Sarth Gujarati Jodni Kosh

Author(s): Gujarat Vidyapith Ahmedabad
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 856

]
૫
ષ પું॰ [સં.]ચાર ઊષ્માક્ષર માંને (૮ વર્ગને) બીન્હે. કાર પું છ અક્ષર કે તેના ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ છેડે ષકારવાળું ષટ વિ॰ [સં. વચ્, − હૈં, - પ્ ] છ
પર્ક ન [સં.] નેા સમૂહ; છકહું ષટ્કર્ણ વિ॰ [સં.] છ કાન વડે સંભળાયેલું ષટ્કર્મ ન૦ ૦ ૧૦ [i.] બ્રાહ્મણનાં છ કર્યું; અધ્યયન, અધ્યાપન, દાન, પ્રતિગ્રહ, યાજન અને યાજન (૨) તાંત્રિક છ કર્યું: જારણ, મારણ, ઉચ્ચાટન, મેાહન, સ્તંભન અને વિધ્વંસન (૩) યોગનાં: ધૌતિ, બસ્તી, નેતી, નૌલી, ત્રાટક અને કપાલભાતી ષટ્કોણ પું, “કણાકૃતિ શ્રી॰ [સં.] છ ખૂણાવાળી આકૃતિ; હઝેગાન’ (ગ.)
૮૧૧
ષચક્ર નબ॰૧૦ [i.]શરીરમાં ગુદાથી બ્રહ્મરંધ્ર સુધીનાં મનાતાં છ ચક્રો મૂળાધાર, લિંગ, નાભિ, હત્, કંઠ, મૂર્ધ(યોગ). -ક્રી વિ॰ ષચક્રવાળું
ષટ્પદ વિ॰[સં.]છ પગવાળું (૨)છ પદવાળું (કાવ્ય)(૩)પું॰ભમરા. –દી વિ॰ છ પદવાળું (૨) સ્ત્રી॰ ભમરી (૩) છ પઢવાળું કાવ્ય ષશાસ્ત્ર ન॰ અ૦ ૧૦ [સં.] જુએ ષડદર્શન ષટ્સપત્તિ શ્રી॰ [Ā.] વેદાંતના આધકારીમાં હોવા તેઈતા છ ગુણઃ શમ, દમ, ઉપર તે, તે તક્ષા, શ્રદ્ધા, સમાધાન ષટર પું॰ [સં.] જી ષડ્રેપુષ પુ ષડંગ ન૦ ૦૧૦ [સં.] વેદનાં છ અંગ(શિક્ષા, કપ, વ્યાકરણ, નિરુક્ત, છંદ, જ્યાતિષ). –શું વિ॰ ષડંગવાળું ષડાનન પું॰ [સં.] (સં.) કાર્તિકેય [અને શિશિર) ષતુ સ્ત્રી [સં.] છ ઋતુઓ (વસંત, ગ્રીષ્મ, વર્ષા, શરદ, હેમંત ષદ્ગુણ પું॰ બ॰ ૧૦ [સં.]છ ગુણ (રાજ્યની તેના : સંધિ, વિગ્રહ, યાન, આસન, કૈધીભાવ અને સમાશ્રય. ઈશ્વરના : ધર્મ, ચા, વીર્ય, શ્રી, જ્ઞાન, વૈરાગ્ય)
ષ′′ પું॰ [સં.] સંગીતના સપ્તસ્વરમાંના પહેલે (સંગીત) ષગ્દર્શન ન॰ ખવ॰ [i.] વૈશ્વિક તત્ત્વજ્ઞાનનાં છ દર્શન (સાંખ્ય, યેગ, ન્યાય, વૈશેષિક, મીસાંસા અને વેદાંત)
ષદ્ભાગ પું॰ [ä.] છઠ્ઠો ભાગ (૨) પહેલાંના વખતમાં મહેસૂલ તરીકે લેવાતા ઊપજના છઠ્ઠો ભાગ
ષદ્ભાવ પું॰ ખ૦ ૧૦ [સં.]શરીરના છ વિકાર કે અવસ્થાએઃ જન્મવું, હોવું, વધવું, વિપરિણામ પામવું, અપક્ષય થવા, અને
|
નાશ
|
[સ્ત્રી॰ (સં.) દુર્ગા ષર્ભુજ વિ॰ [i.] છ ભુજાવાળા (૨) પું॰ ષટ્કોણ. “જા વિ ષયંત્ર ન૦ [સં.] કાવતરું [તીખો, કડવા અને તૂરા) ષડ્રેસ, ષડ્સ પું૦ ૦ ૧૦ [ä.]છ રસ (મીઠો, ખારો, ખાટો, ષડ્રાગ, ષડ્ડાણ પું॰ ખ૦ વ॰ [સં.]છે મુખ્ય રાગ (જીએ ખટરાગ) [સંગીત]
|
ષડ્રિપુ, ષિપુ પુંઅ॰૧૦ [સં.] ષડરિ;મનુષ્યના છ આંતર શત્રુએ (કામ, ક્રોધ, લાભ, મેાહ, મદ અને મત્સર)
