________________
મળ્યોતિ: પદ્મવિંશતિજ્ઞ - ઉપાધ્યાયજી યશોવિજયજી
મનુભાઈ પેશી
ऐन्द्रं तत्परमं ज्योतिरूपाधिरहितं स्तुमः । उदिते स्युर्यवंशे अपि सन्निध्तै निधयो नव ।।११।। કર્મોપાધિ રહિત આત્મા સંબંધી તે પરમ જ્યોતિની અને સ્તુતિ કરીએ છીએ કે જેના અંશ માત્રનો ઉદય થવાથી નવ નિધિઓ પ્રગટ થાય છે.
વિક્રમની સત્તરમી સદીમાં ગુજરાત પ્રદેશના ઝળહળતાં અને પ્રતાપી મહાત્મા પૂજ્ય ઉપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી કૃત તેઓના એક અત્યંત મૂલ્યવાન લઘુ ગ્રંથ જે માત્ર ૨૫ શ્લોક પ્રમાણ છે. પણ જે તેની ગહનતાને કોઈ ઉપમા તો આપી જ ન શકાય. ઉપચારકથનથી કહીએ તો પેસિફીક મહાસાગર જેમ વિશ્વનો સૌથી ઊંડો મહાસાગર કે, જે ૩૫૮૪૨ ફીટ ઊંડો છે તે ગહનતા આત્મતત્વની બાબતમાં જે ગાગરમાં સાગરની જેમ આ ગ્રંધ ધરાવે છે.
કવિશ્રીએ પ્રારંભના પ્રથમ ચરણમાં જ નિર્દેશ આપ્યો છે કે, છે એવી પ૨મજ્યોતિની અને સ્તુતિ કરીએ છીએ કે જે કર્મોપાધિથી રહિત છે. ભગવાનનો આત્મા ત્રણેય કાળ માટે ૫૨મવિશુધ્ધ દ્રવ્ય છે. એવી કોઈ પણ ક્ષણનો અસંખ્યાત્મક ભાગ નથી જ્યારે સમયે કોઈપણ અશુધ્ધિ આ ત્રિકાળી શુધ્ધ દ્રવ્યમાં પ્રવેશી શકે.
ઉપરનું નિર્દભ, નિર્મળ, અને સનાતન સત્ય શ્રી તીર્થંકરે આપ્યું છે તેનો જ નિર્દેશ ઉપાધ્યાયજીએ અહીં પરમજ્યોતિ તરીકે આપેલ
છે. જ્ઞાનીઓના વચન ત્રર્ણય કાળમાં આત્મા અંગે એક-સરખા જ રહે છે. જે તીર્થંકરે અને શ્રી. ઉપાધ્યાયજીએ કહ્યું તે જ ટંકોત્કીર્ણ વચન શ્રીમદ રાજચંદ્રજી ‘આત્મસિધ્ધિ'માં જણાવે છે કે..
“શુધ્ધ બુધ્ધ ચૈતન્યન, સ્વયં જ્યોતિ સુખધામ.
બીજું કહીએ કેટલું, કર વિચારતો પામ.''
આત્મા કેવી છે તે બાબતમાં જ્ઞાનીઓના આશય અને વચન એક સરખાં જ રહેવા છતાં મનુષ્યના વર્તમાન જીવનનો અનુભવ ‘દાન ધ્રુવ'ની જેમ ઉત્તર અને દક્ષિણ ધ્રુવના બે છેડાની જેમ પરસ્પરની તદ્દન વિરુધ્ધમાં છે.
