________________
સંશોધિત દૃષ્ટિ અને તે વિષયનું વિશાળ જ્ઞાન ઉપરાંત તેમની રજૂઆત કરવાની વિશિષ્ટ શૈલીને કારણે આ અંક વાંચતા ખૂબ ખૂબ આનંદ થયો. ગુજરાતીના ખ્યાતનામ સમાચારપત્રોમાં દીર્ઘ પત્રકારીત્વ નિભાવતા હોય તેવા સદાબહાર વિદ્વાનોના શોધપત્રો જેવા લેખો પ્રબુધ્ધજીવનને ગૌ૨વતા બક્ષે છે.
ભારતનું સ્વર્ગ શ્રીનગર ગણાય અને ત્યાં આવેલા એક હજાર વર્ષ પ્રાચીન મંદીરોના વિશાળ અવશેષો જોવા એકવાર ફરીને આવ્યા હોય પરંતુ એનું સ્થાપત્ય કેવું તે અહીં જાણવાનું મળે છે.
દરેક શિલ્પ સ્થાપત્યની માહિતીઓ ફોટા સાથે વાંચતા અમે વાચકો ભાવિવભોર થઈ ગયા.
પીંકીબેન દલાલના રાણકપુરના અજોડ મંદીર ત્રિભુવન ત્રિલોક પ્રાસાદ’ કે ‘ત્રિલોક્ય દીપિકા'ના સ્થાપત્યનો લેખ ઈતિહાસ અને કલાની અનેકવિધ ખૂબીઓ રજૂ કરે છે તો નરેશભાઈ અંતાણી ‘ગુજરાતની સાંસ્કૃતિક ધરોહર'માં મોટાભાગની વાવ અને તળાવોના દર્શન કરાવે છે.
ટૂંકમાં જ્યાંથી કળા અને સ્થાપત્યનો પ્રારંભ થયો તે સ્તૂપના સ્થાપત્યથી લઈ વર્તમાન સમયના દરેક પ્રકારના મંદીરોનો સમાવેશ આ વિશેષાંકમાં આવરી લેવાયા છે. અહિં કીંગ નેપચ્યુન, ભૂતાન અને ન્યૂયોર્કના મંદીરોના દર્શન કરતા ઘર બેઠા યાત્રાનો લહાવો મળ્યો હોય એવું લાગે છે.
તંત્રી શ્રી ડૉ. સેજલબેન અને સંપાદક શ્રી કનુભાઈ સૂચકને વિનંતી કે લોકભોગ્ય આ વિશેષાંકને રંગીન ફોટાઓ સાથે પુસ્તક આકારે પ્રકાશિત કરવું. જેથી આ અંક વિશેષ યાદગાર માહિતીસભર બની રહે.
ડૉ. રેણુકા પોરવાલ એ-૧૧૦૫, ઝેનીથ ટાવર, પી.કે.રોડ, મુલુંડ (વેસ્ટ), મુંબઈ - ૪૦૦ ૦૮૦, મો. ૯૮૨૧૮૭૭૩૨૭
પ્રબુદ્ધ જીવનનો શિલ્પ-સ્થાપત્ય, વિશેષાંક મળ્યો, જે ખૂબ
સુંદર અને આકર્ષક રહ્યો. તેનાં વિદ્વાન સંપાદક શ્રી કનુભાઈ સૂચક્રની
દૃષ્ટિએ, મંદિરોની સૃષ્ટિ વાચકનાં મનમાં ખડી કરી દીધી.
કોનાર્કનાં સૂર્યમંદિરનાં રથચક્રનું પૈડું (Wheel) ઘણું બધું સૂચવી ગયું. તેનાં આઠ આરા (spoke) તેની કોતરણી પત્થરમાં
પ્રાણ પૂરતા રહ્યા, Ring ની Design પણ અદ્ભુત રહી.
સૂર્ય નારાયણનાં રથનાં સાત અશ્વો, તે તેનાં સફેદ કિરણનાં સાત-રંગનું સૂચન કરતા રહ્યા છે. VIBGYOR Violet, Indigo, Blue, Green, Yellow, Orange and Red. પ્રાણીઓમાં પા ઘોડો (Horse) સૌથી વધુ શક્તિશાળી મનાતો હોવાથી આપણે શક્તિનું
જુલાઈ - ૨૦૧૮
માપ કાઢવા માટે H.P (Horse Power) નું એકમ સ્વીકાર્યું છે.