ષડ્ખા, ષડ઼ેખા સ્ત્રી [સં.] તડબૂચ ષડ્વર્ગ પું॰ [i.] તુએ ષિ ડૂપુ [છ છ માસે થતું ષમાસ પું॰ [સં.] છ માસના ગાળે. -સિક વિ॰ છમાસિક;
|
[સકંચે (–જો)
ષમુખ પું॰ [i.] (સં.) કાર્તિકેય; ષડાનન [ કે તેનું પર્વ ષષ્ટિ સ્ત્રી॰ [ä.] સાડ. ૦પૂર્તિ સ્ક્રી॰ [સં.] સાઠ વર્ષ પૂરાં થવાં તે ષષ્ટ વિ॰ [i.] છઠ્ઠો. –છાંશ પું॰ [+મરા] છઠ્ઠો ભાગ. –છી સ્ત્રી॰ છઠે (૨) છઠ્ઠી વિભુંક્ત (૩) બાળકના જન્મને છઠ્ઠો દિવસ ષષ્ણુ ન॰, –ષા પું॰ ષકાર ષંઢ પું॰ [i.] નપુંસક
ષાઢવ વિ॰ [É.] છે સ્વરનેા (રાગ કે તાન) ષામાસિક વિ॰ [H.] જુએ ષણ્માસિક
પેાશ વિ॰ [i.] સેાળ. કલા(-ળા) સ્ત્રી॰ ખ૦૧૦ (ચંદ્રની) સેાળ કળાએ. “શી સ્ત્રી॰ સેાળના સમૂહ (૨) સેાળ વર્ષની નવયૌવના (૩) દરા મહાવિદ્યાઓમાંની એક (૪) મરેલા પાછળ કરાતું એક કર્મ, જે મૃત્યુ બાદ દશમે કે અગિયારમે દિવસે કરાય છે. શાપચાર પું૦ ૦૧૦ [+āવચાર] પૂજનના ૧૬ ઉપચાર (આવાહન, આસન, અર્ધપાદ્ય, આચમન, મધુપર્ક, સ્નાન, વસ્ત્રાભરણ, યજ્ઞોપવીત, ગંધ, પુષ્પ, ધૂપ, દીપ, નવેદ્ય, તાંબુલ, પરિક્રમા, વંદન)
સ
સ પું॰ [સં.] ચાર ઉષ્માક્ષરામાંતા (ત વર્ગા) ત્રીજો (૨) નામ પૂર્વે લાગતાં પ્રાયઃ ‘સાથે, સાહેત' કે કયાંક ‘સમાન’ અર્થમાં બહુવ્રીહિ સમાસ બનાવે છે. ઉદા॰ સકુટુંબ; સપિંડ, ૦કાર પું॰ [છું.] સ અક્ષર કે એનેા ઉચ્ચાર. કારાંત વિ॰ [+અંત] અંતે સકારવાળું [સપૂત સ [સં. સુ] એક પૂર્વેગ. ‘સુ, સારું’ એ અર્થમાં, ઉદ્યા॰ સાત; સઈ પું॰ સં. સૂચિ; પ્રા. સૂ] સેાઈ, દરજી સઈસ પું॰ [જીએ સાઈસ] ઘેાડાવાળે; રાવત સટમ વિ॰ જુએ સાકટમ
સકડવું સક્રિ॰ [ત્રા. સંજ્જ, સંs (સં. સંટ, સંટ) ઉપરથી; સર॰હિં. સંટના] તાણીને બાંધવું. [સકડાવું અક્રિ(કર્મણિ), –વવું સક્રિ॰ (પ્રેરક).]
સકન સ્ત્રી॰ જીએ સગન
સરકંદ ન૦ [ત્રા. સવા (સં. રારા) કેળા. રાજ્ + કંદ; સર॰ હિં. સરત)] મીઠા સ્વાદવાળું એક કેંદ્ર; શક્કરિયું સકરકાળું ન॰ [સકર (જીએ ‘સકરકંદ'માં)+કાળું] એક જાતનું મીઠું કાળું (ભૂરું કાળું નહિ)
સ(-)રટેટી સ્ક્રી॰ જીએ શકરટેટી સ(-૭)રપારા પું॰ જુએ શકરપારા
સકરાવું અક્રિ॰, “વવું સક્રિ॰ ‘સકારવું'નું કર્મણિ ને પ્રેરક સકર્મક વિ॰ [i.] જેને કર્મ હોય તેવું (ક્રિયાપદ) સકર્મી વિ॰ [સ (સં. સુ) + મેં જ્; સર૦ હિં. સુf] ભાગ્ય
શાળી; નસીબવાન
સકલ(−ળ) વિ॰ [ä.] સર્વ; તમામ
[કાપડ; અનાત સકલાત સ્ત્રી॰ [બ. વિાત; સર૦ મ., હિં.] એક જાતનું ઊનનું સકળ વિ॰ જુએ સકલ
સકંચા(-જો) પું॰ [ા. શિખT; સર૦ હિં, મ. ત્તિના] અપરાધીઓને શિક્ષા કરવાને! એક સંચા; હેડ (૨) સખત પકડવાનું