________________
४ स्थानकाध्ययने उद्देशः ३ सत्त्वप्रतिमाजीवस्पृष्टलोकस्पृष्टप्रदे शाग्रतुल्याः ३३०-३३४ सूत्रे श्री स्थानाङ्ग सूत्र सानुवाद भाग १ યોગ્ય વસ્ત્રને ગ્રહણ કરીશ-આ ચોથી. પાત્રની પ્રતિમા ચોક્કસ કરેલ કાષ્ઠના પાત્ર વગેરેને હું યાચીશ-આ પહેલી. જોયેલ પાત્રને યાચીશ-આ બીજી. દાતારની માલિકીનું અને તે પ્રાયઃ વાપરેલું અથવા બે ત્રણ પાત્રને વિષે ક્રમશઃ વપરાતું એવા પાત્રને યાચીશ આ ત્રીજી ફેંકી દેવા યોગ્ય પાત્રને યાચીશ-આ ચોથી. સ્થાન-કાયોત્સર્નાદિ માટે આશ્રય, તેને વિષે પ્રતિમાઓ તે સ્થાન પ્રતિમાઓ. તેમાં કોઈક સાધુને આવા પ્રકારનો અભિગ્રહ હોય છે-હું અચિત્ત સ્થાન પ્રત્યે આશ્રય કરીશ અને ત્યાં પગ વગેરેનું સંકોચન અને વિસ્તારવારૂપ ક્રિયા કરીશ તથા અચિત્ત ભીંત વગેરેનું કંઈક અવલંબન કરીશ. વળી ત્યાં જ સ્ટોક પાદવિહારને આશ્રય કરીશ અર્થાત્ થોડું ચાલીશ-આ પહેલી પ્રતિમા. સંકુંચન અને પ્રસારણ વગેરે ક્રિયાને ભીંત વગેરેના અવલંબનને કરીશ પણ પાદવિહાર કરીશ નહિંઆ બીજી. સંકુંચન અને પ્રસારણ કરીશ પરંતુ ભીંતાદિનું અવલંબન અને પાદવિહાર કરીશ નહિં–આ ત્રીજી. જે સ્થાનમાં ત્રણે કરતો નથી અર્થાત્ સંકુચનાદિ ક્રિયા, અવલંબન અને પાદવિહાર કરતો નથી–આ ચોથી સ્થાનપ્રતિમા. ૩૩૧|| .
અનંતર શરીરની ચેષ્ટાનો નિરોધ કહ્યો, માટે શરીરના પ્રસંગથી–'વત્તાની' ત્યાર બે સૂત્ર સ્પષ્ટ છે, પરંતુ જીવ વડે સ્કૃષ્ટ-વ્યાપ્ત તે જીવસૃષ્ટ શરીરો. વૈક્રિય વગેરે શરીરો અવશ્ય જીવ વડે જ વ્યાપ્ત હોય છે, તિ જેમ જીવ વડે છોડાયેલ છતાં પણ મૃતાવસ્થામાં ઔદારિક શરીર હોય છે તેમ આ વૈક્રિયાદિ શરીરો હોતાં નથી. 'મુમ્મસ' ત્તિ, કામણ શરીર વડે ઔદારિકાદિ શરીરો વિશેષમિશ્રકો-હમેશાં મિશ્ર હોય છે પરંતુ તેઓ એકલા ન હોય. જેમ ઔદારિકાદિ ત્રણ શરીરો વૈક્રિયાદિ શરીરો વડે અમિશ્ર પણ હોય છે તેમ કામણ શરીરથી રહિત હોતા નથી. ૩૩૨
શરીરો, કામણ વડે ઉન્મિશ્ર જ છે એમ કહ્યું અને ઉમ્મિશ્રકો. સ્પષ્ટ-સ્પશયેિલા જ છે માટે સ્પષ્ટના પ્રસંગથી બે સુત્ર'વહી' ત્યાદિ ઉક્તાર્થ છે. કેવલ 'ડે' ત્તિ સૃષ્ટ-દરેક પ્રદેશ પ્રત્યે વ્યાપ્ત. પૃથિવીકાયાદિ પાંચે સૂક્ષ્મોનો સર્વ લોકથી સર્વ લોકમાં ઉત્પાદઉપજવું હોવાથી બધાય લોકમાંથી નીકળીને મનુષ્યક્ષેત્રમાં