આપણાં પ્રાચીન ભારતનો વારસો મહાન છે, અને તે શિલ્પસ્થાપત્ય રૂપે પથ્થરમાં કંડારાયેલો પડયો છે, તેને ઉકેલવાનો સુંદર પ્રયત્ન કરવા બદલ પ્રબુદ્ધ જીવનની Team ને મારાં હાર્દિક અભિનંદન.
ભૂતકાળમાં, કેંદ્ર. શાંતારામ મારફત આપણને એક સુંદર ચલચિત્ર પણ આ વિષયને ઉજાગર કરતું મળ્યું છે. તેનું નામ છે. ‘ગીત ગાયા પથ્થરોને' અભિનેતા જિતેન્દ્ર તેના નાયક હતા. પ્રસ્તુત ચલચિત્રમાં પથ્થરોને વાચા આપવાનો સુંદર પ્રયત્ન થયો હતો. શિલ્પ અને સ્થાપત્ય, ટાંકણા દ્વારા પથ્થરમાં હૃદયનાં ભાવ અને મનનાં વિચારો પ્રદર્શિત કરવાનાં સુંદર કાર્યો ભૂતકાળમાં થયાં છે, તેને પ્રસંગોપાત યાદ કરતાં રહેવું એ ભવિષ્યની પેઢીની ફરજ ગણાય. આપણાં દેશનો ઈતિહાસ તેનાં પથ્થરોમાં પણ કંડારાયેલો પડી છે. નવી પેઢી ધારે તો તેમાંથી પણ પ્રેરણાનું બળ પ્રાપ્ત કરી શકે. History ઈતિહાસ કેવળ રાજકીય જ ના હોય તે, સામાજિક અને સાંસ્કૃતિક પણ હોઈ શકે! અગાઉનાં વાવ, કૂવા, તળાવો અને હવાડાને કાંઠે પણ કોતરી થતી. અમદાવાદ પાસે અડાલજની વાવ પણ તેનો નમૂનો ગણાય.
મૈં, પ્રસ્તુત, કોનાર્કનું સૂર્યમંદિર, ભૂતકાળમાં રૂબરૂ જઈને જોયું છે તેની કોતરણી બેનમૂન છે, સ્ત્રી-પુરુષનાં અંગ-ઉપાંગો સાથે રતિચિત્રો પણ જોયાં છે. જે તે કાળનાં સંસ્મરણો પથ્થરમાં કોતરીને લાંબો સમય સુધી જાળવી રાખવાની ભાવના તેનાં પાછળ કાર્યરત હોય તેમ જણાય છે.
તાજેતરમાં, મેં માસનાં પ્રથમ અઠવાડિયામાં, અમે, અડાલજમાં દાદા ભગવાન પ્રસ્તુત ત્રિદેવ મંદિરની મુલાકાત મા બે પૌત્રો પાર્થ અને દેપાંગ સાથે લીધી હતી. ત્યાં ભગવાન મહાવીરની સુંદર પ્રતિમા જોઈને ખૂબ પ્રસન્નતા થઈ હતી. વિશાળ આરસનું મંદિર અસંખ્ય મુલાકાતીઓને આકર્ષી રહ્યું છે. દાદા ભગવાન નામે એક જૈન સજ્જન થઈ ગયા, તેમણે પોતાની સ્મૃતિમાં આ સુંદર મંદિરની રચના કરી હોય તેમ જાણ્યું, મંદિર ઉપરાંત બાગ-બગિયાએ શોભામાં વૃદ્ધિ કરી હતી. બાળકોને
રમવાની સગવડ ઉપરાંત ખાવા-પીવાનું આયોજન પણ હતું. તેની
પાછળની દીર્ઘ દ્રષ્ટિથી અભિભૂત થઈ જવાયું. ભવિષ્યની પેઢીને ધર્મમાં, કર્મમાં શ્રદ્ધા જાગે અને તે દ્રઢ થાય, એ માટે આવાં શિલ્પો
સ્થાપત્યો આવકાર્ય ગણાય કે જે લાંબા સમય સુધી માનવજાતને પ્રેરતાં રહે.
પ્રબુદ્ધજીવન
હરજીવન થાનકી, સીતારામ નગર, પોરબંદર
un
૪૫
