Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 05
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૧૮
ભાષ્યાર્થ– અવસ્થાન કરનારા ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, પુદ્ગલ અને જીવોને અવસ્થાન આપવું એ આકાશનો ઉપકાર છે. ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાયને પોતાનામાં સમાવેશ કરીને તથા પુદ્ગલો અને જીવોને સંયોગ અને વિભાગથી ઉપકાર કરે છે. (૫-૧૮)
૩૬
टीका - अवगाह उपकारः आकाशस्येति समुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-‘अवगाहिना’मित्यादिना अवगाहिनां धर्माधर्मपुद्गलजीवानां चतुर्णामपि अवगाहः तथातत्प्रवेशलक्षणः, किमित्याह - आकाशस्योपकारः आकाशस्य सम्बन्धि प्रयोजनं, भिन्नाधारमिति विभक्त्यलोपः, अवगाह्यावगाहकयो रूपाधीनत्वेऽपि चावगाहस्याकाशेन व्यपदेशः तदसाधारणत्वात्, असाधारणेन च हेतुना व्यपदेशः प्रवर्त्तते, तद्यथा - भेरीशब्दो यवाङ्कर इति, धर्मादयो ह्यवगाहहेतवो गत्यादिहेतवश्च, आकाशं त्ववगाहहेतुरेव, आकाशस्योपकार इत्युक्तं कथं केषामयमित्येतदाह'धर्मे' त्यादिना धर्माधर्मयोः उक्तलक्षणयोः अन्तःप्रवेशसम्भवेन स्वमध्ये धर्मादिप्रवेशदानेन, आकाशप्रदेशाभ्यन्तरवर्त्तिनो हि धर्माधर्मप्रदेशा:, सम्भवग्रहणमलोके तदसम्भवात्, न तर्हीदं व्याप्याकाशलक्षणं इति चेत् को वा किमाह ?, लोकाकाशस्यैवैतदभिधानात्, अत एवोक्तं लोकाकाशेऽवगाह इति, तथा पुद्गलजीवानां उक्तलक्षणानां किमित्याहसंयोगविभागैश्च तथा नियतैर्बहुभिस्तेषामन्यत्र गमनात्, चशब्दादन्त: प्रवेशेन आकाशस्योपकार इति ॥१- १८ ॥
,
—
ટીકાર્થ— આકાશનો અવગાહ ઉપકાર છે આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો કહે છે- અવગાહ કરનારા (પ્રવેશીને રહેનારા) ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, પુદ્ગલ અને જીવો એ ચારેયને તે રીતે તેમાં પ્રવેશરૂપ અવગાહ એ આકાશનો ઉપકાર છે=આકાશનું प्रयोजन (= डार्थ) छे.
प्रश्न- खहीं सूत्रमां आकाशस्य अवगाहः खेवो प्रयोग र्यो पा विलतिनो सोपरीने आकाशावगाहः खेवो प्रयोग प्रेम न र्यो ?
