Prabuddha Jivan 2005 Year 16 Ank 01 to 11

Author(s): Ramanlal C Shah, Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 6

પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૫
પ્રતિ વિચાર કરવાની પ્રેરણા આપે છે. સઝાય માત્ર દ્રવ્ય ક્રિયા દાન-શીલ તપ અને ભાવ એમ ચાર પ્રકારના ધર્મનું પાલન, નથી પણ આત્મ ભાવનું દર્શન કરવા માટેનું સાધન છે. દેવસિ નવકારમંત્રનો સ્વાધ્યાય, પરોપકાર કરવો, જયણા ધર્મનું અનુસરણ, પ્રતિક્રમણમાં જે સક્ઝાય છે તેના કરતાં વિશિષ્ટ પ્રકારની સઝાય જિનપૂજા, પ્રભુની સ્તુતિ-ગુણગાન ગાવા, ગુરુ સ્તુતિ-ભક્તિ, રાઈ પ્રતિક્રમણ અને પૌષધની ક્રિયામાં છે. રાઇ પ્રતિક્રમણમાં સાધર્મિક ભક્તિ, વ્યવહાર જીવનમાં નીતિ પરાયણતા દ્વારા શુદ્ધિ, ભરફેસર બાહુબલી અને પૌષધમાં ત્રણ વખત અન્ય જિલ્લાણની રથયાત્રા, તીર્થયાત્રા, ઉપશમ, સંવર અને વિવેકના ગુણો કેળવવા, * સક્ઝાયનો સ્વાધ્યાય કરવાનો હોય છે. પર્વના દિવસોમાં રાઈ ભાષા સમિતીનું પાલન, છકાયના જીવો પ્રત્યે કરૂણા અને રક્ષણ, પ્રતિક્રમણ કરનારા ઘણા છે પણ બાકીના દિવસોમાં રાઈ પ્રતિક્રમણ ધર્મીજનની સોબત-સત્સંગ, ચરણ, કરણ ધર્મપાલન, સંઘપતિનું કરનારાની સંખ્યા અલ્પ છે. તેનાથી પણ ઓછી સંખ્યા પૌષધ બહુમાન, ધાર્મિક પુસ્તક લેખન અને તીર્થમાં પ્રભાવના જેવાં સુકૃત કરનારાની છે એટલે દેવસિ પ્રતિક્રમણની સઝાય પછી બે સઝાયનો શ્રાવકે કરવાં જોઇએ. વડિલ પુરુષ સક્ઝાય બોલે છે પણ શ્રવણ વિશેષાર્થ બહુ ઓછા લોકોને ખબર છે. પર્વાધિરાજ પર્યુષણમાં કરનારા તેનો અર્થ સમજીને વિચારે કે નરજન્મ પૂરો થાય ત્યાર રાઈ પ્રતિક્રમણ અને પૌષધમાં સક્ઝાયનું શ્રવણ થાય છે પછી આ પહેલાં કેટલું કર્યું છે અને કેટલું બાકી છે તે કરીને જીવન સાર્થક અંગે કોઈ વિશિષ્ટ વિચારણા થતી નથી. વિધિ પ્રમાણે વિધિ કર્યાનો કરવાનો વિચાર કરનારા અતિ અલ્પ સંખ્યામાં છે. સક્ઝાયમાં સંતોષ છે પણ વિધિ દ્વારા આત્મલક્ષી પણાનો ભાવ કેટલો આત્માનો વિચાર કરવા માટે આ સૂચિ માર્ગદર્શક સ્તંભ સમાન છે વધ્યો-વિકાસ પામ્યો તેનો વિચાર નહિવત્ છે. માંગલિક કે જેનાથી શ્રાવક ધર્મમાં કેટલી પ્રગતિ થઈ તેનું માપ નીકળે છે. પ્રતિક્રમણમાં મન્ડ જિણાણની