________________
દુ:ખનું કારણ છે. સંસારના પદાર્થોની આસક્તિ દુ:ખના ળને આપનારી છે અને વસ્તુ સ્વરૂપનો વિપરીત બોધ એ જ મારા આત્માને દુ:ખની પરંપરા વધારનારી ચીજ છે. આવી બુદ્ધિ પુરૂષાર્થ કરીને પેદા કરતો જાય અને પાપની જડ પ્રત્યે નત ભાવ પેદા કરતો જાય અને પાપની જડ આદિથી સાવચેત રહીને જીવન જીવતો જાય ત્યારથી બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ અનુબંધ રૂપે બાંધતો જાય છે અને તે વખતે બધાતી અશુભ પ્રકૃતિઓનો રસ અનુબંધ વગર બેઠાણીયા રૂપે બાંધતો જાય છે. જ્યારે જીવો પુરૂષાર્થથી પરિણામની ધારાની આવી સ્થિતિ પેદા કરતો જાય ત્યારથી વસ્તુ સ્વરૂપનો વિપરીત બોધ અત્યાર સુધી ચાલુ હતો તે યથાર્થ બોધ પેદા કરવામાં શુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ સહાયભૂત થતો જાય છે એટલે કે એ ચાર ઠાણીયો રસ ઉદયમાં આવીને વિપરીત બોધનો નાશ કરવામાં અને યથાર્થ બોધને પેદા કરવામાં સહાયભૂત થતો જાય છે આને જ જીવો ગુણયુક્ત મિથ્યાત્વમાં દાખલ થયા એમાં ગણાય છે.
સન્ની પંચેન્દ્રિય પર્યાપ્તાપણામાં રહેલો જીવ જેમ જેમ ભગવાનની વાણીના શબ્દો ઉપદેશ રૂપે સાંભળતો જાય અને બાકીના સંસારની પ્રવૃત્તિથી નવરાશ મલે ત્યારે એ યાદ રહેલા શબ્દોની વિચારણા કરતો જાય અને એ રીતે વારંવાર વિચારણા કરતા કરતા ભગવાનની વાણીના શબ્દોનો સંસ્કાર અંતરમાં દ્રઢ કરતો જાય તેમ તેમ પાપની જડના સંસ્કાર-સંસારની આસક્તિના સંસ્કાર અને વસ્તુ સ્વરૂપના વિપરીત બોધના સંસ્કાર નબળા પડતા જાય છે એ નબળા પડે તેમ તેમ બંધાતી અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાયીયો રસ મંદરૂપે એટલે ઓછો ઓછો બંધાતો જાય છે અને બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો બે ઠાણીયો રસ મંદ રસના બદલે કાંઇક તીવ્ર રૂપે બંધાતો જાય છે આના કારણે જ્યારે એ શુભ પ્રકૃતિઓનો રસ ઉદયમાં આવે ત્યારે પાપની જડ આદિ સંસ્કારો એજ દુ:ખનું કારણ છે એમ અંતરમાં લાગવા માંડે છે. આ રીતે દુ:ખના કારણ રૂપે પાપની જડ આદિનો સંસ્કાર મજબૂત થાય એટલે જીવના અંતરમાં અનાદિકાળથી ઇચ્છિત પદાર્થોમાં સર્વસ્વ સુખની બુધ્ધિ હતી તે નાશ પામતા પામતા ઇષ્ટ સુખની ઇચ્છા પેદા થતી જાય છે. ઇષ્ટ સુખ એટલે આત્મામાં રહેલું સુખ એ સુખને પેદા કરવાનો અભિલાષ એ મોક્ષ સુખનો અભિલાષા કહેવાય છે અથવા સાચા સુખની રૂચિ પેદા થઇ એમ કહેવાય છે.
આ રીતે સાચા સુખનો અભિલાષ પેદા થાય એટલે તેજ વખતે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો રસ ચાર ઠાણીયા મંદરસે બંધાય છે અને અશુભ પ્રવૃતિઓ જે બંધાય છે તેનો રસ બે ઠાણીયા તીવ્રરસે બંધાય છે.
શુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બંધાતો જાય છે તે એક અતર્મુહૂર્ત પછી ઉદયમાં આવે છે એના ઉદયથી જીવને સાચા સુખનો અભિલાષ તીવ્ર થતો જાય છે અને એ સાચા સુખની વિચારણાની વિચારણાઓ અંતરમાં વધતી જાય છે. આ પરિણામ વારંવાર વિચારણા રૂપે વધતો જાય એનાથી જીવો શુભ પ્રકૃતિઓનો રસ મધ્યમ ચાર ઠાણીયા રસરૂપે બાંધતો જાય છે અને એ રસ ઉદયમાં આવતા સાચા સુખની આંશિક અનુભૂતિ કરતો જાય છે. આ સુખની અનુભૂતિના કારણે અંતરમાં એ વિચારણા પેદા થતી જાય છે કે અત્યાર સુધી ઇચ્છિત પદાર્થોમાં જે સુખની અનુભૂતિ કરીને જીવન જીવ્યો છું એના કરતા આ સુખની અનુભૂતિ કોઇ જુદા જ પ્રકારની છે અને આ અનુભૂતિ કોઇપણ ઇચ્છિત પદાર્થોમાં અનુભવેલી નથી આથી ઇચ્છિત પદાર્થોની અનુભૂતિ કરતાં આ અનુભૂતિ જરૂર ચઢીયાતી છે એમ વારંવાર લાગ્યા કરતાં જ્યારે
જ્યારે ઇચ્છિત પદાર્થોની ઇરછાઓ પેદા થાય અથવા એને ભોગવતા જે અનુભૂતિ થાય છે એ તુચ્છ રૂપે લાગ્યા જ કરે છે આથી હવે ઇચ્છિત પદાર્થોમાં સુખની અનુભૂતિ થતી નથી ઉપરથી ઉપાધિ રૂપે-દુ:ખરૂપે
Page 29 of 44
