________________
અયશ.
સ્થાવર-૧૦. સ્થાવર, સૂક્ષ્મ, અપર્યાપ્ત, સાધારણ, અસ્થિર, અશુભ, દુર્ભાગ, દુસ્વર, અનાદેય,
ગોત્ર-૨. ઉચ્ચ ગોત્ર અને નીચ ગોત્ર.
આ રીતે ૧૧૭ પ્રકૃતિઓ જાણવી.
(૧) જિનનામ કર્મ શુભ પ્રકૃતિ અને ઉચ્ચ રૂપે પુણ્ય પ્રકૃતિ ગણાતી હોવા છતાં જ્ઞાની ભગવંતોએ એની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ અશભ રૂપે કહેલો છે કારણ કે કષાયની તીવ્રતાથી થાય છે.
જિનનામ કર્મનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ આ પ્રમાણે જીવોને થઇ શકે છે.
જે જીવો મનુષ્યગતિમાં પહેલા ગુણસ્થાનકે નરકનું આયુષ્ય બાંધ્યા પછી ક્ષયોપશમ સમકીતની પ્રાપ્તિ કરે અને એ સમકીતના કાળમાં પહેલા સંઘયણવાળા હોય આઠ વરસની ઉપરની ઉંમર હોય તથા
જિનનો એટલે કેવલી ભગવંતનો કાળ હોય તો તે વખતે આ જીવો પુરૂષાર્થ કરીને જિનનામ કર્મનો બંધ કરતાં કરતાં જિન નામકર્મની નિકાચના કરે. નિકાચના કર્યા પછી એ જીવો સમયે સમયે જિનનામ કર્મનો બંધ કર્યા જ કરે છે તેમજ નિકાચના કર્યા પછી એક અંતર્મુહૂર્તે એ જીવોને જિનનામ કર્મનો પ્રદેશોદય ચાલુ થઇ જ જાય છે એટલે કે એ જીવોનો યશ. સુભગ નામકર્મ આદિ શુભ પ્રકૃતિઓમાં જિનનામ કર્મના પુદ્ગલો સંક્રમીત થતાં થતાં એ યશ આદિ પ્રકૃતિઓ ઉદયમાં સતેજ રૂપે ચાલુ થાય છે. આ રીતે જિનનામ કર્મ નિકાચીત કરીને પોતાના ભોગવાતા આયુષ્યનું છેલ્લું અંતર્મુહૂર્ત બાકી રહે ત્યારે એ જીવો સમકીતથી પડીને મિથ્યાત્વને પ્રાપ્ત કરતા હોય તે વખતે ચોથા ગુણસ્થાનકના છેલ્લા સમયે મિથ્યાત્વ જવાના કષાયવાળો હોવાથી એ તીવ્ર કષાયવાળો કહેવાય છે તે વખતે આ જીવ જિનનામ કર્મનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિબંધ કરે છે અને એ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ કરો મિથ્યાત્વને પામે છે ત્યાં આયુષ્ય પૂર્ણ કરી નરકમાં ઉત્પન્ન થાય છે ત્યાં પર્યાપ્ત થતાની સાથે જ ક્ષયોપશમ સમકીતની પ્રાપ્તિ કરે છે અને જિનનામના બંધની શરૂઆત કરે છે. આવા જીવોને જ મનુષ્યગતિમાં ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ થાય છે.
આહારક શરી-આહારક અંગોપાંગ સાતમા ગુણસ્થાનકમાં રહેલા જીવો તેમજ આઠમા ગુણસ્થાનકના છઠ્ઠા ભાગમાં રહેલા બાંધી શકે છે તેમાં સાતમા ગુણસ્થાનકમાં રહેલા જીવો છઠ્ઠા ગુણસ્થાનકની સન્મુખ થયેલા હોય એવા જીવો સાતમા ગુણસ્થાનકના છેલ્લા સમયે આહારક શરીર આહારક અંગોપાંગનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ કરે છે.
બાકીની શુભ અથવા અશુભ પ્રકૃતિઓ પહેલા ગુણસ્થાનકમાં બંધાતી હોવાથી જ્યારે જ્યારે જીવો એટલે સન્ની પર્યાપ્તા જીવો તેવા તેવા પ્રકારના પ્રકૃતિઓને બંધ યોગ્ય તીવ્ર કષાયમાં વિધમાન હોય ત્યારે તે તે પ્રકૃતિઓનો ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ કરે છે.
આ રીતે અનાદિકાળથી જગતને વિષે પરિભ્રમણ કરી રહેલા જીવો એકેન્દ્રિયપણામાં રહીને દુઃખ વેઠતા વેઠતા અકામ નિર્જરા કરતા કરતા સન્ની મનુષ્યપણું કે સન્ની તિર્યંચપણાને પ્રાપ્ત કરતા જાય એ મનુષ્ય-તિર્યંચપણામાં ઉત્કૃષ્ટ કષાય દ્વારા પ્રકૃતિઓની એટલે કર્મોની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બાંધતા જાય એ બાંધીને સત્તા પ્રાપ્ત કરી ફરી પાછા એ સ્થિતિને ભોગવવા માટે એકેન્દ્રિયમાં જાય ત્યાં પાછા દુઃખ વેઠતા વેઠતા અકામ નિર્જરા કરતા કરતા અને પુણ્ય બાંધતા બાંધતા સન્ની મનુષ્ય અને તિર્યંચપણાને પ્રાપ્ત કરે ત્યાં પાછા ઉત્કૃષ્ટ કષાયથી ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ બંધ કરે. આ રીતે પાછા ભોગવવા માટે એકેન્દ્રિયમાં જાય. આ રીતે જીવને વારંવાર કરતાં કરતાં અનંતો કાળ પસાર થયો છે અને અમાં અનંતી વાર ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિનો
Page 23 of 44