સઝાયનો વિધિ છે. પકખી, ચોમાસી ધર્મ પુરસદે કરવાનો નથી. એ તો શ્વાસોશ્વાસ સમાન છે. ફુરસદનો અને સંવત્સરી પ્રતિક્રમણમાં સંસારદાવાનળની સઝાયનો વિધિ ધર્મ માત્ર સામાજિક પ્રતિષ્ઠા બની જાય છે. તેનાથી આત્માનું કોઈ છે અને ચોથી ગાથા સમૂહમાં મોટા અવાજથી બોલાય છે. આ શ્રેય થતું નથી. ભગવાન મહાવીરના શ્રાવકો આનંદ અને કામદેવ સક્ઝાયનો ભાવ પણ કોઈ રીતે વિચારવામાં આવતો નથી. દેવસિ જેવા ઘણી જવાબદારીવાળા હતા છતાં તેમાંથી સમય કાઢીને શ્રાવક પ્રતિક્રમણની સઝાય ત્યાગ અને વૈરાગ્ય પ્રધાન છે તો રાઇ ધર્મનું પાલન કરતા હતા. ધર્મમાં સંતોષ માનવાનો નથી. એ તો પ્રતિક્રમણની સઝાય પ્રાતઃકાળમાં મહાપુરુષો અને સતીઓના ભવોભવ આરાધના થાય અને મુક્તિ મળે ત્યાં સુધી મુશળધાર વૃષ્ટિ પુણ્ય સ્મરણ દ્વારા આત્માને માનસિક શુદ્ધિ વૃદ્ધિમાં પૂરક બને છે. સમાન આચરવાનો છે. સ્ત્રી, ધન અને ભોજનમાં સંતોષ માનવો. ભરોસરની સઝાયમાં ઉચ્ચ કોટિના આરાધકોની સૂચી છે. તેનું બાકી ધર્મ, જ્ઞાન અને આરાધનામાં સંતોષ માનવો નહિ. પકુખી, પ્રતિદિન સ્મરણ કરવાથી ગુણાનુરાગ કેળવાય અને આત્મા પણ ચોમાસી અને સંવત્સરી પ્રતિક્રમણની સઝાય સંસાર દાવાનળની તેમાંથી પ્રેરણા લઇને આરાધક ભાવમાં સ્થિર થાય તેવી વિશિષ્ટ સ્તુતિ દ્વારા થાય છે. શક્તિ એ નામોમાં રહેલી છે. આ સઝાયની ૧૩ ગાથા છે. ૧ થી “સંસારદાવાનળ દાહ નીર, સંમોહ ધૂલી હરણે સમીર ૭ ગાથામાં ૫૩ મહાત્માઓ અને ૮ થી ૧૩ ગાથામાં ૪૭ માયા રસાદારણ સીરં, નમામિ વીર ગિરિ સાર ધીરે.” મહાસતીઓનો નામોલ્લેખ છે. સાતમી ગાથાના અંર્થની વિચારણા સઝાયના આરંભમાં સંસાર, દાવાનળ છે એમ જણાવીને કરવા જેવી છે. તેમાં જણાવ્યું છે કે જેમના નામ સ્મરણથી પાપના આત્માને ચેતવણી આપી ભગવાન મહાવીર સ્વામીની વિશેષતા બંધ નાશ પામે છે એવા ગુણના સમૂહથી યુક્ત, એવા (નામ નિર્દેશ દશાર્વી છે અને નમસ્કાર કર્યાનો ઉલ્લેખ થયો છે. સંસાર એટલે કરેલા) અને બીજા મહાપુરુષો સુખ આપો. ભરત, બાહુબલીથી શુભાશુબ કર્મ ભોગવવા માટેનું સ્થાન અને મોક્ષની સાધના માટેનું આરંભીને મેઘકુમાર સુધીના મહાપુરુષોના ચારિત્રોની ખબર હોય સાધન. સંસાર એટલે ચાર કષાયની ચંડાળ ચોકડી કર્મબંધ કરીને તો સઝાય બોલતાં કે શ્રવણ કરતાં શુભ ભાવમાં લીન થવાય. ભવભ્રમણ કરાવે છે તેનો નાશ કરવા માટે પ્રભુ મહાવીર અને એમને સક્ઝાયના હાર્દને પામવા માટે મહાપુરુષો અને મહાસતીઓના પ્રતિપાદન કરેલા ધર્મની આરાધના એ જ ઉત્તમોતમ માનવ જન્મનું જીવનનો ઓછોવત્તો પરિચય અવશ્ય હોવો જ જોઇએ. તે વિના કાર્ય છે. શુદ્ધ ઉપયોગમાં આત્મા આવે નહિ. તુલસા, ચંદનબાળાથી સઝાયનો આ ભાવ પ્રતિક્રમણમાં આવી જાય તો આત્માની સ્થૂલિભદ્રની સાત બહેનોનો નામ નિર્દેશ થયો છે તો આ સતીઓના જાગૃતિ અવશ્ય થાય અને તે માર્ગે પ્રવૃત્ત થયા વિના રહે નહિ. જીવનનો મિતાક્ષરી પરિચય પણ સાર્થક નીવડે છે. પ્રત્યેક નામની સઝાય આત્માનો સ્વાધ્યાય છે એમ જાણીને સઝાયના હાર્દને સાથે જીવનનો એક મહાન ગુણ રહેલો છે, તેનું જો જ્ઞાન પ્રાપ્ત પામવા માટે ને પુરૂષાર્થ થાય તો આત્મ ભાવને આત્મદશાનો પરિચય | થાય તોય આત્માને શાંતિ મળે. દ્રવ્ય પ્રતિક્રમણમાંથી ભાવપ્રતિક્રમણ થાય. સઝાય શ્રવણથી એક કદમ આગળ વધીને અર્થ અને ભાવ પ્રતિ ગતિ કરવા માટે આ પ્રકારનું જ્ઞાન ખૂબ જ ઉપયોગી છે. આ સમજવાનો પ્રયત્ન સાફલ્ય ટાણું બની રહે છે. * માટે જાગૃતિ કેળવવાની અનિવાર્ય આવશ્યકતા છે. ' “મહ જિાણે'ની સક્ઝાય માંગલિક પ્રતિક્રમણ અને પૌષધમાં
અસ્થિ સારવાર કેન્દ્ર સાંભળવા મળે છે. પૌષધ આત્માના જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર જેવા સંઘના ઉપક્રમે હાડકાનાં નિષ્ણાત ડૉ. જમશેદ પીઠાવાલા દ્વારા ગુણોની વૃદ્ધિ અને શુદ્ધિ માટે છે. એટલે આત્માએ શ્રાવક તરીકે હાડકાનાં દર્દીઓને મફત સારવાર દર રવિવારે સવારના ૧૦-૩૦ થી કયો ધર્મ કરવાનો છે તેનો ઉલ્લેખ તેમાંથી મળે છે. પૌષધ આ
૧-૩૦ સુધી સંઘના કાર્યાલયમાં (૩૮૫, સરદાર વી. પી. રોડ, પ્રાર્થના સઝાય ત્રણ વખત બોલવામાં આવે છે અને સાચા અર્થમાં એ
સમાજ, મુંબઈ-૪૦૦૦૦૪, ફોનઃ ૨૩૮૨૦૨૯૬) અપાય છે. હાડકાનાં
દર્દીઓને તેનો લાભ લેવા વિનંતી છે. આત્માનો સ્વાધ્યાય બને છે. સઝાયની પાંચ ગાથામાં શ્રાવકનાં
જયાબેન વીરા
નિરુબહેન એસ. શાહ ૩૬ કૃત્યોનો ઉલ્લેખ થયો છે.
સંયોજક
| ડૉ. ધનવંત ટી. શાહ જિનાજ્ઞાનું પાલન, મિથ્યાત્વનો ત્યાગ અને સમકિતનો સ્વીકાર,
મંત્રીઓ છ આવશ્યકનું આચરણ, પર્વતિથિએ પોષધ ગ્રહણ કરવો,
I