________________
બંધ કરતો જાય છે અને સંસારમાં પરિભ્રમણ કરતો જાય છે છતાં જીવ જરાય થાકતો નથી અને આ રીતે અનંતો કાળ પસાર કરીને આવ્યો છે.
જઘન્ય સ્થિતિબંધનું વર્ણના
એકેન્દ્રિયથી અસન્ની પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવોને જઘન્ય સ્થિતિબંધ મિથ્યાત્વની એટલે મોહનીય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ સીત્તેર કોટાકોટીની હોય છે એ સ્થિતિની સાથે જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ જે કહેલી છે એને ભાગવાથી જે સ્થિતિ આવે તે તે તે જીવોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ ગણાય છે જેમકે જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય, વેદનીય અંતરાય કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિત ૩૦ કોટાકાટી સાગરોપમની હોય છે એને મોહનીયની ઉત્કૃષ્ટ સીત્તેર (૭૦) કોટાકોટી સ્થિતિથી ભાગતાં એટલે ૩૦ કોટાકોટી/90 કોટાકોટી = ૩/૭ જવાબ આવે એટલે કે એક સાગરોપમના સાત ભાગ કરતાં ત્રણ ભાગ જેટલી સ્થિતિ એટલે ૩/૭ સાગરોપમ જેટલી સ્થિતિ તે એકેન્દ્રિયની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધરૂપે ગણાય છે એમાંથી પલ્યોપમના અસંખ્યાતમા ભાગ જેટલી સ્થિતિ ઓછી કરીએ તે એકેન્દ્રિયની જઘન્ય સ્થિતિ ગણાય છે. મોહનીય કર્મની ૭૦/૭૦ = ૧ સાગરોપમ સ્થિતિ થાય છે નામ અને ગોત્ર કર્મની ૨૦ કોટાકોટી/90 કોટાકોટી = ૨/9 સાગરોપમ. આ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ એકેન્દ્રિયની ગણાય છે એમાંથી પલ્યોપમનો અસંખ્યાતમો ભાગ ઓછો એ જઘન્ય સ્થિતિ ગણાય છે. આજ રીતે બેઇન્દ્રિયાદિથી અસન્ની પંચેન્દ્રિય જીવોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમાંથી પલ્યોપમનો સંખ્યાતમો ભાગ ઓછો એ એ જીવોની જઘન્ય સ્થિતિ જાણવી.
નિદાચીત કર્મબંધનું વર્ણન
સમયે સમયે જીવો જે કર્મબંધ કરે છે એ કર્મબંધની સાથે સમયે સમયે તે તે કર્મોની સ્થિતિ પણ બંધાતી જાય છે અને એ બંધાયેલી સ્થિતિને ભોગવવા માટે સમયે સમયે પુદ્ગલોની ગોઠવણ રૂપે રચના થતી જાય છે એ ગોઠવાયેલા પુદ્ગલોની દરેક સ્થિતિ કોઇ કાળે જીવો નિકાચીત રૂપે કરતા નથી. માત્ર એમાં કોઇવાર કોઇ પરિણામથી શરૂઆતની ભોગવવા લાયક સ્થિતિ નિકાચીત રૂપે થાય છે. કોઈ પરિણામથી થોડા કાળ પછીની ભોગવવા લાયક સ્થિતિ નિકાચીત રૂપે થાય છે. કોઇવાર મધ્યમ સ્થિતિ નિકાચીત રૂપે થાય છે. કોઇવાર છેલ્લા અંતર્મુહૂર્તની સ્થિતિ નિકાચીત રૂપે થાય છે અર્થાત્ થઇ શકે છે. આ રીતે નિકાચનાના પોતાના અધ્યવસાયના કારણે અનેક પ્રકારનો ફ્રફાર થાય છે એટલે ફ્રાર થયા કરે
જે સ્થિતિ નિકાચીત કરેલી હોય તે સ્થિતિ ઉદ્વર્તના કરણથી, અપવર્તના કરણથી ઉદીરણા કરણથી, પ્રદેશોદયથી, સંક્રમકરણથી ઉપશમના કરણથી કે નિસ્બત્તકરણથી કોઇપણ પ્રકારનો ફ્રાર થઇ શકતો જ નથી. એ સ્થિતિ જેવા રસે બાંધેલી હોય એવા રસે અવશ્ય ભોગવવી જ પડે છે એ નિકાચીત સ્થિતિને સકલ કરણને અયોગ્ય સ્થિતિ કહેવાય છે.
જેમકે તીર્થંકર પરમાત્માના આત્માઓ ચોથા ગુણસ્થાનકથી આઠમાં ગુણસ્થાનકના છઠ્ઠા ભાગા સુધીમાં કોઇપણ ગુણસ્થાનકમાં રહેલા હોય ત્યારે સૌથી પહેલા તીર્થકર નામકર્મના બંધની શરૂઆત કરે છે અને તે વખતે સમયે સમયે અંતઃ કોટાકોટી સાગરોપમ કાળ જેટલી સ્થિતિ બાંધ્યા જ કરે છે. જ્યારે એ જીવોના અંતરમાં સવિજીવ કરૂં શાસન રસીની ભાવના પેદા થાય તે વખતે બંધાતું તીર્થંકર નામકર્મ
Page 24 of 44
