादादिमध्यान्तप्रदेशैः रहित एवायमिष्यते, न चैवम्भूतोऽपि न सम्भवति, विज्ञानवद्भावाविरोधात् कार्यगम्यत्वाच्चेति ॥५-११॥
ટીકાર્થ– પૂર્વના સૂત્રનો આ અપવાદ છે એવો આ સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો ભાષ્યકાર ગળો ઇત્યાદિથી કહે છે- અણુના= પરમાણુ પુદ્ગલના પ્રદેશો(આરંભક પરમાણુઓ) હોતા નથી. અણુના પરમાણુઓ ન હોવા છતાં અણુનો અભાવ નથી. એથી કહે છે- પરમાણુ આદિ-મધ્ય-પ્રદેશથી(=અંતથી) રહિત છે. અણુના પ્રદેશો હોતા નથી. કેમકે અણુ આદિ પ્રદેશ, મધ્ય પ્રદેશ અને અંત પ્રદેશથી રહિત જ અભિપ્રેત છે. આવો અણુ ન સંભવે એમ ન માનવું. આમાં વિજ્ઞાનનું દષ્ટાંત છે. (બૌદ્ધ મતમાં પ્રસિદ્ધ વિજ્ઞાન વિજ્ઞાનક્ષણ આદિ, મધ્ય અને અંતથી રહિત હોય છે છતાં હોય છે તેમ પરમાણુ પણ આદિ-મધ્ય-અંતથી રહિત હોવાછતાં છે.) વિજ્ઞાન ક્ષણ)ની જેમ પરમાણુ હોવામાં વિરોધના હોવાથી અને કાર્યથી જાણી શકાતો હોવાથી પરમાણુ છે. (ઘણા પરમાણુઓ જોડાય ત્યારે જ ઘટ-પટ વગેરે પદાર્થો બને છે. ઘટ-પટ વગેરે કાર્યથી પરમાણુ છે એમ જાણી શકાય છે, માટે પરમાણુ કાર્યગમ્ય છે.) (૫-૧૧) टीकावतरणिका- व्यवहारनयमधिकृत्यावगाहिनामवगाहमाहટીકાવતરણિતાર્થ– વ્યવહારનયને આશ્રયીને પ્રવેશ કરનારાઓના પ્રવેશને(=રહેનારા પદાર્થોને રહેવાના સ્થાનને) કહે છે– ધર્માસ્તિકાય આદિ દ્રવ્યોનું આધારક્ષેત્રलोकाकाशेऽवगाहः ॥५-१२॥ સૂત્રાર્થ– ધર્માસ્તિકાયાદિ દ્રવ્યોનો અવગાહ(=રહેવા માટેનું સ્થાન) લોકાકાશમાં છે. (પ-૧૨) ૧. નિશ્ચયનયથી દરેક પદાર્થ પોતપોતાનામાં રહેલ છે. આથી અહીં વ્યવહારનયને આશ્રયીને
એમ કહ્યું છે.
