Namalinganusasan Amarkosa

Author(s): Bhanuji Dikshit, Shivdatt Pandit
Publisher: Satya Bhamabai Pandurang

Page 414

अमरकोषः।
[ तृतीयं काण्ड
वणिक्पथे च विपणिः
प्राण्युत्पादे संसरणमसंबाधचमूगतौ । विपण्यते, अस्यां वा । 'पण व्यवहारे' (भ्वा०प०
घण्टापथे से०)। 'सर्वधातुभ्य इन्' (उ० ४।११८)। 'आपणे पण्य
। सम्यक् सरन्त्यनेन । 'स गती' (भ्वा०प०अ०)। करणे वीथ्यां च पण्ये च विपणिः स्त्रियाम्' इति रुद्रः॥ ल्युद (३।३।११७)॥
अथ वान्ताने समुद्धरणमुन्नये ॥ ५५ ॥ सुरा प्रत्यक्च वारुणी।।
सम्यग् उद्धियते । उद्धरतेयुट ( ३।३।११३)। भावे वरुणस्येयम् । 'तस्येदम्' (४।३।१२०) इत्यण् । 'वारुणी |
(३।३।११५) वा । 'भुक्तोज्झितोन्मूलितयोः स्यादुद्धरणमुन्नये' गण्डदूर्वायां प्रतीचीसुरयोः स्त्रियाम्' (इति मेदिनी)॥
इति रभसः ॥ करेणुरिभ्यां स्त्री नेभे
अंतस्त्रिषु करोति । 'कृहृभ्यामेणुः' ( उ० २१) 'करेणुर्गज- आणान्तम् ॥ योषायां स्त्रियां पुंसि मतङ्गजे' इति ( मेदिनी)। के रेणुरस्येति
विषाणं स्यात्पशुशृङ्गेभदन्तयोः। वा । 'करेणुश्च गरेणुश्च करिणीकर्णिकारयोः' इति व्यस्ति । 'अस भुवि' (अ० ५० से.) चानश (३३. रन्तिदेवः ॥
२।१२९) । 'श्नसोरल्लोपः' (६।४।१११) । 'उपसर्गप्राद्रविणं तु बलं धनम् ॥५२॥ दुर्-' (८।३।८७) इति षत्वम् । यत्तु-वेवेष्टि । विषाणम् ।
विषेः शानच्-इति मुकुटः। तन्न । शपः श्लो सति 'लो द्रूयते, द्रवति वा । 'द्रु गतौ' (भ्वा०प० अ०)। 'द्रुदक्षिभ्यामिनन्' (उ० २।५०)। 'द्रविणं न द्वयोर्वित्ते
(६।१११०) इति प्रसङ्गात् । 'विषाणी क्षीरकाकोल्यामजकाञ्चने च पराक्रमे' (इति मेदिनी)॥
शृङ्गयां च योषिति । कुष्ठनामौषधौ क्लीबं त्रिषु शृङ्गेभदन्तयोः'
(इति मेदिनी)॥ शरणं गृहरक्षित्रोः
प्रवणः क्रमनिम्नोव्यां प्रह्वे ना तु चतुष्पथे ॥ ५६ ॥ शुणाति । 'शु हिंसायाम्' (क्या० ५० से.) । ल्युट प्रवन्तेऽनेन, अत्र वा । 'पुङ् गतौ' (भ्वा० आ० अ०)। (३।३।११३) । भावे (३।३।१११) वा । 'शरणं गृहरक्षित्रो-ल्युट (३३३।११७)। 'प्रवणः क्रमनिम्नोा प्रह्वे च स्याश्चर्वधरक्षणयोरपि' (इति मेदिनी)॥
तुष्पथे। आयत्ते च तथा क्षी(क्ष)णे प्रगुणे समुदाहृतः' इति श्रीपर्ण कमलेऽपि च । धरणिः । 'प्रवणो ना चतुष्पथे। क्रमनिम्नमवीभागोदारप्रज्ञेषु श्रीः पर्णेऽस्य । 'श्रीपर्णी कुम्भीगम्भार्योः कीबे पद्मा- च त्रिषु' (इति मेदिनी)॥ ग्निमन्थयोः' इति रभसः ॥
संकीर्णो निचिताशुद्धौ । विषाभिमरलोहेषु तीक्षणं कीबे खरे त्रिष॥५३॥ संकीर्यते स्म । ‘क विक्षेपे' (तु०५० से.)। क्तः (३।२।
तेजयति । 'तिज निशाने' (भ्वा० आ० से.)। 'तिजे- १०२)। 'संकीर्ण संकटे व्याप्ते कुत्रचिद्वर्णसंकरे' इत्यजयः। दीर्घश्च' (उ० ३।१८) इति वनः । 'तीक्ष्णं सामुद्र-
'संकीर्ण निचितेऽपि स्यादशुद्धे चाभिधेयवत्' (इति मेदिनी)।
सक लवणे विषलोहाजिमुष्कके । क्लीबं य(ज)वाग्रजे पुंसि तिग्मा
ईरिणं शून्यमूषरम्। त्मत्यागिनोस्त्रिषु' (इति मेदिनी)। 'भवेदभिमरो युद्धे बले ऋच्छन्ति यस्मिन् । 'ऋ गती' (भ्वा०प०अ०)। 'अर्तेः खबलसाध्वसे' (इति मेदिनी)॥
| किदिच' (उ० २०५१) इतीनन् । 'ईरिणं तूषरे शून्ये' (इति प्रमाणं हेतुमर्यादाशास्त्रेयत्ताप्रमातृषु ।
मेदिनी)॥॥ इदादिरपि । 'ईरिणं निराश्रये भूभागे कथिप्रमीयते, प्रमिमीतेऽनेन वा । करणे (३।३।११७) तम्
तमूषरे' इति हखादावजयः॥ कर्तरि (३।३।११३) भावे (३।३।११५) च ल्युट् ।
इति णान्ताः ॥ 'प्रमाणं नित्यमर्यादाशास्त्रेषु सत्यवादिनि । इयत्तायां च हेती | च क्लीबैकत्वे प्रमातरि' (इति मेदिनी)॥
विवस्तेजोऽस्यास्ति । मतुप् (५।२।९४) । "विवस्वांस्तु करणं साधकतमं क्षेत्रगानेन्द्रियेष्वपि ॥५४॥ सुरे सूर्ये तन्नगर्यां विवस्वती' (इति मेदिनी)॥ _ 'करणं कारणे काये साधनेन्द्रियकर्मसु । कायस्थे व्रत
| १-स्वतो नतु वाच्यलिङ्गतया-इति स्वामिग्रन्थावलोकनेन 'स्वतः' वन्धे च नाट्यगीतप्रभेदयोः । पुमान् शूद्राविशोः पुत्रे वान-इति पाठोऽनमीयते । तथा च 'त्रिषु' इति विषाणशब्दस्यैव विशेषरादौ च कीर्त्यते' इत्यजयः । कर्तृकर्मकरणभावेषु ल्युट्
णम् । अत एव 'प्रवण'शब्दव्याख्यायां-त्रिवित्येके संकीर्ण यावत्(३।३।११३,११५,११७)॥
इत्युक्तं स्वामिना संगच्छते ।।