________________
૯
પાછળ શારીરિક અને અમેરિકામાં એ પ્રકારે
આ
haunted; some have not even reached that point, yet have wrecked their physical health or weakened their minds so that they are in utter despair; some one or two declare that such practice has been benificial to them. અર્થાત−કેટલીક વાર આપણને એમ કહેવામાં આવે છેકે દિવ્યદર્શનશક્તિને વિકાસ દીધ શ્વાસ-પ્રશ્વાસના વ્યાયામથી ( પ્રાણાયામથી ) કરી શકાય છે અને એ પતિ હિન્દુસ્તાનમાં સારી પેઠે અનુસરાય તથા સૂચવાય છે. એ વાત ખરી છે કે એક પ્રકારની દિવ્યદર્શનની શક્તિ એ રીતે કેળવી શકાય ખરી, પરન્તુ ઘણી વાર તેની માનસિક શક્તિને ભાગ લેવાય છે. યુરેપ અને શક્તિવિકાસ કરવાના અનેક પ્રયત્ન થયા રીતે જાણું છું, કારણકે એ પતિને અનુસરીને ઘણા કે જેઓએ પેાતાનાં શારીરિક બંધારણની ખુહારી કરી નાંખી છે અને બીજાઓને લગભગ ઘેલછા લાગુ પડી છે તે મારી પાસે એ પ્રકારના રાગમાંથી મુક્ત કેમ થવાય તે જાણવા માટે આવ્યા છે. કેટલાક દિવ્ય દૃષ્ટિ પ્રાપ્ત કરવામાં સફળ થયા છે અને તેથી તેઓ હમેશાં પેાતાની આસપાસ પ્રેતાત્માએ ભ્રમણ કરતા જુએ છે ! કેટલાકેા હજી એ સ્થિતિએ પહોંચ્યા નથી છતાં પોતાના શારીરિક આરેાગ્યનું નખ્ખાદ વાળી બેઠા છે અને મનને એટલી હદસુધી નિળ બનાવી ચૂક્યા છે કે તેએ તદ્દન નિરાશ અની ગયા છે; માત્ર કેાઇ એક એ જણાએ જ મને એવા મળ્યા છે કે જેએ એ પતિ પોતાને લાભકારક થઇ હાવાનુ કહે છે. ” વળી સિદ્ધિ માટે કાંઈ પ્રાણાયામની અનિવાર્ય આવશ્યકતા પણ નથી. હેમચંદ્રાચાય આ સબંધે સ્પષ્ટ કહે છે કે—
વાત હું પોતે અગત પ્રક્રિયા કરનારાઓમાંના
तन्नाप्नोति मनः स्वास्थ्यं प्राणायामैः कदर्थितम् । प्राणस्यायमने पीडा तस्यां स्याच्चित्तविप्लवः ॥ पूरणे कुंभने चैव रेचने च परिश्रमः । चित्तसंक्लेशकरणान्मुक्तः प्रत्यूहकारणम् ॥
