Karm Bandha Vivechan Varnan

Author(s): Narvahanvijay
Publisher: Narvahanvijay

Page 4

બાદર તેઉકાય, સૂક્ષ્મ કે બાદર વાયુકાય, સૂક્ષ્મ કે બાદર સાધારણ વનસ્પતિકાય, અને બાદર પ્રત્યેક વનસ્પતિકાય રૂપે અપર્યાપ્તા રૂપે કે પર્યાપ્ત રૂપે કોઇપણમાં ઉત્પન્ન થઇ શકે છે. આ કારણથી અવ્યવહાર રાશિમાં રહેલા જીવોને રાગ-દ્વેષના પરિણામની ચિકાસ મોટે ભાગે એક સરખી હોય છે.
અનાદિ કાળથી જગતને વિષે પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવો અનાદિ રાગ દ્વેષની પરિણામની ચીકાસવાળા હોય છે. રાગ-દ્વેષના પરિણામનો ચીકાસ એને જ અનાદિ કર્મ કહેવાય છે કારણ કે રાગા દ્વેષના પરિણામની ચીકાસની સાથે અનાદિ કાળથી જીવને રાગનો આનંદ અને દ્વેષની નારાજી રૂપે પરિણતિ રહેલી હોય છે. એને અનાદિ મિથ્યાત્વ કહેવાય છે. એ અનાદિ મિથ્યાત્વની સાથે રાગના. આનંદને વધારનારી ક્રિયાઓ કરવાની ઇચ્છા પરિણામ રૂપે રહેલી હોય છે અને દ્વેષની નારાજી લાંબાકાળ સુધી ન ટકે એની કાળજી રાખવાના પરિણામ, નારાજી પેદા થાય એવી ક્રિયાઓ થતી હોય તો એને દૂર કરવાના પરિણામ આત્મામાં રહેલા હોય છે એને અવિરતિનો ઉદય કહેવાય છે.
જ્યારે રાગમાં આનંદ આવે એવી ક્રિયાઓ થતી હોય તો એ આનંદને લાંબાકાળ સુધી ટકાવવાની ઇચ્છાઓ અને લોભ કષાય કહેવાય છે. એ રાગના આનંદના પરિણામમાં વિપ્ન કરનાર સચેતન પદાર્થો કે અચેતન પદાર્થો પ્રત્યે ક્રોધ એટલે ગુસ્સો પેદા થાય તે ક્રોધ કષાય કહેવાય છે. એ રાગના પદાર્થોમાં આનંદની પ્રાપ્તિ ન થતી હોય તો એ આનંદને પ્રાપ્ત કરવા માટે ના આંટીઘૂંટીના ઉપાયો કરવા તે માયા કષાય કહેવાય છે અને એ રાગમાં તથા રાગના પદાર્થોમાં આનંદ સ્થિર રૂપે થતો જાય એને ગર્વ એટલે માન કષાય કહેવાય છે. આ રીતે મિથ્યાત્વ-અવિરતિ-કષાય એને વેગ આપવામાં વીઆંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમ ભાવથી એકેન્દ્રિય જીવોન કાયયોગનો વ્યાપાર પોતાની શક્તિ મુજબ કાયાને પ્રવર્તાવે તે યોગ કહેવાય છે. બેઇન્દ્રિય-તેઇન્દ્રિય-ચઉરીન્દ્રિય અને અસન્ની પંચેન્દ્રિય જીવો વીઆંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમાં ભાવથી-વચનયોગ અને કાયયોગને પોતાની શક્તિ મુજબ પ્રવર્તાવે તે યોગ કહેવાય છે અને સન્ની જીવો. મનયોગ-વચનયોગ અને કાયયોગનો વીર્યંતરાયના ક્ષયોપશમ ભાવથી યોગ પ્રવર્તાવ તે યોગનો વ્યાપાર કહેવાય છે.
આ રીતે રાગ-દ્વેષના પરિણામની ચીકાસમાંથી મિથ્યાત્વ-અવિરતિ-કષાય અને યોગનું સ્પંદના (હલન-ચલન) ચાલુ થાય છે. એ ચારેય કર્મ બંધના હેતુઓ કહેવાય છે.
આ ચારેય હેતુઓ દ્વારા જગતમાં રહેલા કામણ વર્ગણાના પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરવાની શક્તિ પેદા થાય છે, એ ગ્રહણ કરેલા પુદ્ગલોને પરિણાવવાની શક્તિ પેદા થાય છે અને પરિણાવેલા પુદ્ગલોને છોડવાની શક્તિ પેદા થાય છે.
આ રીતે રાગ-દ્વેષના પરિણામની ચીકાસથી કાર્પણ વર્ગણાના પુદ્ગલોને રાગ-દ્વેષના પરિણામની ચીકાસવાળા બનાવે છે જ્યારે એ બધા પુદગલો રાગદ્વેષની પરિણામની ચીકાસવાળા થાય ત્યારે તે આત્મપ્રદેશની સાથે દૂધ અને પાણીની જેમ અથવા લોખંડ અને અગ્નિની જેમ એકમેક થઇને રહેવાની યોગ્યતાવાળા થાય છે ત્યારે તે કર્મ કહેવાય છે.
આથી જીવ પોતે જ પોતાના પુરૂષાર્થથી કર્મ બનાવતો હોવાથી જગતમાં કર્મ જેવી સ્વતંત્ર રીતે ચીજ રહેલી હોતી નથી.
રાગાદિ પરિણામવાળી ગ્રંથી જ્ઞાનાવરણીય કર્મ, દર્શનાવરણીય કર્મ અને અંતરાય કર્મના ક્ષયોપશમ ભાવથી પુષ્ટ થાય છે અર્થાત્ મજબૂત સદા માટે બનતી જાય છે.
Page 4 of 44