________________
રોગાદિ પેદા થશે તો ? તે વખતે મારું કોણ ? હું શી રીતે ધર્મ કરી શકીશ ? ઇત્યાદિ અનેક પ્રકારના વિચારો શરીરના રાગના કારણે પેદા થતાં શરીરને સાચવીને નબળું ન પડી જાય એવા વિચારો પેદા કરીને શરીરના રાગને પુષ્ટ કરતો જાય છે.
એવી જ રીતે એ શરીરને સુખાકારી પદાર્થોમાં કુટુંબ સહાયભૂત થતું હોવાથી એમના પ્રત્યેની મારાપણાની બુદ્ધિથી એ સુખી તો હું સુખી એવી વિચારણાઓ પેદા કરાવીને એમને સુખી રાખવા માટે ગમે તેવા કષ્ટો વેઠવા પડે તો કષ્ટો વેઠીને કુટુંબને સુખી બનાવવા માટે પ્રયત્ન કરતો જાય છે. એ પ્રયત્ન કરતા કરતા વચમાં ટાઇમ મલે તો દેવ, ગુરૂ, ધર્મની આરાધના કરતો જાય છે. કારણ કે કટંબ સુખી હશે તો ધર્મ સારી રીતે થઇ શકશે ધર્માનુષ્ઠાનમાં સ્થિરતા રહી શકશે, ચિત્તની પ્રસન્નતા પણ જળવાશે. એ પ્રમાણે ધર્મ કરીએ તો એમાં વાંધો શું ? એમાં ખોટું શું છે ? એમ મોહરાજા સમજાવીને કુટુંબ પ્રત્યેની મારાપણાની બુદ્ધિને સ્થિર કરતો જાય છે. આ રીતે અનંતીવાર મનુષ્ય જન્મ મેળવીને અનંતીવાર ધર્મ જીવે કર્યો છતાં શુધ્ધ પરિણામ પેદા થયેલો નથી લાગતો અને સંસારમાં પરિભ્રમણ કર્યા જ કરે છે.
ધર્મક્રિયાઓ કરતા કરતા જ્યાં સુધી જીવના અંતરમાં ધર્મ મેળવવાની ઇચ્છા પેદા ન થાય, જિજ્ઞાસા. પેદા ન થાય ત્યાં સુધી શુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બંધાય એવી આશા રાખવાની નહિ. અર્થાત્ એ જિજ્ઞાસા પેદા થાય ત્યારથી જ શુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બંધાયા કરે છે અથવા બાંધવાની શરૂઆત થાય છે એમ જ્ઞાનીઓ કહે છે. અહીંથી જીવની લઘુકર્મીપણાની શરૂઆત થાય છે એમ ગણાય છે. સકામ નિર્જરાની શરૂઆત પણ અહીંથી જ થાય છે અને ધર્મની ગમવાની શરૂઆત થાય છે. આ રીતે ધર્મ ગમતો થાય છે એટલે ધર્મને જાણવાની, સમજવાની, સમજીને શક્તિ મુજબ જીવનમાં ઉતારવાની અને ધર્મને પેદા કરવાની ભાવનાઓ પેદા થતી જાય છે. જેમ જેમ ધર્મ પેદા થતો જાય તેમ તેમ સ્થિર કરવાની ભાવના અને વિચારણાઓ પેદા થતી જાય છે.
આ વિચારણાઓના બળે અનુકૂળ પદાર્થોના રાગને ઓળખતો જાય છે. ઓળખીને એ રાગાદિને મંદ કરતો કરતો અનુકૂળ પદાર્થોમાં નિર્લેપ થવાનો પ્રયત્ન કરતો જાય છે આથી જ્ઞાની ભગવંતોએ કહેલા. આત્મકલ્યાણ માટેના જે સાધનો અથવા અનુષ્ઠાનો એ આત્મિક ગુણ પેદા કરવામાં સહાયભૂત થતા હોવાથી એ સાધનો અથવા અનુષ્ઠાનો પ્રત્યે રાગ વધારતો જાય છે. દેવાધિદેવ અરિહંતો પ્રત્યે-અરિહંતની આજ્ઞા મુજબ વિચરતા સાધુઓ પ્રત્યે-અરિહંત પરમાત્માઓએ કહેલા ધર્મ પ્રત્યે રાગ વધારતો આત્મિક ગુણોને પેદા કરવાના પ્રયત્ન કરતો જાય છે. આ પ્રયત્નની શરૂઆતથી સમયે સમયે જીવો પૂણ્યાનુબંધી પૂણ્ય બાંધતા જાય છે. સકામ નિર્જરા કરતા જાય છે અને બંધાયેલા ભવોની પરંપરાને નાશ કરતા જાય છે અને દેવ, ગુરૂ, ધર્મ પ્રત્યે રાગ વધારતા જાય છે જેને જ્ઞાનીઓએ પ્રશસ્ત રાગ કહેલો છે. જેમ જેમ પ્રશસ્ત રાગ વધતો જાય તેમ તેમ અંતરથી દેવ, ગુરૂ, ધર્મ પ્રત્યે ગમો વધતો જાય છે. જેટલે અંશે ગમો પેદા થતો. જાય એટલે અંશે ઇચ્છિત પદાર્થો પ્રત્યે અણગમો વધતો જાય છે. નત ભાવ વધતો જાય છે અને આ મારા શત્રુ છે અને ભયંકર શત્રુરૂપે મારા આત્માને માટે કામ કરનારા છે એવો ભાવ વધતો જાય છે. આથી દેવ, ગુરૂ, ધર્મના ગમાના કારણે અનુષ્ઠાનોની ક્રિયા અત્યાર સુધી ઉતાવળથી થતી હતી તે સ્થિરતા પૂર્વક થતી જાય છે અને સાથે સાથે આત્મિક ગુણોની આંશિક અ થતી જાય છે અને જેમ જેમ આત્મિક ગુણોની અનુભૂતિ વધતી જાય તેમ તેમ દેવ-ગુરૂ પ્રત્યે ઉપકાર બુધ્ધિનો ભાવ પેદા થતાં વધતો જાય છે. આ ઉપકાર બુદ્ધિના ભાવના પ્રતાપે જેમ જેમ અનુષ્ઠાનોમાં સ્થિરતા વધતી જાય છે તેમ તેમ ચિત્તની પ્રસન્નતા.
Page 34 of 44
