Samkitna Sadsath bolni Sazzaya Vachna

Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Anekant Prakashan Jain Religious

Page 6

સમકિત જેણે ગ્રહી, વસ્યું, નિહ્નવ ને અહા-છંદા રે, પાસસ્થા ને કુશીલિયા વેષ-વિડંબક મંદા રે. (૯) મંદા અનાણી દૂર છંડો, ત્રીજી સદ્દહણા ગ્રહી, પરદર્શનીનો સંગ તજીએ, ચોથી સદ્દહણા કહી, હીણા તણો જે સંગ ન તજે, તેહનો ગુણ નવ રહે, જ્યું જલધિ-જલમાં ભળ્યું ગંગા-નીર લૂણપણું લહે. (૧૦)
અનંતોપકારી શ્રી અરિહંત પરમાત્માના પરમતારક શાસનના પરમાર્થને પામેલા મહામહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજીમહારાજે આ સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાયની રચના કરી છે. અચિંત્ય સામર્થ્ય
લઇને જન્મેલા મહાપુરુષોની પ્રતિભા અવર્ણનીય છે. તેઓશ્રીના ગુરુભાઇ શ્રી વિનયવિજયજી મહારાજા વ્યાખ્યાન આપતા હતા, તે વખતે અન્યદર્શનના પંડિતો પ્રશ્નો કરી-કરીને તેમને ત્રાસ પમાડતા હતા. ત્યારે તેઓશ્રીએ તે વાત શ્રી યશોવિજયજી મહારાજને જણાવી. બીજા દિવસે મહામહોપાધ્યાયજી મહારાજ વ્યાખ્યાનની પાટે પધાર્યા અને વ્યાખ્યાનની શરૂઆત કરવા પહેલાં શરત મૂકી કે કવર્ગ અને પવર્ગના વ્યંજનનો પ્રયોગ કર્યા વિના પ્રશ્નો પૂછવાના, તેનો જવાબ પણ એ જ રીતે આપવામાં આવશે. પેલા પંડિતો તો ડઘાઇ ગયા. છેવટે ઉપાધ્યાયજી મહારાજે કહ્યું કે– પ્રશ્ન ગમે તે વ્યંજનનો પ્રયોગ કરીને પૂછવાની છૂટ, પણ તેનો જવાબ તે બે વર્ગના વ્યંજનના પ્રયોગ વિના જ અપાશે. આ રીતે દરેક જવાબો
આપીને બધા પંડિતોને નિરુત્તર કર્યા. ત્યાર બાદ બીજા દિવસથી પ્રશ્નો પૂછવાનું બંધ થયું. આવી પ્રતિભાના સ્વામીની રચનામાં કોઇ ખામી ન હોય - એટલું સમજી શકાય એવું છે. આ રચનામાં જે વિશેષતા છે તે ભણ્યા વિના સમજી શકાય એવી નથી. આપણે ‘શું ભણવું છે’ - એના કરતાં ‘શું સમજવું છે’ - એ વિચારવું છે. માત્ર ભણવાથી નિસ્તાર નહિ થાય. ભણ્યા પછી સમજવું અને સમજીને સુધરવું જરૂરી છે.
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય – ૨
સમ્યગ્દર્શન ગુણ પામ્યા પછી તેને ટકાવવાનું સ્થાન એનું નામ સમ્યક્ત્વના સડસઠ બોલ. ચારિત્રનો વિષય પરિમિત હોય છે. તેની અપેક્ષાએ સમ્યક્ત્વનો વિષય વ્યાપક છે. અભિલાપ્ય પદાર્થો કરતાં અનભિલાપ્ય પદાર્થો અનંતગુણા છે. એ બધા પ્રત્યે શ્રદ્ધા કેળવવાનું કાર્ય સમ્યક્ત્વના કારણે થાય છે. આ સાયની પહેલી ઢાળની પહેલી ગાથાથી શ્રુતની અધિષ્ઠાત્રી સરસ્વતીદેવીને યાદ કરી છે. જે કામ જેનું હોય તે કામ માટે તેને નિયુક્ત કર્યા હોય તો તે કામમાં તેમને યાદ કરવામાં દોષ નથી. પહેલાના કાળમાં પહેરેગીરો રાજાની આગળ ચાલે અને રાજાને
‘આ બાજુ’... એમ કહીને માર્ગ બતાવે. નાના માણસોને પણ તેમના કામના કારણે યાદ કરાય છે. અયોગ્ય જીવોના હાથમાં જ્ઞાન ન જાય અને યોગ્ય જીવો આનાથી વંચિત ન રહે તે માટે શ્રુતની રક્ષા અને વૃદ્ધિમાં સરસ્વતીદેવી સહાયક છે. એક સ્તંભ એકસો આઠ ઔષધિઓથી બંધ હતો. એક વાર શ્રી સિદ્ધસેન દિવાકરસૂરિ મહારાજે ઔષધિઓ સૂંઘી સૂંઘીને તે સ્તંભ ખોલ્યો. તેમાંથી એક પુસ્તક પણ નીકળ્યું. તેના બે શ્લોક તેમણે વાંચ્યા. એટલામાં તો સરસ્વતીદેવીએ આવીને તેમના હાથમાંથી પુસ્તક લઇ લીધું. કારણ કે અયોગ્યથી શ્રુતની રક્ષા કરવી અને યોગ્યને સહાય કરવી : આ કામ શ્રુતદેવીનું છે. સરસ્વતીદેવી શ્રુતની જ્ઞાતા નથી, શ્રુતની અધિષ્ઠાત્રી છે. શ્રુતજ્ઞાનના અધિકારી તો સાધુભગવંતો છે. જેમ ભૈયાઓ અલંકારની રક્ષા કરે, પણ અલંકારનો ઉપભોગ ન કરે, પહેરે નહિ, તેમ અહીં સમજવું. મકાનનો માલિક જુદો હોય અને રખેવાળ જુદો હોય તેમ શ્રુતના અધિકારી જુદા હોય અને અધિષ્ઠાયક જુદા હોય. રખેવાળનું કામ માલિક ન કરે, પણ માલિક રખેવાળને અવસરે યાદ કરે ને ? તે રીતે સાધુભગવંતો છડ્ડે રહેલા હોવા છતાં ચોથા ગુણઠાણે રહેલા અધિષ્ઠાયક દેવ-દેવીને યાદ કરે - એમાં કોઇ બાધ નથી.
નામ સાંભળવામાત્રથી મસ્તક ઝૂકી જાય તેવી વિશિષ્ટ પુણ્યપ્રતિભાના યોગે આ મહાપુરુષે અસીમ અનુગ્રહ કર્યો છે. સરસ્વતીદેવીને અહીં કાદમ્બિનીની ઉપમા આપી છે. સત્કાર્યરૂપી વેલડીને વિકસાવવા માટે
શ્રી સમકિતના સડસઠ બોલની સજ્ઝાય – ૩