________________
તીવ્ર અશુભ આર્તધ્યાનમાં એકેન્દ્રિય જાતિનો બંધ કરતા બાંધે છે. નરકગતિ, નરકાનુપૂર્વી, નરકાયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ રસબંધ તીવ્ર રૌદ્રધ્યાનના પરિણામમાં રહેલા મનુષ્ય તિર્યંચો બાંધે છે.
આ રીતે ગુણહીન ગુણસ્થાનકમાં રહેલા જીવો દેવ, ગુરૂ, ધર્મની આરાધના કરવા છતાં સંસારના પદાર્થો પ્રત્યે આસક્તિ મમત્વ બુધ્ધિ જ્યાં સુધી સ્થિર રહેલી હોય ત્યાં સુધી ધર્મ પ્રવૃત્તિ સિવાયના કાળમાં આર્તધ્યાન રોદ્રધ્યાનના પરિણામથી ચાર ઠાણીયો રસ બાંધે છે.
તિર્યંચાયુષ્ય અને મનુષ્યાયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ રસ બંધ ચાર ઠાણીયો રસ મનુષ્ય અને તિર્યંચો કરે છે કારણ કે દેવતા અને નારકીના જીવો તિર્યંચ અને મનુષ્ય આયુષ્યનો બંધ કરે છે છતાં ઉત્કૃષ્ટ રસબંધા કરતા જ નથી કારણકે એવા પરિણામ પેદા થઇ શક્તા જ નથી માટે એ જીવો આયુષ્યનો બંધ કરેતો. ઉત્કૃષ્ટથી પૂર્વક્રોડ વરસનું આયુષ્ય બાંધી શકે છે જ્યારે મનુષ્ય-તિર્યંચો ત્રણ પલ્યોપમનું આયુષ્ય બાંધી શકે છે. બે આયુષ્ય પુણ્ય પ્રકૃતિ હોવાથી એનો ઉત્કૃષ્ટ રસ બાંધવા માટે તેવા પ્રકારની વિશુદ્ધિ આત્મામાં પેદા થાય ત્યારે જ બાંધી શકે છે અને પહેલા ગુણસ્થાનકમાં જ બાંધી શકે છે કારણ કે સમકતી મનુષ્ય અને તિર્યંચો સમકીતની હાજરીમાં નિયમા દેવાયુષ્યનો બંધ કરે છે.
ચારે ગતિના સન્ની પર્યાપ્તા જીવો ગ્રંથીદેશ સુધીમાં રહેલા હોય એવા જીવો તિર્યંચગતિ, તિર્યંચાનુપૂર્વી, છેવટુ સંઘયણ. આ ત્રણેય પ્રકૃતિઓનો બંધ પરાવર્તમાન રૂપે કરે છે. આ અશુભ પ્રવૃતિઓ હોવાથી ચાર ઠાણીયા રસે બાંધવા માટે આર્તધ્યાનની તીવ્રતાનો પરિણામ હોય તો જ બાંધી શકે છે કે જે આર્તધ્યાન પછી અનંતર સમયે જીવ રીદ્રધ્યાનનો પરિણામ પેદા કરવાનો હોય એવા આર્તધ્યાનથી બાંધે છે માટે આવા તીવ્ર પરિણામવાળા મનુષ્ય અને તિર્યંચો નરકગતિનો બંધ કરે છે માટે તિર્યંચગતિ આદિ પ્રકૃતિઓને બાંધતા નથી. ભવનપતિથી શરૂ કરી વૈમાનિકના પહેલા બીજા દેવલોકના દેવોને આવા પરિણામ હોય તો એકેન્દ્રિય જાતિ આદિ ઉત્કૃષ્ટ રસે બાંધે છે માટે વૈમાનિકના ત્રીજા દેવલોકથી આઠમા દેવલોક સુધીના દેવો તિર્યંચગતિ-તિર્યંચાનુપૂર્વી-છેવત્ સંઘયણ. આ ત્રણ પ્રકૃતિઓનો પ્રકૃતિઓનો તીવ્ર આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાનના પરિણામથી ઉત્કૃષ્ટ રસબંધ કરે છે.
આથી જ્ઞાની ભગવંતો જણાવે છે કે ગ્રંથીદેશે આવ્યા પછી પોતાના આત્મામાં રહેલી ગ્રંથીને ઓળખવાની જિજ્ઞાસા પેદા થવી એ અતિશય દુર્લભરૂપે ગણાય છે. કોક લઘુકર્મી ભવ્ય જીવોજ પોતાના આત્મામાં રહેલી ગ્રંથીને ઓળખવાની જિજ્ઞાસા પેદા કરી શકે છે.
સાતમી નારકીમાં રહેલા અનાદિ મિથ્યાદ્રષ્ટિ જીવો જાતિસ્મરણ જ્ઞાન પેદા થતાં અથવા એક બીજાના પરસ્પર દુ:ખની વેદના જોઇને અથવા પાપનો પશ્ચાતાપ કરતા અથવા કોઇ દેવ મિત્રતાના કારણે રાગથી ખેંચાઇને દુ:ખથી છોડાવવા માટે, પ્રતિબોધ કરવા માટે સાતમી નારકીમા જાય આવા જીવો પુરૂષાર્થ કરી લઘુકર્મી બનીને સમકતની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે.
એ સમકીતની પ્રાપ્તિ કરવા માટે પોતાના રાગાદિ પરિણામને ઓળખીને મોક્ષના અભિલાષી બની અપુનર્ભધક દશાના પરિણામને પ્રાપ્ત કરે. ક્રમસર અનંત ગુણ વિશુદ્ધિને પ્રાપ્ત કરતા અપૂર્વકરણ અધ્યવસાયને પ્રાપ્ત કરે એનાથી ગ્રંથીભેદ કરે અને અનિવૃત્તિકરણના અધ્યવસાયને પ્રાપ્ત કરે છે એ અધ્યવસાય એક અંતર્મુહૂર્ત સુધી રહે છે અને એ કાળના છેલ્લા સમય સુધી મિથ્યાત્વ મોહનીય ઉદયમાં રહેલું હોય છે એ અનિવૃત્તિકરણના છેલ્લા સમયે જીવ ઉધોત નામકર્મ પુણ્યપ્રકૃતિ હોવાથી ચાર ઠાણીયા રસે બાંધે છે.
Page 41 of 44
