Prabuddha Jivan 2018 07

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

બોલ
ભવચક્રના ફેરામાંથી મુક્તિની સર્વોચ્ચ અવસ્થા દર્શાવવા માટે જૈનદર્શન મોક્ષ શબ્દને જ યથાર્થ ગણે છે. 'આત્માનો પરમાત્મા સાથેનો યોગ' આવો અર્થ જૈનોને અભિપ્રેત નથી. જૈન દર્શન મુજબ શુદ્ધ અને મુક્ત જીવ આનંદ સ્વરૂપ છે અનંત આનંદનો આ મુળભૂત ગુણ અશુદ્ધ જીવમાં ઢંકાઈ ગયો છે. તેથી જીવની શુદ્ધિ અને સંસારના બંધનમાંથી જીવની મુક્તિ એ જીવનનું લક્ષ્ય છે.
ભગવાન મહાવીર કુશળ સાર્થવાહક છે. પરમ ઐશ્વર્યના પદ પર પહોંચી ને એ વીરમ્યા નથી, પાછળ આવનારાઓ માટે સીમા ચિન્હો મૂક્યા છે. માર્ગ ચાતરી બતાવ્યો છે. મોક્ષ માર્ગમાં આવતા પઢાવો અને તેના ભયસ્થાનોનું નિર્દેશન કર્યું છે. આ પરમ આ પુરૂષાર્થના માર્ગ પર પ્રભુ મહાવીરે ગુશવૃદ્ધિ માટેના ચૌદ ગુણસ્થાનકો દર્શાવ્યા છે. સમ્યક્ દર્શન, સમ્યક્ જ્ઞાન અને સમ્યક્ ચારિત્ર્યના રત્નત્રયી માર્ગની અંતિમ મંઝીલ એટલે જ મો... જીવનમૃત્યુના દુઃખમય ચક્રમાંથી જીવની મુક્તિ, પુર્નજન્મ નહીં. અવતાર તરીકે પા નહીં. જે આત્મા જન્મ મરણના ફેરામાંથી સંપૂર્ણ મુક્ત થાય તે જ પરમાત્મા આ પરમ આત્મા સિધ્ધક્ષેત્રમાં, શુદ્ધ આત્માના સ્વરૂપમાં સ્થાયી થઈને રહે છે.
જૈન ધર્મની આખી ગુંથણી કર્મને લક્ષમાં રાખીને થયેલી છે. કર્મ એટલે સંસાર અને કર્મવિહીન અવસ્થા તે મોક્ષ. જૈન ધર્મશાસ્ત્રોની માન્યતા પ્રમાણે સર્વ પદાર્થોનો સમાવેશ જીવ અને અજીવમાં થઈ જાય છે. જગતમાં જે જે વો છે, એ સર્વને ઈન્દ્રિયોની પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા તેમજ સાંસારિક વિષયો દ્વારા કર્મબંધન થાય છે, આવા કર્મોને અટકાવવાથી ને બાંધેલા કર્મોનો ક્ષય કરવાથી, શુદ્ધ અને પવિત્ર આત્માને શાશ્વત મુક્તિ મળી શકે. જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આસવ, સંવર, નિર્જરા, બંધ અને મોક્ષના નવ તત્ત્વોની વાત જૈન દર્શન કરી છે.
મોક્ષ માર્ગની પ્રાપ્તિના ત્રણ મુખ્ય સાધનો તરીકે પ્રભુ મહાવીરે અહિંસા, સંયમ અને તપને મહત્તા આપી છે. અહિંસા એ ધર્મનો આત્મા છે, સંયમ એ ધર્મનો પ્રાણ છે અને તપ એ ધર્મનો દેહ છે. સાધનત્રયી દ્વારા ચૌદ ગુન્નસ્થાનકોને પાર કરી આત્મા
સર્વકર્મરહિત થઈ દેહને છોડીને મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે ને સિધ્ધશિલા ૫૨ સ્થિત થઈ જાય છે. સિધ્ધ અવસ્થા એ શૂન્ય અવસ્થા નથી કે કોઈ પરમાત્મામાં વિલીન થઈ જવાની સ્થિતિ નથી. આ વિધાયક અવસ્થા છે ત્યાં જીવ અનંત ચતુષ્ટયી એટલે કે અનંત જ્ઞાન, અનંત દર્શન, અનંત વીર્ય અને અનંત સુખનો અવિર્ભાવ કરે છે. ઉપસંહાર :
આમ, હિન્દુધર્મની પશ્ચાદભૂમાં સર્જાયેલા, સમાન વિચારધારા ધરાવતા આ બંને ધર્મો સત્ય, અહિંસા અને કાયકી સમષ્ટિનું કલ્યાણ ઝંખે છે. તાત્ત્વિક વિચારધારામાં જે ભિન્નતા છે તેમાં જૈન ધર્મ જગતને સનાતનતા દર્શાવે છે. જ્યારે બૌદ્ધ ધર્મ ક્ષણભંગુરતા.
