________________
પેદા થતી જાય છે અને એ અનુભૂતિનો આનંદ જે પેદા થાય છે તે અવર્ણનીય આનંદ હોય છે કે જે આનંદને કેવલી ભગવંતો પણ શબ્દથી પ્રગટ કરી શકતા નથી. આ આનંદની અનુભૂતિના કારણે ઇચ્છિત પદાર્થોના સુખનો અનુભવ અત્યાર સુધી જે એને કરેલો હતો તે હવે એ અનુભૂતિ-અનુભવ તુચ્છ રૂપે લાગે છે અને આવો અનુભવ આટલા કાળ સુધી મેં કેમ ન કર્યો ? એનો પશ્ચાતાપ અંતરમાં પેદા થતો જાય છે. આ આનંદની અનુભૂતિ અને પશ્ચાતાપ પહેલા ગુણસ્થાનકમાં રહેલા જીવાને પેદા થતાં થતાં એને ટકાવી. રાખવામાં, વધારવામાં, સ્થિરતા પેદા કરવામાં ઇચ્છિત પદાર્થોનો ત્યાગ કરવો એ જ ઉત્તમ સાધન ગણાય છે. આવી બુદ્ધિ અંતરમાં વારંવાર પેદા થાય છે. આ બુદ્ધિના પ્રતાપે ઇચ્છિત પદાર્થોનો ત્યાગ અને ત્યાગ કરીને જીવાતું જીવન એના પ્રત્યે અંતરથી ગમો વધતો જાય છે અને જેમ જેમ ત્યાગી જીવન ગમતું થાય તેમ તેમ ઇચ્છિત પદાર્થોને ભોગવીને જીવાતું જીવન એને દુ:ખરૂપ લાગ્યા જ કરે છે. અને ક્યારે આ ઇચ્છિત પદાર્થોનો ત્યાગી બની ત્યાગી જીવન જીવતો થાઉં ? એવો ભાવ-એવી વિચારણા વારંવાર પેદા થતી જાય છે. જેટલે અંશે ઇચ્છિત પદાર્થોનો ત્યાગ થતો નથી એટલે અંશે હું કમનસીબ છું કે જેથી ત્યાગ કરી શકતો નથી. આવી વિચારણાઓ ઇચ્છિત પદાર્થોને મેળવવામાં, ભોગવવામાં, સાચવવામાં, ટકાવવામાં વારંવાર પેદા થયા કરે છે અને આવી વિચારણાઓ લાંબા કાળ સુધી ટકી રહે એ રીતે પ્રયત્ન કરતો જાય છે અને પોતાના આત્માને કમનસીબ માનીને જીવન જીવતા જીવતા જે પુણ્યાત્માઓ ઇચ્છિત પદાર્થોનો ત્યાગ કરીને ત્યાગી બનીને ભગવાનની આજ્ઞા મુજબ ચારિત્રનું પાલન કરી રહેલા હોય એ આત્માઓ પ્રત્યે અંતરથી ધન્યતાનો અનુભવ પેદા થતો જાય છે. આ વિચારણાઓ લાંબાકાળ સુધી કરતા કરતા મિથ્યાત્વનો ઉદય ભાગવતા ભોગવતા ઉદયમાંથી મિથ્યાત્વનો નાશ કરતો જાય છે.
એટલે કે મિથ્યાત્વના રસનેમંદ કરીને મંદરસને ભોગવતા ભોગવતા આત્મામાં રહેલા ક્ષયોપશમ ભાવના ધર્મને પ્રાપ્ત કરતો જાય અને એની અનુભૂતિ કરતો જાય છે. ત્યાર પછી જ એ જીવ પુરૂષાર્થ કરીને ગ્રંથીભેદ કરવાનો પ્રયત્ન કરી ગ્રંથીભદ કરે છે એટલે કે સમકીત પામવાની પૂર્વકક્ષાને જીવ પ્રાપ્ત કરે છે. આ કક્ષામાં રહેલા જીવો વિચારણા કરે છે કે વર્તમાનમાં હું ત્યાગી નથી બનતો તે સંસારના રાગના પદાર્થોના કારણે કે મારા માટે ત્યાગ અશક્ય લાગે છે માટે ? આવી વિચારણાઓથી આત્મામાં અનાદિકાળથી રહેલા દોષોનું જોર ઓછું થતાં થતાં નાશ પામતું જાય છે. આ રીતે અનાદિ દોષોને નાશ કરતા કરતા પુરૂષાર્થ કરીને જીવ સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ કરે છે અને અંતરમાં જીવને થાય છે કે સમ્યકત્વની. પ્રાપ્તિ આત્માને કેટલી દુર્લભ છે એ વાત દ્રઢ થતી જાય છે.
(૧) જ્યારે જીવ સભ્યત્વને પ્રાપ્ત કરે ત્યારથી જીવ સમયે સમયે શુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બાંધ્યા કરે છે અને અશુભ પ્રકૃતિઓનો બે ઠાણીયો રસ બાંધતો જાય છે. સત્તામાં રહેલો અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ શુભ પ્રવૃતિઓમાં સંક્રમીત કરીને બે ઠાણીયો કરતો જાય છે અને દેવ, ગુરૂ, ધર્મની આરાધનામાં ક્રમસર આગળ વધતા વધતા ચિત્તની પ્રસન્નતામાં એકાગ્ર થતો જાય છે. સાથે પુણ્યાનુબંધિ પુણ્ય બાંધતો જાય છે અને વિચારણા કરતો જાય છે વારંવાર કે જ્ઞાની ભગવંતોએ કહેલું ઉપશમ સમકીત કે ક્ષયોપશમ સમકીત અતિશય દુર્લભ છે એ મને પ્રાપ્ત થયું છે કે નહિ ? આ વિચારણા શ્રી સીધર્માસ્વામી ભગવાને છ વાત દુર્લભ રૂપે કહેલી છે એમાં સૌથી પહેલી વાત આ રીતે અતિશય દુર્લભ ચીજ પ્રાપ્ત કરવા માટેની વિચારણા કરવાનું કહેલું છે.
(૨) અનાદિકાળથી સંસારને વિષે પરિભ્રમણ કરતા જીવોને સન્નીપણું પ્રાપ્ત કરવું એ જેમ દુર્લભ
Page 35 of 44
