________________
રસાણુઓના પુદ્ગલોની અનંતી વર્ગણાઓ હોય છે. એવી રીતે આ રસના અનંતા ભેદો પડે છે.
શુભ પ્રકૃતિઓનો રસ શેરડીના રસ જેવા મીઠા સ્વાદવાળો હોય છે એના પણ કડવા રસની જેમ એક ઠાણીયો-બે ઠાણીયો-ત્રણ ઠાણીયો અને ચાર ઠાણીયો રસ એમ ચાર વિભાગ પડે છે. આ દરેક વિભાગના અનંતા અનંતા ભેદો થાય છે. લેશ્યા સહિત કષાયથી હંમેશા રસબંધ થાય છે. હંમેશા કષાયનો ઉદય એક અંતર્મુહૂર્ત કાળ સુધી એટલે અસંખ્યાતા સમયવાળા અંતર્મુહૂર્ત સુધી રહે છે જ્યારે લેશ્યા હંમેશા આઠ-આઠ સમય સુધી રહે છે એટલે આઠ-આઠ સમયે લેશ્યાનો પરિણામ મંદરૂપે, મંદતર રૂપે, મંદતમ રૂપે, તીવ્રરૂપે, તીવ્રતરરૂપે અને તીવ્રતમરૂપે થયા જ કરે છે. સામાન્ય રીતે કૃષ્ણ લેશ્યા, નીલ લેશ્યા, કાપોત લેશ્યા, તેજો લેશ્યા, પદ્મ લેશ્યા અને શુક્લ લેશ્યા આ છએ માંથી કોઇપણ લેશ્યા એક સાથે એક અંતર્મુહૂર્ત કાળ સુધી સળંગ રહે છે તે પણ અસંખ્યાત સમયવાળા અંતર્મુહૂર્ત કાળ સુધી જાણવી. એમાં આઠ આઠ સમયે મંદ મંદતર આદિ ભેદો થયા જ કરે છે. આ કારણોથી એટલે કે પરિણામોની ફેરારીના કારણે જ્ઞાની ભગવંતો કહે છે કે એક સ્થિતિબંધના અધ્યવસાય સ્થાનમાં અસંખ્યાતા લોકાકાશ જેટલા રસબંધના અધ્યવસાય સ્થાનો હોય છે.
દાખલા તરીકે-સામુદાયિક રૂપે જગતમાં રહેલા જીવો એક સાથે અસંખ્યાતા ભેગા થયેલા હોય તે જીવો એક સ્થિતિબંધ કરતા હોય એટલે કે સ્થિતિબંધ એક સરખો કરતા હોય તો પણ આઠ આઠ સમયે લેશ્યા દરેકની બદલાતી હોવાથી અથવા એ દરેક જીવોની લેશ્યાના પરિણામ ભિન્ન ભિન્ન રૂપે રહેલા હોવાથી દરેક જીવો રસબંધ ભિન્ન ભિન્ન રૂપે બાંધે છે એવી જ રીતે એક જીવ પણ એક સરખો અંતર્મુહૂર્ત સુધી સ્થિતિબંધ કરતો હોય તો તેમાં રસબંધના અસંખ્યાતા ભેદો પડે છે.
રસબંધ, અનુભાગ બંધ, પલિચ્છેદ બંધ, અવિભાજ્ય બંધ આ બધા શબ્દો રસબંધના પર્યાયવાચી શબ્દો કહેલા છે.
રસાણુમાં રહેલો અણુ એટલે નાનામાં નાનો અંશ એટલે ભાગ જેનો કેવલી ભગવંતો પણ પોતાના જ્ઞાનથી એ અણુનો ભાગ કરી શકતા નથી અને રસાણુ કહેવાય છે. આવા રસાણુઓ અનંતા હોય છે. (૧) જ્યારે જીવો અશુભ પ્રકૃતિઓનો તીવ્રરસ બાંધતા હોય ત્યારે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય રસ બાંધે છે.
(૨) જ્યારે જીવો બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો તીવ્રરસ બાંધતા હોય ત્યારે બંધાતી અશુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય રસ બાંધે છે.
(૩) જીવો જ્યારે અશુભ પરિણામના તીવ્ર ભાવમાં રહેલા હોય ત્યારે અશુભ પ્રકૃતિ જે બંધાતી હોય છે તેની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધે છે અને તે જ વખતે તે પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ રસ બાંધે છે અને તે જ વખતે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો જઘન્ય રસ બાંધે છે.
(૪) વિશુધ્ધિમાં રહેલો જીવ જેમ જેમ અનંત ગણ વિશુધ્ધિમાં આગળ વધતો જાય તેમ એ વિશુધ્ધિના બળે બંધાતી શુભ પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ રસબંધ કરે છે અને તે વખતે બંધાતી અશુભ પ્રકૃતિઓને મંદરસે બાંધે છે.
આથી નિશ્ચિત થાય છે કે અશુભ પ્રકૃતિઓનો મંદરસ વિશુધ્ધિમાં જ થાય છે. (બંધાય છે.) સંસારમાં રહેલા મોટા ભાગના જીવો સમયે સમયે ચાર ઠાણીયો રસ બાંધે છે. ચાર ઠાણીયા રસના અનંતા ભેદો પડતા હોવાથી અનંતા ભેદોની તરતમતા પ્રાપ્ત થતી જાય છે.
Page 26 of 44
