________________
ક્ષયોપશમ ભાવ જ્ઞાન અને દર્શન રૂપે અક્ષરના અનંતમા ભાગ જેટલો હોય છે પણ એથી અધિક ક્ષયોપશમ ભાવ પ્રાપ્ત થઇ શકતો નથી. એ અક્ષરના અનંતમા ભાગ જેટલા ક્ષયોપશમ ભાવની તીવ્રતા મંદતા અનંતા ભેદરૂપે થાય છે. એ અનંતા ભેદના કારણે મિથ્યાત્વ મોહનીયના ઉદયકાળમાં રહેલા એ જીવોને તરતમતા ભેદથી રાગ અને દ્વેષની પરિણતિ રૂપ અધ્યવસાયની તીવ્રતા અને મંદતાના ભેદરૂપે અનંતા ભેદ પડે છે. અનાદિકાળથી જગતને વિષે પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવોને જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમ ભાવથી જે કાંઇ જ્ઞાનનો ઉઘાડ પેદા થાય છે એ ક્ષયોપશમ ભાવ અને જ્ઞાનના ઉઘાડથી પાપનો પરિણામ સતત જ રહ્યા કરતો હોય છે. એ પાપનો પરિણામ પાપની જડ રૂપે અનાદિ કાળથી જીવને રહેલો હોય છે. પાપની જડ એટલે સંસારની આર્સાક્ત
સંસારની આસક્તિની જડ એટલે વસ્તુ સ્વરૂપનો વિપરીત બોધ.
અનાદિ કાળથી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવોમાં સન્ની પર્યાપ્તાપણું પ્રાપ્ત કરી અપુનબંધક દશાના પરિણામને પ્રાપ્ત ન કરે ત્યાં સુધી એટલે કે મોક્ષના અભિલાષવાળો, મોક્ષની રૂચિવાળો જ્યાં સુધી ન બને ત્યાં સુધી પુણ્યથી મળતા અનુકૂળ પદાર્થોને વિષે અથવા ઇચ્છિત પદાર્થોને વિષે સર્વસ્વ સુખની બુધ્ધિવાળા હોય છે. એ સર્વસ્વ સુખની બુધ્ધિના પ્રતાપે આત્મામાં જ્ઞાનાવરણીય કર્મના ક્ષયોપશમ ભાવથી જે જ્ઞાનનો ક્ષયોપશમ ભાવ પેદા થાય છે તે જ્ઞાન વિપરીત રૂપે જ બોધ કરાવવામાં સમર્થ થાય છે અને જેમ જેમ વિપરીત રૂપ બોધ પેદા થતો જાય છે તેમ તેમ ઇચ્છિત પદાર્થોને વિષે સર્વસ્વ સુખની બુધ્ધિ મજબૂત
થતી જાય છે એટલે કે એ પદાર્થોની આસક્તિ સ્થિર થતી જાય છે અને એ આસક્તિના પ્રતાપે જે કાંઇ ઇચ્છાઓ પેદા થતી જાય છે તે બધી ઇચ્છાઓને ઇચ્છિત પદાર્થની આસક્તિમાંથી પેદા થયેલી હોવાથી પાપની જડ રૂપે કહેવાય છે. આ પાપની જડનો પરિણામ આત્મામાં અનાદિકાળથી રહેલો છે. એના પ્રતાપે એકેન્દ્રિયાદિ જીવો પણ અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ સમયે સમયે બાંધ્યા જ કરે છે અને એની સાથે સાથે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો રસ જઘન્ય રસે બાંધ્યા કરે છે અને જેમ જેમ પાપની જડનો પરિણામ તીવ્ર બનતો જાય છે તેમ તેમ અશુભ પ્રકૃતિઓનો રસ ચાર ઠાણીયા રસરૂપે અનુબંધ રૂપે અને નિકાચીત રૂપે બાંધતા જાય છે સાથે સાથે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિનો રસ અનુબંધ વગર અનિકાચીત રૂપે બંધાતો જાય
છે.
ચારે ગતિમાં સન્ની પર્યાપ્તા જીવો સમજણના ઘરમાં દાખલ થઇ શકે તો દર સાત દિવસે જીવ દાખલ થઇ શકે છે એટલે સમકીતની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. જઘન્યથી એક-બે-ત્રણ અને ઉત્કૃષ્ટથી સંખ્યાતા કે અસંખ્યાતા જીવો સમજણના ઘરમાં દાખલ થઇ શકે છે એટલે સમકીતની પ્રાપ્તિ કરી શકે છે. જગતને વિષે અનંતા જીવો રહેલા હોવા છતાં સમજણના ઘરમાં તો અસંખ્યાતા જીવોજ રહેલા હોય છે.
અનાદિ કાળથી જગતને વિષે પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવો જડના કારણે-સંસારના પદાર્થની આસક્તિના કારણે તથા વસ્તુ સ્વરૂપના વિપરીત બોધના કારણે અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ અનુબંધ રૂપે બાંધ્યા જ કરે છે. અનુબંધ રૂપે બાંધતા બાંધતા જે જે પદાર્થો પ્રત્યે અત્યંત આસક્તિ અને મમત્વ બુધ્ધિ પેદા થતી જાય તેમ તેમ અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ અનુબંધ રૂપે બાંધતા નિકાચીત રૂપે બાંધતો જાય છે.
એવી જ રીતે અનાદિકાળથી પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવોને પાપની જડ એજ મારા આત્માના
Page 28 of 44