પૂજ્ય યશોવિજયજી મહારાજે કર્મોપાધિ રહિત આત્માની અને તેની પરમાંતિની વાત કરી છે અને વાસ્તવિકતા એ છે કે દરેક જીવ કર્મોપાધિથી, કર્મની શૃંખલાથી અને જન્મમરણના ભવચક્રના પરિભ્રમણમાં અનાદિ કાળથી આજ પર્યંત એકસરખા આવા વિષમ અને કટુ અનુભવમાંથી કેમ પસાર થઈ રહ્યો છે? જૈન દર્શન સ્વયં પુરૂષાર્થ પ્રધાન દર્શન છે. તેણે એવી કંઈ ભૂલ કરી. એવો કર્યા પ્રમાદ કર્યો કે એવી કઈ ઘટના બની કે ભવભ્રમણના ચક્કરમાં ફસાઈ કે ગયો છે ? અહીં એક સાદી અને છતાં સત્ય હકીકતનો ઉલ્લેખ કરવો
જુલાઈ - ૨૦૧૮
અનિવાર્ય છે. પ્રસંગ તુલસીકૃત રામાયણનો છે. સીતાજીના અતિ આગ્રહને વશ થઈ સોનેરી મૃગને લેવા જતી વખતે શ્રી લક્ષ્મણજીએ એક રક્ષાકવચ અર્થાત્ વર્તુળ બનાવીને સીતાજીને તેમાં જ રહેવા માટે વિનંતી કરી. પરંતુ રાવાની અગમ્ય લીલા કે માયાનો પ્રભાવ કે જેના કારણે તેઓએ માત્ર ભિક્ષા દેવાના હેતુ માટે તે વર્તુળની રેખા બહાર સહેજ હાથ લંબાવતા રાવકો તેઓનું હરણ કર્યું અને આખી રામાયણનું સર્જન થયું. જેનું જેવું ઉપાદાન (પુરૂષાર્થ) તેને તેવું ફળ મળે. પોતાના ત્રિકાળી શુધ્ધ દ્રવ્યની, આત્માની અનંતી શક્તિ અને તેની તેજ પ્રકારની અનંતી સ્થિતિ એટલે કે પર્યાયમાં રહેલો આત્મા આજે પણ સ્વસ્વરૂપમાં નિજાનંદમાં જ છે. પરંતુ એક સમય માટે (આંખના એક પલકારાના અસંખ્યાત્મક ભાગ માટે) બર્હિમુખ થયેલો આ જીવ નીજસ્વરૂપને ભૂલ્યો અને તે પરિભ્રમણમાં ફરે છે અને આજે તો એવી જ સ્થિતિ છે કે, જેમ ઉપાધ્યાયજીએ જે જ છે ઉલ્લેખ કર્યો છે તે રીતે કર્મોપાધિથી રહિત આત્મા એટલે કે તેવી યોગી અને સંસારી ભોગી જીવની હકીકત એક દુહામાં આ પ્રમાણે લખી છે.
“અનુભવ કે બલ પર હોઉ ખડે, તામે સારી એક જોગી તજે ન જોગકી ભોગી તજે ન ભોગ’' ઉપરની પંક્તિનો અર્થ એ જ છે કે, નિજસ્વરૂપની સાથે જે યોગીને સ્વાનુભૂતિનું દર્શન થયું છે અર્થાત્ આત્મજ્ઞાન થયું છે તે યોગી માટે આ જગત સાવ સોનાનું થઈ અને તેને મળે તો પા જગત તેના માટે ઘાસના એક તણખલાલ સમાન હોવાથી યોગી તેની સામે નજર પણ કરતો નથી. કારણ કે અતિન્દ્રિય આનંદના
સચ્ચિદાનંદ સ્વરૂપમાં રમાતા કરનાર, પૌદ્ગલિક સુખો તરફ નજર પણ કરે જ નહીં. યોગીના આ અનુભવની સામે પોતાના નિજ સ્વરૂપમાંતી ચલિત થયેલો જીવ અનાદિ કાળથી મિથ્યાત્વ અને મોહનીય કર્મની શતરંજની ચાલમાં રમત રમ્યા જ કરે છે. પોતે પોતાને ભૂલી ગયો છે. અને જે પ્રાપ્ત સ્થિતિમાં નાશવંત ચીજ વસ્તુઓમાં ધન-વૈભવ અને સંબંધોમાં તે અત્યંત આસક્ત હોવાથી મોહાધીન દશાનો કારણે તેની યથાર્થ નિર્ણયની શક્તિ લોપ થઈ ગઈ છે.
ઉપરોક્ત પરિસ્થિતિના અનુસંધાનમાં યશોવિજયજી મહારાજાએ આ શ્લોકની બીજી પંક્તિમાં જણાવ્યું છે કે, પરમ જ્યોતિની અમે સ્તુતિ કરીએ છીએ. પરિપૂર્ણ શુધ્ધ આત્માની અમે સ્તુતિ કરીએ છીએ. જેના અંશ માત્રનો ઉદય થવાથી નવ નિધિ પ્રાપ્ત થાય છે. આત્મા ત્રિકાળ શુધ્ધ દ્રવ્પ છે. અને કર્મોપાધિથી પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૯
