Sarth Gujarati Jodni Kosh

Author(s): Gujarat Vidyapith Ahmedabad
Publisher: Gujarat Vidyapith Ahmedabad

Page 926

હડફેટ ]
હડફેટ શ્રી॰ જુઓ હડફેટ
|
[પ્રેરક
હડા પું॰ [ત્ર. માજીવતä = રખડેલ; અજાણ્યા] જડસેા; ખે (૨) પૈા; હડસેલા (૩)[ફે. ફૂડ; સર૦ મ. ફૂટવા, ા. હડવ] ઇસ્કોતરા [(૨) ગભરાવું હઢ(ર)ખડવું અક્રિ॰ [સર૦ હિં. હવટના] નાહિંમત થઈ જવું હ(–૨)બઢાટ પું૦ [હડખડવું પરથી] ગભરાટ હડ(-ર)બઢાવું અક્રિ॰, “લવું સક્રિ॰ હડબડવું'નું ભાવે તે હસાંકળ શ્રી॰ [વે. ડિ (હેડ)+ સાંકળ] સ્ત્રીઓના પગનું એક ઘરેણું (૨) પુ॰ [જીએ હાડસાંકળ] એક જાતના વેલે, જેનું દૂધ ને પાન દવામાં વપરાય છે હડસેલવું સક્રિ॰ [‘હડસેલેા’ પરથી] હડસેલા મારવા; ધકેલવું. [હંસેલાવું અક્રિ॰ (કર્મણિ), “વું સ૰ક્રિ॰ (પ્રેરક)] હડસેલે પું॰ [સર૦ હૈ. યશ્ચિત્ર, સં. હસ્તાવનાતિમ્] ધક્કો હરહર અ॰ [૧૦; સર૦ ૩.=એક રવ (૨) તાપ] સડ સડ (ઊકળવાના અવાજ) (૨) જીએ હડે હડે, તું વિ॰ ઊકળતું (૨) [લા.] ચુસ્ત; પાકું; પૂરેપૂરું. વું અ॰િ હેડ હેડ અવાજ સાથે ઊકળવું કે તપવું. –ઢાવવું સક્રિ॰ (પ્રેરક) હઢાકા પું॰ [રવ૦] પડઘેા (૨)[‘હાડ’ ઉપરથી ] મેળ (હિસાબના) હડાહડ, હઢિયાદેટ, હડિયાપાટી સ્ક્રી॰ આમ તેમ ઢોડાદોડ; ટાડધામ; હડીએ કાઢવી તે
હડી સ્ત્રી॰ [જીએ હ ુડ્ડ] દાટ. [−કાઢવી, મેલવી = દોડવું,] હડુ(−3)દ્રાટ, હડુડુ અ॰ [૧૦] જોરથી હડી કાઢવાના કે ધસવાના અવાજ
હડુડાવું અક્રિ॰, –વવું સક્રિ॰ ‘હડૂડવું’નું ભાવે તે પ્રેરક હડૂડવું અક્રિ॰ [રવ૦] હડુ કરવું
હડે અ॰ [જુએ હડ] કૂતરાને હાંકવાતા ઉદ્ગાર હડેડાટ અ॰ જુઓ હ ુડાટ
[અવગણના હડે હડે સ્ત્રી॰ હડે હડે કરવું તે (૨) [લા.] આવકારતા અભાવ; હુડો પું॰ [સર૦ મ. ફૂટચા] જુએ અડો
હણવું સ૰ક્રિ॰ [ત્રા. {ળ (સં. હૂઁન્દ્)] મારી નાખવું; જીવ લેવા; નાશ કરવા (૨) [ત્રા. સંળા (સં. સંજ્ઞા)] + સમજવું (૩) (ચ.) સુણવું; સાંભળવું
હણહણ સ્ત્રી॰ [૧૦] જુએ હણહણાટ. વું અક્રિ॰ (ઘેાડો નાકમાંથી કરે છેતે અવાજ). [−ણાવું (ભાવે), -ણાવવું (પ્રેરક).] “ણાટ પું, –ણાટી સ્રી॰ હણહણવું તે
હણાવું અક્રિ॰, -વવું સક્રિ॰ ‘હવું’નું કર્મણ ને પ્રેરક હણિયું ન॰ [ત્રા. (સં. હૂઁનુ)] ગાડી હાંકનારને બેસવાની પાટલી (૨) [હણવું પરથી] આડું
હત અ॰ [૧૦] પશુ વગેરેને હાંકી કાઢતાં ખેાલાતા ઉદ્ગાર (૨) સ્ત્રી॰ (બાળભાષામાં) મારવું તે (–કરવી.)[-તારી, “તારીનું = અવગણના અચિ કે તુચ્છકારના ભાવ બતાવતા ઉાર.] હત વિ॰ [સં.] હણાયેલું; મરાયેલું; ઘવાયેલું (ર) નિકૃષ્ટ; હલકું. પ્રભ વિ॰ નિસ્તેજ; તેએવધ પામેલું. બુદ્ધિ વિ॰ જેની અગ્નિ મારી ગઈ હોય એવું. ભાગિની વિ॰ સ્રી, ભાગી વિ॰ કમનસીબ; અભાગિયું. ભાગ્ય ન૦ કમનસીબ; દુર્ભાગ્ય. ॰વીયૅ વિ॰ મળરહિત; શક્તિહીન. ૰વું સક્રિ૦ + હણવું. -તાર્થ વિ॰ + [ર્ય] નિષ્ફળ; ‘કૃતાર્થ’થી ઊલટું. “તાશ વિ॰ [+ માĪ]
