________________
બુધ્ધિ રહેલી હોવાથી અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બાંધતો જાય છે અને સત્તામાં રહેલા અશુભ પ્રકૃતિઓના ચાર ઠાણીયા રસને તીવ્ર રૂપ-મધ્યમ રૂપે કરતો જાય છે પણ ચાર ઠાણીયામાંથી ઘટાડીને ઓછો કરી શકતો નથી તે અકામ નિર્જરા કહેવાય છે.
વેરાગ્ય ભાવની પ્રાપ્તિ થયા પછી ચિત્તની સ્થિરતા અને પ્રસન્નતા પેદા કરીને સુખનો ભોગવટો કરવા છતાં પણ એ સંસારીક ઇચ્છિત સુખોને મેળવવા, ભોગવવા, વધારવા, સાચવવા, ટકાવવા આદિની. વિચારણાઓ કરવા છતાં પણ એ વિચારોની એકાગ્રતા પેદા થતી હોવા છતાં પણ આર્તધ્યાન રૂપે એ પરિણામ બનતો હોવા છતાં પણ દુર્ગતિમાં જવાલાયક અથવા દુ:ખ ભોગવવા લાયક અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બંધાતો નથી કારણ કે એ આર્તધ્યાન ચાલતું હોવા છતાં સુખમાં દુ:ખની બુદ્ધિ અને ઇચ્છિત પદાર્થોમાં છોડવા લાયકની બુદ્ધિ અંતરમાં સતત ચાલુ જ હોય છે.
આથી નિશ્ચિત થાય છે કે વૈરાગ્યવાળા જીવોને સંસારની સઘળીય પ્રવૃત્તિ કરવા છતાં વારંવાર આર્તધ્યાન પેદા થતું હોવા છતાં પણ દુર્ગતિમાં દુ:ખ ભોગવવા લાયક કર્મનો બંધ થઇ શકતો જ નથી.
આથી આ જીવો આંશિક અનુભૂતિથી પદાર્થોનો વિચાર વિપરીત બોધરૂપે કરતા નથી પણ યથાર્થી રૂપે એમનો બોધ ચાલુ હોય છે આથી આર્તધ્યાન તીવ્રરૂપે થઇ શકતું નથી માટે અશુભ પ્રકૃતિઓનો ચાર ઠાણીયો રસ બાંધતા નથી અને એ આર્તધ્યાનમાં પણ પુણ્યાનુબંધી પુણ્યનો બંધ કરતા જાય છે એટલે એ બંધ ચાલુ જ હોય છે.
વૈરાગ્ય ભાવમાં રહેલા જીવોને અવિરતિના ઉદયના કારણે આ જીવન જીવવા લાયક નથી જ. આવી બુધ્ધિ હોવા છતાં એ અવિરતિના જીવનને છોડીને વિરતિના જીવનને જીવી શકે એવી પોતાની શક્તિ દેખાતી ન હોવાથી, વિરતિના જીવનની અંતરમાં ભાવના રહેલી હોવાથી અવિરતિ જન્ય કર્મબંધ કરે છે પણ તેમાં એ અવિરતિના જીવનમાં રહેલો છે પણ રમણતા કરતો નથી. એની સાથે પુણ્યાનુબંધી પુણ્ય બંધ કરતો જાય છે અને એનો ભોગવટો ભોગવતો જાય છે એનાથી વિરતિની ભાવનામાં વેગ મલતો જાય છે અને વિરતિની ભાવના તીવ્રરૂપે બનતી જાય છે છતાં પણ અવિરતિના તીવરસના ઉદયના કારણે વિરતિને લઇ શકતો જ નથી.
આ રીતે સમજીતી જીવ જીવન જીવતા જીવતા વિરતિના પરિણામને સ્થિર કરવા માટે વિરતિની ભાવનાના સંસ્કારને દ્રઢ કરવા માટે પોતાની શક્તિ મુજબ દેવની ભક્તિ કરતો હોય છે, સાધુની સેવા. કરતો હોય છે તેમજ સાધર્મિક ભક્તિ પ્રગટ રૂપે અથવા ગુપ્ત રૂપે શક્તિ મુજબ કરતો જાય છે. આના પ્રતાપે દુશ્મન પ્રત્યે અત્યાર સુધી દુશ્મનનો ભાવ રહેતો હતો એને ખતમ કરવાનો ભાવ રહેતો હતો અને કોઇ ખતમ કરે, સાંભળવા મલે તો આનંદ થતો હતો તેના બદલે અંતરમાં દુશ્મન ભાવ નાશ થતાં એ દુશ્મનનું પણ સારું કેમ થાય ? એટલે કે અપરાધી જીવોનું દુઃખ દૂર કરીને એને પણ મારા જેવો ક્યારે બનાવું? એવી ભાવના અને વિચારણા અંતરમાં ચાલુ થતાં સતત રહે છે. આ રીતે દેવાદિની ભક્તિ કરતાં અપરાધી જીવોનું પણ પ્રતિકૂળ કરવાની બુદ્ધિ અંતરમાંથી નાશ પામે છે. પોતાના સ્નેહી સંબંધી જીવોને પ્રતિકૂળતા આવેલી હોય એનું જેટલું દુઃખ અંતરમાં થાય એના કરતા વિશેષ દુઃખ અપરાધી જીવોને પ્રતિકૂળતા આવેલી સાંભળે એમાં પેદા થાય છે આથી પોતાની શક્તિ મુજબ એનું દુઃખ દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કરતો જાયા
છે.
આથી પોતાના અવિરતિ રૂપ જીવન પ્રત્યે અંતરથી ગુસ્સો અને નત ભાવ પેદા થતો જાય છે. આ
Page 31 of 44
