________________
પાઠ-૨ : દ્વિદળના પાપથી બચો
કાચા દૂધ, દહીં કે છાશ એટલે કે ગરમ કર્યા વિનાના દૂધ, દહીં કે છાશ વાપરતી વખતે અથવા જેમાં કાચા દૂધ, દહીં કે છાશ વપરાયા હોય તેવા શીખંડ વગેરે પદાર્થો ખાતી વખતે દ્વિદળના દોષની ખૂબ સંભાળ લેવી પડે છે.
જો દૂધ, દહીં કે છાશ એકદમ ગરમ કરી દીધા હોય તો કોઈ જ ચિંતા કરવાની જરૂર રહેતી નથી. દહીં કે છાશ વધુ ગરમ કરવા જતાં ફાટી જાય છે. માટે ઘણા લોકો દહીં કે છાશને સામાન્ય ગરમ કરે છે, પણ તે ચાલી શકે નહીં. તેમાં પણ દ્વિદળનો દોષ લાગે છે. દહીં કે છાશ ગરમ કરતાં બાજરાનો લોટ કે બલવણ (મીઠું) નાખીને વારંવાર હલાવતા રહેવાથી ફાટતાં નથી. તે રીતે પણ એકદમ સખત ગરમ કરવા પડે. અંદરથી બૂડ બૂડ અવાજ આવે ત્યાં સુધી અથવા તો આંગળી નાખો તો એકદમ દઝાય તેવા એટલે કે ઊભરો આવે તેવા ગરમ ગરમ કરવા પડે. એકવાર ગરમ કર્યા પછી ઠંડા પડે તો પણ દ્વિદળનો દોષ લાગતો નથી.
ટુંકમાં-સખત ગરમ કરેલ દૂધ, દહીં કે છાશ હોય તો કોઈ ચિંતા નહીં, પરંતુ કાચા કે સામાન્ય ગરમ કરેલ દૂધ, દહીંકે છાશ હોય તો દ્વિદળના દોષની સંભાળ લેવી પડે. તે અંગે હવે આપણે વિચારણા કરીએ
:
દ્વિદળ એટલે શું ?
દ્વિદળ (વિદળ) એટલે સામાન્ય રીતે જેને આપણે કઠોળ ધાન્ય કહીએ છીએ, તે દરેક લેવા.
દ્વિદળની સામાન્ય વ્યાખ્યા ઃ (૧) જેમાંથી તેલ ન નીકળે (૨) જે ઝાડના ફળરૂપ ન હોય; અને (૩) જેની બે સરખી ફાડ થાય તે દ્વિદળ ગણાય.
જેમ-રાઈ, સરસવ, તલ વગેરેમાંથી તેલ નીકળે છે, માટે તે દ્વિદળ ન ગણાય. સાંગળી ઝાડના ફળરૂપ હોવાથી તે દ્વિદળ ન ગણાય. બાજરી, જુવાર વગેરે ઝાડના ફળરૂપે નથી અને તેમાંથી તેલ પણ નીકળતું નથી, છતાં તેની બે ફાડ થતી ન હોવાથી દ્વિદળ ન ગણાય.
ચણા, મગ, મઠ, અડદ, તુવેર, વાલ, ચોળા, કળથી, વટાણા, લાંગ, મેથી, મસૂર, લીલવા, કુમટીયા વગેરે કઠોળ દ્વિદળ ગણાય. કેમકે ઉપરની ત્રણેય બાબતો તેમાં લાગુ પડી જાય છે. વળી એ દ્વિદળની ફળીઓ, લીલા-સૂકાં પાંદડાં, ભાજી; તેના આટા, દાળ; તેની કોઈપણ બનાવટો વગેરે પણ દ્વિદળ જ ગણાય. જેમકે ઃ કોઈપણ રસોડાનું તત્ત્વજ્ઞાન - ૧૧
www.jainelibrary.org
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