જો-૫૬
૮૮૧
[હદીસ
નિરારા; નાસીપાસ, “તાશતા શ્રી. -તેાત્સાહ વિ॰ [+SHIā] જેનેા ઉત્સાહ કે ઉમંગ નાશ પામ્યા હોય એવું
હતું(−તી સ્ત્રી,-તે પું॰) [સર॰ ત્રા. ક્રુત્ત (સં. મૂત)] ‘હાવું”નું ભૂ કા. [નહેતું થઈ જવું = ધરમૂળથી નાશ પામવું; નામશેષ થઈ જવું. હતા હતી = ધણીણિયાણી. હતા હતી હતું = ધણી ધણિયાણી ને છેકરું.]
હતાત્સાહ વિ॰ [i.] જુએ ‘હત’માં
હત્યા સ્ત્રી॰ [ä.] ઘાત; વધ; જીવ લેવા તે (ર) પ્રાણીને મારવાથી લાગતા દોષ. [–ચાટવી =હિંસાથી થતા દોષ લાગવા. –લેવી, વહેારથી = વધ કરવા, તથા તે કારણે ચાટતા ઢાષના ભાગી થયું.] કાંડ પું॰ ભારે હત્યા કે સંહારનેા બનાવ. ૦ૐ વિ॰ [ä. હૈંસ્થા + hlh; સર૦ મ., હિઁ. હથારા] હત્યા કરનારું; ઘાતકી હત્તારી, તું જુએ ‘હત’માં ‘હત તારી(નું)' હથરીટ(–ટા) પું॰ હાથનું એક ઘરેણું હથરાટી સ્રી જી હત્યાટી [એવી ટેવાયેલી (ગાયભેંસ) હથવાર વિ॰ સ્રી. અમુક એક માણસને (હાયને) જ દાહવા દે હથિયાર ન॰ [રૂ. હચિયા] શસ્ત્ર; આયુધ (ર) સાધન (૩) એજાર. [—ઊંચકવાં, ઉગામાં, પકડવાં, લેવાં, સજવાં = યુદ્ધ માટે તત્પર થવું.] ૦બંધવિ૦ સશસ્ર. ૰બંધી સ્ત્રી॰ હથિયાર રાખવાની બંધી – મના હથેલી(–0) સ્ક્રી॰ [સં. હસ્ત+ત કે ચરુ ઉપરથી; સર૦ હિં.] છતા પંજાનેા સપાટ ભાગ. [–દેખાવી = કાંઈ મળશે નહીં એમ સૂચવવું; 'કાંઈ ન આપવું. –માં નચાવવું =તદ્દન પોતાને વશ – રમકડા જેવું બનાવી દેવું. માં પૃથ્વી આવી જવી= ભારે સંકટ આવી પડવું, –માં પૃથ્વી જોવી = પૂર્ણ ચડતીમાં હોવું. –માં સ્વર્ગ બતાવવું, હીરા બતાવવા=મેટી મેટી આશાએ આપી રમાડવું – ઠગવું.]
હથેવાળા પું॰ [કે. ચળવ] જીએ હાથેવાળા; પાણિગ્રહણ હથેળી સ્ત્રી જી હથેલી [(૨) મહાવર;ટેવ[–પવી] હથેાટી સ્ત્રી[હાથ ઉપરથી; સર૰.િચૌટા]હાથના કસબ,આવડત હથાડી સ્ક્રી॰ [હાથ ઉપરથી; સર૦ મ. હાતોષા, હિઁ. ચૌકા] ટીપવાનું કે ઠાકવાનું મેગરી જેવું સાધન. [ને ચીપિયા લઈ ને મંઢવું = ખંતપૂર્વક કામમાં લાગવું.] – પું॰ મેટી હથોડી; ઘણ -હથ્થું વિ॰ [હાથ ઉપરથી] (સમાસમાં) હાથના માપનું. ઉદા ૦ અઢીહથ્થું (૨) હસ્તક; હાથનું. ઉદા॰ એકહથ્થું
|
હદ સ્ત્રી॰ [મ. હ૬] મર્યાદા; સીમા; અવધ (૨) અંત; છેડા. [–આવવી, થવી=પરાકાષ્ટાએ પહોંચવું; અતિશય થયું, “આળગવી, વટાવવી = મર્યાદા બહાર જવું. – કરવી, વાળવી=આડો આંક વાળી દેવા; પરાકાષ્ઠાએ પહોંચાડવું “મળવીએ સીમાએ એકઠી થવી.] નિશાન ન૦ હદ બતાવનારું નિશાન. ૦પારે અ મર્યાદા વિના; અતિશય(૨)હદની બહાર, ૰પારી સ્ત્રી॰ હદપાર કે હદ બહાર થવું તે
હૃદિયા પું॰ [મ. વિ]નજરાણું; ભેટ; ઇનામ (૨)(કા.) બહારગામથી ઘેર આવતી વખતે ખાળકો કે બીજાં માટે પ્રેમપૂર્વક આણેલી ચીજ
હદીસ સ્ક્રી॰ [Ā.] પયગંબર સાહેબનાં પ્રસંગાપાત્ત કહેલાં વચને કે કુરમાનાના સંગ્રહ; મુસલમાનાના સ્મૃતિગ્રંથ