જુગતિ અને વિક્રગતિ વડે ઉત્પન્ન થતા બાદર તેજસ્કાયિકોનો તે બે ઊર્ધ્વ કપાટને વિષે બાદરતેજસ્કાયત્વરૂપ વ્યપદેશને ઈષ્ટ હોવાથી 'વહિં વાર્દિ ' એમ કહ્યું. બાદર પૃથિવી, અપ, વાયુ અને વનસ્પતિના જીવો સમસ્ત લોકમાંથી નીકળીને પૃથ્વી આદિ, ઘનોદધિ વગેરે અને ઘનવાતવલયાદિને વિષે યથાયોગ્ય પોતાના ઉત્પત્તિસ્થાનોમાં ઋજુ અથવા વક્રગતિ વડે ઉત્પન્ન થતા અપર્યાપ્તક અવસ્થામાં અત્યંત બહુપણાથી સર્વ લોકને દરેક સ્પર્શે છે. આ પૃથ્વી આદિ પર્યાપ્તા બાદર તેજસ્કાયિકો અને ત્રસજીવો, લોકના અસંખ્યાતા ભાગને જ સ્પર્શે છે. શ્રીપન્નવણા સૂત્રમાં કહ્યું છે કે–"ી જ વારyવાયા પન્નri ઢાઈ પન્ના, ૩વવાર તોયલ્સ
સંવેર્નરૂમ' અહિં બાદર પૃથિકાયિક પર્યાપ્તોના સ્થાનો કહ્યા છે. ઉત્પત્તિ વડે લોકનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. તથા "વા પુદ્ધવિરૂયા અપન્ગ IIM સાપ પન્નત્તા, ૩વવાર સવ્વતો' બાદર પૃથિવીકાયિક અપર્યાપ્તકોના સ્થાનો કહેલા છે, ઉત્પત્તિ વડે સર્વ લોકમાં છે. એવી રીતે આ વાયુ અને વનસ્પતિના સ્થાન જાણવા. તથા “વારતે ફvi પત્તા કા પન્ના, ૩વવા, તોયસ સંવેક્નમા” બાદર પર્યાપ્તક તેજસ્કાયિકોના સ્થાનો કહેલા છે. ઉત્પત્તિ વડે લોકનો અસંખ્યાતમો ભાગ છે. “વારતેડરૂયા અપગ્નેત્તા ની પત્તા, તોયસ હોસુવાડેલું તિરિયત્નોયતઃ ' ત્તિ બાદર અપર્યાપક તેજસ્કાયિકોના સ્થાનો લોકના બે ઊર્ધ્વ કપાટને વિષે અને ઊર્ધ્વ કપાટમાં રહેલા તિર્યલોકને વિષે કહેલ છે. કોઈક આચાર્યો તિર્યલોકરૂપ સ્થાલમાં પણ કહે છે. તથા–“હિન્ન પંત સુહુમપુદ્ધવિફિયTvi પન્ન TV अपज्जत्तगाण य. ठाणा पन्नत्ता? गोयमा! सुहुमपुढविकाइया जे पज्जत्तगा जे य अपज्जत्तगा ते सव्वे एगविहा વિસVIVITI સવ્વતો પરિયાવન્ન પન્ના સમાસો” ત્તિ હે ભગવન! પર્યાપ્તક અને અપર્યાપ્તક સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકોના સ્થાનો કયાં કહેલા છે? ઉત્તર-હે ગૌતમ! જે સૂક્ષ્મ પૃથ્વીકાયિકો પર્યાપક અને અપર્યાપ્તક છે તે બધાય એક સરખા, વિશેષ રહિત, ભિન્ન સ્વરૂપે નહિ એટલે સર્વ લોકને વિષે વ્યાપીને રહેલા કહેલા છે. તે આયુષ્માનું શ્રમણો! એમ જ બીજા અપ્રકાયિકાદિ ચારે સૂક્ષ્મ જાણવા. "પર્વ વેરિયા પક્તત્તાપક્નત્તા વાપI પન્ના, ૩વવા નોયસ
427
