________________
क्षेत्र लोक ]
प्रकाश अने अंधकारनी वृद्धिहानि ।
व्यक्तिस्तु करणस्यास्य मुहूर्त्तगतिचिन्तया । कार्या दृग्गोचरस्येव साम्या दृक्पथतापयोः ॥ १५८ ॥ तथाहुः । अत्रोदयास्तान्तरं प्रकाशक्षेत्रं तापक्षेत्रमित्येकार्थाः || विष्कम्भस्त्वेष तापस्य द्विविधो ऽप्यनवस्थितः । याम्येऽयने हीयमानः सौम्ये वृद्धिमवाप्नुयात् ॥ १५९ ॥ मुहूर्त्ते कषष्टिभागद्वयगम्यं तु यद् भवेत् । क्षेत्रं तावन्मिता वृद्धिः हानिश्च प्रतिमण्डलम् ॥ १६० ॥ तथा च मण्डलैः सार्धत्रिंशतैकैकभानुमान् ।
क्षेत्रं गम्यं मुहूर्त्तेन वर्धयेद्वा क्षयं नयेत् ॥ १६९ ॥ मण्डलानां सत्र्यशीतिशतेनैवमनुक्रमात् । वर्धितं क्षपितं ताभ्यां सौम्ययाम्यायनान्तयोः ॥ १६२ ॥ मुहूर्तैः षभिराक्रम्यं क्षेत्रं स्यादेष एव च । बाह्यान्तरमण्डलाभ्यां दशांशो वृद्धिहानिभाक् ॥ १६३॥ युग्मम् ॥ प्रकाशपृष्टलग्नस्यान्धस्येव तमसोऽप्यथ । आकृतिश्चिन्त्यते भान्वोः सर्वान्तमण्डलस्थयोः ॥ १६४ ॥
કરણયુકિતની વ્યકિત મુહૂત્ત ગતિ વિચારીને કરવી. છે, તેવું જ દક્ષથ અને તાપક્ષેત્રની સાથે સામ્ય છે. अन्तर, (२) प्राशक्षेत्र भने ( 3 ) तायक्षेत्र मात्र
Jain Education International
( ४२५ )
કેમકે તેનુ જેમ દગ્ગાચરની સાથે સામ્ય કહ્યું છે કે (૧) ઉદય અને અસ્ત વચ્ચેનું अर्थवाची छे. १५७-१५८.
તાપક્ષેત્રની બેઉ પ્રકારની આ પહેાળાઇ અનવસ્થિત-અનિશ્ચિત છે; કેમકે દક્ષિણાયનમાં તે ઘટે છે અને ઉત્તરાયણમાં વધે છે; એક મુહૂત્તના એ એકસઠાંશમાં જેટલુ ક્ષેત્ર આળ ગાય તેટલી ઉત્તરાયણમાં વૃદ્ધિ અને દક્ષિણાયનમાં હાનિ પ્રત્યેક મંડળે થાય છે; તેથી સાડીત્રીશ મડળે એકેકા સૂર્ય એક મુહૂત્તમાં ગમન કરી શકાય એટલુ ક્ષેત્ર વધારી ઘટાડી શકે છે; અને તેથી અનુક્રમે એકસા વાશી મંડળમાં શ્રીને ઉત્તરાયણ અથવા દક્ષિણાયનને છેડે બેઉ સૂર્યાએ જેટલુ ક્ષેત્ર વધાર્યું કે ઘટાડયું હાય તે છ મુહૂ માં ગમન કરી શકાય એટલુ જ હાય છે, કેમકે બહા રના અને અંદરના એમ બેઉ મંડળમાં પ્રાંતે એક દૃશાંશ વૃદ્ધિ કે હાનિ થાય છે. ૧૫૯-૧૬૩. હુંવે ભેઊ સૂર્ય સર્વથી અંદરના મંડળમાં હાય છે ત્યારે, અધની જેમ પ્રકાશની પાછળ લાગેલા અંધકારની આકૃતિ વિષે વિચાર કરીએ. ૧૬૪,
54
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