જુલાઈ - ૨૦૧૮
જૈન ધર્મ આત્માનો અસ્તિત્વને સ્વીકારે છે, બૌદ્ધોના મતે આત્મા અચલ નથી. જૈન ધર્મ મોક્ષ પ્રાપ્તિ માટે કઠોર દેહ દમનનો માર્ગ સ્વીકારે છે, જન્મ મરણથી મુક્તિ એ જ તેનું ધ્યેય છે. બૌધ્ધોના મતે મૃત્યુ પછીની સ્થિતિનો ભય નથી. દુઃખમાંથી મુક્તિ એ તેમને મન મુખ્ય છે. ટૂંકમાં જૈનોની શોધ કર્મક્ષય કરી કેવલી બનવાની છે. જ્યારે બૌધ્ધોની શોધ તૃષ્ણાથી ઉત્પન્ન થયેલા આ જન્મના દુઃખો દૂર કરી નિર્વાણ મેળવવાની છે.
સમાપન :
વેદોમાં એવું કહેવાયું છે પુ સત્ વિા વદૂધા વવન્તિ સત્ય એક છે, તેની ઉપાસના કરનારા તેને અલગ અલગ નામે વર્ણવે છે. મોક્ષ કે નિર્દેશની પ્રાપ્તિ માટે પ્રભુ મહાવીરે કે ભગવાન બુધ્ધ દર્શાવેલો કર્મ મુક્તિનો, ધર્મપ્રાપ્તિનો આ માર્ગ આખરે તો માનવભવના સાર્થક્ય માટે છે. કોઈ પણ માર્ગે સાધના કરીને અંતે તો એક અત્યંત નિર્મળ પરિશુદ્ધ તત્ત્વની પ્રાપ્તિ કરવાની છે. દુનિયાના સત્પુરૂષોના દિલ હંમેશા સહુને એક કરવા જ તડપતા હોય છે. ‘ધમ્મપદ' હોય કે ‘ઉત્તરાધ્યયન સૂત્ર' હોય આખરે આપણે તો વિશુદ્ધ પ્રશાના સહારે પરમ પદને પ્રાપ્ત કરવાનું છે. ધર્મના આચરતા માટે પ્રવૃત્ત થવાનું છે. આમ પણ ધર્મસ્ય પતિ ત્તિ: જે શીઘ્ર થાય છે એ જ ધર્મ છે. આપણે મોક્ષ કે નિર્વાણની પ્રાપ્તિ માટે ઊર્ધ્વગતિ માટે, ઉન્નતિ માટે પ્રયત્નશીલ બનીએ. જાગરૂક બનીએ, કારણ ધર્મ પ્રતિપળ જાગરૂકતા માર્ગ છે. પાણીના ટીપાને ભાગ્યે જ ખબર હોય છે કે તેના અસ્તિત્વની પરિસમાપ્તિ મહાસાગરમાં જ હોઈ શકે. દીવાની જ્યોત છે તો નાની પરંતુ એનો સંબંધ છે સૂરજ સાથે. માણસ ગમે તેવો કાં ન હોય, એના અસ્તિત્વનું આખરી અનુસંધાન તો પરમાત્મા કે પરમ સત્ય સાથે જ હોઈ શકે.
આપદાને સહુને આવા પરમ અનુસંધાનની, જીવનલયની, અસ્તિત્વના સાર્થક્યની અનુભૂતિ થાય એ જ પ્રાર્થના... અસ્તુ..
સંદર્ભગ્રંથ સૂચિ જૈન ધર્મનું હાર્દ - ચંદ્રહાસ ત્રિવેદી
ઃ
બૌદ્ધ
ધર્મ સિદ્ધાંત અને સાધના - ચંદ્રહાસ ત્રિવેદી
ગૌતમ બુધ્ધ
પ્રબુદ્ધ જીવન
બુધ્ધ - રામનારાયણ પાઠક
કરૂણામૂર્તિ બુધ્ધ - ગુરુશવંત શાહ
બૌધ્ધ દર્શન - એમ. કે. ભટ્ટ
જૈન ધર્મ અને અભિનવ અધ્યાત્મ - વસ્તુપાલ પરીખ વિશ્વના ધર્મોનો પરિચય - એમ. વી. મેઘાણી તથા અન્ય ધર્મોનું તુલનાત્મક અધ્યયન - ભાસ્કર દેસાઈ The face of the Buddha - T. L. Vaswami
Dun મો. ૯૩૨૪૬૮૦૮૦૯