________________
સામગ્રીને વિષે અતિતોવ્ર લોભ પેદા કરીને અત્યંત મમત્વ બુધ્ધિ પેદા કરતા કરતા રૌદ્રધ્યાનના પરિણામને પ્રાપ્ત કરે છે એ રૌદ્રધ્યાનના પરિણામમાં દેવતાઓ નરકગતિનો બંધ કરતા ન હોવાથી નિયમા એકેન્દ્રિય જાતિનો બંધ કરે છે અને જે પદાર્થ પ્રત્યે અત્યંત મમત્વ બુધ્ધિ રહેલી હોય છે તે પદાર્થમાં એકેન્દ્રિયપણાનું આયુષ્ય બાંધી દેવલોકમાંથી ચ્યવન પામી એકેન્દ્રિયપણામાં પૃથ્વીકાયમાં ઉત્પન્ન થાય તો ઉત્કૃષ્ટ આયુષ્ય રૂપે બાવીશ હજાર વર્ષમાં-અકાયમાં ઉત્પન્ન થાય તો સાત હજાર વર્ષમાં અને પ્રત્યેક વનસ્પતિકાયમાં ઉત્પન્ન થાય તો દશ હજાર વર્ષના આયુષ્યમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને એક સાથે આવા આયુષ્યવાળા આઠ ભવો ઉત્કૃષ્ટથી કરે છે.
જ્ઞાની ભગવંતોએ કહ્યું છેકે આર્યદેશમાં જન્મેલા જીવોને અનાર્યદેશોમાં જન્મેલા મનુષ્યો કરતા અનુકૂળ પદાર્થો પ્રત્યેનો રાગ કાંઇક મંદ કોટિનો હોય છે માટેજ આર્યદેશમાં જન્મેલા જીવો આર્ય સંસ્કૃતિના ગુણોનું આચરણ કરતા થાય છે. આથી જ્યારે પુરૂષાર્થથી પાપભીરૂતા ગુણ આવે ત્યારે આર્ય સંસ્કૃતિથી જીવન જીવનારો જીવ પાપ કરવાને બદલે રાગવળા પદાર્થો જે પાપ કરાવવા ઇચ્છા અને વિચારણાઓની પ્રેરણા કરે છે એવા પદાર્થોનો ત્યાગ કરવા તૈયાર થઇ જશે. કારણ કે આવા પાપ કરીને ભવાંતરમાં મારા આત્માને દુઃખી કરવો એના કરતા એ સામગ્રી વગર ચલાવી લેવું વધારે પસંદ કરશે.
આ વિચાર ધારા અંતરમાં કોઇપણ સ્વાર્થ વગરની હોય તો તે વખતે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓ ચાર ઠાણીયા રસે બંધાય છે અને અશુભ પ્રકૃતિઓ જે બંધાતી હોય તે બે ઠાણીયા રસે બંધાય છે. આ અવસ્થા ગુણહીન મિથ્યાત્વમાં રહેલા જીવો પુરૂષાર્થથી પ્રાપ્ત કરી શકે છે.
દેવની ભક્તિ કરતા કરતા અંતરથી દેવ થવાની ઇચ્છા ન થાય, સાધુની ભક્તિ કરતા કરતા અંતરથી સાધુ થવાની ભાવના ન થાય, ધર્મની પ્રવૃત્તિ કરવા છતાં પોતાના આત્મામાં રહેલા ધર્મને પેદા કરવાની ઇચ્છા ન થાય ત્યાં સુધી જીવોને દેવ, ગુરૂ, ધર્મની પ્રવૃત્તિ કરવા છતાં એ ધર્મની આરાધનાથી પુણ્ય બંધાય એમાં જો અધિક પુણ્ય ભેગું થયેલું હોય તો દેવલોકાદિની સામગ્રી પ્રાપ્ત થાય પણ એ ધર્મથી જીવ આત્મિક ગુણની સન્મુખ થઇ શકતો ન હોવાથી તે વખતે બંધાતી અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બાંધે છે. શુભ પ્રકૃતિઓનો રસ બે ઠાણીયા રસે બાંધતો જાય પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય રૂપે શુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બાંધતો નથી. આના પ્રતાપે ધર્મ પ્રવૃત્તિ સિવાયના સમયમાં ઇચ્છિત પદાર્થોને મેળવવા આદિની પ્રધાનતાવાળો જીવ હોવાથી અને એની પ્રવૃત્તિઓ કરવાથી જીવ બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય અને ચઉરીન્દ્રિય આ ત્રણ જાતિમાંથી કોઇપણ જાતિનો બંધ કરી શકે છે. જો અંતરમાં ઇચ્છિત પદાર્થોની પ્રધાનતાથી આસક્તિ-મમત્વ બુધ્ધિ વિશેષ રીતે રહેલી હોય તો સૂક્ષ્મ-અપર્યાપ્ત-સાધારણ એ ત્રણ પ્રકૃતિઓનો (અશુભ પ્રકૃતિઓનો) ચાર ઠાણીયો રસ બાંધે છે. અથવા નરકગતિ, નરકાનુપૂર્વી, નરકાયુષ્ય એ ત્રણ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બાંધી શકે છે.
બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય, ચઉરીન્દ્રિય, સૂક્ષ્મ અપર્યાપ્ત, સાધરણ, નરકગતિ, નરકાનુપૂર્વી, નરકાયુષ્ય. આ નવ પ્રકૃતિઓને નારકીના જીવો અને દેવલોકના જીવો બાંધી શકતા નથી કારણ કે એ જીવોને આ પ્રકૃતિઓને બાંધવા માટેના પરિણામ પેદા થઇ શકતા જ નથી માટે આ નવ પ્રકૃતિઓને ઉત્કૃષ્ટ રસબંધ સન્ની પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તા તિર્યંચો અને મનુષ્યો કરે છે.
બેઇન્દ્રિય, તેઇન્દ્રિય અને ચઉરીન્દ્રિય. આ ત્રણ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ રસબંધ તેવા તેવા પ્રકારના આર્તધ્યાનના પરિણામથી બાંધે છે. સૂક્ષ્મ-અપર્યાપ્ત અને સાધારણ આ ત્રણ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ રસબંધ
Page 40 of 44
